Katedra Zarządzania Finansami Uniwersytet Wrocławski
ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA JAKO PARAMETR
OCENY BEZPIECZEŃSTWA EKONOMICZNEGO
DOMÓW MAKLERSKICH – CZŁONKÓW GIEŁDY
1. Wprowadzenie
Wśród wielu instytucji finansowych charakterystycznych dla poszczególnych rynków warto zwrócić uwagę na domy maklerskie (DM)1, które świadczą dla klientów usługi z kategorii maklerskich. Udział aktywów domów maklerskich w aktywach instytucji finansowych w 2012 r. wynosił ok. 10% (226 mln zł). To niby niewiele, ale zachowanie bezpieczeństwa tych podmiotów, szczególnie członków Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), ma istotne znaczenie nie tylko dla klientów czy samej instytucji, ale także dla grupy kapi-tałowej, w konsekwencji bezpieczny dom maklerski ma także wpływ na efek-tywność całego rynku. Za takim stwierdzeniem przemawia dodatkowo inny fakt. Otóż w domach i biurach maklerskich przechowywane instrumenty finansowe w badanym roku, bez uwzględnienia środków finansowych, przedstawiały wartość 165 mld zł, tj. 22,6% oszczędności sektora niefinansowego zdeponowa-nych w bankach.
Immanentną cechą każdej działalności jest ryzyko. Determinuje ono efektyw-ność działania. Nie można go pominąć przy podejmowaniu decyzji czy angażo-waniu kapitału, chociaż z reguły jest ono parametrem trudnym do oszacowania i wyceny. Istotą działania także domu maklerskiego jest ważenie ryzyka, które z jednej strony zapewni bezpieczeństwo inwestorów, a z drugiej – spełni oczeki-wania akcjonariuszy co do przyszłego zysku.
Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo ekonomiczne domu maklerskiego, tak istotne dla poczucia bezpieczeństwa klienta, na podmioty świadczące usługi
maklerskie nałożono obowiązek przedstawiania ich sytuacji za pomocą parametru, jakim jest adekwatność kapitałowa. Dodatkowo zobligowano domy maklerskie do upublicznienia informacji o wysokości tej wartości.
Celem pracy jest ustalenie, czy normy prawne nakładające obowiązek wyli-czania adekwatności kapitałowej są przez domy maklerskie respektowane, jako wyraz dbałości o bezpieczeństwo. Analizując tak postawiony problem badawczy, autorka przyjęła następującą hipotezę badawczą weryfikowaną w niniejszym opra-cowaniu: domy maklerskie szacują ryzyko oraz zachowują odpowiedni poziom bezpieczeństwa ekonomicznego wyrażony za pomocą adekwatności kapitałowej. W pracy wykorzystano następujące metody badawcze: analizę literatury i aktów prawnych, metodę opisową oraz metody statystyczne.
2. Charakterystyka badanej grupy domów maklerskich
Domy maklerskie będące członkami giełdy są podmiotami bardzo zróżnico-wanymi pod wieloma względami: struktury właścicielskiej, wielkości kapitału podstawowego, formy organizacyjno-prawnej, usytuowania w grupie kapitałowej, zakresu wykonywanych czynności, wypracowanego zysku / straty netto, udziału w obrotach giełdowych itd.2
Struktura własności domu maklerskiego ma istotne znaczenie dla bezpieczeń-stwa nie tylko podmiotu świadczącego usługi maklerskie, ale przede wszystkim dla jego klientów i szerzej – rynku. Stąd KNF zwraca szczególną uwagę na wiarygodność i rzetelność właścicieli nie tylko w procesie autoryzowania3 domu maklerskiego, ale także w trakcie jego funkcjonowania, analizując każdy istotny ruch właścicielski4 (kupno / sprzedaż akcji lub udziałów). Akceptowalni są tacy właściciele, którzy gwarantują ostrożne i odpowiedzialne administrowanie domem maklerskim [Prawo rynku… 2012, s. 1146]. Na koniec 2012 r. w strukturze akcjo-nariatu domów maklerskich – członków giełdy: CDM Pekao SA, DM Banku Handlowego (BH), DM BOŚ, DM BZWBK, DI BRE, DM Millennium, DM Noble Securities, DB Securities, DM Unicredit, ING Securities, Xelion, Erste Securities
2 Ze względu na objętość pracy omówienie szczegółowo wszystkich kryteriów
charakteryzują-cych tę grupę domów maklerskich jest niemożliwe, tym niemniej intencją autora jest przynajmniej zwrócenie uwagi na pewne aspekty charakterystyczne dla wybranych podmiotów świadczących usługi maklerskie.
3 Art. 82 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, Dz.U. 2005,
nr 183, poz. 1538 z późn. zm. (dalej ustawa o obrocie).
Polska oraz DM BPS SA5 dominowały banki. W pięciu domach maklerskich dominujący udział w strukturze akcjonariatu spoczywa w rękach osób fizycznych: Copernicus Securities SA – 62%, DM BDM SA – 52%, IPOPEMA Securities SA – 46%, Trigon DM – 67%, X-Trade Brockers SA czy Opera DM 6. W czte-rech domach maklerskich, które są spółkami publicznymi, występuje akcjonariat rozproszony: Copernicus Securites SA (notowany od lipca 2010 r. na rynku alter-natywnym NewConnect – ok. 28%), DM IDM SA (notowany na rynku regulo-wanym GPW od lipca 2005 r. – ponad 85%), IPOPEMA Securities SA (notowany od maja 2009 r. na rynku regulowanym GPW – 33%), NWAI Dom Maklerski (notowany od marca 2011 r. na rynku alternatywnym NewConnect – 27%). W dwóch domach maklerskich (DI Investors SA czy NWAI DM SA) akcjonariu-szem, którego udział przekracza 50%, są podmioty niefinansowe7.
Działania prewencyjne KNF koncentrują się na właścicielach, ale także na wnoszonych, udokumentowanych kapitałach, z położeniem nacisku na źródła ich pochodzenia. Wykluczone są takie źródła, jak: kredyt, pożyczka, emisja papierów dłużnych, a akceptowane są jedynie środki własne [Prawo o publicznym… 1999, s. 476; Prawo rynku…, s. 1181–1184]8. Najwyższym kapitałem akcyjnym dyspo-nował DM UniCredit SA – ponad 225 mln zł, drugie miejsce zajmował DM BH (70,9 mln zł), a trzecie – Xelion (60 mln zł), a najniższym wśród bankowych domów maklerskich – DM BPS (6,7 mln zł). Kapitały akcyjne innych banko-wych domów maklerskich wynoszą od 15 mln zł (DB Securities) do 56 mln (CDM Pekao SA). W grupie niebankowych domów maklerskich najniższy kapitał akcyjny wnieśli akcjonariusze Copernicus Securities SA (1,1 mln zł), a najwyższy IPOPEMY Securities SA (59 mln zł) (tabela 1)
Także zakres wykonywanych czynności maklerskich jest zróżnicowany (tabela 2). Dwa domy maklerskie – DI Inwestors oraz NWAI, pomimo że są członkami GPW, nie koncentrują swojej działalności na usłudze określanej jako brokerka, a raczej ich działalność skierowana jest na wszelkie czynności zwią-zane z doradztwem dla spółek w zakresie strategii rynkowej i restrukturyza-cyjnej. Szczególnym domem maklerskim jest X-Trade Brockers specjalizujący się
5 Dominującym akcjonariuszem są banki spółdzielcze z udziałem w kapitale i w głosach na
poziomie ponad 80%, ok. 7% akcji należy do osoby fizycznej, a pozostałe – do instytucji niefinan-sowej.
6 W przypadku X-Trade Brockers czy Opera DM brak udokumentowanych danych dotyczących
struktury akcjonariatu oficjalnie publikowanych. Na podstawie rozmowy telefonicznej potwier-dzono jedynie, że są to osoby fizyczne.
7 Autorka wykorzystała w całej pracy informacje pochodzące ze sprawozdań finansowych
domów maklerskich, przeprowadzonych rozmów telefonicznych, otrzymanych maili oraz oficjalnie publikowanych sprawozdań dotyczących adekwatności kapitałowej.
w handlu walutami. Inne domy maklerskie z badanej grupy, szczególnie bankowe, mają bardzo rozbudowany zakres czynności maklerskich, zarówno tych z grupy zastrzeżonych, jak i dozwolonych. O randze domu maklerskiego jako członka giełdy świadczy jego udział w obrotach giełdowych instrumentami notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Liderem w obrotach akcjami był w 2012 r. DM BH (12,22%), a w dalszej kolejności: IPOPEMA (8,33%),
Tabela 1 Kapitał akcyjny, zysk i udział w obrotach giełdowych domów maklerskich
członków GPW
Wyszczególnienie
Udział w obrotach
giełdowych (w %) Zysk (strata) netto w mln zł Wysokość kapitału
akcyjnego na koniec 2012 r. w zł
akcjami kontrak-tami 2011 2012
CDM Pekao SA 2,72 4,24 46,0 · 56 331 896 Copernicus Securities SA 0,13 0,00 6,2 5,3 1 155 056 DB Securities SA 3,46 1,56 7,9 · 15 000 000 DI Investors SA 0,00 0,00 3,0 4,6 1 666 460 DI Xelion sp. z o.o. 0,01 0,09 1,4 1,4 60 000 000 DM BPS SA 0,83 0,97 7,3 4,0 6 669 000 DM Banku Handlowego SA 12,22 1,54 4,6 · 70 950 000 DM BDM SA 0,71 2,2 5,2 (15,0) 19 796 924 DM BOŚ SA 2,06 14,74 18,0 · 23 640 000 DM BZWBK SA 7,34 11,87 49,5 28,6 44 973 500 DM IDM SA 0,69 1,20 (180,0) (385,0) 66 482 685 DI BRE SA 5,13 15,65 26,7 16,4 26 719 000 Erste Securities SA 1,84 6,96 0,04 (3,5) 15 000 000 ING Securities SA 5,78 3,40 21,7 10,7 30 228 640 IPOPEMA Securities SA 8,33 0,91 15,6 0,8 59 342 000
Millennium Dom Maklerski SA 1,10 0,82 13,5 · 16 500 000
Noble Securities SA 0,53 7,81 22,5 19,9 3 494 747
NWAI Dom Maklerski SA 0,00 0,00 1,2 0,5 1 851 500
Opera Dom Maklerski sp. z o.o. 0,24 0,38 1,7 2,5 7 696 800
Trigon Dom Maklerski SA 0,77 0,79 8,2 1,8 13 500 000
X-Trade Brockers 0,43 0,60 107,0 40,5 5 867 181
UniCredit Dom Maklerski SA 2,93 0,56 18,2 15,9 225 000 000
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych członków giełdy oraz [Udział… 2014].
DM BZWBK (7,34%), ING Securities i DI BRE (ponad 5%), a obok domy makler-skie o udziale poniżej 1%, np. Noble Securities, DM BPS i DM BDM (tabela 1).
W badanej grupie trzy domy maklerskie w 2012 r. poniosły stratę finansową, w jednym przypadku bardzo głęboką – 385 mln zł (DM IDM) pozostałe wypraco-wały zysk, chociaż trzeba zauważyć, że w każdym przypadku zysk w 2012 r. był niższy od osiągniętego w 2011 r. Najwyższy zysk, podobnie jak w 2011 r. osiągnął X-Trade Brokes 40 mln zł wobec 107 mln zł w 2011 r., dom maklerski, którego udział w obrotach giełdowych był na poziomie poniżej 1%. Natomiast typowe brokerskie domy maklerskie, pomimo znaczącego udziału, wygenerowały zysk znacznie niższy od lidera (tabela 1).
Pięć domów maklerskich niebankowych jest podmiotami dominującymi wobec spółek zależnych wchodzących w skład grupy kapitałowej. Sprawoz-dania skonsolidowane są zobligowane sporządzać: IPOPEMA, NWAI, Trigon, X-Trade Brokers, Copernicus Securities czy IDM. Skład grup kapitałowych jest bardzo zróżnicowany, od podmiotów zależnych ściśle powiązanych z rynkiem finansowym, np. w skład Grupy IPOPEMA wchodzą: IPOPEMA Securities, IPOPEMA Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, IPOPEMA Asset Manage-ment oraz IPOPEMA Business Consulting, do grup o luźnych związkach z rynkiem finansowym, np. w skład grupy NWAI SA wchodzą New World Real Estate sp. z o.o. (usługi doradztwa inwestycyjnego na rynku nieruchomości), New World Art Collectors sp. z o.o. (usługi doradztwa inwestycyjnego na rynku dzieł sztuki), Inwestycje Alternatywne sp. z o.o. (usługi doradztwa inwestycyjnego w innych obszarach biznesowych).
3. Ocena adekwatności kapitałowej domów maklerskich
– członków giełdy
W 2006 r. została przyjęta na poziomie Unii Europejskiej Dyrektywa 2006/49/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych [Dyrek-tywa… 2006]. Do przepisów polskiego prawa została ona zaimplementowana w 2009 r. przede wszystkim w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 18 listo-pada 2009 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania całkowitego wymogu kapitałowego, w tym wymogów kapitałowych dla domów maklerskich oraz określenia maksymalnej wysokości kredytów, pożyczek i wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych w stosunku do kapitałów [Rozporządzenie… 2009c]. W par. 1 tegoż rozporządzenia określono zakres podmiotowy wyliczania adekwatności kapitałowej. Wskazano w nim, że obowiązek ten spoczywa na
domach maklerskich, tj. podmiotach licencjonowanych w Polsce i działających w formie organizacyjno-prawnej spółki prawa handlowego9.
Nie wszystkie domy maklerskie wyliczają adekwatność kapitałową. Zobo-wiązane są do tego te podmioty, które wykonują przynajmniej jedną z czynności zastrzeżonych lub dozwolonych wskazanych w par. 1 cytowanego rozporządzenia. Adekwatność kapitałową obliczają te domy maklerskie, które wykonują przynaj-mniej jedną:
– z czynności zastrzeżonych: wykonywanie zleceń, zarządzanie portfelem, oferowanie instrumentów finansowych, organizowanie alternatywnego systemu obrotu, subemisje usługowe i inwestycyjne, nabywanie i zbywanie instrumentów finansowych na własny rachunek10,
– z czynności dozwolonych: przechowywanie i rejestrowanie instrumentów finansowych11.
W badanej grupie domów maklerskich członków giełdy wszystkie podmioty są zobowiązane do wyliczania adekwatności kapitałowej. Zakres przedmiotowy szacowania adekwatności kapitałowej wyznacza pięć zasadniczych kroków:
– utrzymywanie kapitałów nadzorowanych na odpowiednim poziomie, – wyznaczanie całkowitego wymogu kapitałowego,
– zarządzanie ryzykiem oraz szacowanie kapitału wewnętrznego i dokony-wanie przeglądów procesu szacowania i utrzymywania tego kapitału,
– odpowiednie ustalanie składników wynagrodzeń kadry zarządzającej, – upowszechnianie informacji dotyczących spełniania powyższych wymogów12. Jedną z funkcji kapitału jest zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego domu maklerskiego adekwatnie do skali prowadzonej działalności. Zdecydowano, że dom maklerski będzie zobowiązany do weryfikowania swoich kapitałów w celu ustalenia poziomu tzw. kapitału nadzorowanego (regulowanego)13. Kapitał ten ma pokryć potencjalne straty domu maklerskiego, w pewnym horyzoncie czasowym,
9 Adekwatność kapitałowa biur maklerskich (działalność wydzielona w strukturze banku)
jest wyliczana, z uwzględnieniem prawa bankowego, na poziomie banku, a zagranicznych firm inwestycyjnych − na poziomie zagranicznej firmy inwestycyjnej w miejscu lokalizacji jej centrali.
10 Domy maklerskie są zwolnione z obowiązku wyliczania adekwatności kapitałowej, gdy
wykonują jedynie przyjmowanie i przekazywanie zleceń lub tylko doradztwo inwestycyjne.
11 Gdy wykonują inne czynności z tej grupy, tj. udzielanie pożyczek, doradztwo w zakresie
struktury kapitałowej lub strategii, doradztwo w zakresie łączenia, podziału, przejmowania przed-siębiorstw, wymianę walutową, sporządzanie analiz inwestycyjnych, usługi związane z subemisją są zwolnione z wyliczania tego parametru.
12 Art. 98a ust. 1 ustawy o obrocie.
13 Szczegółowy sposób obliczania kapitałów nadzorowanych, składniki uwzględniane przy
ich wyliczeniu oraz pozycje pomniejszające zamieszczono w rozdz. 2, załącznik 12 omawianego rozporządzenia [Rozporządzenie… 2009c].
zakładając, że nie wszystkie rodzaje ryzyka występujące w działalności makler-skiej zostaną skwantyfikowane. Ma on zatem stanowić bufor zapewniający bezpieczeństwo samego domu maklerskiego, a dalej – jego klientów (emitentów i inwestorów) i otoczenia. Wyliczając wartość kapitału nadzorowanego, wyodręb-niono trzy jego poziomy: kapitał podstawowy (m.in. kapitał akcyjny, zapasowy, zysk bieżący) oraz kapitały uzupełniające II kategorii (m.in. kapitał z aktualizacji wyceny instrumentów finansowych dostępnych do sprzedaży) i III kategorii, wska-zując na pozycje powiększające i pomniejszające jego wartość. To, które kategorie są zobowiązane uwzględniać domy maklerskie, zależy od skali prowadzonej przez nie działalności. W celu ustalenia skali działalności dom maklerski w pierwszej kolejności jest zobowiązany do podziału przeprowadzanych operacji na portfel handlowy i niehandlowy14. Drugi krok to ustalenie skali działalności, to jest kwot operacji zaliczanych do portfela handlowego w relacji do sumy bilansowej15. Te domy maklerskie, których skala prowadzonej działalności jest nieznacząca, wyliczają poziom kapitałów nadzorowanych jako sumę kapitałów podstawowych oraz kapitałów uzupełniających II kategorii; te, w których jest znacząca, dodają jeszcze kapitały uzupełniające III kategorii. W przypadku badanej grupy 1/3 domów maklerskich w każdym roku uwzględnia kapitały III kategorii.
Przyjęto, że domy maklerskie obowiązane są utrzymywać kapitały określane jako nadzorowane na poziomie nie niższym niż wyższa z następujących wartości: całkowity wymóg kapitałowy (wymogi regulacyjne, tzw. filar I) oraz kapitał wewnętrzny (zrządzanie ryzykiem, tzw. filar II).
14 Portfel handlowy obejmuje: operacje dokonywane w celach handlowych, z zamiarem
uzyska-nia korzyści finansowych w krótkich okresach z rzeczywistych lub oczekiwanych różnic pomiędzy rynkowymi cenami zakupu i sprzedaży lub też z innych odchyleń cen lub parametrów cenowych, a w szczególności stóp procentowych, kursów walutowych, indeksów giełdowych lub z zamiarem krótkoterminowej odsprzedaży, obejmujące pozycje otwierane na własny rachunek i pozycje związane z obsługą klienta oraz związane z organizowaniem obrotu; operacje dokonywane w celu zabezpieczenia ryzyka wynikającego z operacji zaliczonych do portfela handlowego, których zbywalność albo nie podlega żadnym ograniczeniom umownym, albo które można zabezpieczyć; operacje bezpośrednio związane z operacjami zaliczonymi do portfela handlowego, polegające na naliczaniu i rozliczaniu opłat, prowizji, odsetek, dywidend i depozytów zabezpieczających transak-cje terminowe zawarte na rynku regulowanym. Natomiast portfel niehandlowy obejmuje pozostałe operacje niezaliczane do portfela handlowego domu maklerskiego, a w szczególności udzielanie pożyczek, zakładanie lokat i depozytów bankowych oraz operacje służące zabezpieczeniu domu maklerskiego przed ryzykiem związanym z tymi operacjami (zob. [Rozporządzenie… 2009c, załącznik 1]).
15 O znacznej skali działalności świadczy spełnienie w ostatnich 250 dniach co najmniej
jednego z warunków: średnia arytmetyczna dziennych sum kwot operacji zaliczanych do port-fela handlowego przekracza 15 mln euro; występują cztery dni, w których dzienna suma kwot operacji zliczanych do portfela handlowego przekroczyła 20 mln euro; średnia skali prowadzonej działalności przekroczyła 0,05; występują cztery dni, w których skala prowadzonej działalności przekroczyła 0,06 [Rozporządzenie… 2009c, par. 7].
Tab ela 2 Po ds taw ow e p ar ame try o ce ny s ka li b ez pi ec zeń stw a d zia ła ni a d om ów m ak ler sk ich – c zło nk ów g ieł dy w l at ac h 2 01 0– 20 12 W ysz cz egó ln ien ie W yk on yw an e c zy nn oś ci zas trze żo ne a K api ta ły n ad zo ro wa ne (w m ln z ł) Ca łk ow ity w ym óg ka pi ta ło w y ( w m ln z ł) Ad ek wa tn oś ć k api ta ło wa (w sk aź ni k n ad zo rc zy ) w % 1 2 3 4 5 6 7 201 0 20 11 201 2 201 0 20 11 201 2 201 0 20 11 201 2 CD M P ek ao S A 11 8 11 6 11 7 67 49 47 17 6 236 249 Co pe rn icu s S ec ur iti es S A 18 ,7 18 ,3 19, 5 3, 0 4,7 6, 2 62 3 38 9 341 DB S ec ur iti es S A 36, 6 34, 9 36, 6 9,0 9,0 10 ,0 407 38 8 36 6 DI I nv es to rs S A 3,6 4,1 6, 9 2, 8 4, 0 3, 0 12 9 10 2 23 0 DI X el io n s p. z o .o. · · 7,6 · · 3, 2 · · 32 7 DM B PS S A 11 ,4 15, 4 19, 5 2, 3 3, 0 4, 2 49 6 51 3 46 4 DM B an ku H an dl ow eg o S A · 83, 6 84, 9 · 7,5 8, 5 · 111 4 999 DM B DM S A 84, 8 79, 3 56, 2 15, 9 14 ,8 19, 5 53 3 53 6 288 DM B OŚ S A 51, 2 49, 0 60, 8 17 ,6 29, 5 21, 6 29 0 16 6 281 DM B ZW BK S A 10 4, 2 10 1,6 15 0, 8 46, 1 72 ,3 48 ,7 22 6 14 0 31 0 DM I DM S A · 17 0, 6 96, 3 · 11 7,1 52 ,9 · 14 5 18 2 DI B RE S A 46, 1 55, 4 70, 2 22, 2 21, 2 27 208 26 1 26 0 Er ste S ec ur iti es S A 32 ,8 33, 1 29, 9 10 ,9 9,5 11 ,7 30 0 348 256 IN G S ec ur iti es S A 51, 7 68, 5 7,1 23, 4 54 ,7 19, 1 221 12 5 404 IP OP EM A S ec ur iti es S A 59, 2 66, 2 67 ,5 21, 6 28, 2 27 ,8 274 23 4 242 M ill en ni um D om Ma kl er sk i S A 24, 5 · 25, 8 19, 0 · 12 ,4 12 9 · 208
No bl e S ec ur iti es S A 11 ,4 37 ,8 47 ,8 7,6 13, 1 33, 4 15 0 288 14 3 N W A I D om Ma kl er sk i S A 2, 8 5, 2 6, 5 0, 4 0, 8 1,2 70 0 65 0 541 O pe ra D om Ma kl er sk i s p. z o .o. 19, 6 26, 8 28, 2 12 ,3 9,8 6, 0 15 9 275 47 0 Tr ig on D om M ak ler sk i S A 11 ,9 21, 4 6 6, 3 62 6 10 ,8 18 9 · uj em ny X-Tr ad e B ro cke rs 12 6, 3 211 ,4 27 1,2 53, 2 75, 4 96, 2 237 28 0 281 Un iC re di t D om Ma kl er sk i S A 36 3,9 41 6,7 43 4, 4 47 ,1 26 8, 9 37 ,2 772 14 5 11 67 a w yp eł ni en ie o zn ac za w yk on yw an e c zy nn oś ci: 1 – p rz yj m ow an ie i p rz ek az yw an ie z le ce ń, 2 – w yk on yw an ie z le ce ń, 3 – o fe ro wa ni e, 4 – z ar zą -dz an ie, 5 – d or ad zt wo i nw es ty cy jn e, 6 – u słu gi s ub em isy jn e, 7 – i nw es to wa ni e n a w ła sn y r ac hu ne k. Źr ód ło : o pr ac ow an ie wł as ne na po ds taw ie in fo rm ac ji z z ak re su ad ek wa tn oś ci ka pi ta ło we j d om ów m ak ler sk ich za m ies zc zo ny ch na str on ac h i nt er -ne to w yc h t yc h i ns ty tuc ji w ed łu g s ta nu n a k on ie c l at 2 01 0, 2 01 1 i 2 01 2.
Dom maklerski wylicza całkowity wymóg kapitałowy na koniec każdego dnia roboczego, według stanu na koniec dnia poprzedniego [Rozporządzenie… 2009c, par. 4, pkt 1]. Kapitał regulacyjny (całkowity wymóg kapitałowy) jest sumą wymogów kapitałowych obliczonych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. W ramach filaru I dom maklerski uwzględnia pięć rodzajów ryzyka (lista zamknięta zdefiniowana przez regulatora), stosując do jego szacowania wskazane przez ustawodawcę metody16:
– ryzyko rynkowe – związane jest ze spadkiem wartości instrumentów finan-sowych wchodzących w skład portfela niehandlowego17 domu maklerskiego, zmian stóp procentowych czy zmiany kursów walut;
– ryzyko operacyjne – oznacza możliwość powstania strat na skutek niedosto-sowania lub zawodności procesów wewnętrznych, błędów ludzkich lub systemów bądź zdarzeń zewnętrznych (np. oszustw wewnętrznych lub zewnętrznych, awarii systemów, nieprawidłowych rozliczeń transakcji, defraudacji, zniszczenia środków trwałych;
– ryzyko kredytowe – występuje w sytuacji, gdy dłużnik nie zwraca w usta-lonym terminie swoich zobowiązań (może nim być inwestor, ale także Skarb Państwa czy Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych);
– ryzyko rozliczenia, dostawy oraz kredytowego kontrahenta (utrata przy-chodów z tytułu faktur wystawionych przez dom maklerski, braku uzupełnienia płatności z tytułu depozytów zabezpieczających transakcje terminowe, upadłości banku przechowującego aktywa własne domu maklerskiego itd.);
– ryzyko przekroczenia limitu koncentracji zaangażowania i limitu dużych zaangażowań.
Ustalone w powyższy sposób dwie wielkości: kapitał nadzorowany i całkowity wymóg kapitałowy stanowią bazę do wyliczenia adekwatności kapitałowej jako ilorazu kapitałów nadzorowanych i całkowitego wymogu kapitałowego. Adekwat-ność kapitałową można zdefiniować jako stopień, w jakim ryzyko podejmowane przez dom maklerski (mierzone za pomocą całkowitego wymogu kapitałowego) może zostać pokryte kapitałem (mierzonym poprzez kapitały nadzorowane). Im wyższa wartość wskaźnika, tym wyższe bezpieczeństwo ekonomiczne domu maklerskiego (tabela 2).
16 Stosowanie niektórych metod wymaga zgody KNF (zob. [Rozporządzenie… 2009a, 2009b]).
Za stosowanie innej metody obliczania ryzyka kredytowego czy operacyjnego bez zgody KNF nakłada ona kary finansowe, np. na dom maklerski X-Trade Brockers „za stosowanie w okresie od grudnia 2009 r. do czerwca 2011 r. współczynników delta obliczonych za pomocą własnych modeli wyceny opcji bez uzyskania zgody KNF – 300 tys. zł [Wykaz… 2014].
17 Portfel niehandlowy obejmuje takie operacje, jak: udzielanie pożyczek, zakładanie lokat
i depozytów bankowych oraz operacje służące zabezpieczeniu domu maklerskiego przed ryzykiem związanym z tymi operacjami.
Na 22 badane podmioty 21, niezależnie od tego, czy akcjonariuszami są banki, czy podmioty prywatne, czy działają samodzielnie lub tworzą grupy kapitałowe, czy w ostatnich latach wypracowały zysk lub wygenerowały stratę, czy mają znaczący albo minimalny udział w obrotach giełdowych – stanowią podmioty bezpieczne ekonomicznie, gdy weźmie się pod uwagę ocenę ich sytuacji za pomocą wskaźnika adekwatności kapitałowej (filaru I).
Jeden dom maklerski – DM Trigon, nie spełnia wymogu adekwatności kapi-tałowej, pomimo że ma wysoki kapitał akcyjny oraz wypracowuje zysk netto (tabela 1). Kapitały nadzorowane tego członka giełdy są znacznie poniżej całko-witego wymogu kapitałowego, co oznacza, że dom maklerski podejmuje działania narażające go na znaczne ryzyko. Takie postępowanie jest negatywnie oceniane przez KNF. W marcu 2014 r. organ nadzoru ukarał ten dom maklerski karą pieniężną w wysokości 500 tys. zł, podkreślając w uzasadnieniu, że „przestrze-ganie regulacji w zakresie utrzymywania kapitałów nadzorowanych na poziomie określonym przez wskaźniki adekwatności kapitałowej jest bezwzględnym obowiązkiem domu maklerskiego, od którego ustawodawca nie przewidział żadnych wyjątków” [Wykaz… 2014] (tabela 2).
4. Zakończenie
Podstawą spełniania przez rynki finansowe ważnej funkcji w gospodarce jest zaufanie, którym klienci obdarzają instytucje finansowe. Skutki utraty zaufania są kosztowne nie tylko dla poszczególnych instytucji czy klientów, ale szerzej – dla gospodarki, czego dowodem są doświadczenia ostatnich lat. Oczywisty jest fakt, że żaden podmiot finansowy nie może wyeliminować ryzyka w swojej działal-ności, chodzi raczej o to, by ważyć proporcje pomiędzy bezpieczeństwem ekono-micznym a zyskiem, jakiego oczekują akcjonariusze.
Aby nakłonić domy maklerskie do szczególnej uwagi przy podejmowaniu dzia-łalności, a także zmobilizować je do ciągłej analizy czynników mogących mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo domu maklerskiego, wprowadzono przepisy obligujące je do wyliczania adekwatności kapitałowej. Głównym celem filaru I jest dostarczenie informacji Komisji Nadzoru Finansowego, a także otoczeniu (obowiązek publikacji tych danych w odstępach periodycznych) o tym, że baza kapitałowa domu maklerskiego jest wystarczająca do zapewnienia stabilności w sektorze domów maklerskich członków giełdy.
Postawiona we wstępie opracowania hipoteza została zweryfikowana pozy-tywnie. Domy maklerskie będące członkami giełdy szacują ryzyko oraz zacho-wują odpowiedni poziom bezpieczeństwa ekonomicznego (z jednym wyjątkiem domu maklerskiego Trigon) wyrażony za pomocą adekwatności kapitałowej.
Bufor kapitałowy sektora domów maklerskich jest na zadowalającym poziomie, dającym gwarancję pokrycia wszelkich potencjalnych strat.
Literatura
Dyrektywa 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych [2006], Dz.Urz. UE z 30.06.2006 L 177/201.
Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz [1999], red.
A. Chłopecki, G. Domański, R. Jurga, L. Sobolewski, C.H. Beck, Warszawa.
Prawo rynku kapitałowego. Komentarz [2012], M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda,
C.H. Beck, Warszawa.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 listopada 2009 r. w sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać wnioski o udzielenie zgody na stosowanie przez dom maklerski wybranych metod pomiaru ryzyka operacyjnego [2009a], Dz.U. 2009, nr 204, poz. 1574.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 listopada 2009 r. w sprawie warunków, jakim powinien odpowiadać wniosek o udzielenie zgody na zastosowanie przez dom maklerski metod wykorzystywanych do obliczania wysokości wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego [2009b], Dz.U. 2009, nr 204, poz. 1573.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 listopada 2009 r. w sprawie zakresu i szcze-gółowych zasad wyznaczania całkowitego wymogu kapitałowego, w tym wymogów kapitałowych dla domów maklerskich oraz określenia maksymalnej wysokości kre-dytów, pożyczek i wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych w stosunku do kapitałów [2009c], Dz.U. nr 204, poz. 1571.
Udział członków giełdy w obrotach giełdowych – statystyka GPW, http://www.gpw.pl/
udzial_czlonkow_gieldy_w_obrotach (dostęp: 15.03.2014).
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, Dz.U. z 2005 r., nr 183, poz. 1538 z późn. zm.
Wykaz kar nałożonych przez Komisję Nadzoru Finansowego, http://bip.knf.gov.pl/pliki/
