"Autor - podmiot literacki - bohater" : XIX Konferencja Teoretycznoliteracka w Gołuniu

Piotr Stasiński

"Autor-podmiot literacki-bohater" :

XIX Konferencja

Teoretycznoliteracka w Gołuniu

dowo z B i b l i i wybranych p o sz c z e g ó ln y c h m e t a f o r , j a k i c a ł y c h szeregów m e ta fo ry c z n y c h .

Mgr R y szard Nycz

X I X K O N F E R E N C JA TEO R E T Y C Z N O LITE R A C K A „A U T O R — PO D M IO T L IT E R A C K I — B O H A T E R ”

Gołuń, 25 lutego — 1 marca 1980

Odbywająca s i ę w G ołuniu k /K o ś c ie rz y n y XIX K o n fe re n c ja T e o r e t y c z n o l i t e r a c k a n t . "Autor - podmiot l i t e r a c k i - b o h a t e r " ,

zorganizow ana p r z e z I n s t y t u t F i l o l o g i i P o l s k i e j U n iw e rs y te tu Gdańskiego (w 1 0 - l e c i e i s t n i e n i a U n iw e r s y te tu ) o ra z IBL PAN, z g ro m a d z iła - zarówno wśród referen tó w ^ j a k s łu c h a c z y - p r z e d ­ s t a w i c i e l i w i ę k s z o ś c i ośrodków u n i w e r s y t e c k i c h .

I n t e n c j ą o r g a n iz a to ró w b y ło ponowne wzbudzenie z a i n t e r e ­ sowania d l a opisów , w y ja ś n ie ń i p r o b i e m a t y z a c j i p s y c h o lo g i c z ­ nych w b a d a n ia c h l i t e r a c k i c h (w s z c z e g ó l n o ś c i - in sp iro w a n y c h k la s y c z n ą p s y c h o a n a l i z ą ) . N ie w ie lu je d n a k r e f e r e n tó w p o d j ę ł o w p ro s t t o wyzwanie: w ię k sz o ść u s ił o w a ł a r a c z e j - w sposób do­

s k o n a ls z y n i ż w c z a s a c h przełom u a n ty p o y c h o lo g is ty c z n e g o - o k r e ś l a ć p ro b le m a ty k ę a u t o r a , podmiotu i p o s t a c i l i t e r a c k i e j ja k o k r e a c j i p rz e d e w szystkim te k sto w y c h . Mimo w ię c , że propo­ z y c j a o rg a n iz a to ró w z o s t a ł a p o d j ę t a n i e j a k o n e g a ty w n ie , ponow­

ne r o z p a t r z e n i e z a g a d n ie ń , zdawałoby s i ę p r z e b r z m ia ły c h , n a ­

b r a ł o płodnego c h a r a k t e r u .

K o n fe re n c ję r o z p o c z ę ł a A. 0 k o p i e ń - S ł a w i ń -

s к a (IBL) r e f e r a t e m "Semantyka l i t e r a c k i e g o *» j a « . » J a «

p r z e d s ta w io n e wobec » j a « tw ó rc y " . A utorka p ro w a d z iła wywód o

-spraw ach fu n d a m e n ta ln y c h d l a w łaściw ego utworowi l i t e r a c k i e m u s t a t u s u p o d m io tu . S t w i e r d z a j ą c n ie u c h r o n n o ś ć u p rz e d m io to w ia n ia s i ę " j a " w każdym wytworze słownym, zajmowała s i ę b a r d z i e j szczegółow o r o z s z c z e p ie n ie m " j a " na podmiotowe i przedmiotowe w wypowiedzi l i t e r a c k i e j , k t ó r a w now ożytnej k u l t u r z e j e s t u - z a l e ż n i o n a od z a p i s u . Z te g o p u n k tu w id z e n ia i n t e r e s u j ą c y s t a ł s i ę p a r a d o k s a ln y s t a t u s utworu l i t e r a c k i e g o konstytuow anego p r z e z r o z m a i te , a u to n o m iz u ją c e s i ę wobec nadrzędnego podm iotu, z h ie r a rc h iz o w a n e " j a " . W ie lo g ło s te n j e s t s w o is ty d l a l i t e - r a c k o ś c i , l e c z zarazem p o n iek ąd p r z e c z y elem entarnem u z a ł o ż e ­ n i u , że utwór n a l e ż y w z a s a d z ie do jed n eg o podm iotu, że j e s t w ypow iedzią jednego a u t o r a , przedm iotem je g o tw ó rc z e j i n t e n c j i

i m a n i p u l a c j i . W końcowej p a r t i i rozważań r e f e r e n t k a s p r o b l e - matyzowała s y t u a c j ę o d b io ru l i t e r a c k i e g o : gdy twórcy p i s z ą d l a p u b l i k a c j i , gdy i c h wypowiedź s t a j e s i ę p rz e d e w szystkim lub

j e d y n i e k s i ą ż k ą , p o w s ta je s z c z e g ó ln a n iep ew n o ść, k t ó r a od s t r o ­ ny a u t o r a wypowiedzi j e s t n ie p e w n o ś c ią co do s k u t e c z n o ś c i n a­

r z ę d z i r e t o r y c z n y c h , ja k im i s i ę p o s ł u g u j e , od s t r o n y z a ś czy­ t e l n i k a - i s t o t y n i e z n a n e j - n ie p e w n o ś c ią i d e n t y f i k a c j i z g ł o ­ sami podmiotowymi - lub p o z o r n ie podmiotowymi - " r o z le g a j ą c y m i s i ę " w u tw o rz e . Niepewność ta po ciąg a za sobą m .in . c o r a z

w ię k sz e k o m p lik a c je w ew n ątrztek sto w y c h r e l a c j i osobowych, p o tę ­ g u je wielowypowiedzeniowość utworu l i t e r a c k i e g o , od b ad acza za ś wymaga w y s u b t e ln i e n i a a p a r a t u a n a l i t y c z n e g o i s ta n o w i d l a ń p o c i ą g a j ą c e z a d a n ie poznawcze.

N astępny r e f e r a t , W. P a n a s a (KUL), p t . "Sem iotyka i

problem podm iotu", s t a w i a ł k w e s tie o wyższym j e s z c z e s t o p n i u o g ó l n o ś c i , a p r z y tym o p a r t y b y ł na w y r a z i s t y c h z a ł o ż e n i a c h f i ­ l o z o f i c z n y c h : fenomen k o m u n ik a c ji a u t o r ro z u m ia ł jak o n i e u s t a n ­ ny k o n f l i k t "osoby" l u d z k i e j i "kodu", k o n f l i k t zwieńczony z a

-zwyczaj kompromisem między tymi i n s t a n c j a m i (sk o ro w og ó le po­ ro z u m ie n ie d o ch o d zi do s k u t k u ) . T e k s t , wypowiedź j e s t więc r e ­ z u l t a t e m te g o kompromisu. Autor podważał sem iotyczne p o d e j ś c i e do z j a w i s k k o m u n ik a c ji, w którym - je g o zdaniem - n e g u je s i ę lub z a p o z n a je p e r s o n a l i s t y c z n y a s p e k t t e k s t u , zw ła sz c z a l i t e ­ r a c k i e g o . Id ąc tym krytycznym tro p e m , zajmował s i ę typam i wy­ p o w ie d z i będących j u ż na k raw ędzi n ie k o m u n ik a ty w n o śc i: mową w ew nętrzną ( " a u to k o m u n i k a c j ą " ) , b ełk o tem i "wymownym m ilc z e ­ n ie m ". W y s ta rc z a ją c o zin d y w id u a liz o w a n e , mogą t o być n a j s i l ­ n i e j s z e m a n i f e s t a c j e "osoby" l u d z k i e j , t a k i e je d n a k , k t ó r e od­ s ł a n i a j ą z a s a d n i c z ą niekom unikatyw ność t r e ś c i osobowościowych, a w ięc - w i s t o c i e - n e g u j ą m ięd zy lu d zk ie p o ro z u m ie n ie . Zindy­ w id u alizo w an a wypowiedź b e ł k o t l i w a j e s t n a j d a l s z a od kompromi­

su osoby z kodem; k w e s tio n u je go, sama bowiem j e s t s o b ie ko­ dem. J e j w a r to ś ć r e f e r e n t w id z i w szczególnym , g łęboko humani­ stycznym angażowaniu c z y t e l n i k a ( o d b io r c y ) - podobnie j a k w a l o g i c z n e j k o m u n ik a o ji in ty m n e j.

D. D a n e к (i b l) w r e f e r a c i e " L i t e r a t u r a a p s y c h o lo ­

g i a " zaproponowała ponowne p rz e m y ś le n ie kon sek w en cji i se n su p rzełom u a n ty p s y c h o lo g is ty c z n e g o w l i t e r a t u r o z n a w s t w i e i b ada­ n i a c h k u l t u r y . Z w alczając psychologizm pomieszano go - j e j

zdaniem - z p s y c h o l o g i ą , k t ó r a j e s t u n iw e r s a ln ą d y s c y p l i n ą ba­ d a j ą c ą umysł l u d z k i . Ponieważ je d n a k bez z a ło ż e ń co do n a t u r y i funkcjonow ania umysłu lu d z k ie g o n i e sposób upraw iać humanis­ t y k i , więc t a k czy owak r o z t r z ą s a n o p ro b le m a ty k ę umysłu pod nowymi kryptonim am i naukowymi. Odnowienie t e j p r o b le m a ty k i w l i t e r a t u r o z n a w s t w i e w id z i a u t o r k a w takim o p i s i e d z i e ł a l i t e ­ r a c k i e g o , k t ó r y by ł ą c z y ł b a d a n ie samej jego o r g a n i z a c j i a r ­ t y s t y c z n e j z p rz e s ła n k a m i p sy c h o lo g ic z n y m i ("u m y sło lo g ic z n y — m i" ) .

-J . K a c z o r o w s k i (KUL) p r z e d s t a w i ł w r e f e r a c i e "Ten dziwny i n t r u z , k t ó r y j e s t we mnie" fen o m en o lo g ic zn y punkt w id z e n ia na z ja w is k o l e k t u r y . P r e l e g e n t a i n t e r e s o w a ł y f i l o z o ­

f i c z n e w ła ś c iw o ś c i obcowania osobowości c z y t e l n i k a z z a p i s a n ą w d z i e l e osobow ością a u t o r a d z i e ł a . Jego wywód k o n c e n tro w a ł s i ę wokół wysoce em ocjonalnych w ła ś c iw o ś c i c z y t a n i a , a n g a ż u ją ­ cego c a ł ą podmiotowość u c z e s t n i k a te g o a k t u - o k re ślo n e g o jak o "wchodzenie » j a « w » j a « " . L e k tu rę d z i e ł a porównywał r e f e r e n t z ta k i m i i n t e r a k c y j n y m i dośw iad czen iam i świadomości i samoświa­ dom ości, j a k s c h i z o f r e n i c z n e i l u z j e , m i ł o ś ć , i d e n t y f i k a c j a z Bogiem. W tym ro z u m ie n iu c z y t a n i e n a b i e r a ł o cech niezb ęd n eg o człow iekow i z a s p o k o je n ia p o t r z e b y d o p e ł n i a n i a osobow ości, a zarazem - cech typowej s y t u a c j i l u d z k i e j , p o l e g a j ą c e j na sz u ­ k a n iu " i n n e g o " .

R e f e r a t P. S t a s i ń s k i e g o ( i B L ) , z a ty tu ło w a n y " A u to ir o n ia jak o p o s t a ć w ew nętrznej p ra g m a ty k i t e k s t u " , d o t y ­ c z y ł s w o i s t e j g ry r e l a c j i osobowych wewnątrz wypowiedzi l i t e ­ r a c k i e j ( p a r a l i t e r a c k i e j ) , zo rg an izo w an ej i r o n i c z n i e lub a u t o ­ i r o n i c z n i e . R e f e r e n t a i n t e r e s o w a ł o , j a k w te g o typu wypowiedzi m a n ip u lu je s i ę c z y t e l n i c z ą s k ło n n o ś c i ą do i d e n t y f i k a c j i z k t ó ­ r ą ś z osobowych i n s t a n c j i t e k s t u . Próbował t e ż wskazywać na u - z a l e ż n i e n i e m ożliw ości d y s k u rs u i r o n i c z n e g o od pewnych i n s t y ­ t u c j o n a l n y c h w ła ś c iw o ś c i k u l t u r y l i t e r a c k i e j danego c z a s u i m i e j s c a .

W w y s tą p ie n iu "A utor - podmiot l i t e r a c k i - t e k s t " , S.

B a l b u s (u j) z a j ą ł s i ę d o m in u jącą w nowszym l i t e r a t u r o ­

znawstwie p ro b le m a ty k ą p odm iotu. Wyliczywszy n a j r o z m a i t s z e f u n k c j o n a l n e ty p y p r z e j a w i a n i a s i ę a u to r s tw a w k u l t u r z e e u r o ­ p e j s k i e j , d o s z e d ł do p r z e k o n a n ia , że l i t e r a t u r o z n a w s t w o , n ie mogąc s i ę u p o rać z p e r s o n a l i s t y c z n y m i , b i o g r a f i s ty c z n y r o i czy

p s y c h o lo g is ty c z n y m i k o n o ta c ja m i f a k t u a u t o r s t w a , d o konało mi­ mowolnej p e r s o n i f i k a c j i k a t e g o r i i podm iotu l i t e r a c k i e g o i po­ c z ę ł o go opisywać j a k a u t o r a . R e f e r e n t w y r a z i ł p o g lą d , że ów n i e c a łk ie m świadomy z a b ie g j e s t zn aczący d l a n a s z e j k u l t u r y , k t ó r a n i e może s i ę obyć bez k a t e g o r i i a u t o r a , Z p u n k tu w idze­ n i a badacza t e j k u l t u r y j e s t to je d n a k z a b ie g n ie u p ra w n io n y , gdyż m ie js c e podmiotu ( " z a s t ę p u j ą c e g o " h e u r y s t y c z n i e a u t o r a ) z n a j d u j e s i ę w c a ł o ś c i w t e k ś c i e , a n i e p r z y t e k ś c i e . Podmiot j e s t k o m p letn ie t a u t o l o g i c z n y w s to s u n k u do wypow iedzi, j e s t więc k w e s t ią n a l e ż ą c ą do p o e t y k i , a l e n i e do t e o r i i k u l t u r y , do k t ó r e j to d z i e d z i n y p r z e n i o s ł y go am b ic je l i t e r a t u r o z n a ­ wstwa. F i l o l o g k la s y c z n y J . D a n i e l e w i c z ( U M ) w r e f e ­ r a c i e " R e l a c j a : a u t o r - podmiot l i t e r a c k i , w l i r y c e g r e c k i e j " p rz e k o n u ją c o d o w o d z ił, j a k d a l e c e geneza w s z e lk ic h w ew nątrz- te k sto w y c h k a t e g o r i i osobowych zw iązana b y ł a ze zmianami s y t u ­ a c j i obcowania odbiorców z w ypowiedzią l i t e r a c k ą w k u l t u r z e a n t y c z n e j . C h odziło zw ła sz c z a o p rz e m ia n ę wypowiedzi p r z e z n a ­ c z o n e j do jednorazowego wykonania wśród znajomych s łu c h a c z y w wypowiedź do wykonania w ielo razo w eg o , z a p i s a n ą p r z e z a u t o r a n i e mogącego mieć wpływu na s y t u a c j ę o d b io r u . R e f e r e n t s u g e ro ­ w a ł, że podobnie p rag m aty czn ą genezę może mieć rozwój n i e k t ó ­ r y c h gatunków l i t e r a c k i c h s t a r o ż y t n o ś c i .

Z. M a ' j c h r o w s k i ( т е ) w w y s t ą p ie n iu " P i s a r z i

je g o so b o w tó r. Z problemów b i o g r a f i e z n e j i n t e r p r e t a c j i " z a p ro ­ ponował eksperym ent e s e i s t y c z n o - b a d a w c z y , mianowicie h i s t o r i ę l i t e r a t u r y p o j ę t ą ja k o h i s t o r i a t e g o , co u tra c o n e w l e k t u r z e , i h i s t o r i ę t e g o , co n i e n a b r a ł o s t a t u s u w a r t o ś c i w narodowej t r a d y c j i l i t e r a c k i e j . M iałaby to być h i s t o r i a d z i e ł i l e k t u r , k t ó r e u l e g ł y zapom nieniu, s t a ł y s i ę ja k b y " t a j n e " , choćby d l a ­

-t e g o , że s -ta n o w ił y d o ś w ia d c z e n ie " in -ty m n e " , związane z b i o g r a ­ f i ą o s o b i s t ą p i s a r z a lu b b i o g r a f i ą p o k o le ń c z y t e l n i c z y c h .

A . L e g e ż y ń s k a (uam ) w r e f e r a c i e n t . "Tłumacza i

je g o k o m p e te n c ji a u t o r s k i c h " z a n a liz o w a ła pewne s y t u a c j e p r z e ­ k ła d u l i t e r a c k i e g o , k t ó r e wymagają ro z w a ż e n ia n i e t y l e b a n a ln e j " w i e r n o ś c i " t ł u m a c z e n i a , co k w e s t i i a u t o r s t w a czy t e ż s t o p n i o ­ wania a u t o r s t w a w z a l e ż n o ś c i od k o m p l i k a c j i p r z e k ł a d u . Wypo­ w iedź l i t e r a c k a w dwu ró ż n y c h ję z y k a c h n i e t y l k o n i e j e s t t ą

samą w ypow iedzią, a l e i n i e można a u t o r s k i c h k o m p e te n c ji b e z ­ r e f l e k s y j n i e p r z y p i s a ć j e d n e j o s o b i e .

R e f e r a t H. M a r k i e w i c z a (U J) o " P o s t a c i n a r r a ­ c y j n e j i j e j b a d a n iu " b y ł metodologicznym przeglądem ro z m a ity c h p o d e j ś ć badawczych do k a t e g o r i i p o s t a c i l i t e r a c k i e j w e p i c e . E - w o lu c ja s ta n o w is k w tym w z g lę d z ie u z a le ż n io n a b y ła od rozw oju samej p o w ie ś c i o ra z od p rzem ian podstaw f i l o z o f i c z n y c h l i t e r a ­ tu ro z n a w stw a . Autor r e f e r a t u k l a s y f i k o w a ł ró ż n e sposoby kon­ s tr u o w a n ia p o s t a c i zarówno z pu n k tu w id z e n ia poznawczych kom­ p e t e n c j i n a r r a t o r a , j a k i c h mu a u t o r u d z i e l a ł w ró ż n y c h s t a d i a c h rozw oju p o w i e ś c i , j a k i a p a r a t u p o ję c io w e g o ,p rz y pomocy k tó re g o owe sposoby k o n stru o w a n ia p o s t a c i bywały a n alizo w an e p r z e z b a­ d a c z y .

Podobnych z a g a d n ie ń d o t y c z y ł r e f e r a t E . К u ź m y (WSP S z c z e c i n ) "Z a le ż n o ść sposobu i s t n i e n i a p o s t a c i l i t e r a c k i e j od ję z y k a t e o r e t y c z n e g o zastosow anego do j e j o p i s u " . R e f e r e n t do­ w o d z i ł , że pozorne t y l k o j e s t w yek sp lo ato w an ie p r o b le m a ty k i po­ s t a c i w X IX -w iecznej t e o r i i l i t e r a t u r y ( s i l n i e p r z e s y c o n e j p s y - chologizm em ) - d z i s i e j s z a t e o r i a l i t e r a t u r y rów nież n i e może s i ę obyć bez t e j k a t e g o r i i , ja k k o lw ie k s t a l e p o sz u k u je adekw at­ nego do j e j o p is u ję z y k a badawczego.

-n a t e r w świadomości l i t e r a c k i e j d w u d z i e s t o l e c i a międzywoje-n-ne­ go" zajmował s i ę z jaw isk ie m em ancypacji b o h a te r a spod wszech­ w ładzy a u t o r a w p o w ie ś c ia c h X X - le c ia ; e m a n c y p a c ji, k t ó r a m iała konsekwencje zarówno d l a e w o lu c ji t w ó r c z o ś c i p o w ie ś c io w e j, ja k d l a ję z y k a i świadomości k r y t y k i . R e f e r e n t w y k azał, j a k z po­

zo ru n e u t r a l n e k a t e g o r i e o p is u d z i e ł a l i t e r a c k i e g o " a k s j o l o g i - z u j ą s i ę " w k r y ty c e i w pływają na k o l e j n e po czy n an ia p i s a r z y .

A. F i u t a (UJ) i n t e r e s o w a ł y " W c ie le n ia b o h a t e r a l i r y ­

cznego w p o e z j i M iło s z a " , a zw łaszcza sp o só b , w j a k i owe w c ie ­ l e n i a n p . " m i s t r z " , "uczeń" k o n s t y t u u j ą p o l i f o n i c z n o ś ć i p o - le m ic z n o ść t e j p o e z j i .

T. S t ę p i e ń (UŚ1.) w o b s z e r n e j a n a l i z i e "Z w ie r s z y o M a łg o rz a tc e " Tuwima dow odził i m p l i k a c j i św iatopoglądow ych p ły n ą c y c h z c h a r a k t e r y s t y c z n e j d la danego utworu k o n f i g u r a c j i

i s t o t n y c h , zaw arty ch w t e k ś c i e k a t e g o r i i osobowych, i g r y mię­ dzy n im i. Z tego p u n k tu w id z e n ia i n t e r e s u j ą c e j e s t zw łaszcza wykreowanie w ew nątrztekstow ego n o s i c i e l a i d e o l o g i i , " a u t o r a we­ w n ę trz n e g o " . R e f e r a t n o s i ł t y t u ł " R e l a c j e : a u t o r - b o h a t e r -

k o n t e k s t " .

J . L u k a s i e w i c z (UWr.) r o z p a tr y w a ł i e g z e m p l i f i ­

kował s t e r e o t y p y " j a " l i r y c z n e g o w p o e z j i J a s t r u n a , s k u p i a j ą c uwagę zarówno na i c h związku z przem ianam i w a r t o ś c i o b o w iązują­ cych w pow ojennej k u l t u r z e l i t e r a c k i e j , j a k na i c h o r y g i n a l n o ś ­ c i i a u to n o m ii ("O braz p o e ty ja k o o b ra z a u t o r a w p o e z j i J a s t r u ­ n a " ) .

" S y tu a c je wypowiedzi w utw orach p o e t y c k i c h jak o ekwiwalent s y t u a c j i kom unikacyjnych a u t o r a " (n a p r z y k ł a d z i e w i e r s z y r e c y ­ towanych w k a w ia r n i "Pod Picadorem ") b y ły przedmiotem rozważań

R. С u d а к a

(uśl.)

f ic z n e g o przekazyw ania t e k s t u p o e ty c k ie g o na jeg o u k s z ta łt o w a ­

-n i e r e t o r y c z -n e , p o k a z u ją c , j a k ówczes-ne " k a w ia r -n ia -n e " obcowa­ n i e z p o e z j ą modyfikowało p r o s t ą e k w iw a le n c ję między zew nętrzną

s y t u a c j ą kom unikacyjną a s y t u a c j ą wypowiedzi z a w a rtą w utworach. Czwarty d z i e ń k o n f e r e n c j i zamknęła D· M a z u r e k (UAM) r e f e r a t e m o p o e z j i obrachunkowej l a t 5 0 -y ch ( p t . "G dzie my, do­ kąd i d z i e m y ? " ) , w którym z a j ę ł a s i ę r e t o r y k ą podmiotu zbiorowe­ go w owej p o e z j i d o ś w ia d c z e n ia p o k o len io w eg o .

R e f e r a t J . J a r z ę b s k i e g o (UJ) " P ię ć z d a rz e ń w

» t e a t r z e mowy«" s t a n o w i ł p r o p o z y c ję h i s t o r y c z n o l i t e r a c k ą , w k t ó r e j a u t o r porównywał p i ę ć ró ż n y c h n a r r a c j i w p o l s k i e j p r o z i e (od Gombrowicza do Andermana), podobnych d z i ę k i r e t o r y c e t r z e - cio o so b o w e j, w y s t ę p u ją c e j w f u n k c j i r e la c jo n o w a n ia dośw iadczeń podm iotu. R e f e r e n t wykazywał, że s ą to p r z y k ła d y znam ienne, s u ­ g e r u j ą c e , że p o t e n c j a l n i e trz e c io o so b o w a j e s t każda n a r r a c j a , gdyż j e s t zawsze nak iero w an a na j a k i ś p r z e d m io t. Wypowiedź na­ t o m i a s t w p i e r w s z e j o s o b ie o s o b ie samym s ta n o w i swego r o d z a j u z w ic h n ię c ie s t y l i s t y c z n e j t e n d e n c j i n a r r a c j i .

J . B a l u c h (UJ) w r e f e r a c i e "A utorstw o i anonimowość" pokazyw ał, ja k pewne s y t u a c j e l i t e r a c k i e d e c y d u ją o s p o s o b ie u ja w n ia n ia lu b "ukryw ania" a u t o r s t w a . Dowodził na p r z y k ła d a c h , że w k u l t u r z e e u r o p e j s k i e j n i e j e s t o c z y w is ta te z a o k o n ie c z n o ­ ś c i jawnego a u t o r a ; w t e j samej k u l t u r z e stw orzono w i e l e sp o so ­ bów fu n k c jo n a ln e g o z a t a j a n i a a u t o r s t w a , związanych z pewnymi gatunkam i l i t e r a c k i m i lub s y tu a c ja m i komunikacyjnymi w k u l t u r z e l i t e r a c k i e j .

W y stą p ie n ie E . R z e w u s k i e j (UMCS) o " T e a tr z e

Osobnym" Mirona B ia ło s z e w s k ie g o b y ło p r ó b ą o p is u u j a w n i a j ą c e j s i ę w t e k s t a c h te g o a u t o r a osobowości l u d z k i e j w k a t e g o r i a c h p s y c h o lo g ic z n y c h , a nawet w ję z y k u p o j ę ć p s y c h i a t r i i .

punktów w id z e n ia w p r o z i e poetów I Awangardy", w s z c z e g ó l n o ś c i w p r o z i e Ważyka. K w estię t ę ro z w a ż a i p o s łu g u j ą c s i ę p o jęciem " s p ó j n o ś c i t e k s t u " , zastosowanym do rozm aitych, poziomów n a r r a ­ c j i o r a z k r e a c j i ś w i a ta p r z e d s ta w io n e g o .

K. J a k o w s k a - D ą b r o w s k a (UMK) p r z e d s t a w i ł a s t y l e kreow ania a u t o r a w p o w ie ś c ia c h międzywojennych, wskazując na n i e k t ó r e h i s t o r y c z n e a n t e c e d e n c j e . A utorkę i n t e r e s o w a ł y

zw łaszcza f u n k c je r e t o r y c z n e g o zw rotu do c z y t e l n i k a w t y c h po­ w i e ś c i a c h , r o z s t r z y g n i ę c i e , czy zw rot t a k i m iał c h a r a k t e r b ła h y

i k u r t u a z y j n y , czy t e ż w s p ó łtw o rz y ł o r g a n i z a c j ę a r t y s t y c z n ą po­ w i e ś c i , p rz e d e w szystkim z a ś , w j a k i e j m ierze u w i e r z y t e l n i a ł r e a l i z m pow ieściow y.

Zamykający k o n f e r e n c j ę r e f e r a t E . F e l i k s i a k

(f-UW) d o t y c z y ł "Podmiotu p a m ię c i zb io ro w e j w p r o z i e Konwickie­

g o " . Autorka zakw estionow ała s t r u k t u r a l n e o p is y te g o r o d z a j u p r o z y , p ro p o n u ją c a n t y r e d u k c j o n i s t y c z n e pojmowanie n p . w ła ś n ie podm iotu p a m ię c i z b io r o w e j, do k tó re g o Konwicki s i ę o d w o łu je. M iałoby to być u j ę c i e ty p u p s y c h o s o c jo lo g ic z n e g o (z w ła sz c z a w o d r ó ż n i e n i u od s o c j o l o g i c z n e j r e d u k c j i p r a g m a t y c z n e j ) , w którym n i e u l e g ł b y zap o zn an iu a p e l a u t o r a do archetypów narodow ej św iadom ości.

*

D yskusja nad r e f e r a t a m i b y ła d o ść ro z p ro s z o n a , choć p o d e j­ mowano w n i e j próby s y s t e m a t y z a c j i p o j ę ć używanych p r z e z po­ s z c z e g ó ln y c h b a d a c z y . Stosunkowo n a j w i ę c e j k o n t r o w e r s j i wzbu­ d z i ł problem r e l a c j i między autorem a je g o te k s to w ą k r e a c j ą - podmiotem l i t e r a c k i m . S t a r ł y s i ę tu p rz e d e w szystkim dwa punkty w id z e n ia : je d e n , re p re z e n to w a n y n p . p r z e z W. P a n a sa , k t ó r y moż­ na by nazwać " p e r s o n a i i s t y c z n y m " , t r a k t o w a ł podmiot jak o z ko­ n i e c z n o ś c i n ie d o s k o n a ły w ehikuł t r e ś c i osobowościowych, s k ą d ­

-in ą d dostępnych, wglądowi fenomenologicznemu lu b p s y c h o lo g ic z n e ­

mu^ d r u g i , re p re z e n to w a n y p r z e z świadomych swych o g r a n ic z e ń

zwolenników p o e t y k i o p is o w e j, uznawał podmiot za z o b ie k ty w iz o ­ waną k r e a c j ę te k s to w ą i t y l k o w takim s e n s i e d o s tę p n ą b a d a n iu li t e r a t u r o z n a w c z e m u . N ie ja k o obok t e j r ó ż n i c y poglądów sytuowa­ ł y s i ę wypowiedzi d y s k u ta n tó w , k ła d ą c y c h n a c i s k na uwarunkowa­ n i a k u l t u r y l i t e r a c k i e j jak o z a s a d n ic z e d la sposobu fu n k c jo n o ­ wania r e l a c j i : a u t o r - p o d m io t. Zdaniem n i ż e j p o d p isa n e g o , n a j ­ b a r d z i e j w y r a z i s t ą i r a d y k a l n ą p ró b ą w y sło w ien ia c a ł e j t e j p r o ­ b le m a ty k i b y ł a wypowiedź S . B a lb u s a , k t ó r y u s ił o w a ł r o z g r a n i ­ czyć p o la k o m p e te n c ji l i t e r a t u r o z n a w s t w a i k u ltu ro z n a w stw a w tym w z g lę d z ie . Dr P i o t r S t a s i ń s k i „W 450 ROCZNICĘ U R O D Z IN J A N A K O C H A N O W SK IE G O ”

Sprawozdanie z sesji naukowej

W d n i u 19 k w i e t n i a 1980 r . O ddział O l s z ty ń s k i Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama M ickiew icza - obchodzący 3 0 - l e c i e d z i a ­ ł a l n o ś c i - z o rg a n iz o w a ł p rz y w s p ó łu d z ia le K uratorium Oświaty i Wychowania s e s j ę naukową pośw ięconą 450 r o c z n i c y u r o d z in J a n a Kochanowskiego.

O tw arcia s e s j i d o k o n a ła d r A. M a c k o w i c z - p r e z e s O d d z ia łu , k t ó r a p r z e d s t a w i ł a u d z i a ł i r o l ę Towarzystwa w dosko­ n a l e n i u wiedzy p o l o n i s t y c z n e j n a u c z y c i e l i . W c z a s a c h , gdy Ol­ s z ty n pozbawiony b y ł u c z e l n i typu hu m an isty czn e g o , Towarzystwo s p e ł n i a ł o j e d n o c z e ś n ie z n a c z ą c ą r o l ę w ż y c iu l i t e r a c k i m m ia sta i województwa. S ta ra n ie m O ddziału odbyło s i ę 245 odczytów,