Os a d a k u l t u r y p r z e w o r s k i e j z m ł o d s z e g o o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o w So b i e s z y n i e, s t a n. 1 4 , p o w. R y k i, w o j. l u b e l s k i e
Pio t r Łu c z k ie w ic z
D otychczasow y stan badań nad kulturą przew orską na Lubelszczyźnie defin iu ją najpełniej prace T. D ąbrow skiej (1988) oraz A. K okow skiego (1991). A naliza za m ieszczonych w nich m ap (D ąbrow ska 1988, m apa 2; Kokowski 1991, s. 173 ryc. 84) pozw ala wydzielić dwa skupiska osadnicze w m łodszym okresie przedrzymskim: na obszarze w zdłuż W isły od ujścia do niej W ieprza, oraz w strefie dolnego B ugu. Intensyfikacja prow adzonych w ostatnich latach w północnej części Lubelszczyzny badań AZP, w połączeniu z w ynikam i prow adzonych w cześniej prac w ykopaliskow ych pozw oliła na w ydzie lenie kolejnego zgrupow ania śladów stabilnego osadnic tw a1 . Przy ujściu W ieprza do W isły zarejestrow ano przy najm niej 13 stanow isk kultury przew orskiej z m łodsze go okresu przedrzym skiego, w tym dwa duże cm enta rzyska - M asów oraz D rążgów K olonia, ja k rów nież śla dy po siedm iu osadach, z których dwie — D rążgów K o lonia, stan. 57 i Sobieszyn K olonia, stan. 14 należą do obiektów zdecydow anie w yróżniających się sw oją w iel kością. N a w iększą skalę przebadano jednak tylko cm en tarzyska w M asow ie2 (J. G urba 1958, 326-330) i w Drąż- gowie K olonii (A. K okow ski, A. R eszczyńska, E. R o m an 1997, 95-97).
Stanow isko w Sobieszynie zlokalizow ano w trakcie badań pow ierzchniow ych prow adzonych w iosną 1997 w dolinie rzeki Świnki, gdzie odkryto znaczne ilości frag m entów ceram iki datow anej w stępnie na m łodszy okres przedrzym ski. N a m apie A ZP oznaczone zostało jak o nr 14. Zagrożenie erozją i głęboką o rk ą gruntu oraz gę stość w ystępow ania m ateriału zabytkow ego w skazyw a ła na konieczność podjęcia badań ratow niczych. D ecy zją W ojew ódzkiego K onserw atora Zabytków zostały one przeprow adzone w e w rześniu 1998 r. przez autora spra w ozdania, przy w spółudziale m gr A gnieszki Reszczyń- skiej, pod nadzorem prof. dr hab. A ndrzeja K okow skie go. Z asadniczym celem w ykopalisk była w eryfikacja funkcji, w artości poznaw czej stanow iska dla problem u osadnictw a kultury przew orskiej w północnej części Wy żyny Lubelskiej, oraz określenie jeg o charakteru (osa da/cm entarzysko) i stopnia zniszczenia.
1 Dokładne opracowanie tej problematyki zawarte jest w pracy A.Kokowskiego, „Prowincja” kultury przeworskiej nad dolnym Wie przem w młodszym okresie przedrzymskim, (w:) COHAN - księga Ju bileuszowa poświęcona doc. dr hab. Teresie Dąbrowskiej, Warszawa 1999 (w druku).
2 Całość materiałów nie została opublikowana.
Pracam i w ykopaliskow ym i objęto obszar o łącznej pow ierzchni około 120 m 2 w obrębie 5 w ykopów sonda żow ych (ryc. 1). W trakcie badań odkryto ogółem oprócz zalegającej na całym stanow isku w arstw y kulturow ej 0 różnej m iąższości 26 obiektów. Pozyskane m ateriały p ozw alają określić chronologię stanow iska od fazy A2 m łodszego okresu p rzedrzym skiego do początku okre su rzym skiego, oraz jeg o charakter jak o dużej osady m a jącej rów nież funkcję „przem ysłow ą”, zw iązaną z pro d u k c ją m e ta lu rg ic z n ą tj. p o z y sk iw a n iem i w ytopem żelaza.
Ekspolorow ane obiekty m ożna podzielić na trzy gru py: jam y zasobow e/odpadow e, dołki posłupow e, oraz obiekty produkcyjne (piece do w ytopu metali). Na szcze gólną uw agę zasługuje stosunkow o dobrze zachow any piec, określony jak o obiekt 12. Strop obiektu uchw yco ny został na głębokości 104 cm. Sądząc po zarysie wy- pełniska oraz ukształtow aniu ścian, konstrukcja pieco wa m iała bardzo regularny, czw orokątny kształt. Ściany w ykonane były z dużych brył silnie wypalonej polepy, z których w iększość zachow ała się w nienaruszonym układzie. Dno pieca, uchw ycone na głębokości 147,5 cm, w ylepione było w całości z gliny. Z apełnisko nie dostar czyło w iększych ilości żużli, w ystąpiły w nim tylko ka wałki węgli oraz duże fragm enty polepy. Charakter obiek tu jak o pieca do w ytopu m etali nie w ydaje się jednak budzić wątpliwości. Podobną funkcję pełniły obiekty nr 2 1 14, które dostarczyły dużej ilości żużli, zachow ane je d nak w gorszym stanie. Warte odnotow ania je s t rów nież liczne w ystępow anie fragm entów sopli w ycieków żela znych oraz form przepalonej gliny z w ytrąceniam i żela za w w arstw ie kulturow ej w obrębie działek E (wykop 1) oraz A (w ykop 3), a w ięc w bezpośrednim sąsiedz tw ie zniszczonych pieców.
M ateriał ruchom y na stanow isku pochodził w w ięk szości z w arstw y kulturow ej, choć dużych ilości ceram i ki dostarczyły rów nież obiekty 1A, 5 i 7. Szczególnie interesujący w ydaje się obiekt 1A, w którym wystąpiło bardzo silnie przepalone i rozgniecione duże naczynie zasobowe. Zasób form pochodzących ze stanow iska je st charakterystyczny dla w arsztatu ceram icznego kultury przeworskiej z faz A2 i A3 m łodszego okresu przedrzym skiego (ryc. 2, 3). Praktycznie żadnych naczyń nie daje się jednak zrekonstruow ać w całości. W iększość cera m iki je s t n ieo rn am en to w an a - spośród pozyskanych w trak c ie b ad ań o g ó łem 3935 frag m en tó w ty lk o 23
1 1 6 Pio t r Łu c z k ie w i c z
Ryc. 1. Sobieszyn, stan. 14. Plan wykopów.
(1,71% ) w ykazują ślady zdobienia. Sporadycznie w ystę p u ją rów nież m ateriały typow e dla fazy B2 okresu rzym skiego (w obiekcie nr 23 - ryc. 3: 2).
Inw entarz zabytków w ydzielonych obejm uje 5 przę- ślików (ryc. 3: 4), pochodzących z w arstw y kulturow ej w obrębie w ykopów nr 1 i 3, fragm ent drutu brązow ego oraz fragm ent szkła. N ajbardziej interesującym zabyt kiem je st jed n a k m oneta srebrna z otw orkiem w górnej części, znaleziona w obrębie działki H (w ykop 1) w war stw ie k u ltu ro w e j. N a jp ra w d o p o d o b n ie j (o p in ia dr F. J. H assePa z R óm isch-G erm anisches Zentralm useum w M oguncji) je s t to em isja grecka, datow ana na okres późnorepublikański lub wczesnoaugustiański. Awers m o nety został rozm yślnie zniszczony przez wygładzenie p il
nikiem , rew ers natom iast zachow ał się bardzo dobrze. M oneta ta je st przedm iotem przygotow yw anej do druku osobnej publikacji.
Z uwagi na w yjątkow y charakter stanow iska (pierw sze stanow isko hutnicze na w schód od W isły i jedno z najstarszych tego typu w Polsce) oraz jeg o w ielką w ar tość poznaw czą dla dziejów ekspansji kultury przew or skiej na w schód ju ż od fazy A2 m łodszego okresu prze- drzym skiego narzucają się dw a postulaty badaw cze na przyszłość:
- potrzeba kontynuacji badań
- zm iana dotychczasowej strategii badawczej i przej ście od badań o charakterze sondażow ym do prac szero- kopłaszczyznow ych.
Ryc. 2. Sobieszyn, stan. 14. 1-4 - ceramika, wykop 1, działka E; 5 - ceramika, wykop 1, działka F; 6 - ceramika, wykop 1, działka H; 7 - ceramika, obiekt 23; 8 - ceramika, wykop 1, działka E; 9 - przęślik, sondaż 2; 10 - ceramika, obiekt 3.
Li t e r a t u r a
D ą b r o w s k a T.
1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronolo-gia-zasięg-powiązania, Warszawa.
G u r b a J.
1958 Grób wojownika z późnego okresu lateńskiego z Masowa w powiecie garwolińskim, PArch., t. 10, s. 326-330.
K o k o w s k i A.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym-skim i w okresie rzymprzedrzym-skim, Lublin.
K o k o w s k i A., R e s z c z y ń s k a A., R o m a n E. 1997 Badania ratownicze na wielokulturowym stano
wisku nr 1 w Drążgowie (Kolonii), woj. lubel skie, APŚ, t. 2, s. 95-97.
1 1 8 Pio t r Łu c z k ie w i c z
Pi o t r Łu c z k i e w i c z
A Pr z e w o r s k Cu l t u r e Se t t l e m e n t f r o mt h e La t e Pr e- Ro m a n Pe r i o din So b i e s z y n, Sit e 1 4 , Ry k i Dis t r i c t, Lu b l in Vo iv o d s h ip
In the process o f the first season o f explorations at a Prze- worsk culture settlement in Sobieszyn, an area o f about 120 sq. m was examined. The excavation was to determine the ran ge o f the site and the degree o f its destruction. Within five trial trenches, 26 domestic and „industrial” features were discove red. The ceramic material found mainly in the cultural layer allows us to date the settlement to the late Pre-Roman period. Its origin should be related to phase Ar Among the artefacts
particularly interesting is the Greek silver coin, which proves that the inhabitants o f the settlement maintained connections and trade contacts with distant cultures. The unique character o f the settlement is due to its „industrial” function associated with metallurgy. In the process o f the excavations remnants of smelting furnaces were found. It is the first site connected with iron smelting to the east o f the Vistula River, and one o f the oldest o f this type in Poland.
