A rch eo lo g ia Polski Ś ro d k o w o w sch o d n iej,!. III, 1998
An d r z e j Ur b a ń s k i
Pó ł z i e m i a n k a w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n a z Gu c i o w a s t a n.
IX,
w o j. z a m o j s k i eW lipcu 1997 roku m ieszkaniec Guciow a, gm. Z w ie rzyniec Stanisław Jachym ek poinform ow ał dział arche ologii M uzeum O kręgow ego w Zam ościu o odnalezie niu w czasie w ykonyw ania w ykopu budow lanego pale niska z zaw artością kam ieni i fragm entów ceram iki. Po zw eryfikow aniu inform acji na m iejscu odkrycia okaza ło się, że w w ykopie na głębokości około 1 m odsłonięto p ó łn o c n o -z a c h o d n i n a ro ż n ik o b iek tu z p alen isk iem . O biekt zlok alizo w an y je s t na terenie osady z okresu w czesnego śred n io w iecza (G uciów stan. IX ), znanej z w cześniejszych badań sondażow ych (H. Zoll-A dam i- kow a 1974, s. 161) i w ery fik acji p o w ierzchniow ych (H. W róbel 1983). Stanow isko położone je st w dolinie W ieprza na terenie terasy nadzalew ow ej, w sąsiedztw ie szkoły podstaw ow ej w ykorzystyw anej obecnie przez In stytut N auk o Z iem i U M C S w L ublinie, w obrębie go spodarstw a S. Jachym ka.
W północnej ścianie wykopu budow lanego uw idocz nił się zarys ja m y o profilu trójkątnym , której dno znaj dow ało się na głębokości ponad 1,5 m od pow ierzchni. Średnica ja m y w ynosiła ok. 2,0 m. W ypełnisko stanow ił jaśniejszy piasek. N a dnie zalegała w arstw a gliny. W cza sie oczyszczania profilu natrafiono w obrębie jam y na kilka fragm entów ceram iki z epoki brązu (kultura trzci- niecka ?) i drobne kam ienie w apienne.
W celu rozpoznania charakteru obiektu odkrytego w południow ej części w ykopu budow lanego założono w ykop badaw czy o w ym iarach 5 x 5 m obejm ujący czę ściow o w ykop budow lany. W je g o obrębie na głęboko ści ok. 0,5 m pojaw ił się zarys w ypełniska obiektu o w y m iarach ok. 3,5 x 4,0 m, dość w yraźnie odcinający się od jaśniejszego piasku. W w ypełnisku obiektu, którego spąg znajdow ał się na głębokości 1 m od pow ierzchni, z a re jestro w an o d ro b n e frag m en ty w ęgli d rzew nych, grudki polepy, kam ienie w apienne oraz ok. 120 fragm en tów ceram iki. W partii przydennej pośrodku obiektu, na głębokości poniżej 100 cm natrafiono na ślady dw óch z w ę g lo n y c h słu p ó w d rew n ian y ch . Jed en ze słupów o kw adratow ym przekroju poprzecznym i grubości 30 cm był zaostrzony i w bity w ja sn y calcow y piasek na głębo kość ok. 20 cm. N ieregularny zarys drugiego słupa był słabiej widoczny. D zięki szybkiej inform acji o odkryciu udało się p rzebadać obiekt praw ie w całości. M ożna uznać go za pozostałości chaty półziem iankow ej o kon strukcji drew nianej z dachem w spierającym się na drew nianych słupach zlokalizow anych w centrum . Niestety, praw ie całkow icie zniszczeniu uległo palenisko znajdu jące się w północno-zachodnim narożniku obiektu. We
dług inform acji uzyskanych od odkryw cy posiadało ono średnicę ok. 60 cm i w yłożone było fragm entam i cera miki, polepy i kam ieniam i w apiennym i.
M ateriał ceram iczny pochodzący z w ypełniska pół- ziem ianki i resztek paleniska w jej narożniku ma dość jednorodny charakter (ryc. 1: а-g). Fragm enty pochodzą z garnków o profilu esowatym . N aczynia w ykonane były z gliny żelazistej schudzonej dom ieszką średnio- i drob n oziarnistego tłucznia oraz piasku. N a dnach naczyń w idoczne są ślady podsypki z piasku. N aczynia zdobio ne są pasm am i drobnych, poziom ych żłobków różnej szerokości oraz ornam entem w postaci pojedynczej lub wielokrotnej linii falistej, w ystępują rów nież przypadki łączenia obu tych ornam entów. K ilka fragm entów zdo bionych je st odciskam i stem pelka układającym i się w po ziom e, dookolne ciągi. O rnam ent w ystępuje głównie w górnej części brzuśca pod załom em szyjki, sporadycz nie sięga m aksym alnej w ydętości brzuśca. N aczynia w ykonane zostały w ręku, a następnie dość silnie obto czone. Profile w ylew ów w przew ażającej liczbie są uko śnie ścięte. N ieliczne są zaokrąglone i pogrubione. Po w ierzchnia naczyń barw y brunatnej i szarobrunatnej, jest niejed n o lita, obok ch ro p o w aty ch spotyka się dobrze wygładzone. Pow ierzchnia ma kolor brunatny, szarobru natny, niekiedy w idoczne są ślady okopcenia.
Z espół ceram iki pochodzący z w ypełniska półzie- m ianki posiada w iele analogii w śród m ateriałów z tere nu M ałopolski datow anych na okres IX -X w. Według A. Z akiego (1974, s. 181, 201) naczynia tego typu wy stępują głów nie w II okresie w czesnego średniowiecza, m.in. w Krakow ie. Podobne znane są z grodziska w Cho- dliku (A. G ardaw ski 1970, s. 48-52) oraz z podobnego obiektu z K raśnika (Z. W ichrow ski 1997, s. 150-151).
Z w cześniejszych.badań cm entarzysk położonych w dolinie W ieprza w okolicach G uciow a oraz z terenu osady (stan. IX) pochodzą analogiczne m ateriały dato w ane przez H. Z oll-A dam ikow ąna okres IX i może X w. Na podstaw ie ceram iki m ożna więc datować obiekt-chatę na IX - X w.
W sąsiedztw ie obiektu po stronie w schodniej zare jestrow ano intensyw ne ślady spalenizny i zarys paleni ska w yłożonego kam ieniam i w apiennym i i polepą. Na dnie paleniska zalegała kilkucentym etrow a w arstw a gli ny. W jeg o obrębie natrafiono rów nież na niew ielką ilość fragm entów ceram iki, m.in. fragm ent naczynia o ścię tym ukośnie i pogrubionym brzegu. B rzegi tego typu znane są ze Strzyżow a, gdzie zostały w yodrębnione jako grupa V datow ana na w iek IX i X (K. M usianow icz 1975,
Pó ł z ie m ia n k aw c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n az Gu c io w a 1 4 9
150 An d r z e j Ur b a ń s k i
s. 109) oraz ze stanow iska II E w obrębie zespołu osad niczego w K olonii C zerm no (A. U rbański 1982, s. 32).
B adania w G uciow ie m iały charakter ratow niczy i wym uszone zostały koniecznością szybkiego zarejestro w ania odsłoniętego przypadkow o obiektu. Praw dopo
dobnie m am y tu do czynienia z chatą-półziem ianką, która znajdow ała się na północno-zachodnim skraju rozległej osady, jednej z trzech położonych w sąsiedztw ie grodzi ska w czesnośredniow iecznego „M onastyr” zlokalizowa nego na kulm inacji w zniesienia w odległości ok. 0,5 km.
Li t e r a t u r a
G a r d a w s k i A.
1970 Chodlik, cz. I. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, Wrocław.
M u s i a n o w i c z K.
1975 Osada z IX-X w. w Strzyżowie, WA, t. 40, s. 83-112.
U r b a ń s k i A.
1982 Stanowisko 2 - podgrodzie w obrębie wczesno
średniow iecznego kom pleksu osadniczego w miejscowości Czermno gm. Tyszowce, woj. zamojskie. Z badań wykopaliskowych w roku
1979, mps mgr UMCS
W i c h r o w s k i Z.
1997 Chata wczesnośredniowieczna z Kraśnika, APŚ,
t. 2, s. 149-152. W r ó b e l H.
1983 Badania powierzchniowe na obszarze AZP
91-86, mps WKZ Zamość.
Z o l l - A d a m i k o w a H.
1974 Wyniki wstępnych badań wczesnośredniowiecz
nego zespołu osadniczego w Guciowie, pow. Zamość, Spr. Arch. t. 26, s.l 16-168.
Ż a k i A.
1974 Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecz
nej, Wrocław.
An d r z e j Ur b a ń s k i
S e m i - s u b t e r r a n e a n H u t f r o m G u c i ó w , S i t e
IX,
Z a m o ś ć V o i v o d s h i pIn July 1997, an inhabitant of Guciów informed us about a discovery o f a feature with a hearth. The rescue excavation allowed for distinguishing a 1 m deep semi-subterranean hut measuring 3,5 x 4,0 m. The filling contained numerous po tsherds as well as limestone and charcoal. On the basis o f the
pottery materials, the feature can be dated to the 9th-10th cen turies. It was situated at the north-west limit of an early Me dieval settlement connected with a stronghold located on a promontory just 0,5 km away.
