pierwszy z Walii. Najczêœciej wystêpuj¹ obolidy z rodzaju Lingulella. Gatunek L. davisi M’Coy stanowi formê typow¹ w osadach formacji Ffestiniog. Holotypy L. lepis Salter, L. ferruginea Salter, Broeggeria salteri (Holl) rów-nie¿ pochodz¹ z Walii, ale ich rozprzestrzenienie geogra-ficzne jest znacznie szersze. Ponadto znaleziono pojedyncze orthidy. Egzemplarze Orusia cf. lenticularis (Wahlenberg), zwi¹zane z piaskowcami, wykazuj¹ ró¿nice w stosunku do form z syneklizy peryba³tyckiej, Szwecji i atlantyckiego wybrze¿a Kanady, które wystêpuj¹ w ska³ach wêglanowych, czêsto w formie zlepów. Natomiast skorupki Acrotreta multa Or³owski stwierdzono jak dot¹d tylko w kambrze £ysogór.
Utwory kambru górnego w syneklizie peryba³tyckiej s¹ silnie zredukowane, w analizowanych profilach maj¹ mi¹¿szoœæ do 11 m (rejon ¯arnowca). Osady charaktery-zuj¹ siê ubóstwem ramienionogów i innym wykszta³ceniem facjalnym. W dolnej czêœci, w czarnych i³owcach bitumicznych stwierdzono sporadyczne skorupki Lingulella ferruginea, Acrotreta sp. W górnej czêœci, w soczewkach ciemnoszarych wapieni krystalicznych wystê-puj¹ obfite nagromadzenia przekrystalizowanych skoru-pek Orusia lenticularis.
Ró¿nice w sk³adzie gatunkowym zespo³ów i w ogól-nym charakterze ramienionogów z Gór Œwiêtokrzyskich i z platformy prekambryjskiej, ró¿nice biofacjalno-mi¹¿szo-œciowe i w schematach stratygraficznych zosta³y uznane przez autorkê jako podstawa do wyró¿nienia w obrêbie akado-ba³tyckiej prowincji faunistycznej podprowincji œwiêtokrzyskiej, o charakterze swoistym dla Gór Œwiêto-krzyskich i o znacznie mocniej zarysowanych zwi¹zkach ze Wschodni¹ i Zachodni¹ Awaloni¹ i z obszarem œród-ziemnomorskim. W odniesieniu do fauny trylobitowej, w kambrze ³ysogórskim zosta³y tak¿e stwierdzone gatunki znane z obszaru Gondwany (¯yliñska, 2001). Mieszany charakter fauny wskazuje na otwartoœæ szelfu £ysogór, co umo¿liwia³o migracjê gatunków w okreœlonych momen-tach rozwoju zbiornika.
Dalszych danych do tematu dostarczy³y wyniki badañ profili wiertniczych Narol PIG–2 i Dyle IG–1, usytuowa-nych w po³udniowej czêœci obni¿enia perykratonicznego, w strefie rozdzielaj¹cej dwie wielkie jednostki geologiczne — platformê prekambryjsk¹ na wschodzie i platformê
paleozoiczn¹ na zachodzie. Nawiercone tu (lecz nie prze-wiercone do koñca) utwory kambru górnego maj¹ znaczn¹ mi¹¿szoœæ — 680 m. Znalezione przez autorkê w odcinku sp¹gowym profilu Narol PIG–2 przewodnie trylobity udo-kumentowa³y zatrzymanie wiercenia w poziomie straty-graficznym Homagnostus obesus.
Uzyskana st¹d kolekcja ramienionogów jest s³abo zró¿nicowana taksonomicznie — ok. 90% stanowi¹ sko-rupki gatunku Lingulella davisi M'Coy; pozosta³e nale¿¹ do rodzajów Acrothele, Acrotreta i Orusia (Jendryka-Fu-glewicz, 1995). Ze wzglêdu na znaczne mi¹¿szoœci i wystêpowanie typowego gatunku L. davisi, obszar ten mo¿e byæ porównywany z regionem ³ysogórskim. Podob-ne analogie widzi Paw³owski (1992). Sekwencje lito- i bio-stratygraficzne mog¹ byæ tak¿e porównywane z Wali¹ i SE Fundlandi¹. Charakterystyczny dla tych osadów gatunek przewodniego ramienionoga L. davisi M'Coy zosta³ opi-sany z dolnej czêœci profilów grupy Lingula flags w pó³nocnej Walii, gdzie wystêpuje w monospecyficznych kulturach formacji Ffestiniog z trylobitami Homagnostus obesus i Beltella.
Literatura
CZARNOCKI J. 1927 — Kambr i jego fauna w œrodkowej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich. Spraw. Pañst. Inst. Geol., t. IV, z. 22: 189–207. JENDRYKA-FUGLEWICZ B. 1999 — Ramienionogi kambru Polski i ich znaczenie stratygraficzne. Opracowanie archiwalne. Arch. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
JENDRYKA-FUGLEWICZ B. 1995 — Wyniki badañ fauny brachiopodowej z profilów wierceñ Narol PIG–2 i Dyle IG–1 (po³udniowa Lubelszczyzna) i porównanie z innymi obszarami kambru w Polsce. Posiedz. Nauk. Pañstw. Inst. Geol., 51: 4–6. LENDZION K. 1983 — Biostratygrafia osadów kambru w polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Kwart. Geol., 27: 669–694. OR£OWSKI S. 1992 — Cambrian stratigraphy and stage subdivision in the Holy Cross Mountains, Poland. Geol. Mag., 129: 471–474. PAW£OWSKI S. 1992 — Outline of Palaeozoic geology of the southern Lublin region. Bull. Acad. Pol. Sc. Earth Sc., 40: 125–139. PRZEW£OCKI Z. 2000 — Œrodowisko depozycji kambryjskiej formacji ³upków z Gór Pieprzowych, Góry Œwiêtokrzyskie. Maszynopis pracy doktorskiej. Biblioteka Wydz. Geol. UW. ¯YLIÑSKA A. 2001 — Cambrian trilobites from the Holy Cross Mountains, central Poland. Acta Geol. Pol., 51: 333–383 .
Biostratygrafia kredy dolnej w œrodkowej i po³udniowo-wschodniej Polsce
El¿bieta GaŸdzicka*, Izabela Ploch*, Jolanta Smoleñ*
Serie osadowe kredy dolnej w œrodkowej i po³udnio-wo-wschodniej Polsce zawieraj¹ liczne makro- i mikroska-mienia³oœci, które badane by³y ju¿ wielokrotnie pod k¹tem ich znaczenia stratygraficznego (Moryc & Waœniowska, 1965; Marek, 1968; Marek & Raczyñska, 1973; Sztejn 1984 i in.). Jednak rozwój wiedzy w dziedzinie biostraty-grafii, który nast¹pi³ w ostatnich dwóch dekadach, sk³oni³ autorki do ponownego zajêcia siê t¹ problematyk¹. Bada-nia wykonano w ramach dwóch projektów badawczych
realizowanych w Pañstwowym Instytucie Geologicznym. Prowadzono je w sposób kompleksowy, polegaj¹cy na równoleg³ym analizowaniu ró¿nych zespo³ów organi-zmów, pochodz¹cych z tych samych warstw. Zbadano zespo³y amonitów, otwornic i ma³¿oraczków oraz nanno-planktonu wapiennego. Pozwoli³o to na uœciœlenie, a w nie-których przypadkach zmianê dotychczasowych wydzieleñ stratygraficznych. Zaproponowano tak¿e schemat korela-cji poziomów biostratygraficznych opartych na sukcesji amonitów, zespo³ów mikrofauny i kokkolitów. Wyniki badañ sk³aniaj¹ te¿ do korekty pogl¹dów na temat paleogeografii wczesnej kredy i po³¹czeñ basenu polskiego z Oceanem Tetydy i morzem borealnym. Implikuj¹ koniecznoœæ stwo-249
Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 3, 2003
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; egaz@pgi.waw.pl; iploch@pgi.waw.pl; jsmo@pgi.waw.pl
rzenia nowego modelu paleograficznego dla barremu i wczesnego aptu.
Badania wykonano w profilach kilkunastu otworów wiertniczych zlokalizowanych w niecce warszawskiej (Gostynin IG 1, Gostynin IG 4, Korabiewice PIG 1, £owicz IG 1, ¯ychlin IG 3), w blokach Magnuszewa i Radomia (Bia³obrzegi IG 1, B¹kowa IG1), w bloku Luba-czowa (Narol IG 1, Narol IG 2, Basznia 1) oraz w po³udniowej czêœci zapadliska przedkarpackiego (Wie-wiórki 4, Zagorzyce 7). Zbadano te¿ zespo³y makro- i mikrofauny oraz nannoflory z ods³oniêæ kredy dolnej w niecce tomaszowskiej.
Wed³ug dotychczasowych pogl¹dów, sedymentacja morska w Polsce œrodkowej trwa³a od póŸnego beriasu do póŸnego hoterywu, jak te¿ epizodycznie w apcie. Serie osa-dowe dolnego beriasu, barremu, aptu i albu dolnego inter-pretowane s¹ jako utwory lagunowe lub innych œrodowisk o nie pe³nomorskim zasoleniu (Marek, 1997; Leszczyñski, 1997). P³ytkomorskim osadom wêglanowym z po³udnio-wo-wschodniej Polski przypisywano dotychczas wiek walan¿yñsko-hoterywski (Marek, 1997; Moryc, 1997).
W Polsce œrodkowej, w sukcesji osadowej zawieraj¹cej ewaporaty i korelowanej dotychczas z poziomami ma³¿oraczkowymi C i D tytonu górnego, stwierdzono wystêpowanie zespo³ów otwornic z Verneuilina angularis i Verneuilina faraonica. Zespo³y mikrofauny pozwalaj¹ okreœliæ wiek tych osadów jako berias dolny. W beriasie œrodkowym i górnym, zespo³y amonitów pozwalaj¹ na korelacjê ze standardowymi poziomami tetydzkimi Occi-tanica i Boissieri (Marek & Rajska, 1997). Zespo³y nanno-planktonu wapiennego wskazuj¹ na poziom CC 2 Retacapsa crenulata. W zespo³ach mikrofauny znaczenie stratygraficzne maj¹ ma³¿oraczki: Pseudoprotocythere aubersonensis i Protocythere propria emslandensis. Osady beriasu zosta³y te¿ udokumentowane w po³udniowej czêœci zapadliska przedkarpackiego, w rejonie Dêbicy. W zespo³ach mikrofauny wystêpuj¹ tam ma³¿oraczki z rodza-ju Cypridea, charakterystyczne dla facji purbeckiej beriasu dolnego. Wy¿szy berias dokumentuj¹ otwornice typowe dla osadów platformy wêglanowej: Trocholina burlini, Trocholina alpina, Trocholina molesta, Charentia evoluta, Melathrokerion spiralis i inne.
W walan¿ynie dolnym stwierdzono zespo³y amonitów charakterystyczne dla wyró¿nianego w basenie germa-ñskim poziomu Robustum. Poprzedzaj¹ce je w profilach zespo³y amonitów, zawieraj¹ce gatunki medyterañskie, reprezentuj¹ pierwszy tetydzki poziom amonitowy Petran-siens. Sk³ad taksonomiczny zespo³ów nannoplanktonu wapiennego, zawieraj¹cych tak¿e gatunki medyterañskie, pozwala na wyró¿nienie poziomu CC 3 Calcicalatina oblongata.
W walan¿ynie górnym stwierdzono tetydzki poziom amonitowy Verrucosum, natomiast w górnej jego czêœci zaobserwowano liczne borealne amonity z gatunku Dicho-tomites, które pozwoli³y na wyró¿nienie poziomów z base-nu germañskiego: Polythomus/Crassus i Triptychoides. Przewa¿nie liczne i zró¿nicowane zespo³y mikrofauny zawieraj¹ takie gatunki jak: Epistomina caracolla, Lenti-culina nodosa, LentiLenti-culina eichenbergi, LentiLenti-culina saxo-nica, Hechtina praeantiqua, Protomarssonella kummi, Protomarssonella hechti. W poziomie Verrucosum licznie wystêpuj¹ tetydzkie gatunki nannoplanktonu wapiennego: Speetonia colligata, Calcicalathina oblongata, Lithraphi-dites carniolensis, Micrantholithus obtusus/hoschulzii, Nannoconus cornuta i Nannoconus globulus. Pojawia siê
tak¿e gatunek Eiffellithus striatus, którego pierwsze wyst¹pienie korelowane jest z doln¹ granic¹ poziomu nan-noplanktonowego CC 4 (Bown i in.,1999).
W najni¿szym hoterywie ponownie silniej zaznaczy³y siê wp³ywy prowincji tetydzkiej, a zespo³y amonitów pozwoli³y na wyró¿nienie poziomu Radiatus. W zespo³ach nannoplanktonu hoteryw dolny dokumentuje wystêpowa-nie borealnego gatunku Eprolithus antiquus. Powy¿ej tego poziomu zarówno makro- jak i mikrofauna staje siê ubo¿-sza, co utrudnia precyzyjne okreœlenie pozycji stratygra-ficznej osadów. Dobr¹ dokumentacjê paleontologiczn¹ maj¹ natomiast osady hoterywu górnego, gdzie wskazaæ mo¿na borealny poziom amonitowy Gottschei. Zespo³y nannoplanktonu wapiennego maj¹ mieszany, tetydzko-bo-realny charakter i zawieraj¹ takie gatunki jak: Tegulalithus septentrionalis, Eiffellithus striatus, Cruciellipsis cuvillie-ri, Speetonia colligata, Nannoconus minutus i Nannoconus bucheri.
Wa¿nym elementem niniejszej pracy jest stwierdzenie zespo³ów mikrofauny i nannoplanktonu wapiennego wie-ku barremskiego i wczesnoapckiego. Wystêpuj¹ one zarówno w mieszanych, wêglanowo-klastycznych osadach bloku Magnuszewa i bloku Lubaczowa. Barrem dokumen-tuj¹ gatunki otwornic: Praedorothia praeoxycona, Bucci-crenata condensa, Lenticulina hiermanni. Dolny apt dokumentuj¹ tak¿e amonity z rodzaju Deshayesites oraz kokkolity z gatunku Eprolithus floralis. Sk³ad taksono-miczny zespo³ów nannoflory wskazuje na poziom nanno-planktonowy CC 7. Stwierdzone w Polsce po raz pierwszy otwornice planktoniczne z gatunku Hedbergella cf. infra-cretacea wskazuj¹ tak¿e na apcki wiek sekwencji osado-wych formacji bia³obrzeskiej, zaliczanych wczeœniej do hoterywu. Formom planktonicznym towarzysz¹ liczne gatunki otwornic bentonicznych, wœród nich: Verneuili-noides cf. subfiliformis, Gavelinella cf. barremiana i Meandrospira bancilai.
Badania finansowane by³y przez Komitet Badañ Naukowych (Projekt 6 P04D 066 18) oraz ze œrodków na dzia³alnoœæ statu-tow¹ Pañstwowego Instytutu Geologicznego (Temat 6.20.1307.00.0).
Literatura
BOWN, P. R., RUTLEDGE, D. C., CRUX J. A. & GALLAGHER L. T. 1999 — Lower Cretaceous. [In:] P. R. Bown (Ed.): Calcareous Nan-nofossil Biostratigraphy: 86–131. Kluver Acad. Publ.
LESZCZYÑSKI K. 1997 — The lower Cretaceous depositional archi-tecture and sedimentary cyclicity in the Mid-Polish Trough. Geol. Quart., 41: 509–520.
MAREK S. 1968 — Zarys stratygrafii kredy dolnej niecki brze¿nej. Kwart. Geol., 12: 345–368.
MAREK S. 1997 — Kreda dolna. Litostratygrafia i litofacje. [In:] The epicontinental Permian and Mesozoic in Poland (in Polish with English summary). Pr. Inst. Geol., 153: 351–362.
MAREK S. & RACZYÑSKA A. 1973 — The stratigraphy and pale-ogeography of the Lower Cretaceous deposits of the Polish Lowland area. [In:] The Boreal Lower Cretaceous. Geol. J. Spec. Issue, 5: 369–386.
MAREK S. & RAJSKA M. 1997 — Kreda dolna. Biostratygrafia. Makrofauna. [In:] The epicontinental Permian and Mesozoic in Poland (in Polish with English summary). Pr. Inst. Geol., 153: 333–347. MORYC W. 1997 — The Lower Cretaceous in the pre-Miocene sub-stratum of the southern part of the Carpathian foredeep. Ann. Soc. Geol. Pol., 67: 287–296.
MORYC W. & WAŒNIOWSKA J. 1965 — Utwory neokomskie z Baszni ko³o Lubaczowa. Rocz. Pol. Tow. Geol., 35: 55–70.
SZTEJN J. 1984 — Mikrofauna w osadach m³odszej kredy dolnej Ni¿u Polskiego. Pr. Inst. Geol., 111: 7–58.
250
