Utwory kredy dolnej w œrodkowej czêœci przedgórza polskich Karpat
— weryfikacja zasiêgu na podstawie badañ mikrofaunistycznych
i sedymentologicznych
Lucyna Bobrek*, Piotr Gliniak**, Barbara Œwietlik*, Andrzej Urbaniec**
Obszar prezentowanych badañ jest po³o¿ony w œrodko-wej czêœci przedgórza Karpat pomiêdzy Tarnowem a Dêbic¹. Wêglanowy kompleks utworów, którym w ca³oœci przypisywano do niedawna wiek póŸnojurajski, tworzy zwart¹ pokrywê, a ich obecne rozprzestrzenienie i zró¿ni-cowanie mi¹¿szoœciowe na
obszarze przedgórza Karpat jest zwi¹zane g³ównie z erozyjnym œciêciem m³odszych ogniw. Na podstawie prowadzonych od kil-ku lat badañ stratygraficznych i mikrofacjalnych w obrêbie stro-powej czêœci wspomnianego kompleksu utworów wêglano-wych œrodkowej czêœci przedgó-rza polskich Karpat wydzielono utwory kredy dolnej–beriasu i walan¿ynu (Geroch i in., 1972; Kijakowa & Moryc, 1991; Moryc, 1997; Olszewska, 1998, 1999, 2001; Maksym i in., 2001; Gregosiewicz i in., 2001; Bobrek i in., 2002). Utwory te gene-tycznie s¹ zwi¹zane z centraln¹ czêœci¹ po³udniowo-wschodnie-go przed³u¿enia bruzdy œródpol-skiej i zalegaj¹ ponad utworami kimerydu i tytonu, wykazuj¹c du¿e litologiczne podobieñstwo. Najwiêksze zachowane mi¹¿szoœci utworów dolnej kredy s¹ noto-wane w rejonie Dêbicy, gdzie osi¹gaj¹ 195 m.
W epoce wczesnokredowej na obszarze œrodkowej i wschod-niej czêœci przedgórza Karpat istnia³ w¹ski i p³ytki epikonty-nentalny zbiornik morski, œciœle zwi¹zany z synsedymentacyjn¹ bruzd¹ œródpolsk¹ (Marek, 1997). Zbiornik ten mia³ cha-rakter oscylacyjny, wykazuj¹c wyraŸnie epizody dop³ywu zaso-lonych wód oceanicznych od
po³udniowego-wschodu z oceanu Tetydy, jak równie¿
okre-sowe czêœciowe wys³odzenie, zwi¹zane z dop³ywem wiêk-szych iloœci wód s³odkich z otaczaj¹cych l¹dów. Sedymen-tacja morska w po³udniowo-wschodniej czêœci polskiego basenu wczesnokredowego trwa³a co najmniej do póŸnego walan¿ynu, a byæ mo¿e a¿ do hoterywu (Marek, 1997).
Nastêpnie dosz³o do ostatecznego zamkniêcia bramy wschodniokarpackiej i nast¹pi³a d³uga ekspozycja ska³ na powierzchni, a¿ do prze³omu alb/cenoman, po³¹czona naj-prawdopodobniej z czêœciow¹ erozj¹.
Charakterystyka litologiczna i mikrofaunistyczna W pod³o¿u utworów beriasu wystêpuj¹ utwory najwy¿-szych ogniw górnej jurykimerydu i tytonu (Gregosiewicz i in., 2001; Bobrek i in., 2002), wykszta³cone w postaci wapieni detrytycznych, ooidowych, muszlowców oraz 979 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003
*PETROGEO — Przedsiêbiorstwo Us³ug Laboratoryjnych i Geologicznych Sp. z o.o., Laboratorium w Krakowie,
ul. Mierzeja Wiœlana 6, 30-732 Kraków; kierat@petrogeo.pl **PGNiG S.A., Oddzia³ Górnictwo Naftowe, BG „Geonafta”, Oœrodek Po³udnie — Kraków, ul. Lubicz 25, 31-503 Kraków; andrzeju@geonafta.krakow.pl 5542 WARSZAWA 2 0° 50° 5536 5548 5554 5560 5566 4500 4500 4506 4506 4512 4512 4518 4518 4524 4524 4530 4530 4536 4536 5542 5536 5548 5554 5560 5566
TARNÓW
PILZNO DÊBICA JASTRZ¥BKA STARA D¥BROWA TARNOWSKA RADWAN PODBORZE KORZENIÓW WIEWIÓRKA-¯YRAKÓW BRZENICA KAROLÓWKA STASIÓWKA PILZNO WYGODA ¯D¯ARY ¯UKOWICE RZÊDZIN-GUMNISKA JAŒNINY ZAWADAlokalizacja otworów wiertniczych g³ówne linie dyslokacyjne
zasiêg utworów walan¿ynu zasiêg utworów beriasu zasiêg utworów jury górnej 5 km
Ryc. 1. Szkic zasiêgu utworów kredy dolnej i jury górnej w obszarze pomiêdzy Tarnowem a
margli i margli dolomitycznych. Lokalnie wystêpuj¹ dolo-mity drobnokrystaliczne oraz utwory rafowe (glonowo-ko-ralowcowe). Utwory tytonu udokumentowano na badanym obszarze jednoznacznie w kilku otworach wiertniczych na podstawie charakterystycznego zespo³u skamienia³oœci:
Protopeneroplis striata, Quinqueloqulina mitchurini, Istri-loculina fabaria, Carpistomiosphaera tithonica, Colomi-sphaera fortis.
Utwory beriasu charakteryzuj¹ siê wystêpowaniem naprzemianleg³ej serii utworów wapiennych oraz mar-glisto-ilastych z wk³adkami brekcji wapiennych. W rejonie Wiewiórki–¯yrakowa wystêpuj¹ poziomy zawieraj¹ce liczne fragmenty ³odyg ramienic z gatunku Clavator reidi, oogonie Aclistochara sp. i koprolity Favreina salevensis. Obecnoœæ ramienic oraz wystêpowanie licznych cienko-skorupowych ma³¿oraczków i pojedynczych otwornic ben-tonicznych, przy zupe³nym braku organizmów pe³nomorskich, œwiadczy o okresowym wys³odzeniu zbiornika i niewielkich g³êbokoœciach depozycji osadu. W wy¿szej czêœci profilu wystêpuj¹ wapienie organodetry-tyczne, glonowe i ooidowe. W utworach ilasto-marglistych znaleziono charakterystyczny zespó³ dinocyst wapien-nych: Committosphaera pulla, Committosphaera
sublapi-dosa, Colomisphaera fortis, Crustocadosina semiradiata,
Stomiosphaera cf. moluccana. W wapieniach organodetry
-tycznych, glonowych, onkoidowo-ooidowych oznaczono bogate zespo³y mikrofauny z charakterystycznymi takso-nami: Protopeneroplis ultragranulata, Istriloculina
faba-ria, Quinqueloculina robusta, Bigenerina sp.,
Bellorussiella sp. Ammobaculites hagni, Ammobaculites eocretaceus, Stomatoecha enislavensis, Trocholina elon-gata, Trocholina alpina, Trocholina burlini, Trocholina odukpaniensis, Valvulina lugeoni, Nautiloculina sp. Recto-cyclammina sp., Trochammina sp.
Du¿e znaczenie ma obecnoœæ w tych utworach gatunku
Protopeneroplis ultragranulata. Jest to forma zwi¹zana z
p³ytkowodn¹ sedymentacj¹ wêglanow¹ pó³nocnego brze-gu Tetydy, a jej rozwój ewolucyjny przypada na berias (Sotak, 1987). Gatunek ten jest znany z dolnoberiaskich wapieni sztramberskich Karpat s³owackich (Michalik i in., 1990), wapieni cieszyñskich polskich Karpat fliszowych (Decrouez & Morycowa, 1996), z Kaukazu (Kuznetsova & Gorbatchik, 1985), a tak¿e Karpat rumuñskich (Bucur, 1993). Wszystkie wy¿ej wymienione wyst¹pienia pochodz¹ z peryferyjnych stref Tetydy. Obecnoœæ
Protope-neroplis ultragranulata w utworach platformowego
pod³o¿a Karpat wskazuje na bliskoœæ strefy kontaktowej tych prowincji.
W czêœci po³udniowo-zachodniej obszaru, w rejonie Grabiec–Pilzno opisana sekwencja jest zast¹piona przez wapienie ziarniste z makroonkoidami, strukturami glono-wymi oraz bogat¹ faun¹ œlimaków i ostrygowatych.
W profilu utworówwalan¿ynu wystêpuj¹ muszlowce ramienionogowe, ciemne margle, mu³owce i wapienie zapiaszczone z masowo wystêpuj¹c¹ faun¹ i flor¹ oraz wapienie ooidowe i onkoidowe. Utwory margliste zawie-raj¹ bogaty zespó³ mikrofauny otwornicowej i ma³¿oracz-kowej. Szczególne znaczenie stratygraficzne maj¹ nastêpuj¹ce taksony: Epistomina ornata, Epistomina
cara-colla, Trocholina infragranulata, Trocholina
paucigranu-lata, Trocholina burlini, Trocholina molesta,
Planispirillina flava, Melathrokerion spirialis, Patellina turriculata, Lenticulina munsteri, Patellina subcretacea, Prothocythere (Mandocythere) frankei frankei, Cytherella
sp. Makrofauna w wapieniach zapiaszczonych jest repre
-zentowana przez mszywio³y, ramienionogi, ma³¿e, g¹bki wapienne, wieloszczety, szkar³upnie, koralowce. Orga-nizmom tym towarzysz¹ liczne formy inkrustuj¹ce i dr¹¿¹ce. W wapieniach ooidowo-onkoidowych stwierdzo-no nastêpuj¹cy zespó³ mikroskamienia³oœci: Trocholina
sp., Epistomina sp., Dorothia sp., Melathrokerion sp., glo
-ny: Acicularia elongata, Actinoporella podolica,
Salpin-goporella sp., oraz mszywio³y z rzêdu Cyclostomata, g¹bki
wapienne i wieloszczety.
Literatura
BOBREK L., GLINIAK P., ŒWIETLIK B. & URBANIEC A. 2002 — Utwory kredy dolnej w œrodkowej czêœci przedgórza polskich Karpat — weryfikacja zasiêgu na podstawie badañ mikrofaunistycznych i sedymentologicznych. Pr. IGNiG, 116: 49–53.
BUCUR I. 1993— Les representants du genre Protopeneroplis
Weynschenk dans les depots du Cretace inferieur de la zone de Resi-ta-Moldova Noua (Carpathes Meridionales, Roumanie). Revue de Micropal., 36: 213–223.
DECROUEZ D. & MORYCOWA E. 1996— Presence de
Protopenero-plis ultragranulata (Foraminifere) dans les calcaires de Cieszyn (Nappe Silesienne, Carpathes Polonaises Extrenes). Arch. Sci. Geneve 49: 267–271.
GEROCH S., JEDNOROWSKA A. & MORYC W. 1972 — Utwory dolnej kredy w po³udniowej czêœci Przedgórza Karpat; Rocz. Pol. Tow. Geol., t. 42, z. 4: 409–420.
GREGOSIEWICZ Z. i in., 2001 — Analiza mikrofacjalna i przemian diagenetycznych utworów organogenicznych jury górnej na podstawie wybranych otworów w obszarze Kraków–Dêbica; Arch. OR Geonafta Kraków.
KIJAKOWA S. & MORYC W. 1991 — Nowe stanowisko z epikonty-nentalnymi utworami kredy dolnej w rejonie Dêbicy; Kwart. Geol., vol. 35/4: 421–436.
KUZNETSOVA K. & GORBATCHIK T. 1985— Upper Jurassic and
Lower Cretaceous stratigraphy and foraminifers of the Crimea (in Rus-sian), Acad. Sci. URSS Trans., 395: 3–132.
MAKSYM A., BASZKIEWICZ A., GREGOSIEWICZ Z., KRANC A., LISZKA B. & ZDANOWSKI P. 2001 — Œrodowiska sedymentacji i w³aœciwoœci zbiornikowe utworów najwy¿szej jury i kredy dolnej rejo-nu Brzezówka–Zagorzyce na tle budowy geologicznej S czêœci zapadliska przedkarpackieg. Prz. Geol., 49: 401–407.
MORYC W. 1997 — The Lower Cretaceous in the Pre-Miocene Sub-stratum of the southern part of the Carpathian Foredeep in Poland; Ann. Soc. Geol. Pol., 67: 287–296.
MAREK S. 1997 — Kreda dolna (berias–alb górny): Sedymentacja, paleogeografia i paleotektonika. Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 153: 362–366.
MICHALIK J. & SOTAK J. 1990 — Lower Cretaceous shallow marine buildups in the Western Carpathians and their relatioshiop to pelagic facies. Cretaceous Research, 11: 211–227.
OLSZEWSKA B. 1998 — Nowe kierunki w badaniach stratygraficz-nych Karpat i pod³o¿a i ich znaczenie dla poszukiwañ wêglowodorów. Materia³y Konferencyjne, Konf. Nauk.-Techn. pt. „Dzieñ Dzisiejszy Przemys³u Naftowego”, Wysowa 27–30.05.1999.
OLSZEWSKA B. 1999 — Thin sections microbiostratigraphy of the well Zagórzyce 6. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 387: 149–153.
OLSZEWSKA B. 2001 — Stratygrafia malmu i neokomu pod³o¿a Kar-pat fliszowych i zapadliska w œwietle nowych danych mikropaleontolo-gicznych. Prz. Geol., 49: 451.
SOTAK J. 1987 — Protopeneroplide foraminifers from lowermost cre-taceous of the Stramberk carbonate platform (Outer Western Carpa-thians). Geol. Sbor. Geol. Carp., Bratislava, 38: 651–667.
980
