A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA IURID ICA 41, 1989
Michał Domagała
KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI UM ÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Z isto ty k o n sty tu cji, jak o u staw y zasad niczej w y p osażo nej w n a j-w yższą m oc praj-w ną, j-w y n ik a p o trzeba zgodności z jej p ostanoj-w ieniam i w szy stk ich in ny ch ak tó w n o rm aty w n ych o bo w iązu jących w sy stem ie p raw n ym d anego p ań stw a. D otyczy to w ięc z aró w n o u sta w i d ek retó w z m ocą ustaw y , jak rów nież in ny ch a k tó w n o rm a ty w n y ch w y d aw an y ch przez naczeln e, cen traln e i tere n o w e o rgan y p ań stw o w e. R ealizacja zasad y niesp rzeczn ości norm praw n ych , zw łaszcza zn a jd u jący ch się na ró żny ch szczeblach w h ierarch ii sy stem u p raw a, ma zasad nicze zn acze-nie dla o ch ron y p raw o rząd n o ści w dziedziacze-nie p raw o tw ó rstw a. Dlatego też isto tn eg o znaczen ia n a b iera sk uteczn a k o n tro la zg odności a k tó w niższego rzędu z aktam i nadrzędnym i.
W teorii oraz w p r ak ty c e k o n sty tu cy jn e j w y stęp u je także p rob lem b adan ia zgodności um ów m ięd zyn arod o w y ch z k o n sty tu cją . Czy m ożliwe je st w y k o n yw a nie k on tro li k o n sty tu cy jn o ści w tym zakresie?
Jeżeli chodzi o m iejsce um ów m ięd zyn aro do w y ch w sy stem ie p ra w -nym d aneg o p ań stw a, to je st to problem spo rn y zarów n o w d o k try n ie p raw a, jak i w p ra k ty c e o rg an ó w o rzek ający ch . W p aństw ach , k tó re u z n ają p ry m a t p raw a w ew n ętrzn ego n ad m iędzynaro dow y m p ow in na istn ieć k o n tro la zgodności u m ó w m ięd zyn aro do w y ch z k o n sty tu c ją . N a j-częściej uw aża się, że ran g a um ow y m iędzy naro d ow ej je st ró w n a u staw ie zw yk łej. Pom ijając p ro blem sto su n ku um ów d o u staw y , n ie u leg a w ątpliwości, że um o w y m iędzynarod ow e za w a rte przez p a ń stw o w sto -su n kach w ew n ętrzn y ch n ie m ogą mieć w yższej, a n aw et ró w n ej m ocy p raw n ej z p ostan ow ien iam i k o n sty tu cji teg o p ań stw a. W y n ik a to ze szczególnej cech y k o n sty tu cji, k tó ra zaw iera n o rm y w y po sażo ne w n a j-w yższą moc p raj-w n ą. A j-w ięc p ry m at p raj-w a j-w ej-w n ętrzn eg o n ad m iędzy-n arod ow ym iędzy-n ależy rozum ieć jak o iędzy-n adrzęd iędzy-n ość k o iędzy-n sty tu cji iędzy-n ad um o-w am i m iędzynarod oo-w y m i, co nie przesądza jeszcze o sto sun k u ty ch
o statn ich do po zo stały ch aktó w n o rm aty w n y ch sk ład ający ch się na system praw a.
W św ietle powy ższego szczególnego znaczenia n abiera art. 27 k o n wencji w ied eńskiej o praw ie trak tatów , k tó ry stanow i, że „stron a tr a k -tatu nie może p o w o ły w ać się na p o stan o w ienia sw ojego p raw a w e w n ęt-rznego, ażeb y uspraw iedliw ić, że nie w y pełn ia umowy Pod p o -jęciem „praw o w ew n ętrzn e " należy rozum ieć rów nież k on sty tucję. Na tej p o dstaw ie nie m ożna jed n ak odmówić p ań stw u p rzy słu g u jący ch mu p ra w su w eren n ych p rzy zaw ieraniu i raty fiko w an iu umów m ięd zyn aro do -wych, w tym także praw a do k o ntro li zgodności treści zaw ieran ych umów z jeg o k o n sty tu cją. Po to, aby p ań stw o w przyszłości nie m ogło uch ylać się ud sto so w ania zaw artej urnowy po przez p ow oły w an ie się na jej sp rzeczność z k o n sty tu cją, w tra k c ie zaw ieran ia, a n ajp ó źn iej p rzy r a tyfikacji umowy, szczególnego znaczenia p ow in ien n ab rać problem k on -troli k o n sty tu cy jn o ści tej um owy. W razie stw ierdzen ia, że istn ieje sprzeczność pom iędzy p ostan ow ien iam i um ow y a k o n sty tu cją, raty fik acja po w inna n astąpić do piero po o dp ow iedniej zm ianie k o nsty tu cji, bądź też m ożliwe jest d oko nanie raty fik acji z o kreślon ym zastrzeżeniem . W p rze-ciw nym w ypadk u raty fik acja nie p ow inn a być w ogóle d oko nyw ana.
K on sty tu cje p ań stw socjalisty czny ch nie p rzew id u ją w p rost ko ntroli zgodności um ów m iędzy narod ow y ch z k o n sty tu cją. Jed n a k że z zasad y n ad rzęd no ści k o nstytu cji w yn ika ko nieczność zgodności takich um ów
z k o nsty tu cją , a więc rów nież k o n tro li w tym z ak re sie 1.
Problem ten je st d o strzeg an y zarów n o w d oktry nie, jak rów nież w p rzepisach p raw a k o n sty tu cy jn eg o n iek tó ry ch p ań stw , np. w A ustrii, F ran cji i R epublice F ed eraln ej Niemiec.
Na p o d staw ie art. 140a k o n sty tu c ji A u strii2, do k om peten cji T ry b u -n ału K o-n stytucy j-neg o -n ależy o rzek a-nie o sprzecz-ności um ów m
iędzyn aro d ow y ch z p raw em w ew iędzyn ętrziędzyny m , p rzy czym różiędzynicu je się p ostęp o -w anie -w sp ra-w ie ocen y um ó-w raty fik o -w any ch o raz p o zostały ch um ó-w m ięd zyn arodow ych. K o ntrola um ów ray fik o w an ych d ok on yw ana je st z p u n k tu w idzenia ich zgodności z k o n sty tu cją, tak jak w szy stkich u staw zwy kłych, na w niosek T ry b u n ału A dm inistracyjnego , Sądu N ajwyższego, jedn ego z sądów II instancji, rządu związkowego, rządu k rajo w eg o , 1/3 członków parlam entu , a n aw et na w niosek ind y w id u alny ch osób, k tó ry ch p raw a zo stały b ezp o średn io n aru szon e w w y n iku tej sprzeczności. N a-tom iast k o n tro la p o zo stały ch umów m iędzynaro dow ych do k on yw ana jest z p u nk tu widzenia ich zgodności z ustaw am i, tak jak rozpo rządzeń
w y d aw any ch przez o rg an y zw iązko w e lub k rajo w e. R ozróżnienie to
1 B. P. S p a s o w , K o n l t o l za k o ns ti t uc io n n o s t i u p r o w o w y c h a k t ó w w Bo iga ii i, [w :] W o p r o s y s o c ia li s t I c z e s k oj ko ns tit uc ii , S ofia 1969, s. 223.
w sk azu je tak że na ran g ę i moc p raw n ą um ów m ięd zyn arod o w y ch ob ydw u katego rii.
W ra zie uzn an ia um owy m ięd zy narod ow ej za sprzeczną z k o n sty -tu cją lub ustaw ą, w łaściw e o rg any p ań stw ow e z ap rzestają w yk on y w an ia tej umowy od dnia urzędo w ego ogłoszenia w yrok u , o ile T ry bu n ał K on -sty tu c y jn y nie określi inneg o term inu. W w y ro k u ro zstrzyg a się o za-p rzestan iu sto sow ania za-przez w łaściwe org an y za-p aństw ow e um owy m ię-dzy n aro d o w ej w całości lub ok reślon y ch jej po stan o w ień z powod u sprzeczności z p raw em w ew n ętrzny m 3.
T ry bu nał K o n sty tu cy jn y A u strii up ow ażnio ny został tak że do ro z-strzyg ania o n aru sze n ia ch p raw a m ięd zy narod ow ego (art. 145 konst.). Szczegóły w tym zak resie p ow inn a o kreślić sp ecja ln a u staw a zw
iązko-wa, k tó ia jed n ak do tej p o ry nie została w y dana, pon iew aż w p ra k ty c e nie było po trzeby w y k o rzy sta n ia tej ko m peten cji T ry b u n ału 4.
Również we F rancji R ada K o n sty tu cy jn a o rzek a o zgodności um ów m iędzy naro do w y ch z k o n sty tu c ją n a w niosek p rez y d en ta R epubli-ki, p rem iera lub każd ej z izb p arla m en tu (art. 54 k o n sty tu cji z 1958 r.). Jeżeli R ada stw ierdzi, że ok reślon a um ow a m ięd zy narod ow a zaw iera p o stan o w ienie sp rzeczn e z k o n sty tu cją , u pow ażn ienie do r a ty -fikacji lu b zatw ierd zenia n ie może być u dzielon e przed do konaniem rew izji ko n sty tu cji. K o n sty tu cja fran cu sk a ro zstrzy g a w sposób w y ra źn y p ro blem m ocy p ra w n e j um ów m iędzy naro do w y ch: um ow y j tr a k ta ty raty fik ow ane, bądź zatw ierd zon e w sposó b n ależy ty, m ają z chw ilą ich p ublikacji moc w yższą niż ustaw a, z zastrzeżeniem , że zasad a ta sto so -w an a je st ró-w nież przez d ru gą u m a-w iającą się stro n ę -w obec tych umó-w
i trak tató w (art. 55 k onstytu cji).
W R epublice F ed eraln ej Niemiec ogó lne zasad y p raw a m ięd zyn aro dowego są częścią skład ow ą p raw a zw iązkow ego i m ają o n e p ierw szeń -stw o p rzed ustaw am i, a tak że ro dzą p raw a i o bow iązk i bezp ośredn io dla o b y w ate li5. W p rzy pa dk ach sporny ch, gdy zachodzi w ątpliw ość, czy jak iś p rzepis p raw a m ięd zy narodo w eg o je st częścią sk ład ow ą p raw a zw iązkow ego oraz czy stw arza on bezp ośrednio p raw a i obow iązki dla jed nostk i, wów czas sąd, k tó ry ro zstrzy g a k o n k re tn ą spraw ę, zobow iązany je st u zy skać o rzeczen ie F ederaln ego T ry b u n a łu K o nsty tucy jn ego . W p rak ty ce tego ro dzaju sp o ry nie zd a rzają się zb yt często; T ry bu nał o rzekał w tej spraw ie d opiero 5 razy. Pomimo że liczba ta n ie je st im
po-3 Art. 140a ust. 1 k o n s ty tu c ji w z w iąz k u z § 66 pkt. 2 u s ta w y o T r ybu nale K o n stytu c yjn y m z 1953 r.
4 E. M e l i c h a r , V e r w a l t u n g s g e r ic h ts h o i un d V e r l a s s u n g s g e r ic h ts h o l in Ö s t e r -r e ic h (ein R e c ht s p -r e c h u ng s b e-r ic h t) , [w;] W y b -r a n e p -r o b l e m y p -r a w a k o n s ty t u c y j n e g o ,
Lublin 1985, s. 143.
n u jąc a w po ró w n an iu z innymi rod zajam i spraw ro zstrzy gan ych przez T ry bun ał, fu nkcja jak ą pełn i T ry bu n ał w tym zak resie jest wy so ko o cen ian a w zacho dnion iem ieck iej d o k try n ie p raw a. Po dkreśla się, że T ry bu n ał zap ew n ia m iędzy narod ow ą o tw arto ść RFN, strzeg ąc jed n o -cześnie jedn o litości w ew n ętrzne go sy stem u praw a. Pow yższe u p raw n ie-nia należą do k om p etencji F ed eraln eg o T ry b u nału K o nstytu cy jneg o na p o d staw ie w y raźn ych p ostan o w ień U staw y Zasadniczej. Poza tym w p ra k ty ce T ry b un ał ro zszerzył sw e ko m p eten cje w za kresie o rzek ania w stosu nk u do przep isów p raw a m ięd zy n arod o w ego pop rzez sto so -w anie ro zszerzającej -w y kład ni no rm k on sty tu cy jn y ch . N astęp o-w ało
to w drodze p rzy ro stu „kom p eten cji do k o m petencji", w w y nik u czego T ry bu n ał zw iększy ł sw o je u stro jow e o ddziaływ anie. I tak, n astąp iło p rzed m io tow e rozszerzen ie zak resu bad an eg o p raw a w ram ach tzw. k o n k retn ej k on tro li norm p raw n ych , d o ko n yw an ej na po dstaw ie art. 100 ust. 1 u staw y zasadn iczej, poprzez po dp orządk o w anie k o nstytu cji także p raw a E uro pejsk iej W sp ó lno ty Gospodarczej. M ożliw ość odm o-w y zasto so o-w an ia p rao-w a m iędzynaro doo-w eg o, jak o n iezg odn ego z U staw ą zasadniczą, m a isto tn y staw p ły staw na m ięd zyn aro do staw ą efek ty staw n ość te -go praw a, a z d ru g iej stron y pozw ala spełn iać Tryb un ało w i rolę stra ż-n ika ż-n aro d o w y ch iż-n teresó w RFN®.
Inn ym p rzyk ładem rozszerzenia k o m p eten cji T y b u nału K o n sty tu cy j-nego RFN w za k resie k on tro li p raw a m ięd zyn aro do w eg o jes t sta łe ro z-szerzenie m etod w y kład n i k o n sty tu cji i praw a, p rzed e w szy stkim poprzez ró żn e m utacje zasady w y kład n i p ra w a w zgodzie z k o n sty tu c ją . Szcze-gó ln ym w ariantem tej zasad y je st d ok o n yw an ie po litycznej w y kład n i p raw a m iędzynarodow ego traktatow eg o . T en rodzaj norm p raw a m iędzyn aro do w eg o T ry b un ał in te rp retu je p rzy pom ocy d y rek ty w w yjścio -w y ch 7 oraz o cen iają cy ch 8, co sp ro-w adza się do -w y k ładn i um ó-w m ięd zyn arod ow y ch z p u zyn k tu w idzezynia k ry terió w izyn teresu zyn arod ow eg o u sta la -n ych przez sam T ry bu -nał. P rz yk ład y i sk u tki tego ro d za ju w y k ład -ni są p ow szechnie znane, po niew aż do tyczą one U kładu Z asadniczego z NRD o raz tzw. u kładó w wschodnich.
6 W . D a u b ł e r , A u s s e n p o l i t i k d ur c h d a s B u n de s v e r f as s un g s g e r ic h t? [w:] W . D ä u b l e r , G. K u s s e l , V e r f a s s u n g s g e r ic h t und P ol itik , R einbe ck be i H a m
-burg 1979, s. 127.
7 :,Przy w y k ła d n i u m o w y m ięd z y n ar o d ow e ], która r eg u lu je p o lity c z n e sto s un k i fe de r a c ji, s z c z e g ó ln e z n ac z e n ie p rz yp is uje s ię s y tu a c ji p o lity c z n e j, która b y ła p un k-te m w y jś c ia przy jej z a w aiciu" (E nts ch ei dun ge n d e s B un d e s v e r f a s s u n g s g e r ic h ts , Bd. 4, s. 157).
8 „P rzy w y k ła d n i u m o w y m ię d zy n a ro d o w e j [...] n a le ż y brać pod u w a g ę histo* r y c z n o -p o lity c z n e tło u m o w y i jej c e l ” (E n t s c he i du ng e n d e s B u n d e s v e r f a s s u n g s
K o n sty tu cje p ań stw so cjalistyczn ych nie p rzew id u ją ko n tro li k o n sty tu cy jn o ści um ów m iędzyn aro do w ych, co nie oznacza oczy wiście n ad -rzędności norm p raw a m ięd zy narod ow ego n ad p ostan ow ien iam i k o n stytucji. Brak regu lacji k o n sty tu c y jn e j teg o p rob lem u je st cechą c h a ra k -tery sty czn ą, w y stę p u ją cą w e w szy stk ich p ań stw ach socjalistyczny ch , zaró w n o tych, k tó re nie p rzew id ują tw o rzenia sp ecjalny ch p o z ap a rla -m en tarn y ch organó w k on troli k on sty tu cy jn o ści praw a, ja k ró wnież tych, w k tó ry c h zostały p ow ołane sądy k o n sty tu cy jn e. Sąd K o n sty tu cy jn y Ju go sław ii nie został u pow ażn io n y do o rzeka nia o zgodności umów
m iędzy naro do w y ch z k o n sty tu cją.
W Polsce d y sk u sja n ad m ożliwością w prow adzenia k o n tro li k o n sty tu cyjno ści um ów m ięd zyn aro do w y ch rozpoczęła się w raz z p rzy g o to w yw aniem no w elizacji k o n stytu cji, k tó re j celem b y ło p ow ołan ie T ry b u nału K on sty tu cyjn ego . W p ro w ad zo n y w dniu 26 III 1982 r. do k o n -sty tu cji art. 33a o T ry b u n a le K o n -sty tu cy jn ym nie zaw iera żad ny ch p o stan o w ień w tym zakresie, stan ow iąc jedy nie, że „T ry b un ał K on sty -tu c y jn y orzeka o zgodności z k o n sty -tu c ją u staw i inn ych ak tó w n o rm a-ty w ny ch n aczelnych oraz c en traln y ch o rg an ów p ań stw o w y ch " (art. 33a ust. 1). Szczegółowe o k reślen ie k om p etencji T ry b u n ału m iało nastąpić w drodze ustaw y. Pierw sza w e rsja p ro je k tu u staw y o T ry b u n ale K onsty tu cy jn y m została o p racow an a już w m arcu 1982 г., a w ięc jed n o cześnie z do ko naniem no w elizacji k o nsty tu cji. O pracow aniem p ro jek tów no w elizacji k on sty tucji, jak ró w n ież u staw y o T ry b u n a le K o n sty -tu cy jn ym zajm ow ał się m iędzyk lub ow y zespół ek sp ertó w p ow o łany w listopadzie 1981 r. przez p rezy dia klub ó w po selsk ich PZPR, ZSL i SD9.
W ycho dząc z ogó lnie sfo rm ułow anej k o m p eten cji T ry b u n ału K on-sty tuc yjn eg o, zespół ek sp ertó w przy o p raco w y w an iu p ro jek tu u sta w y stan ął n a stanow isku, że um ow y m ięd zyn aro do w e p ow in ny p odleg ać ró wn ież k on tro li z p u n ktu w idzenia ich zgodności z k o n sty tu c ją b ęd ąc częścią sk łado w ą o bo w iązu jącego sy stem u p raw a i w łączy ł je do p rzed -m ioto wego zak resu działania T ryb unału.
W art. 1 ust. 2 w spo m nian eg o w y żej p ro jek tu propo now ano , ab y do zak resu działania T ry b u n ału K o n sty tu cy jn eg o należało: 1) o rze k an ie o zgodności z k o n sty tu cją ustaw , u chw ał Sejmu, d ek retó w z mocą u staw y oraz p od leg ających raty fik acji um ów m ięd zy narod ow ych , 2) o rzek an ie o ząodności z k o n sty tu cją i innym i ak tam i ustaw od aw czym i — uch w ał R ady Pań stw a, rozporządzeń i u ch w ał R ad y M inistrów , ak tó w P rezy dium Rządu, rozporządzeń i zarząd zeń m inistrów , w szelkich in ny ch a k tó w n orm atyw ny ch p ochod zących od n aczelnych i ce ntralny ch o rg a
-" M. R y b i c k i , Z m i a n y k o n s t y t u c y j n e w P ol s c e L ud o w e j, „Studia P r a w n ic ze ” 1983, nr 4, s. 25.
n ó w p ań stw o w ych, jak rów nież rządow ych i reso rtow y ch umów m ię-dzy narodo w ych.
R ozróżnienie to pozw ala stw ierd zić, że tw ó rcy p ro je k tu u staw y 0 T ry bu n ale K o n sty tu cy jn ym stanęli na stan ow isku ró w norzędno ści um ów po d leg ający ch raty fik acji z ustawam i, natom iast w p ro w ad zając w y m aga nie zgodności z aktam i u staw od aw czym i w sto su n k u do um ów rząd ow y ch i resorto w y ch , uznali ich po d u staw ow y ch arak ter.
W p ro je k c ie tym proponow ano, aby w stosun ku do um ów p o dleg a-jących raty fik acji T ry b u n ał spraw o w ał zarów no k o n tro lę w stępną, ja k 1 n astępn a. Na w niosek R ady Państw a, T ry b un ał rozp a try w ałb y zgodność z k o n sty tu cją p rzedłożon ych do raty fik acji um ów m iędz yn arod o -w y ch i p rzed sta-w iał Radzie Państ-w a s-w oją opinię -w tym przedm iocie. O pinia T ryb u n ału m iałab y c h a ra k te r w iążący d la R ady Państw a, a więc stw ierdzen ie niezgodności p rzedło żo nej um owy m ię dzy naro do w ej z k o n -sty tu cją un iem ożliw iało by d oko nan ie jej raty fikacji (art. 9 p ro jek tu ustaw y). Poza tym T ry bu n ał ro zp atry w ałb y w niosk i po chod zące od u pow ażn io n ych podm iotów, o stw ierdzen ie niezgodności z k o n sty tu cją już raty fik o w any ch i o bow iązu jących um ów m ięd zy narod ow y ch . O rzeczenie stw ierd zające n iezg od ność raty fik o w an ej um o w y m ięd zy naro do -w ej z k o n sty tu c ją zob o-w iązy-w ało by R adę Państ-w a do jej -w y p o -w ie-dzenia fart. 10 ust. 1—2).
N atom iast w stosun ku do um ów rząd ow y ch i Tesortow ych T ryb u n ał m óg łb y sp raw ow ać jedy nie k o n tro lę o ch ara k te rz e następn ym , ro zp
a-tru ją c w niosk i o stw ierdzenie ich niezgodności z k o n sty tu c ją lu b aktam i ustaw odaw czym i. W p rzy pad ku stw ierdzen ia niezgodności u m ow y rzą -dow ej lub reso rto w ej z k o n sty tu c ją lub aktem ustaw od aw czym organ, k tó ry zaw arł tę um owę, b yłb y zobo w iązan y do jej w y po w iedzenia w term in ie oznaczonym przez T ry bun ał.
P race n ad p ro jek tem u sta w y o T ry b u nale K on sty tuc yjn y m trw ały trzy lata . Łącznie o pracow ano 14 ró żn ych w e rsji p ro jek tu , a ostatni stał się przedm iotem in icjaty w y p oselskiej w y k o n an ej w io sną 1985 r .10 W toku p rac n ad p ro jek tem i o praco w y w an ia k o lejn ych w ersji, p rzed -m iote-m szczeg ólnej d ysk usji b y ł -m. in. proble-m p rzed -m ioto w eg o zakresu k on tro li T ry b u na łu K o nsty tu cyjn ego , a w szczególności, czy k on tro li tej m ają p odlegać tak że um owy m iędzynarodow e. O stateczn ie w p ro -jek cie sk iero w any m do Sejm u um ow y m iędzy narod ow e zo stały pom in ięte w śró d katalorru ak tów in orm aty w iny ch p o dleg ający ch k o in tro li T r y -b un ału z p u nk tu w idzenia zgodności z k o n stytu cją. Stan ow isk o to zostało
10 Z. C z e s z e j k o - S o c h a c k i , T r y b u n a l K o n s t y t u c y j n y PRL (z a ga d ni e ni a w y b r a n e ) , PiP 1986, nr 1, s. 6.
p o tw ierdzo ne przez Kom isję N ad zw y czajną, p ow o łan ą dla ro zp atrzen ia p ro je k tu ustaw y, oraz o statecznie przez Sejm podczas d ru gieg o czy tan ia
i uch w alan ia ustaw y o T ry b u n a le K o n sty tu cy jn ym w dn iu 29 IV 1985 r. W edług inten cji ustaw o daw cy , w yk luczenie um ów m ięd zy n arod ow ych z przedm ioto wego zak resu k om p etencji T ry b u na łu w yn ik a z faktu, że um owy m ięd zynarod ow e nie są aktam i p raw ny m ; stanow ionym i przez org an y naszego pań stw a, lecz zaw ieranym i przez o rg an y państw ow e, a to wedłu g stan ow isk a ustaw o d aw cy nie mieści się w ram ach d o sło -wnej in terp retacji art. 33a ust. 1 k o n sty tu c ji11. R o zw iązanie tak ie zostało p rzy jęte p rzy n ajm n iej do czasu k ied y T ry b un ał n ie o krzepnie w swym
działan iu — jak stw ierdził po seł sp raw ozdaw ca w y stęp u jąc y w im ieniu Kom isji N ad zw yczajnej — W ito ld Z ak rzew sk i12.
U zasadnieniem dla takiego rozw iązania może b yć tak że fakt, że T ryb u n ał K o n sty tuc yjn y n ap o tk ałb y na p ow ażn e tru dn o ści in te rp re ta cy jn e w zakresie o cen y zgodności um ów m iędzy narod ow ych z k o n sty tu cją i innym i przepisam i praw a w ew nętrzneg o , pon iew aż k o n sty -tu cja PRL nie zajm uje sie stosu nkiem p raw a m iędzy n arod ow ego do w e w n ętrzne go i nie re g u lu je teg o p rob lem u13. N ależy przypuszczać, że problem ten zostanie ro zstrzy g n ięty w now ej k on sty tu cji, k tó re j u ch w a -lenie jest obecnie nie k w estio n ow an ą potrzebą. W y łącz en ie um ów m ię-dzyn arod ow y ch spod k on tro li T ry b u n ału K o n sty tu c y jn eg o należy uznać za niesłuszne; um ow y takie, b ęd ąc aktam i, k tó re w p ro w ad zają zm iany do sy stem u p raw a w ew n ętrzn ego , p ow inn y po dlegać ocen ie z p u n ktu w idzenia zgodności z k o n sty tu cją, p rzy najm n iej w form ie o b lig ato ry jn ej k on troli w stęp nej w stosu n ku do um ów p od leg a jąc y ch raty fikacji.
Um owy m ięd zy narodo w e nie mogą więc być przedm iotem k on troli k o nstytu cy jno ści, ale mogą być przedm iotem n o rm aty w n ego o dn iesien ia przy ko ntroli innych przepisó w praw a. Umowom raty fik o w an y m p rzy p isu je się moc u staw y i d lateg o sprzeczno ść in nych ak tó w n o rm aty w
-nych z nimi może być trak to w an a tak jak niezgodno ść z u sta w am i14. C zy pogląd ten zostanie p otw ierdzo ny w prak ty ce, zależy to od sam ego T ry b u n ału K on stytucy jn eg o i p rz y jęte j przez niego w y kład ni po jęcia
„ak t ustaw od aw czy".
11 „Diariusz se jm o w y" 1985, nr 5, s. 6. 12 T am że.
M Por. S p r a w o z d a n i e z XX VI I I O g ó ln o p o l s k i e j Se s j i Z a k ł a d ó w i K a t e d r P r a w a
K o n s t y t u c y j n e g o (P uław y 4— 5 .V I .1985), PiP 1985, nr 12, s. 171.
11 L. G a r l i c k i , T r y b un a ł K o n s t y t u c y j n y , „Z e szy ty H is to ry c z n o -P o lity cz n e Stro n-nictw a D e m ok ra ty cz ne g o" 1983, nr 1, s. 10.
M ic h a ł D o m a g ał a
CO NTRO L OF C O N STITU T IO NA LIT Y O F IN T ER NA TIO NA L AG REEMENTS
T he n e c e s s ity o f c o n s is te n c e of th e c o ns titu tio n w ith a ll othe r n or m a tive acts, bind in g in the g iv e n co untry , r esu lts from the e s s e n c e of th e c o n stitu tio n w hic h in c lu d e s norm s of su pr em e le g a l for ce . In c on s titu tio n a l th e or y and pr ac tice the proble m of e xa m in in g the c o n s is te n c e of in te r na tion a l a gr ee m e n ts w ith th e c o n sti-tu tion ar is es , e .g. in A ustr ia, F rance, and th e F e der al R ep ublic o f G erm any. The c o n s titu tio n s of s o c ia lis t c o un tries do not e x p r e s s ly p r o vid e for co ntr ol o f c o n s i-s te n c e of in ter na tio n al a gr e e m e n ti-s w ith th e c on i-stitutio n , w h ic h d o e i-s not m ean that th e problem d o es not e x is t in pr ac tice . T he la ck o f a c on s titu tio n a l r eg u la tion of th is proble m ils a ch a ra cter istic fe a tu r e ap pearing in all s o c ia lis t c o un -tr ies , bo th in th o s e w h ic h do not p r o vid e for p articu lar n on -pa rlia m e ntar y org ans of co ntro l of c o n s titu tio n a lity of la w , and in th o s e w h er e c on s titu tio n a l tribunals h a v e b een e s ta b lis h e d, e .g . th e C o ns titu tion al T ribunal of Y u g os la v ia ha s not b een a uth oriz ed to d e cid e on c o n s is te n c e of in te rn a tio n al ag r ee m en ts w ith th e c o n sti-tu tion . In P oland, h o w e v e r , the p o s s ib ility of in tro du cin g c on s tisti-tu tio n a l c ontro l of
in te rn a tio n al a gr ee m e nts b eg an to be d isc u s se d to g e th e r w ith the pre par atio n of an am endm ent to th e c o n s titu tio n aim ed at e s ta b lis h in g a C on s titu tion a l Tribunal.
Art. 33a on C on stitu tion al T ribunal, intro du c ed on 26th M arch 1982 to th e C on stitu tion, d o es not in c lu d e a ny p r o v is io n s in th is field , p ro v id in g o n ly that „the C on stitu tion al T ribunal d e c id e s on th e c o n s is te n c e w ith th e co n s titu tio n of acts of par liam en t and othe r n or m ativ e acts of c h ief and cen tra l sta te organs" (art. 33a § 1). A d e ta iled d ete r m in ation of the c o m pe ten c e of the T ribunal had to be fix e d b y further e na ctm e nt. T he first v e r s io n of th e draft leg is la tio n , d e s ig n e d in 1982, su bm itte d a ls o the inte rn atio na l a g re em en ts to th e T ribunal's co ntro l, from th e point oT v i e w of the ir c o n s is te n c e w ith the c on stitutio n . But fin a lly , in the act of 29th A p iil 1985 on the C o n stitutio na l T ribunal, the in te rn ation a l a gr e em en ts w e r e e x -c lu de d from su -ch -con tro l.
