A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
K S Z T A Ł C E N IE P O L O N IS T Y C Z N E C U D Z O Z IE M C Ó W 16. 2008
Aneta Strzelecka U n iw ersy tet Ł ó dzki
LEG EN D Y Ł Ó D Z K IE JA K O TEK S TY P O M O C N IC Z E W NA U CZA NIU JĘ Z Y K A P O L S K IE G O JA K O O B C E G O
W nauczaniu języka polskiego jako obcego wykorzystywane są różnorodne teksty oryginalne i preparowane: literackie, publicystyczne, drobne ogłoszenia z gazet, szyldy, reklamy. Teksty te są podstawą, bodźcem do układania zadań dla gaip o różnym stopniu zaawansowania. Lektor, wybierając tekst, szuka w nim od-powiedniego materiału leksykalnego i gramatycznego, aby ułożyć ćwiczenia i zadania sprawdzające różne umiejętności i rozwijające sprawności językowe studentów.
Właściwie dobrane teksty stanowią bazę dydaktyczną lektora, mogą stać się inspiracją dla studentów. Jednak nie zawsze to, co lektorowi wydaje się inte-resującym materiałem, zainteresuje studenta. Może się zdarzyć, że nauczyciel „nie trafi” z tekstem i to, co jego zdaniem będzie interesujące i motywujące, studentów może nudzić; z kolei tam, gdzie lektor widzi sens i cel - studenci go nie zobaczą. Dobrze jest więc zaznajomić słuchaczy z celem i przekonać ich do sensu wysłuchania lub przeczytania danego tekstu i wykonania od-powiednich ćwiczeń oraz zagwarantować, że tekst - nawet jeśli nie wydaje im się ciekawy - ma odegrać istotną rolę w ich kształceniu (Seretny, Lipińska 2005).
Nowy materiał nie powinien być zbyt obszerny i wymagać wprowadzenia wielu nowych słów i struktur gramatycznych niezbędnych do zrozum ienia tekstu. Z tego względu wybór tekstów jest trudną umiejętnością.
Tekst, zarówno czytany i słuchany, jest punktem wyjścia do rozwijania sprawności językowych, dlatego dobór tekstów na zajęcia jest bardzo ważny. Lektor musi zdecydować, który rodzaj tekstu będzie najwłaściwszy dla danej grupy studentów. Anna Dunin-Dudkowska i Anna Trębska-Kerntopf uważają, że „większość tekstów na poziomie średnim powinny stanowić teksty ory-ginalne i adaptowane zarówno pisane, jak mówione. Udział tekstów pryma- rnych1 powinien zwiększać się wraz ze wzrostem poziomu opanowania języ ka”
1 T ek sty p rym arn e, inacze j oryg ina ln e, to tek sty au te nty czn e, nic zm ien io ne dla ce ló w d y d a k -tyczn ych. T ek s ty a da pto w an e to frag m enty teks tów prym a rn yc h, sp e cjaln ie p rzy sto so w a ne dla dy da ktyk i p op rze z up ro sz cz en ie i zre duk ow an ie le ks yki ora z tru dn ie js zy ch stru ktu r gram atycz
no-(Dunin-Dudkowska, Trębska-Kerntopf 1998, s. 41). Przykładem tekstu orygi-nalnego wykorzystywanego na lekcjach języka polskiego jako obcego mogą być różnorodne teksty literackie, począwszy od epiki, poprzez lirykę, aż do dramatu. „Tekst literacki może być różnorako wykorzystywany na zajęciach języka polskiego jako obcego. Najczęściej jest on elementem inicjującym dys-kusję na zaplanowany przez lektora temat, ponieważ w sposób naturalny wprowadza nową leksykę. Często także jest pretekstem do odwołania się do emocji czytelników, tym samym sprowokowania konkretnej sytuacji komuni-kacyjnej. Generalnie na zajęciach lektoratowych pracuje się na tekstach krót-kich, częstokroć spreparowanych do poziomu i potrzeb grupy” (Achtelik 2004, s. 418).
Żeby ułatwić studentowi pracę z tekstem, należy zwrócić uwagę na uważną analizę rysunków do tekstu i wykorzystywanie ich podczas czytania, dokładną analizę tytułu tekstu i domyślanie się na jego podstawie tematu. Należy także wracać w trakcie czytania do pewnych słów, które okazały się ważne i spraw-dzać ich znaczenia (por. Czarnecka, Gaszyńska 1992).
Praca z tekstem autentycznym lub po adaptacji pow inna uwzględniać trzy fazy procesu glottodydaktycznego: prezentację, objaśnienie i utrwalenie. Prezentacja tekstu może polegać na przeczytaniu go przez lektora, przez ucznia lub odsłuchaniu nagrania. Po prezentacji tekstu lektor ma do wyboru ustną lub pisem ną form ę pracy z tekstem, m ającą na celu objaśnianie i utrwalanie poznanego materiału (por. Dunin-Dudkowska, Trębska-Kerntopf 1998, s. 39-41). Nauczyciel musi pamiętać o tym, że proces czytania spełni cele dydaktyczno-komunikacyjne pod warunkiem, że będzie traktowany jako działalność aktywna, tzn. czytający musi wykonać pewne zadanie, zrobić coś z przeczytanym tekstem, a nie tylko go przeczytać (por. Majkiewicz
2001).
Interesującymi tekstami autentycznymi wykorzystywanym i w nauczaniu ję -zyka polskiego jako obcego są legendy (por. Sabcla 2005). Umożliwiają one nabywanie kompetencji językowych, komunikacyjnych i kulturowych. Zaprezen-tuję ćwiczenia rozwijające sprawności językowe na poziomic zaawansowanym, wykorzystując jako materiał tekstowy legendy łódzkie zebrane i spisane przez Stanisława Rachalewskiego i Zdzisława Koneckiego oraz Jolantę Fiszbak. Uka-zały się one pod tytułem Łódź w baśni i legendzie. Jest to zbiór czternastu legend. Każda historia ma swój tytuł i opatrzona jest obrazkiem, ilustrującym główny wątek danej legendy.
Spośród zbioru legend, na potrzeby artykułu wybrałam jedną pt. „Legenda Janusza, czyli skąd pochodzi nazwa miasta Łódź” . Tekst ten jest dość długi,
-s kład nio w yc h. T e ks ty se k undá rn e, inaczej prepa ro w ane, są op rac o w y w a ne s pe cjalnie dla cclów d yd ak ty cz ny c h , prz e w a żn ie s łuż ą do z ilu stro w ania o kre ślon yc h pro blem ów g ra m aty cz ny ch , w pro-w adz enia nopro-w ej leksyki lub prze ka zypro-w a nia określony ch pro-w iadom o ści kulturoz napro-w c zo -rea lioz napro-w c zyc h. (por. D u nin -D u d ko w s k a, T rę b sk a -K e rn top f 1998).
dlatego skróciłam go, pomijając niektóre fragmenty. Ćwiczenia przygotowane przeze mnie są jedynie zarysami ćwiczeń, podaję tylko dwa trzy przykłady, bowiem celem tego referatu jest zaprezentowanie różnorodności ćwiczeń.
Przedstawię ćwiczenia słownikowe, sprawdzające zrozumienie tekstu, utrwa-lające słownictwo, zawierające tematy do dyskusji i wypowiedzi pisemnych, aby rozwijane były wszystkie sprawności językowe.
Legenda Jan u sz a , czyli sk ąd pochodzi nazw a m iasta Łódź
Próbą ukazania początków naszego miasta jest legenda o łodzi chłopa Janusza i założeniu przez niego osady nad rzeczką. O chłopie przezwiskiem Janusz wiemy z czternastowiecznych dokumentów, że był pierwszym łódzkim sołtysem, a urząd swój sprawował we wsi o nazwie Łodzią. Poza tym nic pewnego o tym Januszu nie wiadomo, toteż szybko wszedł do legendy.
Spotykamy tego pierwszego łodzianina z wiosłem w dłoni, jak przedziera się chybotliwym czółnem przez chaszcze. U źródeł Bzury, na Rogach i Rożkach, pełno było błota i kałuż. Tylko wąski, dziki dukt leśny przedzielał je wówczas od nowych źródeł drugiej rzeczki zaczynającej swój bieg już na późniejszych Dołach i Sikawie. Była to dzisiejsza Łódka, przed wiekami zwana po prostu Starą Strugą.
Janusz przeciągnął po tych błotach swą łódź dalej na południe i zachód. Z trudem odpychał się drągiem o płytkie dno owej strugi. Dopłyną! do miejsca, gdzie dziś stoją stare kamienice przy Zgierskiej w parku Staromiejskim. Tu Janusz poczuł, że jego stara ojcowska łódź jakby była pełna kamieni i dalej ruszyć nie może. Przez mieliznę wyciągnął ową łódkę ku wyższemu, północnemu brzegowi. Chciał sporządzić sobie szałas na nocleg, by na drugi dzień łódź oporządzić i próbować płynąć dalej, lecz gdy chwilę pobył na brzegu, spotkała go pierwsza przygoda - zaczął padać ulewny deszcz. Ściął kilka grubszych gałęzi i ustawił na nich swą łódź dnem do góry. Łódka stała się pierwszym ludzkim dachem w tej okolicy. Okolica przem awiała do niego swojsko i kusiła:
- ...tu się zadomowisz; będzie nam z sobą dobrze, pracę ci dam - mówiła dalej puszcza - nie poskąpię drzewa na budulec ni miodu z dzikich barci, a może czasem i tur, żubr lub łoś ci się trafi...
Został. Dopiero nadchodząca jesień wygnała go z domku „pod łódką". Począł ścinać kłody pod pierwszą prawdziwą chatę. Później związał się z jakąś dziewczyną z dalszych stron, być może aż z odległego o milę Widzewa...
Następne chaty już z synami i wnukami wznosił. Przyszłe pokolenia, słucha-jąc opowieści, jak to ich odważny prapradziad przedzierał się przez gęstwinę swoją mizerną łódką, która na mocy jakiegoś dziwnego uporu płynąć dalej nie chciała i tu nabrawszy wody w miejscu stanęła - nazwali to miejsce na wieczną pamiątkę po prostu Łodzią.
Mieszkańcom tej osady wydało się jednak z czasem, że to zbyt mały dowód szacunku i miłości dla przodków, na dodatek więc i rzekę, która była niegdyś
drogą ucieczki, a stała się przez samotną wyprawę przodka nadzieją lepszegu jutra, nazwali podobnie - Łódką... (Konicki, Rachalewski 2001, s. 21-23).
Ć w i c z e n i e 1 - przeprowadzone przed słuchaniem. Ogniskuje ono uwagę. Bodźcem do mówienia jest obrazek ilustrujący legendę oraz jej tytuł.
Proszę opowiedzieć historię, która, Państwa zdaniem, kryje się pod tytułem „Legenda Janusza, czyli skąd pochodzi nazwa miasta Łódź” . Proszę zwrócić uwagę na obrazek, który Państwo widzą. Być może stanie się on dla Państwa inspiracją. Legenda o pochodzeniu nazwy miasta została zilustrowana właśnie tym obrazkiem.
Studenci prezentują swoje hipotezy na temat pochodzenia nazwy miasta. Ć w i c z e n i e 2 - przedkomunikacyjne2, mające rozwinąć leksykę studenta. Proszę dopisać do podanych słów lub wyrażeń synonim lub definicję. Jako wskazówka służą zdania zawierające wyrażenie do wyjaśnienia. W razie prob-lemów proszę skorzystać ze słownika.
1) osada - ...wieś, miejscowość...
Próbą ukazania początków naszego miasta jest legenda o łodzi chłopa Janusza i założeniu przez niego osady nad rzeczką.
2) sołtys - ...urzędnik wiejski....
O chłopie przezwiskiem Janusz wiemy z czternastowiecznych dokumentów, że był pierwszym łódzkim sołtysem, a urząd swój sprawował we wsi o nazwie Łodzią.
3. chaszcze - ...zarośla, krzaki...
Przedziera się przez chaszcze, znacząc od czasu do czasu siekierką nadbrzeżne konary.
Ć w i c z e n i e 3 - rozwijające sprawność słuchania, przeprowadzone w trak-cie słuchania.
Proszę uważnie wysłuchać oryginalnej wersji legendy. Proszę wypisać jak najwięcej informacji dotyczących tekstu. Nagranie zostanie odtworzone tylko raz. a) imię bohatera le g e n d y :... b) skąd wiemy o Januszu: ... c) kim był Janusz: ... d) nazwa wsi: ...
Ć w i c z e n i e 4 - rozwijające sprawność mówienia. Na podstawie notatek proszę opowiedzieć historię Janusza.
2 P od s ta w ą na uc za nia s praw no ści m ó w ienia je s t u prze dnio w p row ad zon e i o pa no w a n e s ło w n ic-tw o o raz s tru ktury sk ła dn iow e. D la teg o - tak ja k w przyp ad ku ro zw ija n ia in nych spraw n ości ję z y k o w y c h - w aż n ą rolę o d gryw a ją tu ć w icz en ia prz ed ko m u nika c yjne - lek s yk aln e i gram atycz ne (por. S e retn y, L ip ińs ka 2005).
Ć w i c z e n i e 5 - rozwijające sprawność rozumienia ze słuchu. Proszę zaznaczyć P - prawda. F - fałsz.
1. 0 c hło p ie prz ez w is kie m Ja nu sz w iem y z sz cs na s to w icc zn ych d ok um e n tó w P F
2. P us zc z a o bie ca ła J a nu sz ow i zw ierzęta. P F
3. J a nu sz z bu do w ał dom z dre w na. P F
4. J a n u sz m iesz kał ca ły c za s sa m w now ym m iejs cu. P F
Ć w i c z e n i e 6 - rozwijające sprawność pisania.
Proszę napisać historię nazwy miejscowości, w której Pan/i mieszka. Historia może być prawdziwa lub wymyślona.
Ć w i c z e n i e 7 - przeprowadzone po przeczytaniu tekstu. Rozwija spraw-ność czytania ze zrozumieniem.
Proszę wybrać właściwą odpowiedź. 1.
a) Janusz próbował stworzyć legendę o założonej przez siebie osadzie. b) Legenda o Januszu przedstawia początki miasta.
c) Próbowano ułożyć legendę o Łodzi. 2.
a} Warunki atmosferyczne zmusiły Janusza do zbudowania chaty. b) Okolica namawiała Janusza do zbudowania chaty.
c) Żona kazała Januszowi zbudować chatę.
Ć w i c z e n i e 8 - przeprowadzone po przeczytaniu tekstu, rozwijające sprawność czytania ze zrozumieniem.
Proszę przeczytać jeszcze raz fragment tekstu. Zaznaczone w tekście zwroty proszę zastąpić zwrotami podanymi w nawiasach, wybierając te o najbardziej zbliżonym znaczeniu.
Następne chaty (domy, wioski, budynki) już z synami i wnukami wznosił. Przyszłe pokolenia (potomkowie, dzieci, żyjący współcześnie), słuchając opowie-ści jak to ich odważny prapradziad przedzierał się przez gęstwinę swoją mizerną łódką, która na mocy jakiegoś dziwnego (strasznego, niewytłumaczalnego, niespotykanego) uporu płynąć dalej nie chciała i tu nabrawszy wody w miejscu stanęła - nazwali to miejsce na wieczną pamiątkę po prostu Łodzią.
Ć w i c z e n i e 9 - rozwijające sprawność mówienia.
Proszę zinterpretować fragment legendy o tym jak okolica namawia Janusza do osiedlenia się. Czy uważa Pan/i, że to był sen, czy autentyczna rozmowa, a może odczucie Janusza?
Ć w i c z e n i e 1 0 - rozwijające sprawność mówienia.
Jedna osoba z pary wciela się w rolę Janusza, druga w kronikarza zbierającego informacje o pierwszym łódzkim sołtysie. Proszę przeprowadzić wywiad z Ja-nuszem. Kronikarz może zapytać np. o to, dlaczego wybrał się w podróż? czy ktoś mu towarzyszył? czy bał się nocować w nowym miejscu? gdzie zapoznał żonę? Itp., itd.
Ć w i c z e n i e 11 - rozwijające leksykę, polegające na opanowaniu łącz- liwości leksykalno-składniowej.
Proszę do podanych słów dopisać wyrazy lub związki wyrazowe, z którymi mogą się one łączyć, tworzyć tzw. kolokacje.
sprawować - urząd, godność, obowiązki gospodarza, mandat poselski, pat-ronat, władzę, rządy, nadzór, kontrolę, opiekę nad kimś
wejść - do legendy, od tyłu, w jakiś znak (zodiaku), na drogę czegoś, na wojenną ścieżkę, w kogoś
ściąć - trawę, drzewo, zakręt, z nóg Ć w i c z e n i e 1 2 - rozwijające leksykę.
Proszę wyjaśnić przysłowia (przysłowia zawierają wyrazy, które pojawiły się w tekście).
(Lektor, do każdego z przysłów, może podać trzy warianty wyjaśnienia przy-słowia, a student będzie musiał wybrać odpowiedni.)
1) Myślał indyk o niedzieli, a w sobotę mu leb ścięli. 2) Wyrzucisz go drzwiami, wejdzie oknem.
3) Coś jednym uchem wchodzi, a drugim wychodzi.
4) Kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one.
Zaprezentowane ćwiczenia można dowolnie modyfikować, zmieniać ich kolejność. Tekst może być wysłuchany lub przeczytany w zależności od potrzeb grupy i lektora.
Lektor może ułożyć szereg innych ćwiczeń do tekstu legendy3, np. układanie pytań do tekstu, opowiadanie tekstu narracyjnego, układanie dialogów na pod-stawie przeczytanego tekstu, ćwiczenia porównawcze i translatorskie, recenzja tekstu, pisanie tekstu ze słuchu, poprawianie tekstu w trakcie słuchania itp.
Tekst nie powinien być jedynie przeczytany. Powinien być pretekstem do rozmów, materiałem do ćwiczeń pisemnych i ustnych. Wprowadzanie tekstów autentycznych służyć ma rozwijaniu umiejętności rozumienia, uchwyceniu naj-ważniejszej informacji na dany temat oraz stanowić punki wyjścia pisemnego lub ustnego działania językowego (Majkiewicz 2001, s. 135).
3 A . D u ninD ud k o w s ka i A. T rę bs k aK ern top f po da ją prop oz yc je w ielu fo rm ustnyc h i pis e m -nych prac y 7, teks te m .
B IB L IO G R A FIA
A c h t e l i k A ., 20 04, T e ks t liter ac ki j a k o tr ó ilto w ie dzy o k ultur z e p ols k ie j, [w :] A. D ą b r o w s k a (red), W rocław sk a dy sk us ja o ję z y k u p ols kim ja k o obc ym , W rocla w .
C u d a k R ., 1998, T e ks t p o e ty c k i w k sz tałce niu ję z y k o w y m c ud z o zie m c ó w na p o zio m ie śr ednim , „ A c ta U niv ers ita tis L od zie nsis. K ształcenie po lon istyc zn e c ud z o z ie m c ó w ” , nr 10, s. 2 3 - 3 3 . C z a r n c c k a - D o b e s z U. , G a s z y ń s k a M „ 1992, T ek sty lite ra ck ie w p ro c e s ie na ucz ania
r oz um ienia, „ A c ta U nive rs itatis L odziensis . K s ztałc enie p olo nisty cz ne c ud z o z ie m c ó w ” , nr 4,
s. 5 -1 1 .
D u n i n - D u d k o w s k a A. , T r ę b s k a - K e r n t o p f A ., 1998, T ek s ty pry m a rn e, ada ptow a ne
i se k un d á rn e, „A cta U niv ersitatis L od zie nsis, K s ztałce nie po lon is tyc zne c u d z o z ie m c ó w ” , nr 10,
s. 3 5 -4 1 .
M a j k i e w i c z A ., 2 001, R ó żn e od m ian y tek stów na lek c ji j ę z y k a p o lsk ie g o j a k o obcego , czyli
o p o trz e b ie z ac h ow an ia a ute nty cz no śc i ję z y k o w e j, [w :] R. C u d a k , J. T a m b o r (red.), Inne optyki. N o w e pro gr a m y, now e m etody, no we tec hno lo gie w na uc z an iu ku ltu ry p ols k ie j i ję z y k a p ols k ie g o, K atow ice .
M a r t y n i u k W ., 1998, W ar toś ć d y da ktyc zn a tek s tó w w n au cz an iu j ę z y k a o bce go, „A cta U n ive r-s itatir-s L o dz ien r-s ir-s . K r-s ztałc enie po lon ir-s tyc zn e c ud z o z ie m c ó w ” , nr 10, r-s. 9 1 -9 6 .
M a r t y n i u k W ., 1996, P ra ca z teks tem au ten ty cz ny m w n au cz an iu ję z y k ó w , „A cta U niversitatis L o dzie ns is . K s ztałc enie po lon is tyc zn e cu d z oz ie m c ów ” , nr 7/8, s. 4 1 -4 6 .
M i c h a l e w s k i K., 1989, C el na uc za nia a d ob ó r m ater iału, „ A c ta U nive rs itatis L o dziensis . K s z ta łc enie p o lo n isty cz n e c ud z o zi em c ó w ” , nr 2, s. 7.
P r ó c h n i a k W ., 2001, ,, P r ze pr ow a dz ka do no w e go ję z y k a , c z y li liter atu ra j a k o w taje m n ic zen ie, [w :] J. T a m b o r , R. C u d a k (red .), Inne optyki. N o w e p ro gr a m y, no w e m e tody , now e
tech no log ie w na uc z an iu ku ltu ry p o lsk ie j i ję z y k a p ols k ie go j a k o o bc eg o, K atow ice, s. 2 05 -2 1 4 .
R a c h e l e w s k i S ., K o n i c k i Z., 2001, Ł ó d ź w b aś ni i lege ndz ie. Ł ódź .
' S a b e I a E., 2 005, W y kor zy styw a nie b aś ni i leg e nd w n au cz an iu ję z y k a , h is to r ii i ku ltu ry polsk ie j, [w:J P. G a r n c a r e k (red.), N auc za nie ję z y k a p ols k ie g o j a k o o bc e go i p o lsk ie j k ultu ry w no w ej
r z e c z yw isto ś ci eu ro pe jskie j. M a te riały z VI M ię dz yna rod ow e j K on fe ren cji G lottod yd ak ty cz nc j,
W a rs z aw a, s. 2 9 4 -3 0 3 .
S e r e t n y A. , L i p i ń s k a E „ 2005, A B C m e to dy ki nauc zania ję z y k a p ols kie go j a k o ob ceg o, K raków . S e r e t n y A. . L i p i ń s k a E., 20 06, Z za ga dn ień dy d ak tyk i ję z y k a p o lsk ie g o j a k o obc eg o, K raków . U niw e rs alny sło w n ik ję z y k a po lskieg o P W N , 20 06, red. S. D ub is z, W arszaw a .
