Sprawozdanie z działalności naukowej Instytutu Historii Nauki PAN w roku 2004

SPRAWOZDANIE

Z DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ

INSTYTUTU HISTORII NAUKI PAN

W ROKU 2004

W roku 2004 Instytut Historii Nauki PAN kontynuował dotychczas prowa­

dzone badania, których szczegółowe omówienie - wedle grup dyscyplin i dzie­

dzin naukowych - przedstawione jest poniżej. Oprócz tradycyjnych badań z za­

kres historii nauk społecznych, ścisłych i przyrodniczych oraz dotyczących

dziejów edukacji, IHN PAN reaktywował badania w następujących dziedzinach:

historia kartografii, historia geologii, oraz historia nauk biologicznych (dwie

ostatnie dyscypliny dzięki zatrudnieniu nowych pracowników). W ten sposób

działalność badawcza IHN zmierza do objęcia dziejów wszystkich ważniejszych

dyscyplin.

Działalność IHN PAN w ostatnim roku cechuje dążność do zintegrowania

badań, wypracowywanie koncepcji badań na najbliższe lata, integrowania tych

inicjatyw z innymi ośrodkami badawczymi w Polsce i zagranicą, rozszerzania

zespołu badawczego przez kształcenie młodzieży.

Rozpoczęto prace przygotowawcze do dwóch ogólnopolskich konferencji.

Pierwsza dotyczy dziejów nauki polskiej w latach 1952-1989, druga natomiast

działalności Stanisława Staszica w dw ustupięćdziesięciolecie jego urodzin.

Z okazji Roku Staszicowskiego przygotowywana jest również międzynarodowa

konferencja, w której udział zapowiedzieli uczeni spoza Polski, w tym członek

zagraniczny PAN profesor Daniel Beauvois (Sorbona). Konferencja międzyna­

rodowa będzie poświęcona wizji społeczeństwa szczęśliwego w filozofii i twór­

czości naukowej europejskiego Oświecenia, w tym w myśli staszicowskiej.

Konferencja na temat historii nauki i edukacji w okresie PRL ma być

połączona z wręczeniem jubileuszowego wydawnictwa z okazji pięćdziesięcio­

lecia IHN. Ma być przede wszystkim impulsem do kontynuowania prac nad syn­

tezą dziejów nauki w Polsce drugiej połowy XX w., która zaowocować ma do­

celowo kolejnym tomem historii nauki polskiej obejmującym lata 1952-1989.

Ostatni, opublikowany tom ogólny (tom V) doprowadzony został do roku 1951.

Podjęto również wstępne prace dotyczące słownikowego wydawnictwa bio­

graficznego PAN, które stanowić będzie swego rodzaju poczet uczonych pol­

skich przełomu XX i XXI w. Ponadto kontynuowane są prace nad atlasem histo-

ryczno-geograficznym

szkół na ziemiach Rzeczypospolitej, któremu

poświecone było odrębne, ogólnopolskie seminarium (Problemy sieci szkolnej

Wileńskiego Okręgu Naukowego).

Poważnym osiągnięciem dyrektora IHN PAN prof. dr hab. Kaliny Bartnic­

kiej było zorganizowanie panelu: Nauka - technika - wychowanie. Polskość

i europejskość w ramach 17. Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Kra­

kowie, 15-18 września 2004 (panel prowadzony przez prof. dr hab. K. Bart­

nicką; teksty referatów w druku). Uczestniczył w nim m.in. wybitny amerykań­

ski badacz, kopernikanista, Owen Gingerich.

Nowa struktura organizacyjna IHN dobrze odzwierciedla działalność placówki.

Fundamentem tej struktury są dwa zakłady: Zakład Historii Nauk Społecz­

nych, Oświaty i Organizacji Nauki (kierowany przez doc. dr. hab. Leszka Za-

sztowta) oraz Zakład Historii Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Techniki (kierowa­

ny przez doc. dr hab. Grażynę Rosińską). Sygnalizujemy tu komplementarność

działania obu Zakładów, szczególnie w takich badaniach jak nauczanie uniwer­

syteckie na ziemiach polskich w XIX wieku, czasopiśmiennictwo naukowe i po­

pularnonaukowe w okresie XVI1I-XX w., organizacja nauki; ponadto, włącze­

nie niemal całości zespołów badawczych obu Zakładów w opracowanie księgi

jubileuszowej IHN.

Zintegrowana działalność Zakładu Historii Nauk Społecznych, Oświaty i Or­

ganizacji Nauki oraz Zakładu Historii Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Techni­

ki wyraża się także we wspólnym podejmowaniu inicjatyw organizacyjno-ba-

dawczych jak np. przygotowanie programu Panelu zorganizowanego w ramach

17 Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Krakowie.

W ramach Zakładu Historii Nauk Społecznych, Oświaty i Organizacji Nau­

ki działają Sekcje: Historii Nauk Społecznych (kierownik: dr Paweł Komorow­

ski), Historii Oświaty (kierownik: dr Joanna Schiller) i Historii Organizacji Na­

uki (kierownik: doc. dr hab. Jan Piskurewicz).

W Zakładzie Historii Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Techniki działają

Sekcje: Historii Nauk Ścisłych i Techniki (kierownik: prof. dr hab. Bolesław Or­

łowski), Historii Chemii i Farmacji (kierownik: doc. dr hab. Halina Lichocka;

również wicedyrektor IHN PAN) oraz Historii Nauk Medycznych (kierownik:

prof. dr hab. med. Andrzej Środka).

Ważną wspólną inicjatywą obu Zakładów jest podjęcie odpowiedzialności za

kształcenie nowej generacji historyków nauki poprzez prowadzone w Instytucie

regularne posiedzenia interdyscyplinarnego seminarium asystentów IHN.

Podobna inicjatywa jest realizowana w skali ogólnopolskiej poprzez seminaria

doktoranckie dotyczące historii poszczególnych dyscyplin (prof. dr hab. K. Bart­

nicka; doc. dr hab. B. Urbanek; doc. dr hab. A. Biernacki; doc. dr hab. J. Jeszke)

oraz seminaria doktorskie (prof. dr hab. K. Bartnicka) i magisterskie (doc. dr

hab. L. Zasztowt). W roku sprawozdawczym uruchomiono także indywidualne

studia doktoranckie.

Wspomniana wyżej, inspirowana przez dyrekcję IHN integracja całości

środowiska polskich historyków nauki, oświaty i techniki, zwłaszcza z ośrodków

akademickich, wokół pokrewnych problemów badawczych, realizowała się

m.in. przez inicjację wspólnych, ogólnokrajowych badań. Priorytetem w zakre­

sie badań jest powiązanie studiów nad dziejami nauki na ziemiach Rzeczypo­

spolitej z historią nauki europejskiej na zachodzie kontynentu i na wschodzie.

Szczególne znaczenie dla integracji polskich historyków nauki, zwłaszcza z IHN

PAN, ze środowiskiem międzynarodowym ma członkostwo (z wyboru) praco­

wników IHN w znanych organizacjach międzynarodowych (w tym w organiza­

cjach międzynarodowych powiązanych z UNESCO), a także w nowopowsta­

łych organizacjach, do których wstęp zapewnia stanowisko w uznanej placówce

badawczej. Aktywne uczestnictwo w pracach tych organizacji: rady programo­

we, prezentacja wyników badań własnych, uczestnictwo w konferencjach, po­

ciąga za sobą promowanie przedsięwzięć badawczych, organizacyjnych i wyda­

wniczych IHN.

ZAKŁAD HISTORII NAUK SPOŁECZNYCH, OŚWIATY I ORGANIZACJI NAUKI

Przedstawione poniżej rezultaty prac badawczych, prowadzonych w IHN

PAN w roku 2004, usystematyzowane zostały w układzie chronologicznym

z uwzględnieniem podziałów na poszczególne dziedziny nauki oraz kategorie

ogólne (m.in. edycje źródeł, prace słownikowe, atlasy, popularyzacja nauki).

W ramach tej klasyfikacji starano się wyeksponować główne tematy wokół

których koncentrowano badania indywidualne i zespołowe.

Podobnie jak w latach poprzednich nacisk położony został, z jednej strony,

na zagadnienia wzajemnego oddziaływania nauki zachodnioeuropejskiej na na­

ukę polską oraz naukę krajów Środkowej i Wschodniej Europy, w tym na pro­

blematykę recepcji osiągnięć nauki nowożytnej w Rzeczypospolitej oraz na

wkład Polaków do nauki europejskiej. Z drugiej strony, widoczne jest zwiększe­

nie zainteresowania najnowszymi dziejami nauki i oświaty, w tym podejmowa­

nymi próbami podsumowania dokonań nauki w ubiegłym, XX stuleciu.

1. Nauka średniowiecza i okresu nowożytnego

A. Nauki przyrodnicze w aspekcie społecznym i kulturowym

Kontynuowane były studia nad dziełami botanicznymi, ich kontekstem kul­

turowym i ilustracją botaniczną w Polsce XVII w. Nadal zbierano materiały

porównawcze dotyczące dzieła i osoby Jacoba Breyniusa oraz prace i publikacje

współczesnych mu botaników europejskich. Kwerendy prowadzono w działach

starodruków Bibliotek - Jagiellońskiej, Czartoryskich oraz PAN i PAU w Krako­

w ie oraz w Bibliotece Narodowej i Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego,

a także w gdańskiej Bibliotece PAN. Opracowano studium pt. Barokowość i oś-

wieceniowość w dziełach gdańskich naturałistów Jacoba i Johanna Phiłippa

Breyniusów, w którym podjęto problem określenia miejsca dorobku gdańskiego

botanika Jacoba (1637-1697) oraz jego syna Johanna Philippa (1680-1764)

w ramach epok kulturowych. (Karolina Targosz; patrz też punkt B).

Kontynuowano badania na wkładem do rozwoju nauki europejskiej uczonych

polskich z kręgu protestanckiego, przede wszystkim Piotra Statoriusa (starszego)

oraz jego potomków Piotra i Jana Stojeńskich (biogramy przekazane do PSB),

a także Jana Jonstona, Macieja Głoskowskiego i Jana Dekana (biogramy w Słowni­

ku Biograficznym Leszna). Interesującym źródłem dotyczącym zagadnień

współpracy i obiegu informacji naukowych pomiędzy siedemnastowiecznymi

uczonymi stały się mało znane listy Jakuba Sachs von Löwenheimb do Jana Jonsto­

na z lat 1661-1665, którym poświęcono odrębne studium (Adam Matuszewski).

B.

Historia nauk społecznych

Podobnie jak w latach poprzednich problematyka badań z zakresu historii

nauk społecznych chronologicznie dotyczyła przede wszystkim zagadnień wie­

ku XVIII i XIX, w mniejszym stopniu średniowiecza, XVII i XX stulecia. Obej­

mowała przede wszystkim prace dotyczące historii historiografii polskiej i po­

wszechnej (w tym głównie anglojęzycznej), historii ustroju i prawa, historii

wychowania i kultury oraz historii etnologii w zakresie religioznawstwa.

W ramach zainteresowań uczonością kobiet opracowano studium dotyczące

wątku maryjnego w modlitewnikach księżnej Gertrudy, córki Mieszka II, żony

wielkiego księcia kijowskiego Izjasława (unikalny zabytek świadczący o wyso­

kiej kulturze Gertrudy, właścicielki kodeksu). Studia nad duchowością czasów

saskich zaowocowały rozprawą na temat obrazu wojen i zaraz w początkach

XVIII stulecia w kronikach zakonnic. Stanowi to dalszy ciąg badań dotyczących

przełomu okresu baroku i oświecenia w Rzeczypospolitej i dziejów polskiego

sarmatyzmu (Karolina Targosz).

W kręgu historiografii brytyjskiej, a także w zakresie śledzenia jej wpływów

i związków z dziejopisarstwem w Rzeczypospolitej XVIII stulecia, znalazła się

postać szkockiego myśliciela, profesora filozofii w Edynburgu, A. Fergusona,

który w 1783 roku opublikował pracę A History o f the Progress and Termination

o f the Roman Repubłic. Oprócz oryginalnej wizji historiograficznej, intrygujący,

a bliski poglądom Adama Smitha, był wkład Fergusona w podkreśleniu roli

czynników ekonomicznych w życiu człowieka, także w aspekcie historycznym

(Paweł Komorowski).

Prace nad monografią poświęconą edytorstwu źródeł historycznych i histo-

ryczno-prawnych oraz badaniom historycznym i genealogicznym doby saskiej

skoncentrowane były na analizie dokonań przedstawicieli zakonu pijarów, przede

wszystkim Stanisława Konarskiego i Macieja Dogiela. Uznano, iż działalność

zakonu pijarów, głównie w zakresie edycji źródeł, powinno się rozpatrywać

w szerokim kontekście: po pierwsze - analizy całokształtu osiągnięć pijarów

prowincji polskiej i litewskiej, po drugie - podkreślenia szczególnej aktywnoś­

ci edytorskiej w powiązaniu z nurtem odnowy kultury sarmackiej za panowania

Augusta III oraz, po trzecie, praktycznej strony owej działalności, w której re-

trospekcja historyczna służyła doraźnym celom politycznym, tj. naprawie pań­

stwa (Jarosław Kurkowski; patrz też dział 2. Wiek XX, punkt E).

Kontynuowano studia nad koncepcjami prawno-ustrojowymi historiografii

XVIII w., w tym monarchiczną wizją dziejów Polski Adama Naruszewicza,

a także nad dokonaniami Tadeusza Czackiego w zakresie historii prawa (Ma­

riusz Affek; patrz też dział 2. Wiek XX, punkt E).

Dorobek Wacława Sieroszewskiego, a zwłaszcza jego wkład w badania nad

szamanizmem, przyczynił się do rewizji szeregu poglądów panujących w ewo-

lucjonizmie II połowy XIX w. Obserwacje terenowe Sieroszewskiego ukazały

występowanie obok siebie w konkretnej, żywej religii: animizmu, dynamizmu

i paramonoteizmu, elementów uznawanych dotąd w naukach społecznych za

różne, odrębne stadia rozwojowe. Studia nad tą problematyką zaowocowały

kilkoma publikacjami na temat szamanizmu i religioznawczych koncepcji Sie­

roszewskiego (Michał Pędracki; patrz też dział 2. Wiek XX, punkt E).

Prowadzono badania dotyczące polskich środowisk naukowych w Rosji

(Petersburg, 1840-1918; Moskwa, 1905-1918 i Kijów, 1905-1920), a także do­

tyczące działalności Polaków w uniwersytetach rosyjskich (Jerzy Róziewicz;

patrz też dział 2. Wiek XX).

Rozpoczęto prace nad zagadnieniami roli tzw. zachodniorusizmu w rosyj­

skich, a zwłaszcza w białoruskich badaniach historycznych XX wieku i jego od­

niesieniach do autorów rosyjskich XVIII i XIX w. (Andrzej Tichomirow).

C.

Historia oświaty i kultury

Pod względem chronologicznym zajmowano się dziejami edukacji w wie­

kach XVIII, XIX i XX. Terytorialnie większość podejmowanych tematów doty­

czyła obszarów schyłkowej I Rzeczypospolitej, a następnie terenów zaboru ro­

syjskiego. Wyraźnie widoczne jest jednak przesunięcie zainteresowań na dzieje

oświaty okresu II Rzeczypospolitej i Polski po II wojnie światowej. Oprócz tra­

dycyjnych badań dotyczących uniwersytetów, zwłaszcza wileńskiego, warszaw­

skiego i krakowskiego, koncentrowano się na relacjach pomiędzy przemianami

oświatowymi i społecznymi oraz na aspekcie prawnym przekształceń edukacyj­

nych. Nadal ważne miejsce zajmowała działalność kobiet w edukacji oraz

związki pomiędzy reformami w zakresie oświaty a procesami o charakterze

politycznym. Dotyczy to przede wszystkim okresu międzywojennego i okresu

tzw. realnego socjalizmu po roku 1945.

B a d an ia sp u śc iz n y n au k o w ej M ich ała P ełki P o liń sk ie g o , je d n e g o z o statn ich p ro fe so ró w U n iw e rsy te tu W ileń sk ieg o , k tó ry m iał z a sa d n ic z y w p ły w na o rg a n i­ z a cję sz k o ln ic tw a i k sz ta łc e n ia n au c zy cieli w O k ręg u N a u k o w y m W ileńskim , o ra z na losy e d u k acji polskiej na L itw ie h isto ry czn ej po lik w id acji W szechnicy, b y ły nadal k o n ty n u o w a n e . Z a in te re so w a n o się je g o w p ły w e m na status i sy ­ tu a c ję pensji ż e ń sk ic h po roku 1832 o raz je g o ro lą w T y m czaso w y m K o m itecie S zk o ln y m w W ilnie, instytucji p rz e k sz ta łca ją c e j d o ty c h c z a so w y system szkolny. P o d jęte z o sta ły tak że b a d an ia a rch iw aln e d o ty czące d z iałaln o ści w izy tato rsk iej P o liń sk ie g o p rzed ro k iem 1830 o raz w y b ra n y c h p ro b lem ó w sz k o ln ictw a w W i­ le ń sk im O k rę g u N a u k o w y m p rzed lik w id a c ją u n iw e rsy te tu . W śró d p u b lik a c ji z te g o z a k re su zn ala zły się stu d ia d o ty czące sto su n k u w ła d z U n iw ersy tetu do m ło d z ie ż y w szk o łac h W O N . (Ś w ię ta B o żeg o N a ro d z e n ia w W ileń sk im O k ręg u N a u k o w y m ) (K a lin a B a rtn ick a; p atrz te ż d z ia ł 2. W iek X X ).

P ro w a d z o n e by ły b a d a n ia nad h isto ria u n iw e rsy te tó w w E uropie: u n iw e rsy ­ te ty fra n c u sk ie w X V III w. (K . B artn ick a). W ram ach p rz y g o to w y w a n e j m o n o ­ g rafii p o św ięco n ej C e sa rsk ie m u U n iw ersy teto w i W arszaw sk iem u p ro w ad zo n o b a d a n ia d o ty c z ą c e d z iejó w u n iw e rsy te tó w w E u ro p ie X IX w ie k u . S z c z e g ó ln ą u w ag ę p o św ięco n o dw óm m o d elo m szk o ln ictw a w y ż szeg o - fran cu sk iem u i nie­ m ie ck iem u . N a tym tle - sz c z eg ó ło w ie j - z a ję to się d z ie ja m i u n iw ersy tetó w ro ­ sy jsk ich : d y sk u sjam i nad ich k ształtem o rg a n iz a c y jn y m , w p ły w a m i i in sp iracja ­ m i za c h o d n im i o raz realiam i ich fu n k c jo n o w a n ia . P rz e p ro w a d z o n o k w ere n d ę prasy pod k atem w iad o m o śc i o życiu u n iw ersy tetu , p ro feso rach i stu d en tach etc. B a d a n ia z a o w o c o w a ły k ilk o m a p u b lik ac jam i m .in. d o ty c z ą c ą sp raw y kated ry li­ te ra tu ry p o lsk iej w C e sa rsk im U n iw e rsy te c ie W arszaw sk im (Jo a n n a S chiller; p atrz te ż d z ia ł 2. W iek X X ).

K o n ty n u o w an o bad an ia do m onografii o Jó zefie M ian o w sk im , rektorze w a r­ szaw skiej S zk o ły G łów nej, a tak że pro w ad zo n o dalsze k w eren d y do tem atu ed u ­ k acja n a L itw ie, B iałorusi i U k ra in ie w latach 18 6 4 -1 9 1 4 . W pierw szym przy p ad ­ ku zeb ran e zo stały najnow sze, ostatnio w y d an e o p raco w an ia litew skie, białoruskie i ukraińskie, a także k o n ty n u o w an a była k w eren d a k orespondencji. O p u b lik o w a­ no tek st o p o b y cie M ian o w sk ieg o w szkole b azy lian ó w w H um aniu. D o drugiego tem a tu zg ro m a d zo n o literaturę w ję z y k u p olskim , rosyjskim i angielskim . O p raco ­ w an o i o d d an o do druku esej a nalizujący k w estie w pływ u p ro cesó w etnicznych, w y zn an io w y c h i politycznych na edukację w E uropie Ś ro d k o w o -W sch o d n iej, za ­ p rezen to w an y na 17. P ow szechnym Z jeźd zie H isto ry k ó w P olskich w K rakow ie ( W ychow anie n a styk u kultur). W śród publikacji p rzy g o to w an o ponadto d w a stu ­ dia. P ierw sze na tem at kategorii poczetnych grażdan w strukturach stanow ych C e ­ sarstw a R o sy jsk ieg o w X IX w ieku, drugie po św ieco n e drobnej szlachcie w C esar­ stw ie R o sy jsk im (L eszek Z asztow t; patrz te ż d ział 2. W iek X X ).

2. Wiek XX

A. Dzieje edukacji końca XIX i XX w.

Problematyka wkładu kobiet w rozwój edukacji w kontekście publikacji ko­

biecej prasy galicyjskiej lat 1815-1918 stanowiła nadal przedmiot badań. Przy­

gotowywana monografia ukazywać będzie przede wszystkim przemiany

poglądów na kwestie wychowania i kształcenia kobiet. Prowadzone badania zna­

lazły odzwierciedlenie w dwóch publikacjach na temat teorii i praktyki koedukacji

na ziemiach polskich oraz o problematyce wychowawczo-oświatowej w twór­

czości Marii Turzymy-Wiśniewskiej (Katarzyna Dormus; patrz też punkt B).

W ramach przygotowywanej monografii na temat reformy szkolnictwa wy­

ższego z 1933 roku przeprowadzone zostały kwerendy archiwalne w zbiorach

Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także kwerenda czasopism okresu

międzywojennego i sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Sejmu i Senatu

RP. Przygotowano studium na temat Konferencji Rektorów Szkół Akademic­

kich w II Rzeczypospolitej i stosunku Konferencji Rektorów do projektowanych

zmian w ustawodawstwie dotyczącym szkolnictwa wyższego (Dorota Zamoj­

ska; patrz też punkt C).

Kontynuowano zbieranie materiałów na temat kadry profesorskiej Uniwersyte­

tu Stefana Batorego w Wilnie. Przeprowadzono badania archiwalne w Centralnym

Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie (Ewelina Tylińska).

Rozpoczęto zbieranie materiałów dotyczących dziejów edukacji w Rosji bol­

szewickiej ZSRR (Leszek Zasztowt).

Ukończono przygotowywanie nowej syntezy historii wychowania od rewo­

lucji francuskiej do czasów obecnych. Tom I (do 1789 r.), autorstwa prof. dr.

hab. Stanisława Litaka, ukazał się w 2004 r. (Ryszard Terlecki; współautor Jan

Draus; patrz też punkt B).

B. Dzieje najnowsze nauki i oświaty: ludzie, instytucje i środowiska naukowe

Kontynuowane były prace dotyczące działalności Marii Skłodowskiej-Curie

na forum międzynarodowym [są na ukończeniu] w ramach tematu:

Ostatnio intere­

sujące materiały do tematu znaleziono w zbiorach Polskiego Instytutu Spraw

Międzynarodowych w Warszawie. Pozostały do uwzględnienia jedynie ważne

źródła związane z tym problemem przechowywane w Bodleian Library w Oks­

fordzie (ewentualna kwerenda w przyszłym roku). Opublikowano kilka prac do­

tyczących działalności Skłodowskiej w zakresie międzynarodowej organizacji

nauki i edukacji (Jan Piskurewicz; patrz też punkt E).

Polskie środowiska naukowe w Rosji i ZSRR były nadal przedmiotem zain­

teresowań w ramach przygotowywanych prac na temat uniwersytetów rosyjskich

oraz środowisk akademickich Petersburga, Moskwy i Kijowa (Jerzy Róziewicz).

Rozpoczęto zbieranie materiałów, a także kompletowanie bibliografii do przy­

szłej monografii Bogdana Suchodolskiego jako historyka nauki (Natalia Lietz).

Kontynuowano gromadzenie materiałów i relacji dotyczących działalności

Polish American Institute for Arts and Sciences w Nowym Jorku. Opracowano

zarys wczesnego okresu działalności Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN

oraz kalendarium IHN (Witold Sygocki).

Zakończono opracowanie omawiające mało znany wątek współpracy środo­

wisk naukowych Krakowa i Wilna okresu międzywojennego, związany z odro­

dzeniem Wydziału Sztuk Pięknych w Uniwersytecie Stefana Batorego i osobą

jego twórcy Ferdynanda Ruszczyca (Katarzyna Dormus).

Analizowano i gromadzono materiały dotyczące historii krakowskiego śro­

dowiska naukowego w okresie komunistycznym. Podstawą są dokumenty po­

chodzące z archiwum Służby Bezpieczeństwa znajdujące się w Archiwum Insty­

tutu Pamięci Narodowej, a także materiały przechowywane w Archiwum

Państwowym w Krakowie, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Archi­

wum PAU w Krakowie. Opublikowane zostało kilka studiów omawiających m.

in. działania operacyjne Wydziału II krakowskiej Służby Bezpieczeństwa w cza­

sie jubileuszu 600-lecia UJ, a także na temat sytuacji politycznej na UJ w paź­

dzierniku 1956 roku oraz studium omawiające reakcję środowisk krakowskich

wobec wydarzeń marca 1968 roku (Ryszard Terlecki).

Zakończono opracowywanie edycji zbiorową, integrującą środowisko nau­

kowe historyków wychowania, zatytułowanej Historia, Społeczeństwo, Wycho­

wanie, dedykowanej profesorowi Józefowi Miąso, w tym szkic biograficzny je­

go sylwetki naukowej (red. Kalina Bartnicka i Joanna Schiller). Księga została

wręczona Profesorowi w czasie ogólnopolskiego seminarium poświęconego at­

lasowi historycznemu szkół w Polsce, które to seminarium w Pułtusku połączo­

no z obchodami jubileuszowymi.

Oddana do druku została również praca zbiorowa przygotowana z okazji

rocznicy pięćdziesięciolecia działalności IHN PAN (Joanna Schiller, Kalina

Bartnicka, Leszek Zasztowt i współpracownicy). Praca zawiera m.in. zarys

dziejów IHN, wspomnienia pracowników, biografie najwybitniejszych profe­

sorów, kalendarium IHN, szczegółowe wykazy wydawnictw placówki przez ca­

ły okres jej funkcjonowania, a także kompletne zestawienia nazwisk osób za­

trudnionych w Instytucie.

C. Prace słownikowe, encyklopedie i atlasy

Kontynuowano prace nad

pod kierunkiem Kaliny Bartnickiej. Odbyło się ogólnopolskie semina­

rium pt.:

zorganizowa­

ne wspólnie przez IHN oraz Katedrę Historii Wychowania Wyższej Szkoły Hu­

manistycznej w Pułtusku.

Rozpoczęto prace nad

(Leszek Zasztowt przy współpracy Jane Curry, Santa Clara University, USA).

D. Krytyczne edycje źródeł, materiały archiwalne, akwizycje.

Opracowano protokoły przesłuchań profesora Ludwika Chmaja przez

NKGB Litewskiej SRR, rzucające interesujące światło na sprawę aresztowania

profesora w 1944 r. (Leszek Zasztowt i Jan Draus).

Przedstawiono analizę nowych materiałów uzyskanych przez Archiwum

PAN w 2003 roku, a także zaprezentowano kwestie metodologiczne związane

z akwizycjami.archiwalnymi, w tym dotyczącymi źródeł do dziejów nauki i oś­

wiaty (Dorota Zamojska).

E.

Popularyzacja nauki

W działalność popularyzatorską włączeni byli prawie wszyscy pracownicy

Zakładu. Działalność ta powiązana jest, z jednej strony, z zajęciami dydaktycz­

nymi, z drugiej z upowszechnianiem problemów nauki na łamach prasy, a także

działalnością społeczną pracowników.

Opracowano podręcznik historii dla liceum ogólnokształcącego profilowanego

i technikum (Zrozumieć świat; Jarosław Kurkowski). Artykuły popularnonaukowe

publikowano w prasie (Mariusz AfFek, Michał Pędracki). Udzielano wywiadów

prasowych dotyczących działalności Kasy Mianowskiego (Jan Piskurewicz).

Szczegółowy wykaz sympozjów i konferencji, w tym międzynarodowych w któ­

rych uczestniczyli pracownicy, zamieszczony jest na końcu sprawozdania.

ZAKŁAD HISTORII NAUK ŚCISŁYCH, PRZYRODNICZYCH I TECHNIKI

W pracach poświęconych XV wiekowi, a następnie w pracach poświęconych

Kopernikowi i recepcji jego dzieła w XVI wieku, nawiązuje się do dorobku staro­

żytności (Euklides, Ptolemeusz, Archimedes, metodologie nauk przyrodniczych

wypracowane przez Platona oraz przez Arystotelesa, i refleksja metodologiczna

Ptolemeusza) a także do dorobku średniowiecza (astronomiczne tablice alfonsyń-

skie, recepcja tablic planetarnych Ptolemeusza w kulturze islamu i w kulturze ła­

cińskiej, znaczenie „via moderna” dla metodologii Kopernika etc.). Przyjęty

p o rz ą d e k ch ro n o lo g ic z n y p o z w a la z a p re z en to w a ć zap rezen to w ać integrację ba­ dań z zak resu n auk ścisłych, przyro d n iczy ch i techniki w o k ó ł o k reślonych te ­ m atów . T akie bow iem zjaw isk a, ja k np. pow stan ie nauki now o ży tn ej daje się p rze­ śledzić w ram ach czaso w y ch od X V do X V III w ieku.

O so b n y d z ia ł stan o w i w iek X IX , o k re s p rzeło m ó w w m a tem aty ce, fizy ce, ch em ii i farm a cji, w n au k ach b io lo g ic z n y c h , w m ed y cy n ie. S z c z e g ó ln a w ó w czas o b e c n o ść P o lak ó w w n auce e u ro p ejsk iej, począw szy od k sz ta łc e n ia w X IX w. polskiej elity in telek tu aln ej na Z a c h o d z ie , p o p rzez je j o sią g n ię c ia w d zie d z in ie nauki i te c h n ik i, p rz e n o sz o n e n astęp n ie n a ziem ie p o lsk ie (o rg a n iz a cja p rz e m y s­ łu, d z ia ła ln o ść to w a rz y stw n au k o w y ch , w tym d z ia ła ln o ść w y d a w n ic z a - c z a so ­ p iśm ie n n ic tw o n au k o w e i p o p u la rn o n a u k o w e ) o k re śliła n astę p n ie eu ro p ejsk i c h a ra k te r nauki w n iep o d leg łej P olsce.

Z n a c z n a czę ść re fero w an y ch poniżej w y n ik ó w badań - p o c z ą w sz y od sta ro ­ ży tn o ści do d z ie jó w n a jn o w szy ch - d o ty c zy historii p o sz c z e g ó ln y c h d y scy p lin o ra z h isto rii reflek sji m eto d o lo g ic z n e j, k tó ra to w a rz y sz y ła ro zw o jo w i ty ch d y ­ scy p lin a ta k ż e , w n iek tó ry c h p rz y p a d k a c h , reflek sji o c h a ra k te rz e m e tan au k o - w y m . P o d e jm o w a n e p race o d n o siły się w ię c do historii n au k ścisły c h , p rz y ro d ­ n iczy ch i tech n ik i i/lub do historii ich m eto d o lo g ii.

A. Starożytność i średniowiecze

T em at b ad ań : K o n c e p c je a n tro p o lo g ic z n e staro ży tn ej G recji. P u b lik a c ja p rz y g o to w y w a n e j książki „S u r les se n tim e n ts ch ez les P ré so c ra tiq u e s” p rz e ­ su n ę ła się n a p ie rw s z ą p o ło w ę 20 0 5 . C z ę ść w y n ik ó w bad ań z o sta ła o p u b lik o w a ­ na w arty k u ła c h : „S u r le fra g m e n t D K 22 B 85 d ’H éra clite d ’E p h è se ” ; „ U czu cie ja k o k a te g o ria ję z y k o w a ” ; „L e v o c a b u la ire des se n tim e n ts d an s IT lliad e” . W y­

g ło sz o n o n a stę p u ją c e referaty: „O w ie lo p o z io m o w o śc i te k stu H om era: w y b ra n e a sp e k ty ” o raz. „T o m asz z A k w in u i je g o te o ria u czu ć ” . (R o b e rt Z a b o ro w sk i. Por. W y k az p u b lik acji. Z ob. tak że W iek X X ).

B. Wiek XV-XVIII

A. Matematyka i astronomia, kartografia, metodologia nauk

T e m a t b a d a ń : M a te m a ty k a w X V w ie k u - m ię d z y n a u k ą ś re d n io w ie c z n ą a n o w o ż y tn ą , re a liz o w a n y b y ł w trz ech asp ek tach (w y n ik i p rz y g o to w y w a n e a k ­ tu a ln ie d o pu b lik acji): 1. „ K o n cep cje p o zy c y jn y ch u łam k ó w d z iesiętn y ch : A l- K ashi (S a m a rk a n d a , zm . 1429) i G io v an n i B ian ch in i (F errara, z m .1 4 7 0 ). S tu­ d ium p o ró w n a w c z e ” . P ra c a o p arta je s t na źró d łach , w p rzy p ad k u al-K a sh ie g o

o p u b lik o w a n y c h o ra z p rz e tłu m a c zo n y c h na ję z . a n g ie lsk i, w p rz y p a d k u B ian ch i- n ie g o p raw ie w y łą c z n ie ręk o p iśm ie n n y c h źró d ła ch ła c iń sk ic h . K w e stia w p ły w u a l-K a sh ie g o n a m a te m a ty k ę i a stro n o m ię m a te m a ty c z n ą w E u ro p ie (e w e n t. p o ­ p rz e z k o n ta k ty W enecji ze W sc h o d e m ) d y sk u to w a n a je s t o b e c n ie w literatu rz e. U d o w o d n io n o je d n a k , że w p rz y p a d k u u łam k ó w d zie się tn y c h ch o d z i o d w a ró żn e p o d e jśc ia do p ro b lem u . W g. B ia n c h in ie g o p o zy c y jn e ułam k i d z ie się tn e m a ją c h a ra k te r n a rz ę d z ia u n iw e rsa ln e g o (a n ty c y p a c ja p ó ź n ie jsz e j, X V I w. k o n ­ c e p cji S te v in a ) p o n a d to , w p rze c iw ie ń stw ie do a l-K a sh ie g o , u B ia n c h in ie g o w y ­ kład ary tm e ty k i u ła m k ó w d ziesię tn y ch p o p rz e d z o n y z o s ta ł w p ro w a d z e n ie m te o ­ rety c z n y m . 2. R o z sz e rz e n ie p o ję c ia liczb y w w y k ła d a c h „ m a te m a ty k i dla a s tro n o m ó w ” . P raca, o p a rta na a n a liz ie X V w ie c z n y c h rę k o p iśm ie n n y c h ź ró d e ł ła c iń sk ic h z a c h o w a n y ch w B ib lio te c e Jag ie llo ń sk ie j o ra z n a źró d ła c h z b ib lio te k w ło sk ic h i B ib lio th è q u e N a tio n a le w P ary żu (m ik ro film y ), d o ty c z y ro z sz e rz e n ia p o ję c ia liczby w y m u sz o n e g o p rzez rozw ój ju ż w X V w ie k u te c h n ik k o m p u ta c y j- nych sto so w an y ch w astro n o m ii. 3. „R o zw ó j m atem aty k i w X V w iek u a zm ian y w relacjach : m a te m a ty k a - fiz y k a - a stro n o m ia ” . P o d jęto o p ra c o w a n ie ź ró d ło ­ w e n a te m a t p re -n o w o ż y tn e j k o n cep cji n au k m a te m a ty c z n o -p rz y ro d n ic z y c h . (G ra ż y n a R o siń sk a).

T em at badań: F o rm a c ja astro n o m ic z n a K o p ern ik a w o k resie stu d ió w w K ra­ k o w ie (k o n ty n u acja): 1. „T ablice p lan etarn e z A lm m ag e stu P to le m e u sz a o ra z ich w ersje śre d n io w iec zn e w w y k ład ach k rak o w sk ic h z k o ń ca X V w iek u o ra z w e w cze sn y c h pracach K o p ern ik a ” (k o n ty n u a c ja tem atu w oparciu o ź ró d ła k rak o w ­ skie o ra z k się g o z b ió r K o p ern ik a z a c h o w a n y w U p p sali). (G ra ż y n a R o siń sk a).

T e m at badań: O ry g in a ln o ść d o k o n a ń K o p ern ik a. „ K o n ty n u o w a n o p ra c e nad ro z p ra w ą „ C o p e rn ic u s ’s orig in a lity : T o w ard s In te g ra tio n o f C o n te m p o ra ry C o- p e rn ic a n S tu d ie s” i ro z p o c z ę to p ro ces p ro p a g o w a n ia na aren ie m ię d z y n a ro d o w e j i k rajo w ej zaw a rty c h w tej ro z p ra w ie tre śc i. A by u w y p u k lić g łó w n ą lin ię ro z u ­ m o w a n ia k sią żk i, n ap isa n o k ilk a k o lejn y ch ro z d z ia łó w i p o d ro zd ziałó w , a ta k ż e d o k o n a n o g ru n to w n e g o p rz e re d ag o w a n ia d a w n y ch je j c zęści. R o z p ra w ę u z u p e ł­ n io n o o n a stę p u ją c e ro zd z iały : „T h e fatal o v e rsig h ts o f Pierre D uhem re g a rd in g C o p e rn ic u s” , „ W h y h a v e so m e in terp reters o f C o p e rn ic u s ’s a c h ie v e m e n ts fo r so long o v e rlo o k e d his a p p lic atio n o f th e th e o ry o f im p e tu s? ” , „ C o p e rn ic u s and the case o f the th e o ry o f im petus: H o w can even sk illed tra n sla to rs d e stro y c ru cials m e a n in g s ? ” . P r z e re d a g o w a n e z o s ta ły g ru n to w n ie d w a in n e ro z d z ia ły : „ C o p e rn ic u s ’s h eritag e: som e ep iso d es and issues in natural p h ilo so p h y and m e t­ h o d o lo g y sin ce th e A n c ie n t G reek s to C o p e rn ic u s ’s tim e s ” i „T w o id e o lo g ie s in th e ir h isto rical co n te x ts: M odern C h ristian A risto te lia n ism and b ib lical litera­ lism re g a rd in g co sm o lo g ic a l m a tte rs” . G łó w n e idee książk i b y ły p re z e n to w a n e w re feratach na d w ó ch m ię d z y n a ro d o w y c h k o n fe re n c jac h ” . (Por. u c z e stn ic tw o w k o n fe re n c ja c h ) o ra z w K rak o w ie, na sp o tk a n iu ze stu d en tam i a m e ry k a ń sk im i

(B e rry C o lle g e w R om e, G eo rg ia, U S A ) i w z b u d z iły z a in te re so w a n ia k sią ż k ą b a d ac zy (P ro f, d r A n d re G o d d u , S to n eh ill C o lleg e, E aston M A , U SA i prof, dr N o el M . S w erd lo w D ep artm en t o f A stro n o m y and A stro p h y sics, C h icag o U n i­ versity ). W zięto u d ział w pracach p ro g ram o w y ch d o ty czący ch p rzy g o to w y w an ej m ię d z y n aro d o w ej konferencji S o ciete E u ro p een n e d ’H istoire des Sciences. Przy­ g o to w an o , w sp ó ln ie z dr hab. Z. R oskalem (K U L ), hasło M ik o ła j K o p e rn ik do P o w szec h n ej E n cy k lo p ed ii F ilo zo fii. (M ic h a ł K o k o w sk i, zob. ta k ż e W iek X X )

T em at badań: Izaak N e w to n . G e n e z a je g o p ierw szeg o (je sz c z e ja k o ś c io w e ­ go) m o d elu d y n am ik i ruchu o rb ita ln e g o K się ż y c a (1 6 7 6 ) D o k o n a n o an alizy prac: J. B. R ic c io le g o SJ, A lm a g e stu m n o vu m , 1651, Jan a H e w e liu sz a D e M o tu L u n ę L ib ra to rio , 1654, V in cen ta W inga A stro n o m ia B rita n n ic a , 1669 i N ic o la u - sa M e rc a to ra In s titu tio n u m a s tr o n o m ic a r u m ... 1676 ( s tro n y z a w ie ra ją c e o m ó w ie n ie h ip o te z y N e w to n a ). A n a liz a fra g m e n tó w d o ty c z ą c y c h teorii K się ż y ­ ca i je g o libracji o p ty czn ej w y k a z a ła , że z ja w isk o to, a w ła śc iw ie próby je g o w y ­ ja ś n ie n ia za p o m o c ą m odeli k in e m aty czn y ch za in sp iro w a ły Iz aak a N e w to n a do

o p ra c o w a n ia p ie rw sz e g o (ja k o śc io w e g o je s z c z e ) m odelu d y n a m ik i ruchu o rb i­ ta ln e g o K sięży ca , p rzed sfo rm u ło w an iem zasad d y n am ik i o ra z p ra w a p o w sz e c h ­ n eg o c ią ż e n ia w o d n iesien iu do ru c h ó w c ia ł n ie b iesk ich . W ątek ten staw ia w c a ł­ k o w ic ie n o w y m św ietle b a d a n ia libracji p rz e p ro w a d zo n e p rz e z H e w e liu sz a , ja k ró w n ie ż u k azu je nie o p is a n ą nig d y w cze śn iej m o ż liw ą d ro g ę N e w to n a do o d k ry ­ c ia i s fo rm u ło w a n ia p raw m ech an ik i. (Ja ro sła w W ło d arczy k )

T em at b adań: S o m n iu m Jo h a n n e sa K ep lera. P rz y g o to w a n ie ed y cji (listo p ad 2 0 0 4 ) o b e jm o w a ło tłu m a c z e n ie z ję z y k a ła c iń sk ie g o (w raz z m g r D o ro tą Sut- k o w sk ą , filol. K las. U W ) o ra z p rz y g o to w a n ie o b szern y ch n o t i k o m entarzy. (Ja ­ ro sła w W ło d a rc z y k ).

T em at b ad ań : R elacje m ię d zy m e ta fiz y k ą a n au k am i m a te m a ty c z n o -p rz y ro d ­ n iczy m i, z o sta ł p o tra k to w a n y p o ró w n aw czo , a ch ro n o lo g ic z n ie u jm u jąc sp raw ę, sy tu u je się w d w u ró żn y ch ep o k ach . Z o sta ła u k a zan a z a sa d n ic z a ró żn ica m ięd zy sie d e m n a s to w ie c z n ą w iz ją k a rte z ja ń sk ą relacji: m e ta f iz y k a - nauki m a te m a ty c z ­ n o -p rz y ro d n ic z e a p ro p o z y c ją n ie m ie c k ie g o m a te m a ty k a B ern ard a R iem a n n a (1 8 2 6 -1 8 6 6 ). W edług K a rte z ju sz a ( 1 5 9 6 - 1 6 5 0 ) d o w ó d na istn ien ie B o g a p o stu ­ luje istn ie n ie n a u k m ate m a ty c z n o -p rz y ro d n ic z y c h ja k o k lu c z o w e g o a rg u m en tu p o tw ie rd z a ją c e g o p ra w d z iw o ść teg o d o w o d u , i w k o n se k w e n c ji całej m eto d y k a rte z ja ń sk iej. O d w ro tn a sy tu a c ja m a m iejsce w p rzy p ad k u p ro p o zy cji B e rn a r­ d a R iem a n n a, k tó ry u w aża, że ro zw ijając e się nauki m a te m a ty c z n o -p rz y ro d n i­ c z e p o trz e b u ją dla u z a sa d n ie n ia sw ej p ra w d z iw o śc i d o p e łn ia ją c ej j e m etafizy k i. Stąd d w a ró żn e p o sta w ie n ie pytań i u z y sk an y ch o d p o w ied zi. K artezju sz: „C zy m o ż liw a je s t m e ta fiz y k a ? - Tak, je ś li m o ż liw e je s t sk o n stru o w a n ie n au k m a te ­ m a ty c z n o -p rzy ro d n ic z y c h sk u teczn ie o p isu ją c y c h św ia t” o ra z R iem ann: „C zy

m o ż liw e s ą n au k i p rz y ro d n ic z e ? Tak, je ś li m o ż liw a j e s t „ ra c jo n a ln a ” m e ta fiz y ­ ka u z u p e łn ia ją c a stru k tu ry n a u k i” . R ez u lta ty z o sta ły c z ę śc io w o o g ło sz o n e w re ­ fe ra ta ch : „ M a te m a ty k a ja k o p o stu la t n au k sz c z e g ó ło w y c h ” o ra z „ C z y w m a te ­ m a ty c e is tn ie ją ró ż n e p a ra d y g m a ty b a d aw cze ? ” (W ie sła w W ó jcik . Por. tak że: W iek X IX o ra z W iek X X ).

T em at b adań: X V III w ie c z n a karto g ra fia: „ Ź ró d ła o p iso w e do m a p p szcze- g u ln y c h K. P e rth e e sa ” (k a rto g ra fa K ró la S ta n isła w a A u g u sta). R o z p o c z ę to o p ­ ra c o w y w a n ie m a te ria łó w o p iso w y ch pt. „ G e o g ra fic z n o -sta ty sty c z n e o p isa n ie p a ra fió w K ró le stw a P o lsk ie g o p rzez K. P erth e e sa g e o g ra fa J.K . M c i” . O p isy te p o s ia d a ją b e z c e n n ą w a rto ść ź ró d ło w ą d la bad ań h is to ry c z n o -g e o g ra fic z n y c h . W b ad an iach szc z e g ó ln a uw ag a je s t p o św ięco n a m ap ie w oj. p o d la sk ie g o w o p ar­ ciu o a n a liz y p o ró w n a w c z e tre ś c i m a p y o ra z m a te ria łó w w y jś c io w y c h ( o p is y i sz k ic e ), a ta k ż e p ó ź n ie jsz y c h , z pocz. X X w iek u m a p z a b o rc z y ch o ra z polskiej m a p y p rzed w o jen n ej w skali 1:300 000. R o zp o czę te w ro k u 20 0 4 b ad a n ia p ro w a­ d zo n e s ą w p e rsp ek ty w ie p rz y g o to w an ia ro z p raw y d o k to rsk iej. W stę p n a k o n cep ­ cja ro z p ra w y z o sta ła zap re z en to w a n a w re fe ra cie „Ź ró d ła o p iso w e do m ap p sz czeg u ln y ch K. d e P ertheesa. A n aliza p o ró w n a w c z a na p rz y k ła d z ie m a p y w oj. P o d la sk ie g o z 1795 ro k u ” (Z e sp ó ł H istorii K arto g rafii). (A ld o n a E rtm an).

C . W ie k X IX

N a u k i ścisłe i p r z y r o d n ic z e : m a te m a ty k a , a s tr o n o m ia , fiz y k a , g e o lo g ia , c h e ­ m ia , f a r m a c ja , m e d y c y n a , b io lo g ia , a ta k ż e te c h n ik a i ro z w ó j p rz e m y s łu

T e m at badań: D rugi p rzeło m w m a te m a ty c e n a p o cz ątk u X IX w iek u . O d w y ­ stą p ie n ia H u m e ’a i B e rk e le y a o ra z w k o n te k śc ie d y sk u sji to c z o n y c h w śró d m a ­ te m a ty k ó w w X V II i X V III w. z a c z ę ła n a rastać p o trz e b a p rz e b u d o w y p o d sta w m a te m a ty k i i u sta le n ia je j relacji do innych nauk. S y n te z a K a n ta z o sta ła d o k o ­ n a n a w p rz e d e d n iu z m ia n , ja k ie n a stą p iły w m a te m a ty c e n a p o c z ą tk u X IX w. i z m ia n ty c h nie u w z g lęd n iła, co d o p ro w a d z iło d o ro z d ź w ię k u m ięd zy filo z o fią i n a u k a m i m a te m a ty c z n y m i. P o jęcia, k tó re do k o ń c a X V III w. w y stę p o w a ły na o b rz e ż a ch m a te m a ty k i (np. p o jęcie c ią g ło śc i, n ie sk o ń c z o n o śc i, z b io ru , o tw a rto ś ­ ci) stały się w X IX w. je j in te g ra ln ą i z a s a d n ic z ą częścią. S ta ran o się p o k a zać a n a lo g ię m ię d z y p rzeło m em w n au k a ch ja k i d o k o n a ł się n a p o c z ą tk u c z a só w n o w o ż y tn y c h a ty m z p o cz ątk u X IX w iek u . O p ra c o w a n ia obu te m a tó w s ą p rz e ­ w id z ia n e d o p u b lik acji w fo rm ie k siążk o w ej. (W ie sła w W ó jcik ).

T e m at b adań: P ro b le m a ty k a filo zo fii i h isto rii d z ie d z in y n a u k a w p racach W illia m a W h e w e lla ( 1 7 9 4 - 1 8 6 6 ) . G ro m a d z o n o , ( ta k ż e w W ie lk ie j B ry ta n ii - C am b rid g e) i o p ra co w y w a n o m ateriały do tej rozpraw y. D o k o n an o p rzekładu na

ję z y k polski prac W h e w e lla o ra z d o ty czący ch go o p raco w ań (k o n ty n u acja). N a ­ pisan o i zło żo n o do druku (c z ęścio w o w zw iązk u z p o w y ż szy m ) arty k u ły „W stęp do k o lig a cy n ej k o n c e p c ji d z ie jó w d z ie d z in y n a u k a ” (Z a g a d n ie n ia N a u k o zn a w - stw a). (S te fan Z a m e c k i).

T e m a t b ad ań : E u ro p e js k ie in sp ira c je w p ra c a c h Ig n a c e g o F o n b e rg a (1 8 0 1 -1 8 9 1 ). Z b ie ra n o i o p raco w y w an o m ateriały do studium . (S tefan Z am ecki).

O k a z ją do ro zw aża ń , o c h a ra k te rz e tak że m e ta n a u k o w y m b y ły arty k u ły po­ lem iczn e: „ N a m arg in e sie książki: Ja ro sła w R o lew sk i: N o w a m e ta fizy k a K a n ta ” ; „N a m a rg in e sie k siążk i Jo h n a L osee: W p ro w a d zen ie d o filo z o fii n a u k i” , a ta k ­ że „ M a łg o rz a ta C z a rn o c k a P o d m io t p o z n a n ia a nauka'”. (S te fa n Z am eck i).

B io g ra fisty k a : P rz y g o to w a n o d la m a jąceg o u k azać się „ S ło w n ik a b io g ra fic z ­ n ego te c h n ik ó w p o lsk ic h ” (t. X V I) sied em arty k u łó w b io g ra fic z n y ch z historii su b d z ie d z in y ch em ia: B ro n isła w L ach o w ic z, E dw ard B ekier, B ro n isła w Paw - lew ski, B ro n isła w Z natow , A n to n i D o ro szew sk i, B ohdan S zy sz k o w sk i, K o n ­ sta n ty H ry n a k o w sk i. (S tefan Z a m e c k i, zob ta k ż e W iek X X ).

T em at badań: N ie k w a n to w e k o n ce p cje b u d o w y ato m u z p rz e ło m u w ieku X IX i X X w n au c e polskiej na tle nauki św ia to w ej. P ro w a d z o n o k w eren d y b ib ­ lio teczn e. P rz e śle d z o n o in fo rm acje d o ty cz ące p o stęp u badań nad b u d o w ą atom u p u b lik o w a n e na ła m a c h „ W sz e c h św ia ta ” w latach 1 8 8 2 -1 9 1 4 o ra z na łam ach „ K o sm o su ” w latach 1 9 0 3 -1 9 1 8 . W yniki z o stały u k azan e w a rty k u le złożonym w „ A n a le c ta ” (M a rc in D o leck i, p rac o w n ik IHN od 09.04).

T em at badań: D aw n a p rasa n a u k o w a ja k o źró d ło do h isto rii ch e m ii i fa rm a ­ cji. U k o ń c z o n o a rty k u ł m o n o g ra fic z n y p o św ię c o n y „ M ie się c z n ik o w i P o to c k ie ­ m u ” ( 1 8 1 8 -1 8 2 0 ), c z aso p ism u o c h a ra k te rz e n a u k o w o -lite ra ck im , w y d a w a n e ­ m u p rz e z p ro fe s o ró w A k a d e m ii P o ło c k ie j. U w a r u n k o w a n ia h is to ry c z n e sp raw iły , że o b e c n ie cz a so p ism o je s t rz a d k o śc ią z a lic z a n ą do cy m elió w . C h o ciaż z aw ie ra w iele o ry g in aln y ch inform acji doty czący ch różnych d zied zin nauki i ed u ­ k acji n a d a w n y c h k resach w sch o d n ich R ze c z y p o sp o lite j, h isto ry k o m je s t na o g ó ł b ard zo m ało zn an e. (H a lin a L ich o ck a)

K o o rd y n o w a n ie tem atu b adań: R o ślin n e leki o d u rz a ją c e w d z ie w ię tn a sto ­ w iec zn ej n au ce p o lsk iej, re a liz o w a n eg o p rzez p ra c o w n ik ó w S ek cji H istorii C h e ­ m ii i F arm acji IH N o ra z h isto ry k ó w nauki ró żn y ch sp ecjaln o ści sp o za Instytutu. B a d a n ia m a ją n a celu u k az an ie histo ry c zn e j w ie d z y o ro ślin n y ch substan cjach o d u rz a ją c y ch o ra z je j z a sto so w an iac h w ro z m aity ch a sp ek tach ż y c ia sp o łe c z n e ­ go (n au ce , lecz n ictw ie, k u ltu rz e, m agii itp.). W p rz y g o to w a n iu z n ajd u je się k il­ k a n a śc ie o p ra c o w a ń cz ą stk o w y c h , z których sied em z o stało za p re z en to w a n y c h w fo rm ie referatów , w y g ło szo n y ch pod czas zo rg an izo w an y ch p rzez Sekcję z IHN sesji n au k o w ej: R o ślin n e środki o d u rz a ją c e w d z ie w ię tn a sto w ie cz n e j nauce p o l­ skiej. W ram ach realizacji te m atu n ap isa n o a rty k u ł H isto ria p ie r w ia s tk a n a rk o ­ tyczn eg o . Jest to p ierw sze w literatu rze polskiej o p ra c o w a n ie te g o zag ad n ien ia.

P ro b le m id e n ty fik a c ji p ie rw ia s tk a n a rk o ty c z n e g o s ta n o w ił n a p rz e ło m ie X IX i X X w ie k u je d n ą z n a jw a ż n ie jsz y ch k w estii fito ch em ii. P ró b y ro z w ią z a n ia teg o p ro b le m u p rz y c z y n iły się do ro zw o ju w ie d z y o c h e m ic z n y ch sk ła d n ik a c h ro ślin , w szcz e g ó ln o śc i tru ją c y c h i o d u rz a ją c y ch . S tały się b e z p o śre d n ią , d z iś p ra w ie z a p o m n ia n ą p rz y c z y n ą o d k ry c ia n arkotyny, m o rfin y a n a stę p n ie sz y b k o n a ra ­ stającej lic zb y k o lejn y c h alk alo id ó w . (H a lin a L ich o ck a)

U c z e stn ic z o n o w b a d a n ia c h k o m p a ra ty w n y c h na te m a t g e n e z y sto w a rz y sz e ń c h e m ik ó w w E u ro p ie (w e w sp ó łp ra c y z M a x P la n ck In stitu te ). R e z u lta te m b a ­ dań b y ł re fe ra t dot. H isto rii P o lsk ieg o T o w a rz y stw a C h e m ic z n e g o , p rz e w id z ia ­ ny do p u b lik a c ji z b io ro w ej. N a stę p n ie w z ię to u d ział w p racach p ro g ra m o w y c h p rz y g o to w u ją c y c h V M ięd zy n ar. K o n fe re n c ję H isto rii C h em ii „C h em istry , T echnology, S o c ie ty ” . (H a lin a L ich o ck a).

T e m a t b a d a ń : R o ś lin n e ś ro d k i o d u rz a ją c e s to s o w a n e le c z n ic z o w P o ls c e w X IX w. P rz y g o to w a n o stu d iu m „ Z a tru c ia ro ślin n y m i śro d k a m i o d u rz a ją c y m i na p o d sta w ie p o lsk iej litera tu ry n au k o w ej X IX w ie k u ” , o m a w ia ją c w nim rozw ój to k sy k o lo g ii roślin o d u rz ają cy ch na p o d staw ie X IX w ie c z n e g o p iśm ien ­ n ic tw a farm a c eu ty c z n e g o i m ed y c zn eg o o raz w o p arciu o ó w c z e sn ą k lasy fik ację. Z a in te re so w a n ie p ro b le m a ty k ą by ło sp o w o d o w a n e z a sto so w a n ia m i w m e d y c y ­ nie z w ła sz c z a p re p a ra tó w n ark o ty c z n y c h o trz y m a n y c h z m ak u (o p iu m , m o rfi­ na), roślin za w ie ra jąc y c h a lk alo id y tro p a n o w e , kokainy. O m ó w io n o p race d o ­ ty c z ą c e z a tru ć śro d k a m i o d u rz a ją c y m i, ich p rz y c z y n , s p o so b u w y o d rę b n ia n ia i identyfikacji su b stan cji o d u rzający ch , n ark o m an ii (o p iu m o w ej, m o rfin o w ej, ko- k a in o w e j) o ra z k w estie z a p o b ie g a n ia u zależn ien io m . (B e a ta W y sak o w sk a).

T em at badań: D o ro b ek n a u k o w y M ie c z y sła w a D u n in -W ą so w ic z a z zak resu fa rm ak o g n o zji (n a p o d staw ie prac o p u b lik o w an y ch w „ C z aso p iśm ie T o w arzy ­ stw a A p te k a rsk ie g o ” w latach 1 8 7 7 -1 8 9 1 ” o raz „ D z iałaln o ść D u n in -W ą so w ic z a w U n iw e rsy te c ie L w o w sk im w latach 1 8 8 1 -1 8 9 1 ” . U czo n y ten k ie ro w a ł K a te d rą F arm acji i F a rm a k o g n o zji i ja k o p ierw szy p ro w a d z ił w y k ła d y po polsku. (W yni­ ki badań z o s ta n ą p rz e d sta w io n e n a o g ó ln o p o lsk iej sesji n au k o w ej p o św ięco n ej polskiej p rasie nau k o w ej czasu z ab o ró w p o trak to w an ej ja k o ź ró d ło do h isto rii na­ uk p rz y ro d n iczy ch (m aj 2 0 0 5 ) (B eata W ysak o w sk a, prac. IH N 0.5 etatu).

T e m a t b a d a ń : p r z y g o to w a n ie k o le jn y c h c z ę ś c i ro z p ra w y d o k to rs k ie j „W ied z a o g rz y b a c h le czn iczy ch w polskiej literatu rze n au k o w ej X IX w ie k u ” (o b ro n io n e j 5. 11. 04). W ciąg u roku 20 0 4 o p ra c o w a n o ro z d z iały d o ty c z ą c e sy ­ stem aty k i g rz y b ó w na p o d staw ie S. B. Ju n d ziłła , O p isa n ie ro ślin w L itw ie... (1 8 1 1 ) i O p isa n ie roślin litew skich ... (1 8 3 0 ), o ra z I. R. C z e rw ia k o w sk ie g o , O p isa n ie ro ślin sk ry to p lcio w ych ... (1 8 4 9 ). Z re d a g o w a n o w stę p i o p ra c o w a n o an ek sy do rozpraw y. (A n n a T ro jan o w sk a )

Z e b ra n e u p rzed n io m a te ria ły d o ty c z ą c e sp o ry szu p o słu ż y ły do pu b lik acji: „S p o ry w o k ó ł biologii sp o ry szu (S e ca le c o rn u tu m ) w p u b lik acjach polskich X IX - w ie c z n y c h p rz y ro d n ik ó w ” . Z eb ra n o i o p ra c o w a n o m a teriały n a tem at: „R o ślin y o d u r z a ją c e w P h a r m a c o p o e ia R e g n i P o lo n ia e i ich le c z n ic z e z a s to s o w a n ie w p o c z ą tk a ch X IX w ie k u ” (re fe rat na sesji z o rg a n izo w an ej p rz e z S ekcję H isto ­ rii C h e m ii i F arm a cji IH N . (A n n aT ro jan o w sk a).

T em at badań: R o la a p te c z ek d w o rsk ich w sie d zib ac h sz lach eck ich na p rzeło ­ m ie X V III i X IX w ieku. (P race kończące książkę). Pew ne aspekty w y n ik ó w pra­ cy zo stały p rzed staw io n e w: „P o to czn a w ied za o lekach w czasopism ach d ziew ięt­ n asto w ieczn y ch ” (ok. 40 ss druku) oraz „T h e role o f g en try M an o r in healthcare o f the Polish co u n try sid e in the 19th cent.” (o p u b lik o w an e na C D w P roceedings o f the 35th C o n g ress on th e H istory o f Pharm acy, L u cem e 2004). (Iw o n a A rabas).

T em at b adań: A p te czk i d o m o w e w Jap o n ii. P o d czas ok. m ie się c z n e g o stażu b a d a w c z e g o w Jap o n ii z a ję to się p rzy g o to w an iem m a te ria łó w d o p racy n a te m a t a p te c z ek d o m o w y c h w Jap o n ii o raz p rz e c h o w y w an y c h w nich lek ó w ka m p o . W y m a g a ła p rzy tym ro z w ią z a n ia k w estia ró żn ic m ięd zy a p teczk am i d o m o w y m i a p rz e n o śn y m i ap te c z k am i lekarskim i. D o k o ń ca X IX w iek u d o m o w e ap teczk i w Ja p o n ii z a w ie ra ły je d y n ie leki tra d y c y jn e . M o g ły o n e p o ch o d zić z ap te k lub b yć p rz y n o sz o n e p rz e z w ę d ro w n y c h ap tekarzy. Is to tn ą ro le o d g ry w ały re k lam y fa rm a c e u ty c z n e , o b e c n e c z ęsto w św ią ty n ia c h b u d d y jsk ic h , k tó re p ełn iły ró w n ie ż fu n k c je e d u k a c y jn e . (Iw o n a A rab as)

T em at badań: R e ce p ty zap isan e na fu s u m ie . We w sp ó łp ra c y z U n iw ersy tete- tam i w O sa c e i w K o b e p rz y g o to w an o spis recep t n a d o m o w e leki zap isan y ch na fu s u m ie , ja p o ń s k ic h p ap iero w y ch d rzw iach z p rzeło m u X V III i X IX w. (d ar ro d zin y K ash im o to ), p rz e c h o w y w an y c h o b e c n ie w M u zeu m F arm acji w W ar­ szaw ie. (Iw o n a A rab as).

T em at badań: O p ie k a nad ch o ry m d zie c k ie m w X IX w., w śró d b ad an y c h pod tym k ą te m czaso p ism m e d y czn y c h za ję to się tak że tre ś c ią ro sy jsk ieg o p ism a „ A k u sz e rk a ” ze sch y łk u X IX w. (B o ż e n a U rb an ek ).

T em at b adań: R e c e p c ja teo rii e w o lu c ji i d a rw in iz m u na z iem iac h p o lsk ich w X IX i n a p o czą tk u X X w ieku. W w y n ik u k o n su ltacji z doc. W an d ą G rę b e c k ą o ra z p rof. L eszk iem K u ź n ick im , u stalo n o ro b o c zo te m a t p rz y g o to w y w a n e j p u b ­ likacji : „ D a rw in iz m n a z ie m ia ch p o lsk ich po śm ierci D a rw in a ” (d o roku 1890). O p ra c o w a n o w stę p n ie b io g ram y n a jw ażn ie jszy ch u c z e stn ik ó w d y sk u sji n ad te o ­ r ią ew o lu c ji w latach 1 8 8 2 -1 8 9 0 . Z a z n a jo m io n o się zasa d n ic z o z c a ło ś c ią p u b ­ lik a c ji d o ty c z ą c y c h re c e p c ji d a rw in iz m u w P o lsc e . P rz e p ro w a d z o n o s z c z e g ó ło w ą k w e re n d ę sześciu ro czn ik ó w ty g o d n ik a „ W sz e c h św ia t” pod kątem

o b e c n o śc i w nich tre śc i ew o lu c y jn y c h i d a rw in o w sk ic h . (W o jciech M ik o łu sz k o , z a tru d n io n y w IH N od 09.04).

T em at badań: H isto ria g ó rn ic tw a i g eo lo g ii n a te re n ie O k rę g u Z a c h o d n ie g o (g ó rn ic z e g o ) K ró le stw a P o lsk ie g o w X IX w. P u n k tem w y jśc ia b y ły stu d ia nad p o sz u k iw a w c z y m i b a d an iam i g eo lo g ic z n y m i (ru d y m etali i w ę g le k a m ien n e). K w e re n d ę p ro w a d z o n o w a rc h iw ach , zb io rach m u z e a ln y c h , a rc h iw a c h z a ­ k ła d ó w p rz e m y sło w y c h (k o p a ln ie ) o ra z w zb io ra c h p ry w a tn y c h . P o d d a n o a n a li­ zie m a te ria ły k a rto g ra fic zn e (rę k o p iśm ie n n e m a p y sp e c ja listy c z n e ) o ra z rozw ój m eto d ek sp lo a ta c ji g ó rn icz ej. Z a ję to się losam i i d o k o n a n ia m i g e o lo g ó w (a u to r­ skie m a p y g e o lo g ic z n e i g ó rn ic z e o ra z p u b lik a c je ). P rz e b a d a n o m .in. b io g ra fie n a c z e ln ik ó w g ó rn ic tw a O k ręg u Z a c h o d n ie g o , Jó z e fa C ie sz k o w sk ie g o i Ja n a H em p la. U śc iślo n o d an e w e w sp ó łp ra c y z a rch iw am i sp o za k raju (A k a d e m ia G ó rn ic z a w F re ib e rg u ), sz c z e g ó ln ie d o ty c z ą c e lo só w s p e c ja listó w sa sk ic h , p ra ­ cu ją c y c h na te re n ie K ró le stw a P o lsk ie g o z p o c z ą tk ie m X IX w. np. F ry d e ry k a K ru m p la. (A n d rzej W ó jcik ).

T em at badań: M o żliw o ści za c h o w a n ia i e k sp o n o w a n ia d zie d z ic tw a h isto iy c z - nego, tak że z d zie d z in y tech n ik i: 1. Z ac h o w an ie o b sz a ró w p o d z ie m n e g o g ó rn i­ ctw a siarki ro d zim ej w do lin ie W isły (o k o lic e P o sąd za i C z ark o w y ); 2. M o żli­ w o ści e k sp o n o w a n ia z a b y tk ó w p a le o n to lo g ic z n y c h w K rasiejew ie; 3. K w e stia starań o z a c h o w a n ie i e k sp o z y c ję p o szcz eg ó ln y ch z a b y tk ó w te c h n ik i (w ty m z a ­ k resie p o d ję to d z ia ła n ia w sp ó ln e z M u ze u m T ech n ik i w D o rtm u n d z ie ). (A n d rzej W ó jcik ; d r W ó jcik j e s t p ra c o w n ik iem IH N od X II.04).

T em at: k o n ty n u o w an o przy g o to w an ie p o d ręczn ik a u n iw ersy teck ieg o historii techniki. W ykazy w an o znaczen ie tech n ik ó w polskich d la rozw oju tech n ik i w X IX i X X w iek u . P ra co w an o głó w n ie nad c z ę śc ią m eto d o lo g iczn o -p ro b lem o w ą, sta n o ­ w ią c ą rodzaj o b sz ern eg o w p ro w ad z en ia w tę tem aty k ę. Jest to ele m e n t szerszeg o plan u , zm ie rz a ją c e g o d o rein terp retacji d z iejó w w d u c h u z g o d n y m ze św iad o ­ m o ś c ią n o w o c zesn ą. Z a b ie g an o tak że o p ro m o w an ie p o lsk ich o sią g n ię ć w d zie­ d z in ie tech n ik i i n au k m ate m aty czn o -p rzy ro d n ic zy ch p rz e z k o lp o rto w a n ie op ra­ c o w a ń w ję z y k a c h o b c y c h n a ten te m a t. Z ra m ie n ia T IC C IH u c z e s tn ic z o n o w o p ra c o w a n iu p ro g ra m u m ię d z y n a ro d o w e j k o n fe re n c ji p o św ię c o n e j m o sto m i w o ce n ie z g ło szo n y ch referatów . (B o lesła w O rło w sk i. Por. tak że W iek X X ).

Wiek XX

T e m at badań: S c h e m a t ro zw o ju m atem a ty k i w e d łu g L ak ato sa. Z a sto so w a n ie s c h e m a tu d o d zia ła ln o śc i n au k o w ej R iem an n a. R e zu ltatem bad ań b y ł re fe ra t

w y g ło sz o n y n a k o n fe ren c ji „ C o m p u tin g and P h ilo so p h y ” , zo rg a n iz o w a n e j przez u n iw e rsy te t w P aw ii, W łochy. (W iesław W ó jcik ).

T em a t b ad ań : N a ro d z in y m y śli n au k o z n a w c ze j T h o m a sa S. K u h n a i je j a k ­ tu a ln o ś ć . M ię d z y fiz y k ą , te o r ią i p ra k ty k ą e d u k a c ji, h is to r ią i f ilo z o f ią n au k i a h is to rią idei. R e zu ltate m bad ań b y ł re fe ra t w y g ło sz o n y w K lu b ie H isto rii Idei U J. Jeg o stre sz c z e n ie pt. A k tu a ln o ś ć m y śli n a u k o zn a w c ze j T h o m a sa S. K u h n a z o stało o p u b lik o w a n e w „ A lm a M a te r” ). W k o n te k śc ie d z ie jó w X X w ieczn ej re­ flek sji m e to d o lo g ic z n e j d o ty cz ącej d o k o n a ń K o p e rn ik a sy tu u je się tak że k sią żk a C o p e r n ic u s ’s o riginality... zob. w y żej, W iek X V -X V III. (M ic h a ł K o k o w sk i).

T em at b ad ań : D z ieje k a rd io lo g ii w P o lsce.W y n ik i bad ań z o sta ły p rz e d sta ­ w io n e w liczn y ch p u b lik acjach nt. d z ie jó w k a rd io lo g ii p o lsk iej na tle k a rd io lo ­ gii św iato w ej (por. spis p u b lik ac ji). U k aza n o sy lw etk i w y b itn y c h kard io lo g ó w : J ó z e f P aw iń sk i ( 1 8 5 1 -1 9 2 5 ), M . S e m e ra u -S ie m ia n o w sk i (1 8 8 5 -1 9 5 3 ), D y m itr A le k sa n d ró w (ur. 1903) i in. N a to m ia s t „ R e c e p c ja p o lsk ic h n a u k o w y c h o s ią g n ię ć w z a k re s ie n a u k m e d y c z n y c h na Z a c h o d z ie ” z o s ta ła p rz e d sta w io n a w re fe ra cie z o k az ji Z jaz d u H isto ry k ó w P o lsk ich . (A n d rzej Ś ro d k a)

T em at b ad ań : W k ład W ilh elm a K u p ffera i T ad eu sza B ro w ic z a w p o zn an ie k o m ó rk o w y c h m e c h a n iz m ó w o d p o rn o śc io w y c h . W yk azan o d e fin ity w n ie ró ż n ą rolę W. K u p fe ra i T. B ro w ic z a w o d k ry ciu k o m ó re k fa g o c y ta rn y ch w naczy n iach z a to k o w y c h w ątro b y , p rz e c iw sta w iają c się te z ie o w y łą c z n y m u d ziale n iem iec­ k ieg o b a d a c z a w ty m z ak resie. (A n d rzej Ś rodka).

T em at badań: P o lsk ie c z a so p iśm ie n n ic tw o m e d y c z n e X IX i X X w iek u : P ro ­ b le m a ty k a z d ro w ia i c h o ro b y w prasie m ed y czn ej X IX i X X w iek u . T em atem o b ję to cykl se m in a rió w d o k to ra n c k ic h (17 u c z e stn ik ó w z ró ż n y ch stron P olski). Z a in te re so w a n o się c h a ra k te ry s ty k ą w y k azó w , p rz e w o d n ik ó w i innych instru­ m e n tó w p o sz u k iw a w c z y c h c z a so p iśm ie n n ic tw a m ed y c z n e g o . Z a ję to się bliżej te m atam i: S zp ita ln ic tw o K ró le stw a P o lsk ie g o , P ro fila k ty k a i h ig ien a d z iec k a z d ro w e g o w X X w. Z a ję to się p o n a d to tre ś c ią cza so p ism : „ G in e k o lo g ia p o lsk a ” , „O p iek u n sp o łec zn y ” , „Z d ro w ie” , a tak że pism kierow anych do położnych, w tym „ P rz e g lą d u A k u sz e ry jn e g o ” . W yniki bad ań z o sta ły p rz e d sta w io n e m . in. p o d ­ czas o g ó ln o p o lsk iej k o n feren cji nt. Z aw ó d położnej na z iem iach polskich w X IX i X X w iek u .

T em at b adań: L osy p ra c o w n ik ó w m e d y czn y ch - k o b ie t (lekarzy, fa rm a ­ c e u tó w i n iż szeg o p e rso n e lu ) po II w o jn ie św iato w ej - do 1952, ze szcz eg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m ziem II R zec z y p o sp o lite j. Z a ele m e n ty isto tn e w ty ch b ad a ­ n iach u zn an o : m ie jsc a re p a triacji, ro zw ijan e tam k a riery z a w o d o w e , n au k o w e, sp o łe c z n e i p o lity c z n e o ra z w sz e lk ie u w a ru n k o w a n ia n a nie w p ły w ające. (D o ­ k o n a n o k w e re n d y w A rc h iw u m A k t N o w y c h w W ilnie o ra z w stę p n ie w A rc h i­ w u m A k t N o w y c h w W arszaw ie). (B o ż e n a U rb an ek ).

„ S ło w n ik B io g ra fic z n y p ro fe so ró w M e d y c y n y W a rsz a w sk ie j w latach 1 9 4 4 -1 9 5 0 ” P rz y g o to w a n o m a te ria ły do o p ra c o w a n ia b io g ra m ó w : Ja n a M a z u r­ k ie w ic z a , L u d w ik a P a sz k iew icza, Jó z e fa H a n d e lsm a n a , Je rz e g o C h o ró b sk ie g o , A d a m a O p a lsk ie g o , W ito ld a K a p u śc iń sk ie g o , W ito ld a Z a w a d o w sk ie g o o raz B ro n isła w a K o sk o w sk ieg o . O p ra c o w a n o d z ieje T o w a rz y stw a L e k a rsk ie g o W ar­ sz a w sk ie g o w o k re sie 1 9 1 9 -1 9 3 9 : z ło żo n y d o d ru k u a rty k u ł n a p o w y ż sz y te m a t u k aż e się w p o ło w ie 2005. P o n ad to z a p re z en to w a n o w y n ik i b ad ań w re feracie „ P o ło ż n a w p o d rę c z n ik a ch d o nauki zaw o d u o k resu m ię d z y w o je n n e g o ” (S e sja p o św ię c o n a „Z a w o d o m m e d y czn y m na zie m ia c h p o lsk ich w X IX i X X w ie k u ” ). P rz y g o to w y w a n a je s t ro z p ra w a d o k to rsk a „ P ro b le m a ty k a h ig ie n y d z ie c i i m ło ­ d z ie ż y w p o lsk im c z a so p iśm ie n n ic tw ie m e d y c z n y m o k resu m ię d z y w o je n n e g o ” . (M a g d a le n a P acio rek , p ra c o w n ik IH N od 0 9 .0 4 ).

T em at b ad ań : M ię d z y p s y c h o lo g ią a lite ra tu ro z n aw stw e m . K a z im ie rz a D ą b ro w sk ie g o te o ria p o zy ty w n ej d e z in te g ra cji. Z a sto so w a n ie d o b a d a ń k u ltu - ro z n a w c z y ch i a n a liz y literack iej. W yniki bad ań z o stały p rz e d sta w io n e w n a ­ stę p u ją c y c h p u b lik acjac h : D ą b ro w sk i s T h eo ry o f P o sitiv e D e s in te g ra tio n as A p ­ p l i e d to H o m e r ’s A n a ly sis (o p u b lik o w a n e w: P o sitiv e D e sin te g ra tio n : the

T h eo ry o f th e F uture...)', R eferat: K a zim ie rz D ą b ro w sk i - w p ro w a d ze n ie d o b io ­ g ra fii a u to ra teo rii d e zin te g ra c ji p o z y ty w n e j o ra z M istycyzm Tow iańskiego w a n a ­ lizie le k a rsk ie j J a n a M a zu rk ie w ic za i m e d y c y n a z a s to s o w a n a d o a n a liz y lite ra c ­ kiej. W za k re sie b io g ra fisty k i: W incenty L u to sła w sk i - c z ło w ie k i dzieło-, Tadeusz Z ie liń sk i (1 8 5 9 -1 9 4 4 ) i W incenty L u to sła w sk i (1 8 6 3 -1 9 5 4 ) - p r ó b a p o r ó w n a n ia b io g ra fii (re fe ra t w y g ło sz o n y na p o sied ze n iu K om isji H isto rii N a u k i PAU, 2 0 0 4 , o p u b lik o w a n y ); P e d a g o g ik a i a g o g ik a talentu. G len n G o u ld - J a m e s G a l­ w a y. (P e łn a lista zob. W ykaz p u b lik a c ji) (R o b e rt Z a b o ro w sk i).

Dzieje PAN oraz IHN PAN:

R e fe ra t „ T h e P o lish A c a d e m y o f S cie n ces - P a st and P resen t” w y k ła d p rz y ­ g o to w a n y z o sta ł z o k azji u ro c z y ste g o o tw a rc ia w M arb u rg u w y sta w y G en iu s L o ci z o rg an izo w an ej w sp ó ln ie p rzez A rc h iw u m PAN o ra z In sty tu t H erd era. (H a lin a L ic h o ck a).

„ Ja k zo sta łe m h isto ry k ie m d zie d z in y c h e m ia ” (d o p u b lik acji ju b ile u sz o w e j IH N . S tefan Z a m eck i).

P ro b le m a ty k a h is to rii s u b d z ie d z in y c h e m ia n a ła m a c h K w a r ta ln ik a N iT w latach 1 9 5 5 -2 0 0 4 . (S tefan Z am ec k i).

Opracowali

L e s z e k Z a szto w t i G ra ży n a R o siń sk a