Wolność gospodarcza w Polsce w świetle rankingu Heritage Foundation za lata 1995-2003

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 669. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Gra˝yna Holik Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Zygmunt Nowak Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. WolnoÊç gospodarcza w Polsce w Êwietle rankingu Heritage Foundation za lata 1995–2003 1. Istota i aspekty wolnoÊci gospodarczej W literaturze naukowej kategoria wolności rozpatrywana jest w wielu różnych płaszczyznach, m.in.: ekonomicznej, prawnej, politycznej, socjologicznej, filozoficznej itp. W najbardziej ogólnym znaczeniu określa się nią „naturalną zdolność człowieka do podejmowania aktów woli wraz z możliwością ich realizacji, przez zapewnienie jednostce sfery wolnej od ingerencji państwa (sfery prywatności) oraz obszaru nieskrępowanych działań społecznych, politycznych, ekonomicznych, kulturalnych itp.”1. Tak rozumiana wolność jest z reguły regulowana i zagwarantowana konstytucyjnie i nazywana „wolnością konstytucyjną”. Konstytucja, będąca szczególnym aktem prawnym, określa m.in. podstawowe zasady ustroju państwowego, podmioty władzy w państwie i sposób sprawowania tej władzy oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki człowieka. Wolności konstytucyjne są odzwierciedleniem ogólnie pojmowanej wolności człowieka, wyrażającej się w możliwości podejmowania decyzji i działań zgodnie z własną wolą i są, obok „życia”, najważniejszym dobrem wśród dóbr prawnie chronionych. Wartość tych wolności została uznana przez nowożytne państwa. Są one nie tylko 1 Państwo w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych XX wieku, pod red. J. Beksiaka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 79..

(2) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 6. pierwotne wobec praw obywatelskich, ale stanowią również ich gwarancję, gdyż tylko człowiek wolny może w pełni korzystać ze swoich praw. Warto podkreślić, że prawo (przedmiotowe) nie tworzy kategorii wolności, lecz określa jedynie jej granice. Oznacza to, że człowiek jako jednostka wolna może podejmować działania indyferentne, tj. takie, których normy prawne nie dotyczą. Jednym z przejawów szeroko rozumianej wolności jest tzw. wolność gospodarcza, utożsamiana z prawem do swobodnego podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i prawne oraz stopniem jej ograniczania przez władze państwowe2. Prawo do swobodnego podejmowania działalności gospodarczej oznacza w istocie możliwość dostępu do rynku oraz wyboru rodzaju i formy działalności przez nowo powstałe podmioty. Z kolei swoboda prowadzenia tej działalności powinna być rozumiana jako możliwość suwerennego podejmowania decyzji gospodarczych przez dany podmiot, czyli wolność od wszelkich nacisków ze strony innych uczestników gry rynkowej i władzy publicznej3. W literaturze przedmiotu akcentuje się różne aspekty wolności gospodarczej, a zwłaszcza ekonomiczny, polityczny i prawny. W znaczeniu ekonomicznym wolność gospodarcza jest traktowana jako warunek istnienia i funkcjonowania gospodarki rynkowej. Jednocześnie dostrzega się, że wolność gospodarcza nie ma charakteru absolutnego, ponieważ proces gospodarowania podlega określonej organizacji i działaniu praw ekonomicznych. Prowadzi to z reguły do ograniczania wolności gospodarczej. W znaczeniu politycznym wolność gospodarczą wiąże się przeważnie z wolnością polityczną. Zakres ingerencji państwa, reprezentowanego przez dominującą partię polityczną, w procesy gospodarczo-społeczne odzwierciedla z reguły doktrynę ekonomiczno-polityczną ekipy rządzącej oraz służy ochronie jej interesu politycznego, a więc utrzymaniu władzy. Wolność gospodarcza w płaszczyźnie prawnej sprowadza się do normatywnego postrzegania jej jako zasady prawa. Służy temu projektowanie jej konstrukcji, zakresu przedmiotowego, podmiotowego oraz treści. Oznacza to, że o zakresie wolności gospodarczej decyduje system prawny danego państwa, który nie tyle kreuje wolność lub przyznaje ją podmiotom gospodarczym, ile zakreśla jej granice, wskazuje sposoby korzystania z wolności, a także ustanawia jej prawne gwarancje4. Ponieważ ograniczanie wolności gospodarczej stanowi formę zewnętrznej ingerencji w zakres niezbywalnej wolności człowieka, współczesne prawo dąży 2 3. s. 37. 4. Ibidem, s. 7. A. Wałaszek-Pyzioł, Swoboda działalności gospodarczej, Studium Prawne, Kraków 1994, C. Kosikowski, Wolność gospodarcza w prawie polskim, PWE, Warszawa 1995, s. 65–67..

(3) Wolność gospodarcza w Polsce…. 7. do sformułowania wielu rygorów, którym muszą odpowiadać ograniczenia prawa wolności gospodarczej. Wymogi te mają funkcję gwarancyjną, gdyż uniemożliwiają władzy publicznej swobodną ingerencję w fundamentalne prawa obywateli, ujęte w normy konstytucyjne. Należy podkreślić, że w celu zabezpieczenia wolności gospodarczej niezbędne jest również stworzenie i ochrona reguł konkurencji. Reguły te pełnią funkcję gwarancyjną, chroniąc wszystkich przedsiębiorców przed naruszeniem ich prawa do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, zarówno ze strony konkurentów, jak i władzy publicznej. Problem wolności gospodarczej ma nie tylko wymiar prawny, ale również znajduje swoje odzwierciedlenie w polityce ekonomicznej państwa, a ściślej w jej celach i instrumentach realizacji oraz efektach. Polityka ta, obejmująca niekiedy swym zakresem wiele dziedzin gospodarki narodowej, określa zarazem rolę państwa w gospodarce rynkowej i stopień jej regulacji. Jest więc syntetycznym wyrazem i formą praktykowanego w interesie ogólnonarodowym interwencjonizmu państwowego. Jego głębokość i zakres nie są bynajmniej obojętne dla kształtowania się poziomu wolności gospodarczej w danym kraju. 2. Polityka ekonomiczna a wolnoÊç gospodarcza Koncepcje realizowanej polityki ekonomicznej zdeterminowane są wieloma różnorodnymi czynnikami i uwarunkowaniami, zarówno o charakterze obiektywnym, jak i subiektywnym, wewnętrznym i zewnętrznym. Nie wnikając głębiej w meritum tego problemu, można zauważyć, że o kształcie polityki makroekonomicznej mogą decydować np. czynniki ustrojowo-systemowe i polityczne, doktrynalne, historyczne, ekonomiczne i pozaekonomiczne, jakościowe i zasobowe. Ich zmienność w czasie i przestrzeni sprawia, że polityka ekonomiczna praktykowana w różnych krajach świata przybiera z reguły taką postać, aby mogła rozwiązywać najpilniejsze, a zarazem strategiczne z gospodarczego i społecznego punktu widzenia zadania. Te ostatnie znajdują swoje odzwierciedlenie w przyjętej hierarchii celów nadrzędnych i szczegółowych oraz w stosowanych narzędziach ich realizacji5. Wśród celów szczegółów polityki makroekonomicznej pierwszoplanowe znaczenie przypisuje się celom ekonomicznym, a więc związanym z pomnażaniem bogactwa i potencjału ekonomicznego kraju – stanowiących zarazem podstawę materialną dobrobytu społecznego. Cele te warunkują praktycznie możliwości. 5 Por. Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 74..

(4) 8. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. osiągania wszystkich pozostałych zamierzeń, a więc celów: ustrojowo-systemowych i politycznych, społecznych, ekologicznych, militarno-obronnych. W wiązce ekonomicznych celów polityki gospodarczej wymienia się m.in.: optymalne wykorzystanie zasobów narodowych, tj. czynników wytwórczych, powiększanie produkcji i usług, stały i zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilizację makroekonomiczną i systemową, umacnianie zdolności konkurencyjnej gospodarki narodowej wobec otoczenia zewnętrznego i zwiększenie jej udziału w międzynarodowym podziale pracy, restrukturyzację gospodarki w przekroju działowym, sektorowym, własnościowym, przestrzennym, rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności itp. Osiągnięcie wielu z ww. celów jest zdeterminowane m.in. możliwością zagwarantowania dużego zakresu wolności gospodarczej, pobudzającej i motywującej aktywność ekonomiczną społeczeństwa. Stąd też problem wolności gospodarczej winien być uwzględniany przy formułowaniu i określaniu hierarchii celów polityki ekonomicznej oraz służących do ich realizacji środków. Winien więc być traktowany jako istotne, obiektywne uwarunkowanie prowadzonej polityki makroekonomicznej. Postrzeganie problemu wolności gospodarczej będzie jednak uzależnione od doktryny stosowanej w polityce ekonomicznej przez ekipę rządzącą. Oparcie polityki na doktrynie etatystycznej prowadzi wcześniej czy później do ograniczania sfery wolności gospodarczej, zaś w przypadku preferowania doktryny liberalnej do poszerzania jej zakresu. Można więc zauważyć, że chociaż ten drugi wariant jest bardziej korzystny i atrakcyjniejszy dla podmiotów gospodarczych, to jednak może w istotny sposób ograniczać możliwości realizowania przez władze publiczne wielu przypisanych im funkcji, zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Szczególnie te ostatnie, związane z wypełnianiem przez państwo np. zadań opiekuńczo-socjalnych, kulturalnych, ekologicznych, edukacyjnych, administracyjnych itp. mogą powodować znaczące ograniczenia wolności podmiotów gospodarczych. Nie bez znaczenia pozostaje również zaznaczająca się w wielu krajach świata tendencja do „etatystycznego odchylenia”, polegająca na nieuzasadnionym i szkodliwym poszerzaniu zakresu interwencji państwa w gospodarkę6. Znajduje ona odzwierciedlenie w administracyjnym, „ręcznym” regulowaniu wielu procesów gospodarczych, za pomocą rozbudowywanego systemu instrumentów i instytucji publicznych. Zarządzanie indykatywne i parametryczne, które winno dominować w systemie gospodarki kompetetywnej, jest niekiedy substytuowane przez nadmiar często nieprzejrzystych i zmieniających się szybko w czasie, narzędzi administra6 Por. L. Balcerowicz, Wolność i rozwój. Ekonomia wolnego rynku, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995, s. 176 i nast..

(5) Wolność gospodarcza w Polsce…. 9. cyjnych, sprzecznych z logiką gospodarki rynkowej. Prowadzi to w konsekwencji do rozrostu administracji publicznej, jej zbiurokratyzowania oraz do zakłóceń w swobodnym funkcjonowaniu różnych rynków i podmiotów gospodarczych. Ze współczesnej praktyki światowej wynika, że z uwagi na niedoskonałości rynku, jak również wymagalne funkcje państwa oraz osiągnięty poziom rozwoju ekonomiczno-społecznego, całkowita liberalizacja procesów gospodarowania nie zawsze jest możliwa. Wiąże się to z działaniami interwencyjnymi powodującymi mniejsze lub większe ograniczanie sfery wolności gospodarczej. Ingerencja państwa może przybierać wielorakie formy i obejmować różne sfery i dziedziny gospodarki, począwszy od ustanawiania formalno-prawnych zasad i procedur podejmowania i prowadzenia działalności, poprzez polityki: fiskalną, monetarną, handlową, strukturalną, cenowo-dochodową, inwestycyjną, przemysłową, rolną, prywatyzacyjną i inne. Wykorzystywane przez administrację publiczną narzędzia oddziaływania, składają się sumarycznie na obiektywne uwarunkowania wewnętrzne, do których podmioty gospodarcze muszą się dostosowywać i na których ukształtowanie nie mają większego wpływu. Oznacza to de facto ograniczenie sfery ich wolności gospodarczej w imię interesu ogólnonarodowego, uzewnętrzniającego się w prowadzonej polityce makroekonomicznej. Zaobserwować można ścisły związek, zarówno pozytywny, jak i negatywny, między poziomem wolności gospodarczej a efektywnością realizowanej polityki makroekonomicznej. Kontekst pozytywny sprowadza się do tego, że większy zakres wolności gospodarczej może przełożyć się na przyspieszenie procesów rozwoju oraz powiększenie potencjału ekonomicznego i dobrobytu społecznego konkretnego kraju. Związek negatywny między wolnością a polityką ekonomiczną polega na tym, że nadmierna liberalizacja w gospodarce może prowadzić do różnych zakłóceń i patologii w funkcjonowaniu całego systemu ekonomiczno-społecznego, jak również niektórych jego elementów, np. branż, sektorów, regionów itp. Poprzez umiejętną i racjonalną politykę winno się więc dążyć do znalezienia odpowiedniego consensusu między interesem ogólnospołecznym a indywidualnym. Z jednej strony, bez odpowiedniej dozy wolności gospodarczej trudno jest realizować strategiczne cele polityki ekonomicznej, jak chociażby dynamizować tempo wzrostu gospodarczego, który z reguły oparty jest na rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej, prywatnych inwestycjach i eksporcie itp., z drugiej strony, polityka ekonomiczna, zwłaszcza ta oparta na doktrynie etatystycznej, z natury rzeczy poprzez nasilanie ingerencji państwa w procesy gospodarowania, powoduje daleko idące ograniczenia samodzielności podmiotów rynkowych, poddając ich działalność różnym, często biurokratycznym regulacjom, zniechęcającym do inicjowania lub poszerzania działalności gospodarczej, tworzenia nowych miejsc pracy, podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych, rozwijania eksportu itp..

(6) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 10. W gospodarce rynkowej, opartej na dominacji i efektywności działań podmiotów prywatnych, może to prowadzić do osłabienia czy wręcz stagnacji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego i przekładać się na niski poziom potencjału ekonomicznego, dobrobytu społecznego, konkurencyjności, innowacyjności itp. w danym kraju. Doceniając znaczenie czynnika wolności gospodarczej w dynamizowaniu procesów rozwoju ekonomiczno-społecznego należałoby więc dążyć do możliwie daleko idącej liberalizacji warunków działania dla wszystkich uczestników społecznego procesu gospodarowania. Oznacza to zarazem konieczność zredukowania do niezbędnego minimum ingerencji państwa w gospodarkę, a zwłaszcza ograniczenia stosowanych przez nie administracyjnych instrumentów oddziaływania bezpośredniego. Praktyka światowa dowodzi, że największym dobrobytem cieszą się kraje, w których ograniczenia wolności są jak najmniejsze, nie utrudnia się napływu kapitału inwestycyjnego, system prawny gwarantuje poszanowanie praw własności, a system ekonomiczny cechuje się niskim poziomem interwencjonizmu państwowego. O tym, że liberalizacja gospodarki niemal zawsze powoduje przyspieszenie rozwoju ekonomiczno-społecznego, świadczą pośrednio wyniki rankingów wolności gospodarczej, opracowywanych przez amerykańską konserwatywną Fundację Heritage, przy współudziale nowojorskiego dziennika „The Wall Street Journal” 7. Na podstawie sporządzanych od 1994 r. rankingów można ocenić, które kraje mają zliberalizowaną gospodarkę o dużej skali wolności gospodarczej, a które gospodarkę w różnym stopniu zetatyzowaną. Biorąc pod uwagę wyniki rankingów za lata 1995–2003, można równocześnie prześledzić w czasie i przestrzeni tendencje w kształtowaniu się wolności gospodarczej, w objętych obserwacją krajach świata, w tym również i w Polsce. Problemy związane z metodologią opracowania rankingu wolności gospodarczej oraz prezentacja i ocena wyników zostaną przedstawione w kolejnej części artykułu. 3. Kryteria i wyniki rankingów wolnoÊci gospodarczej Heritage Foundation za lata 1995–2003 oraz pozycja Polski Autorzy rankingu wolności gospodarczej na świecie definiują ją jako brak rządowego przymusu lub ograniczeń w dziedzinie produkcji, dystrybucji i spożycia 7. Obok Heritage Foundation równie prestiżowe rankingi wolności gospodarczej na świecie publikuje Instytut Frasera z Vancouver w Kanadzie. Jest on koordynatorem badań gospodarki rynkowej prowadzonych przez instytucje i organizacje z całego świata skupione w Economic Freedom Network. Metodologia pomiaru wolności gospodarczej jest podobna jak w przypadku Heritage Foundation, lecz różne są kryteria oceny oraz zakres przestrzenny badań. Ze względu na brak porównywalności obydwu rankingów zdecydowano się ograniczyć przeprowadzane rozważania analityczne tylko do ratingu Heritage Foundation..

(7) Wolność gospodarcza w Polsce…. 11. towarów i usług, ponad stopień niezbędny do tego, by chronić i podtrzymywać samą wolność. Zakładając więc ograniczenie roli państwa w gospodarce do niezbędnego minimum, kładą nacisk na jej maksymalną liberalizację, ocenianą głównie przez pryzmat zakresu i efektów prowadzonej polityki makroekonomicznej. Ocena poziomu wolności gospodarczej, tożsama ze stopniem zliberalizowania gospodarki, ma charakter wielokryteriowy, ale sprowadza się do skonstruowania syntetycznego wskaźnika, tzw. indeksu wolności gospodarczej (IWG), obrazującego jej ogólny poziom. Do jego wyliczenia posłużono się zespołem niezależnych zmiennych ekonomicznych, opisanych przy pomocy obiektywnych i porównywalnych wskaźników statystycznych zebranych w badanych krajach. Zostały one ujęte w 10 ogólnych kategorii (grup merytorycznych) odzwierciedlających różne dziedziny aktywności państwa, mające wpływ na ograniczanie wolności gospodarczej8. Uznano przy tym, że każda z tych kategorii ma charakter równorzędny, co oznaczało rezygnację z ich rangowania. Do kategorii tych zaliczono: − politykę handlową (trade), rozpatrywaną w aspekcie wolności handlu zagranicznego, a więc m.in. według średniej stopy ceł importowanych, ograniczeń parataryfowych, stopnia skorumpowania służb granicznych itp.; − koszt działania państwa (taxation), mierzony m.in. poziomem stóp podatkowych oraz udziałem wydatków budżetu państwa w PKB; − interwencję rządu w gospodarkę (government intervention), znajdującą wyraz m.in. w poziomie wydatków budżetowych na zakup towarów i usług, na roboty publiczne, płace dla pracowników sfery budżetowej, subwencjonowanie produkcji przedsiębiorstw państwowych itp. Brano również pod uwagę stopień sprywatyzowania gospodarki; − politykę pieniężną (monetary policy), której efektywność oceniano na podstawie stopy inflacji. Najwyższe oceny przyznawano krajom, w których średnioroczny poziom inflacji nie przekraczał 3%; − przepływ kapitału i inwestycje zagraniczne ( foreign investment), których poziom determinowany jest ograniczeniami bądź restrykcjami nałożonymi na zagranicznych inwestorów, jak np. zakaz nabywania nieruchomości, nierównoprawne traktowanie podmiotów krajowych i zagranicznych, ograniczenia w transferze zysków i w dostępie do lokalnych źródeł finansowania; − bankowość i finanse (banking and finance). Ponieważ współczesna gospodarka rynkowa nie może istnieć bez dobrze rozwiniętego i sprawnie funkcjonującego systemu finansowego, przy ocenie tego kryterium brano przede wszystkim pod uwagę stopień rozwoju sieci banków, ich strukturę własnościową, jakość 8 Szczegółowy opis metodologii opracowywania rankingów zawierają publikacje Index of Economic Freedom za lata 1995-2003, The Heritage Foundation and „The Wall Street Journal”, dostępne w Internecie: http://www.heritage.org.

(8) 12. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. prawa bankowego, a także możliwości oddziaływania państwa na przyznawanie kredytów; − płace i ceny (wages and prices). Według F.A. von Hayeka, system cen to mechanizm przekazywania informacji o sytuacji na rynku i o zapotrzebowaniu na towary i usługi. Im ceny bardziej sztywne, tym system działa gorzej. Stosowanie przez państwo na szeroką skalę regulacji i kontroli cen oraz płac przyczynia się do ich usztywnienia, co może zakłócać działanie rynkowego mechanizmu ich ustalania. Przy ocenie brano pod uwagę stopień, w jakim rząd może wpływać na poziom cen i płac, zachowując sobie na przykład prawo do wyznaczania ich minimalnej lub maksymalnej wysokości; − prawa własności (property rights). W gospodarce rynkowej prawa własności prywatnej powinny być nie tylko zagwarantowane, ale i szczególnie chronione przez państwo. Przy ocenie brano pod uwagę stopień ich egzekwowania, sprawność systemu sądowego i poziom jego skorumpowania, jakość prawa handlowego oraz możliwości wywłaszczania; − regulacje formalno-prawne w zakresie podejmowania działalności gospodarczej (regulation). Kwantyfikacja tego czynnika opiera się na ocenie złożoności procedur formalno-prawnych oraz wysokości kosztów administracyjnych, utrudniających szybkie rozpoczęcie działalności gospodarczej, a także ograniczania jej zakresu przez stosowanie przez państwo systemu zezwoleń i koncesji. W niektórych krajach podjęcie działalności gospodarczej sprowadza się do wypełnienia prostego formularza i wniesienia drobnej opłaty administracyjnej, zaś w innych stosowane są procedury biurokratyczne, wydłużające ten czas nawet do roku; − czarny rynek (black market). Samo istnienie szarej strefy świadczy o zakłóceniach i niedoskonałości funkcjonowania gospodarki w danym kraju. Z reguły za przyczynę tego zjawiska uważa się nadmierny interwencjonizm państwa w gospodarkę, wyrażający się m.in. w ograniczaniu zakresu sfery legalnej działalności gospodarczej, czemu towarzyszy korupcja oraz rozwój czarnego rynku. Jego rozmiary, a także przemytu i piractwa w dziedzinie praw autorskich, stanowią podstawę oceny tego kryterium. Posługując się metodą skalową, w każdej z 10 kategorii, w zależności od poziomu swobody, przyznawano od jednego (bardzo dobrze) do pięciu (bardzo źle) punktów. Następnie z ocen ze wszystkich kategorii wyliczona została średnia arytmetyczna, zawierająca się w przedziale od 1 do 5 pkt., która ogólnie i syntetycznie odzwierciedla poziom wolności gospodarczej w danym kraju (tzw. indeks wolności gospodarczej). Im indeks ten jest bliższy jedności, tym wolność gospodarcza jest większa, a tym samym gospodarka jest bardziej zliberalizowana. W zależności od wysokości indeksu oceniane kraje zostały podzielone na 4 grupy: I wolne (free) – o wskaźniku mieszczącym się w przedziale od 1,00 do 1,95,.

(9) Wolność gospodarcza w Polsce…. 13. II w zasadzie wolne (mostly free) – o wskaźniku 2,00–2,95, III w zasadzie niewolne (mostly unfree) – o wskaźniku 3,00–3,95, IV zniewolone (repressed) – o wskaźniku 4,00–5,00. W tabeli 1 zamieszczono liczbość krajów zaliczonych do poszczególnych grup w latach 1995–2003. Tabela 1. Liczebność krajów zakwalifikowanych do poszczególnych grup pod względem poziomu indeksu wolności gospodarczej Grupa krajów. Lata 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. I wolne. 6. 9. 9. 11. 11. 10. 12. 14. 15. II w zasadzie wolne. 35. 51. 58. 59. 60. 63. 56. 56. 56. III w zasadzie niewolne. 52. 63. 63. 59. 66. 65. 72. 72. 74. IV zniewolone. 8. 19. 20. 27. 24. 23. 15. 13. 11. Ogółem sklasyfikowanych. 101. 142. 150. 156. 161. 161. 155. 155. 156. Kraje niesklasyfikowane. 60. 19. 11. 5. –. –. –. 5. 5. Źródło: opracowanie własne na podstawie Index of Economic Freedom, The Heritage Foundation and „The Wall Street Journal” 1995–2003, http: //www.heritage.org. W analizowanym okresie zaznaczyła się tendencja do liberalizowania gospodarek światowych. Liczba krajów „wolnych” powiększyła się z 6 do 15, a „w zasadzie wolnych” – obejmowała około 60 państw. Skład grupy krajów „wolnych” jest dosyć ustabilizowany. W rankingach obejmujących lata 1995–2003 w grupie tej znajdowały się zawsze 4 kraje, tj. Hongkong, Singapur, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Dwa pierwsze wyróżniały się zarazem na tle pozostałych najkorzystniejszym indeksem wolności gospodarczej (1,30–1,45). Poza wymienioną czwórką w kategorii krajów „wolnych” znalazły się ponadto: − 8-krotnie: Nowa Zelandia i Szwajcaria (w rankingach za lata 1996–2003), − 7-krotnie: Bahrajn (1995–2001), − 6-krotnie: Australia, Irlandia i Luksemburg (1998–2003), − 5-krotnie: Holandia (1996, 1997, 2001, 2002, 2003), − 4-krotnie: Tajwan (1996–1999), − 2-krotnie: Dania, Finlandia i Estonia (2002–2003), − jeden raz: Japonia (1995), Salwador (2001), Szwecja (2003), Chile (2002). Biorąc pod uwagę wszystkie opublikowane rankingi, w grupie krajów wolnych sklasyfikowano łącznie 19 gospodarek światowych, spośród których w miarę upływu czasu – kilka – przesunęło się do drugiej grupy, krajów w zasadzie wolnych (Bahrajn, Tajwan, Japonia, Salwador, Chile) bądź zostało zastąpionych.

(10) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 14. przez 4 kraje europejskie (Dania, Finlandia, Estonia i Szwecja), które w latach 2002–2003 wydatnie zliberalizowały swe gospodarki. Tabela 2. Prognozowane wskaźniki makroekonomiczne za lata 2003 i 2004 w wybranych krajach świata objętych rankingiem Heritage Foundation 2003 Nazwa kraju. PKB Ludna 1 ność w mieszk. mln w USD. 2004. PKB LudWzrost Stopa na 1 ność w PKB inflacji mieszk. mln w USD. Wzrost Stopa PKB inflacji. Hongkong. 23 140. 6,9. 4,6. –1,0. 24 640. 7,1. 5,4. –0,9. Singapur. 22 180. 4,4. 5,7. 1,3. 22 330. 4,3. 4,8. 1,1. Stany Zjednoczone 37 600. 289,5. 2,8. 2,2. 38 620. 292,0. 3,4. 1,3. 60,3. 2,1. 1,2. 31 860. 60,5. 2,0. 1,6. Wielka Brytania. 29 360. Szwajcaria. 41 880. 7,3. 2,1. 0,8. 43 930. 7,3. 1,2. 0,3. Dania. 39 050. 5,4. 2,4. 2,0. 43 080. 5,4. 2,1. 1,3. Australia. 23 570. 19,7. 3,7. 2,5. 26 400. 19,9. 3,3. 2,4. Tajwan. 12 940. 22,7. 4,4. 1,3. 13 180. 22,8. 5,4. 0,5. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. 33 700. 5,3. 2,5. 1,5. 33 370. 16,3. 0,8. 1,2. 43 790. 3,9. 3,7. 2,9. 5 120. 38,6. 2,9. Czechy. 8 880. 10,3. Węgry. 7 690. 10,1. Rumunia. 2 380. 22,4. 4,4. 20,0. Rosja. 2 730. 143,5. 4,0. 14,0. Ukraina. 979. 49,0. 5,0. Państwa Bałtyckie łącznie. .. .. .. Słowenia. .. .. .. Finlandia Holandia Irlandia Nowa Zelandia Polska. 19 780. 4,1. 2,4. 2,0. 3,3. 5 870. 38,2. 4,2. 1,7. 4,0. 1,9. 9 250. 10,2. 3,6. 1,8. 4,3. 5,3. 9 130. 10,0. 3,2. 6,3. .. .. .. 3 110. .. 144,4. 4,2. 11,6. 9,0. 1 160. 47,7. 5,5. 9,0. .. 5 540. 7,1. 6,3. 2,0. .. 15 240. 2,0. 3,4. 4,7. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Świat i Polska 2003, Prognozy, analizy, opinie, Wydanie Specjalne, „Polityka” i „The Economist” 2002, nr 1, grudzień 2002–marzec 2003 oraz Świat i Polska 2004. Prognozy, analizy, opinie, Wydanie „Polityka” i „The Economist” 2003, nr 1, grudzień 2003–luty 2004.. Według badań Heritage Foundation w krajach przodujących pod względem wolności gospodarczej, średni PKB na mieszkańca wynosi ponad 23 tys. USD, zaś w krajach charakteryzujących się nieco niższym poziomem wolności, wskaźnik ten jest o połowę niższy. Istnieje też wyraźny związek między skalą wolności.

(11) Wolność gospodarcza w Polsce…. 15. gospodarczej a tempem rozwoju krajów. Od wielu lat liderem kolejnych rankingów są państwa, w których średnioroczne tempo wzrostu PKB jest najwyższe na świecie, a więc Hongkong, Singapur, Stany Zjednoczone. Wysokie pozycje zajmują też dynamicznie rozwijające się kraje europejskie: Luksemburg, Irlandia, Dania, Estonia, Finlandia. Tabela 2 zawiera prognozowane wskaźniki makroekonomiczne za lata 2003 i 2004 w wybranych krajach świata, objętych rankingiem Heritage Foundation. Z dotychczasowych rankingów wynika, że ciągle największa jest grupa krajów „w zasadzie niewolnych”, która w 2003 r. skupiała aż 74 państwa. Pozytywną tendencją jest stopniowe zmniejszanie się liczebności krajów „zniewolonych”. Jeszcze w 1998 r. było ich 27, zaś w 2003 r. – 11. Wzrost liczby krajów zakwalifikowanych do grupy III („w zasadzie niewolnych”) odbywa się kosztem grupy IV. Równocześnie ogólna liczba krajów ujętych w obydwu tych grupach sięga 85-90, a więc nadal przewyższa łączną liczebność krajów grupy I i II (około 70). Można więc skonstatować, że proces liberalizacji gospodarek światowych, chociaż zauważalny, przebiega jednak dosyć wolno, co równocześnie potwierdza tezę o utrzymywaniu się w nich wspomnianego wcześniej „odchylenia etatystycznego”. W rankingach Heritage Foundation za lata 1995–2003 Polska do 1997 r. była zaliczana do grupy III, a więc do krajów w zasadzie niewolnych, ze wskaźnikiem syntetycznym kształtującym się w przedziale od 3,30 (w 1995 r.) do 3,10 (w 1996 i 1997 r.) – por. tabela 3. Wśród ogółu ocenianych krajów klasyfikowana była odpowiednio na miejscach: 59 w 1995 r. (na 101 krajów), 71 w 1996 r. (na 142 kraje) i 73 w 1997 r. (na 150 krajów). Od 1998 r. kolejne indeksy wolności gospodarczej dla Polski kształtowały się na poziomie 2,90 i poniżej, co kwalifikowało nasz kraj do grupy krajów w zasadzie wolnych i sytuowało go na miejscach w piątej lub szóstej dziesiątce. Relatywnie najkorzystniejszą wielkość wskaźnika syntetycznego, tj. 2,70, uzyskała Polska w 2002 r., co plasowało ją na 45 miejscu wśród 155 badanych krajów świata. W rankingu za 2003 r., indeks wolności gospodarczej naszego kraju wzrósł do 2,90, co spowodowało spadek jego pozycji na 66 miejsce na 156 ocenianych krajów. Z informacji zamieszczonych w tabeli 3 wynika, że przyczyną tego były podejmowane przez państwo regulacje w pewnych dziedzinach gospodarki, a zwłaszcza w handlu zagranicznym oraz wobec inwestorów zewnętrznych. Wysokość indeksu wolności gospodarczej wyznaczona w rankingu za 2003 r. jest tylko nieznacznie niższa od granicy 3,0, kwalifikującej dany kraj do grupy gospodarek w zasadzie niewolnych. Oznacza to, że w przypadku pogorszenia ocen punktowych w conajmniej dwu spośród dziesięciu uwzględnianych kryteriów wolności gospodarczej, w kolejnych rankingach, nasz kraj może się znaleźć ponownie w trzeciej grupie klasyfikacyjnej..

(12) 66/II. 45/II 156. 155. 155. 161. 161. 156. 150. 142. 101. 3,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 4,0. 4,0. 4,0. 4,5. 4,5. 4,5. 4,0. 4,0. 4,0. 4,0. 4,0. 4,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 4,0. 4,0. 5,0. 5,0. 5,0. 5,0. 3,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 2,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,5. 3,5. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 3,0. 2,0. 3,0. czarny rynek. Źródło: opracowanie własne na podstawie Index of Economic Freedom, The Heritage Foundation and „The Wall Street Journal” 1995–2003, http://www.heritage.org. 2,90. 2,80. 2003. 54/II. 2,80. 1999. 2000. 2,75. 53/II. 2,90. 1998. 2,70. 52/II. 3,10. 1996. 1997. 2001. 61/II. 3,10. 1995. 2002. 71/III. 3,30. Lata. 73/III. 59/III. Poziom wskaźnika syntetycznego (IWG). Ocena punktowa Polski według kategorii wolności gospodarczej Pozycja Polski Liczba krainterinwestyw rankingu prawa polityka bankojów objętych polityka wen. cje płace reguoraz numer handlopodatki monewość własnorankingiem pańzagrai ceny lacje grupy typowa ści tarna i finanse stwowy niczne logicznej. Tabela 3. Poziom wolności gospodarczej w Polsce według rankingów Heritage Foundation w latach 1995–2003 (w przekroju poszczególnych kategorii). 16. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak.

(13) Wolność gospodarcza w Polsce…. 17. Aż do połowy lat 90., od momentu rozpoczęcia transformacji w Polsce, nasza pozycja w rankingu była relatywnie lepsza niż obecnie. Wynikało to głównie z preferowania w praktyce gospodarczej orientacji liberalnej przez kolejne ekipy rządzące, począwszy od rządu T. Mazowieckiego, który poprzez tzw. plan Balcerowicza zapoczątkował przemiany systemowe w naszym kraju. Chociaż obowiązywała wówczas ustawa o działalności gospodarczej uchwalona przez Sejm 23 grudnia 1988 r., stosowano zasadę „co nie jest prawem zakazane, jest dozwolone”. To dzięki temu nastąpił najbardziej dynamiczny rozwój przedsiębiorczości oraz wzrost liczby firm i osób prowadzących działalność gospodarczą9. Najgorszy okres pod względem naszej pozycji w rankingu przypada na lata 1996–1997, a więc koniec kadencji rządów koalicji SLD–PSL. Reorientacja polityki makroekonomicznej w kierunku modelu społecznej gospodarki rynkowej przyczyniła się do zwiększenia poziomu zetatyzowania gospodarki. Po poprawie w latach 1998–2002, a więc całego okresu rządów J. Buzka oraz początku kadencji rządu L. Millera, w 2003 r. notujemy znaczący spadek pozycji Polski w rankingu. Analizując punktację uzyskaną przez Polskę w poszczególnych kryteriach wolności gospodarczej w latach 1995-2003, można sformułować następujące uwagi i spostrzeżenia: − relatywnie najwyżej oceniano naszą wolność pod względem gwarancji dla praw własności prywatnej, zakresu interwencjonizmu państwowego oraz z pewnym zastrzeżeniem – klimatu dla inwestorów zagranicznych (za co przyznawano Polsce po 2 punkty); − najgorzej wypadamy w kategoriach kosztów funkcjonowania rządu, czyli podatków – ocena 4–4,5 pkt, a od 2003 r. także rozmiarów czarnego rynku (ocena 3,5 pkt). Również oceny na poziomie 3 pkt, uzyskiwane w większości pozostałych dziedzin, trudno uznać za satysfakcjonujące, chociaż należą one do kategorii średnich; − rozpatrując punktację uzyskiwaną przez Polskę w poszczególnych dziedzinach w latach 1995–2003, można wskazać, w których z nich zaznaczyły się korzystne, a w których niekorzystne tendencje w zakresie stymulowania wolności gospodarczej. Relatywnie największy postęp miał miejsce kolejno w kategoriach: polityka monetarna, polityka handlowa, bankowość i finanse, interwencjonizm państwa, w których oceny ulegały większej lub mniejszej poprawie. W czterech dziedzinach, tj. prawa własności, regulacje rządowe, płace i ceny oraz z pewnym zastrzeżeniem – w napływie inwestycji zagranicznych, utrzymują się na stabilnym, co nie znaczy, że na korzystnym poziomie (2–3 pkt). W dwu kategoriach, tj.: podatkach oraz czarnym rynku oceny zmieniły się na niekorzyść, przy czym 9. R. Przasnyski, W. Zieliński, Coraz gorzej z wolnością, „Rzeczpospolita”, 23.12.2003..

(14) Słowenia. 74/III. 69/III. –. 85/III. 3,40. –. 3,70. Bułgaria. Rosja. Chorwacja. Ukraina. 93/III. 93/III. 111/III. 71/III. 93/III. 61/III. 61/III. 19/II. 68/III. 91/III. 28/II. miejsce i grupa. 32/II. 95/III. 73/III. 89/III. 70/III. 68/III. 18/II. 65/II. 73/III. 3,30. 2,90. 3,00. 3,15. 3,00. 2,35. 2,85. 3,00. 2,30. IWG. 3,55 106/III 3,35. 3,60 109/III 3,65. 3,40. 3,10. 3,30. 3,05. 3,00. 2,20. 2,95. 3,10. 2,50. IWG. 3,60. 118/III. 3,75. 24/II. 117/III. 95/III. 117/III. 92/III. 61/II. 71/III. 82/III. 71/III. 27/II. 57/II. 71/III. 3,60. 3,50. 3,50. 3,30. 2,80. 2,90. 3,10. 2,95. 2,20. 2,75. 3,00. 2,35. IWG. 122/III 3,80 123/III 3,60. 3,60 107/III 3,60 109/III 3,65. 3,50. 3,50. 3,65. 3,10. 3,50. 3,00. 3,00. 2,20. 3,05. 3,45. 2,50. IWG. miejsce i grupa. 30/II. 118/III. 118/III. 110/III. 110/III. 95/III. 52/II. 62/II. 80/III. 69/II. 22/II. 49/II. 78/III. 94/III. 53/II. 74/III. 74/III. 41/II. 22/II. 44/II. 61/II. 22/II. 3,60. 3,50. 3,70. 116/III. 110/III. 122/III. 14/II. 54/II. 63/II. 59/II. 42/II. 27/II. 42/II. 46/II. 127/III. 3,70. 3,40. 3,70. 2,70. 3,10. 2,90. 2,40. 2,40. 2,35. 2,50. 1,80. IWG. 2002. 4/I. 131/III. 101/III. 131/III. 45/II. 79/III. 60/II. 32/II. 32/II. 29/II. 38/II. 3,15. 133/III 3,85. 137/III. 3,45 106/III 3,40 108/III. 3,70. 95/III. 3,65 124/III. 2,75. 2,90. 2,85. 2,55. 2,20. 2,55. 2,65. 2,05. IWG. 2001. 3,40 100/III 3,30. 3,30. 2,80. 3,00. 3,00. 2,55. 2,20. 2,65. 2,90. 2,20. IWG. 2000. 6/I. 138/III. 66/II. 62/II. 66/II. 44/II. 35/II. 29/II. 33/II. 3,65. 3,15. 3,70. 131/III. 89/III. 135/III. 3,35 104/III. 3,75. 2,90. 2,85. 2,90. 2,65. 2,50. 2,35. 2,45. 1,80. IWG. 2003. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Index of Economic Freedom, The Heritage Foundation and „The Wall Street Journal” 1995–2003, htt://www.heritage.org. 77/III. 3,60. 3,50. Rumunia. –. 2,80. Slowacja. 59/III. 31/II. 3,00. Węgry. –. 14/II. 41/III. 2,20. Czechy. 3,30. –. –. Łotwa. Polska. –. –. 18/II. 2,40. Litwa. IWG. miejsce igrupa. Estonia. Nazwa kraju miejsce i grupa. Lata. miejsce i grupa. 1999 miejsce i grupa. 1998 miejsce i grupa. 1997 miejsce i grupa. 1996. miejsce i grupa. 1995. Tabela 4. Indeksy wolności gospodarczej i klasyfikacje wybranych krajów Europy Środkowej i Wschodniej w rankingach Heritage Foundation za lata 1995–2003. 18. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak.

(15) Wolność gospodarcza w Polsce…. 19. w największym stopniu dotyczyło to systemu podatkowego, za który od roku 2001 otrzymujemy najgorszą ocenę – 4,5 pkt; − w żadnej kategorii wolności gospodarczej Polska nie uzyskała nigdy oceny maksymalnej (1 pkt), chociaż w 3–4 dziedzinach była bliska tego celu; − w świetle punktacji zamieszczonej w tabeli 3 największą barierę wolności gospodarczej w naszym kraju stanowi nadmierny fiskalizm oraz całokształt problemów związanych z funkcjonowaniem szarej strefy. Nieco lepiej, choć również niezadowalająco, kształtuje się sytuacja w kategoriach: regulacje, płace i ceny, a według rankingu za 2003 r. również i w polityce handlowej, monetarnej i inwestycjach zagranicznych. Przedsiębiorcy w Polsce krytykują zwłaszcza nieprzejrzystość regulacji, biurokrację, nieformalne bariery w uruchamianiu i prowadzeniu działalności gospodarczej, w tym także korupcję. Nawet nieznaczna poprawa ocen uzyskiwanych w poszczególnych kategoriach, mogłaby spowodować przesunięcie się naszego kraju w rankingu o co najmniej kilka, a nawet kilkanaście miejsc w górę, a więc na pozycje, które zajmują w nim niektóre dawne kraje komunistyczne przeprowadzające u siebie, podobnie jak Polska, transformację ustrojowo-systemową. W tabeli 4 zamieszczono indeksy wolności gosapodarczej oraz miejsca zajmowane przez wybrane byłe kraje socjalistyczne w rankingach Heritage Foundation w latach 1995–2003. Warto zwrócić uwagę na sąsiadów Polski, którzy transformację gospodarczą zaczęli później niż my. Estonia jako jedyne państwo w ciągu kilku lat awansowała z II do I grupy krajów wolnych (w 2002 r. – 4 miejsce, a w 2003 r. – 6 miejsce), chociaż jeszcze w 1997 r. była klasyfikowana na 32 miejscu. Litwa przesunęła się z 91 pozycji w 1996 r. na 33 w 2003 r., a Łotwa z 68 w 1996 r. na 29 w 2003 r. Poprawiła również swą lokatę Słowenia, awansując z 93 miejsca w 1996 r. (III grupa) na 62 w 2003 r. (II grupa). Inne kraje, jak Węgry, Czechy i Słowacja, chociaż ciągle utrzymują się w II grupie „częściowo wolnych”, nie czynią znaczących postępów w liberalizowaniu gospodarek. Spowodowało to obniżenie ich pozycji w rankingach: w przypadku Czech z 14 miejsca w 1995 r. na 35 miejsce w 2003 r., w przypadku Węgier z 41 miejsca w 1995 r. na 44 w 2003 r., zaś Słowacji – z 31 miejsca w 1995 r. na 66 w 2003 r. Nawet na tym tle sytuacja Polski nie przedstawia się zbyt korzystnie, ponieważ z wyjątkiem Słowacji, wszystkie pozostałe kraje plasują się na wyższych pozycjach w rankingach wolności gospodarczej. Wprawdzie w perspektywie całego dotychczasowego okresu transformacji, pod względem tempa wzrostu gospodarczego, Polska jest wciąż liderem wśród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, ale w ostatnich kilku latach sytuacja zmieniła się na naszą niekorzyść. Jeszcze w 1999 i 2000 r. osiągaliśmy 4-procentowy wzrost PKB, zaś w kolejnych latach odpowiednio: 1,0 i 1,3 %. W 2003 r. wskaźnik ten powinien oscylować w granicach.

(16) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 20. 3,5%, zaś osiągnięcie poziomu 5% i wyżej będzie możliwe dopiero w 2005 r. Wydaje się więc, że nieprzypadkowo, lecz dzięki zwiększeniu wolności gospodarczej, Estonia, Litwa i Łotwa uzyskiwały wzrost PKB zbliżony do 6%, a prognozy na 2004 r. są równie obiecujące (por. tab. 2). Nie pozbawione słuszności będzie więc stwierdzenie, że kluczem do dynamizacji polskiej gospodarki winno stać się poszerzenie zakresu wolności, poprzez przyspieszanie procesów deetatyzacji, deregulacji i decentralizacji, w powiązaniu z konsekwentną realizacją polityki ekonomicznej, a zwłaszcza „Planu działań prowzrostowych” („Przedsiębiorczość – Rozwój – Praca II”) oraz „Programu naprawy finansów publicznych” – proponowanych przez wicepremiera J. Hausnera. Podejmowane w okresie transformacji próby odbiurokratyzowania gospodarki polskiej okazały się w większości bezskuteczne. W ciągu kilkunastu ostatnich lat ustawodawstwo gospodarcze było tą dziedziną, która rozwijała się najbardziej dynamicznie, a produkcja aktów prawnych przybrała monstrualne rozmiary10. W efekcie powstał system coraz bardziej krępujący wolność gospodarczą. Słabnąca aktywność firm, wzrost bezrobocia oraz konieczność pobudzenia wzrostu gospodarczego skłoniły rząd L. Millera do zajęcia się tym problemem. Obok różnorodnych programów polityki gospodarczej jednym z proponowanych w tym zakresie rozwiązań ma być ustawa o wolności (swobodzie) gospodarczej, nad którą obecnie pracuje rząd i Sejm. Ma ona zastąpić uchwalone w 1999 r. prawo działalności gospodarczej, wielokrotnie od tego czasu nowelizowane. Nowa ustawa ma być źródłem pobudzania przedsiębiorczości i wzrostu gospodarczego, a także poprawić klimat dla biznesu, poprzez likwidację wielu biurokratycznych barier. Zakłada ona nową filozofię funkcjonowania organów administracji publicznej wobec przedsiębiorców. W szczególności ma zmienić sposób ich traktowania przez urzędników przez stosowanie zasady większego zaufania11. Przeciągające się dyskusje nad jej kształtem, wynikające zwłaszcza z oporu większości resortów, rodzą obawy, że termin jej uchwalenia (do 1 maja 2004 r.), jak i zawarte w niej zapisy mogą jeszcze ulec istotnej zmianie. Podsumowując dotychczasowe rozwiązania, warto zauważyć, że problem wolności gospodarczej w Polsce jest traktowany nieco węziej niż w innych krajach, zwłaszcza wysoko rozwiniętych. Większą wagę u nas przywiązuje się do istnienia formalno-prawnych, biurokratycznych barier utrudniających rozwój przedsiębiorczości niż do ograniczania całokształtu działań interwencyjno-regulacyjnych państwa, które w znacznie większym stopniu krępują zakres wolności gospodarczej. Znajduje to zresztą odzwierciedlenie w podejmowanych przez władze publiczne 10. R. Przasnyski, W. Zieliński, op. cit. P.B., Przedsiębiorczość. Rząd przyjął ustawę o wolności gospodarczej, ułatwienia pozostały, „Rzeczpospolita”, 1.10.2003. 11.

(17) Wolność gospodarcza w Polsce…. 21. przedsięwzięciach, które koncentrują się przeważnie na kwestiach czysto technicznych, dotyczących np. procedury założenia i rejestracji działalności gospodarczej, uproszczenia ewidencji i rozliczeń podatkowych oraz parapodatkowych, ograniczania częstotliwości kontroli skarbowych itp. Nie negując słuszności tego kierunku działań, należałoby je jednak uzupełniać i poprzeć znacznie głębszymi zmianami systemowymi, sprowadzającymi się do deetatyzacji i deregulacji gospodarki jako całości oraz zapewnienia wyższej efektywności prowadzonej polityki ekonomicznej. Wydaje się, że bez koincydencji wolności gospodarczej z rozwiązaniami ustrojowo-systemowymi trudno będzie Polsce osiągnąć znaczący sukces ekonomiczny i cywilizacyjny. Literatura Balcerowicz L., Wolność i rozwój. Ekonomia wolnego rynku, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995. Index of Economic Freedom za lata 1995–2003, The Heritage Foundation and „The Wall Street Journal”, dostępne w Internecie: http://www.heritage.org Kosikowski C., Wolność gospodarcza w prawie polskim, PWE, Warszawa 1995. Państwo w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych XX wieku, pod red. J. Beksiaka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. P.B., Przedsiębiorczość. Rząd przyjął ustawę o wolności gospodarczej, ułatwienia pozostały, „Rzeczpospolita”, 1.10.2003. Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. Przasnyski R., Zieliński W., Coraz gorzej z wolnością, „Rzeczpospolita”, 23.12.2003. Świat i Polska 2003. Prognozy, analizy, opinie, Wydanie Specjalne, „Polityka” i „The Economist”, grudzień 2002–marzec 2003. Świat i Polska 2004, Prognozy, analizy, opinie, Wydanie „Polityka” i „The Economist”, grudzień 2003–luty 2004. Wałaszek-Pyzioł A., Swoboda działalności gospodarczej, Studium Prawne, Kraków 1994. Economic Freedom in Poland in the Light of the Heritage Foundation Ranking for 1995–2003 The subject of this article is economic freedom as viewed in economic and noneconomic aspects and in relation to macroeconomic policy. Based on economic freedom rankings developed by the American Heritage Foundation, the authors analyse temporal and spatial trends in the liberalisation of world economies in the 1995–2003 period. The authors also attempt to present and evaluate the issue of economic freedom in Poland during the transition..

(18)