De distincione potestatis ordinis et iurisdictionis a primis Ecclesiae saeculis usque ad exeuntem decretistarum periodum peracta

(1)

Kazimierz Nasiłowski

De distincione potestatis ordinis et

iurisdictionis a primis Ecclesiae

saeculis usque ad exeuntem

decretistarum periodum peracta

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/1-2, 13-48

1976

(2)

P ra w o K anoniczne 19 (1976) n r 1—2

K A ZIM IE R Z N A SIŁO W SK I

DE DISTINCTIONE POTESTATIS ORDINIS ET IURISDICTIONIS A PRXMIS ECCLESIAE SAECULIS USQUE AD EXEUNTEM

DECRETISTARUM PERIODUM PERACTA Introductio

D iligenter elaborandi et fontibus iuris fun d an d i problem atis distinctionis principalis potestatis in Ecclesia necessitatem nostris tem poribus canonistis im positam esse satis in te r om nes constat. Q uod enim ad dissertationes ad hoc problem a p ertin en tes attin et, editi su n t adhuc pauci com m entarii, qui fontibus m unitas conclusiones p ro ferunt, quorum no nnulli p lurim u m ad illas quaestiones explanandas conferunt, u t S t i c k l e r i com m entatio, quae est

Die Z w eiglied rigkeit der K irchengew alt bei L a uren tiu s H ispanus 1,

sed saepe in m anibus nostris v e rsa n tu r lib ri falsis opinionibus re - fe rti quas hic en u m erare longum est quas vero accurate college- ra m e t alia disseratione re fu tan d as reservaveram , quam typis m an- dandam paravi.

H abem us quidem opus M. V a n d e K e r c k h o v e anno 1937 typis im p re ssu m 2, sed iam hodie m agna ex p a rte obsoletum et n ostrae im p ar aetati. A d haec prob lem ata in q u iren d a m axim e no stris tem poribus ad h o rtatu s est e t ipse m u lta publici iuris fecit, quae eas quaestiones d ilucidarent, K laus M ö r s d o r f , U n iv ersita- tis Ludovici M axim iliani M onachii Professor C larissim us et Direc tor In stitu ti C anonistici eiusdem U niversitatis egregius. Cum ta rnen euis investigationes system aticam potius quam historicam ra - tionem sapiant, m ultae analyses historicae, quae fontibus fun d en - tu r, denuo suscipiendae d esideran tur, nam v ariae conclusiones cum veteres tu m recentiores iam hodie respuendae sunt. Hinc m agna synthesis historica m ultorum saeculorum operibus indagatis expe- titu r, quod p a rtita e syntheses e t ad n o nn ulla ta n tu m tem pora re

1 A lfons M. S t i c k l e r , Die Zweigliedrigkeit der Kirchengewalt bei Laurentius Hispanus: lu s S acru m , K laus M ö r s d o r f zum 60. G e- b u rsta g , h era u sg eg e b en v an A u d o m ar S c h e u e rm a n n u n d G eorg M ay, M ünchen—^P aderborn—W ien 1969, pag. 181—206.

2 La notion de jurisdiction dans la doctrine des Décrétistes et des pre

miers Décrétalistes de Gratien (1140) à B e rn a rd d e B o t t o n e (1250): É tu d es fra n ciscain es 49 (1937), pag. 420— 455.

(3)

14 Ks. K. Nasiiowski _[21 dundantes in gravissim um erro ris periculum in currun t, cum non solum singuli tex tu s fontium aliis textibus, sed etiam cuncti aliu s aetatis fontes cunctis alius aetatis fontibus explicari et dilucidarî debeant.

Cum inde ab anno 1959 an annum 1962 in In stitu to CanonLstico, quod supra laudavi, studiis m eis vacarem , Professor M örsdorf q uae- stionem distinctionis principalis potestatis in Ecclesia apud decretistas obviam ex p lan are ac pervestigari m ihi suadebat. Hoc opus a me susceptum et in posterioribus annis hic et illic m u tatu m e t m achinula scriptoria ex aratu m De evolutione historica conceptuum potestatis ordinis et iuridictionis in prim aeva canonistarum doctri-

na, M ünchen 1962, inscribitur. Professor M örsdorf, cum m e ad hoc

opus suscipiendum h o rta re tu r, ap erte fa te b a tu r illud quidem dif— ficillim um esse, sed sim ul e t fructuosissim um , quod in G erm ania confici possit. Haec eius v erb a unusquisque annus laboris m ei ve- r a esse testab atu r. Cum ad haec stu dia prom ovenda accessissem, statu i ad exponendam decretistarum de distinctione prin cip ali po testatis in Ecclesia doctrinam non sufficere, si quis in tra tales fines se contineret, quod decretistae im prim is in terp rétés do ctri- nae in auctoritatibus D ecreti servatae necnon ipsius G ratiani doc- trin a e in eodem opere expositae existerent.

S incero tam en v eri indag ato ri sem per propositum e rit non so lum ipsi explanationi decretistaru m doctrinae incum bere, sed etiam in ea, quae exp lan ata su n t e t enucleata inq uirere. Itaq u e p ra e te r ipsam u t ita decretistarum doctrinae m olem fu n d am en ta eius etiam p erscru tari incepi.

P rim u m tam en G r a t i a n i doctrinam dilucidandam atque ré gulas e t divisiones ad potestatem ecclesiasticam p ertin en tes e t in au ctoritatibus D ecreti servatas investigavi, quibus G ratiani, dili— gentis sen ten tiaru m aucto ritatu m D ecreti interp retis, doctrina de potestate ecclesiastica fu n d a ta est.

A t m ateria in au ctoritatibus D ecreti contenta quam vis ingeniöse eligebatur tam en e t excerpeb atur, quod novum aliquem scrupulum ingerit. Q u aeritu r enim , an m ateria haec a G ratiano suo consilio ducto hau sta sit, an eam M agister n u lli proposito favens deprom p- serit, qua congesta rectas dem um conclusiones educeret.

Quod vero om ina sta tu ta et leges atque opera scriptorum an ti quorum , quorum frag m en ta Decreto continentur, p erv estigare un iu s hom ini vires excedit, statu i triu m ta n tu m p ra estan tiu m auctorum opera penitus perscru tari, nem pe O r i g e n i s , T e r t u l l i a n i e t C y p r i a n i, fontes autem om nes in au cto ritatibu s D ecreti allâ tes diligentissim e perlegi et indagavi. Has investigationes n o n nu m - qiiam dilatabam , u t m eas conclusiones certiores red d erem in te r- dum vero graviore m ateria accuratiorem explanationem exigen te.

(4)

co-[3] De distinctione potestatis 15

gnoscendae e t rationis, quae in te r posteriorem doctrinam et illam- intercedit, studio adductus sum, tum locupleta tradition e, tu m praeclaro atque excellenti ingenio scriptorum ecclesiasticorum e t legislatorum v ario rum saeculorum illectus.

Quod ad m ethodum m ei laboris attin et, non ab initiis, u ti p le ri-que soient, fontes ad illam aetatem spectantes repetebam , sed inde ab ultim is ad prim os fontes pergebam . Huic tam en m ethodo obier non potest, quod plus aliis posterioris doctrinae dogm atibus fa -v et et ea prio rum tem porum doctrinae in sin u ât eoque ipso n os ad falsas conclusiones im pellit. U nusquisque enim v ir doctus, quam -libet m ethodum sequatur, conclusiones ad aliam aetatem , scholam vel auctorem p ertin en tes in aliam aetatem , scholam v el auctorem tra n sfe rre non debet. Itaque h aud m aius m ihi periculum im m in ebat, quam iis, qui inde ab initio profecti fontes p ervestigare s tu -duerunt. In hoc m e incepto ad iuvabant etiam auctores et legisla-tores ad litteram veterem traditonem tenentes, quod hodie saepe non m em oratur, quin immo m inim e an im ad v e rtitu r vel a v iris praestantissim o ingenio praeditis.

%

C eterum viris doctis trita ilia via incedentibus alia m agna p e r i- cula im pendent, u t exem plum afferam , consuetudo p ro p ria nom ina, sententias et ideas fontibus im putandi, quae facile veru m eorum sensum evertan t. Ex quo efficitur, u t hi viri eru d iti saepe antiquos tex tu s false in telleg an t vel inscite eorum auctoribus rei ig n o ran - tiam adscribant, immo supponant eos aliam prorsus m ateria l» tra c ta re atqu e eam, quam ré v éra tracten t. U nde etiam non raro- falsa ilia opinio m an av it tard io rem fuisse progressum atque eum , qui fuisse ex istim aretu r, prio ra autem saecula in ferio ra esse a t que ea, quae affirm a re n tu r fuisse. Q uae om nia m endaces illae e t a vero re i sta tu ab horrentes etiam vicesim i saeculi hypotheses e f- fecerunt.

Sim iles errores cum in decretistaru m tem poribus tum in no stris occurrunt, quibus p ropria veteru m tex tu u m igno ran tia eorum auc toribus im p u tatu r. Itaque nobis persuasum est m ethodum nostram v e rita ti enuncleandae m inus officere posse quam alias adhuc a iu ris canonici peritis usitatas. V eteres tex tu s fontium explicantes potuim us quoque ante oculos hab ere veterem illorum explicationem quae iis tex tib u s p ro p rio r et correctior n ostra existit. P ra e - te re a m ethodus a nobis electa ipsa p er se u tilior evasit, cum illam adhibentes m ultos aliarum explicationum errores detexissem us, quos alii alias m ethodos secuti detegere non possent.

C eteras operis nostri m ethodi notas alibi indicavim us, sed h ic adhuc anim advertim us saepe nos diligentem significationum no- m inum et locorum analysin peregisse, quod hodie iam in m ultis disciplinis bene in usum venisse constat.

(5)

16 Ks. K. Nasiłowski

gravioribus quaestionibus hanc quidem m ethodum adhibuisse. Us que tarnen ad hodiernum diem in iuris canonici scientia huiusce- m odi inquisitiones historicae ig n o ran tu r vel negliguntur, quo factum est, u t m axim um dam num v e rita ti pernoscendae illatu m sit. In meis investigationibus persaepe illa analysi u teb ar et nu llu m m ihi aliud post G ratiani opus usque ad n ostra tem pora conscriptum esse videtur, quo haec m ethodus tam saepe adh ib eatu r. Talem m etho dum secuti effecimus, u t m u lti erro res in iuris canonici scientia iam diu obversantes eradicati sint.

Alius e rro r in ra tio n e scientifici laboris commissus, qui quoque usque ad hodiernum diem perm ansit, in nim ium universalibus senten tiis e t facilioribus conclusionibus consistit, quae quam vis lec to ri quasi lautiorem alim oniam praesten t, tarnen satis om nibus p er- suasum est conclusiones e t assertiones tum ta n tu m alicuius m om enti esse, cum diligenti analysi fu n d en tu r. Quae quidem laboriosae su n t e t ad legendum difficiles. M agna ig itu r pars operis m ei analysibus est im pleta, quibus paractis conclusiones educebam , quod quidem , u t dictum est, difficiliorem tex tu m reddidit, sed ad novas easque saepe aliorum virorum doctorum placitis co ntrarias senten tias adduxit. Quo fit, u t m ultae canonistarum theses iam am plius su sten tari nequeant, immo m ultae res nunc in lucem prodeant.

N ostrarum indagationum effectus non tan tu m scilicet unam al- teram ve falsam opinionem excutiunt, sed re v era ipsas v ariorum in stitu to ru m ecclesiasticorum notiones p erm u ta n t vel quidem p rin - cipalia iuris canonici historiae dogm ata aboient, itaque in doctrinam recepti porro a m e elab o ran tu r e t ad u lterio rem progressum in hac scientia utilissim i ap p erere possunt. P ra e te r enim opera canonistica m agni m om enti, quae rationem form alem respiciunt, eae, quae exstant, dissertationes et notiones m ultorum in stitu to ru m ec clesiasticorum m agna ex p arte m endis laborant.

A dhibitis su pra laudatis m ethodis e t quindecim fere annis in labore assiduo consum ptis q u attu o r volum ina operis mei typis edenda paravi, quorum singula 500 paginas continent, quae u n a si- m ul in scrib u n tu r De distinctione potestatis ordinis et iurisdictionis

a prim is Ecclesiae saeculis usque ad exeu n tem decretistarum pe- riodum peracta: tom us prim us: De potestate ecclesiastica secundum Origenem , T ertu llia n u m et C yprianum ; tom us secundus: De po testate ecclesiastica secundum Decreti auctoritates; tom us tertius: De potestate sacerdotali secundum G ratianum ; tom us quartus: De potestate sacerdotali secundum decretistas 3.

3 A rg u m en tu m h u iu s o p eris ita u t ipsum opus in sc rip tu m publici iuris fac tu m est in lib ro q u i e s t lu s S a cru m , o.e., inde a pag. 165 ad 179, d ein d e in liinguam ita lic a m tra n c la tu m in editione collectiva: M a tth ä u s K a i s e r — E ugen F i s c h e r — K azim ierz N a s i ł o w s k i , P otere di o rdine e d i giwrisdizione: n u o ve p ro sp e ttiv e nella dottrin a del potere di

(6)

I5!

De distinctione potestatis 17 U num quodque volum en in teg ru m est, sim ul ac uniuscuiusque proxim um praecedentis conclusiones com probat, quod v arie tate m a- teria e respecta continuum ordinem doctrinae a M agisterio Ecclesia- stico expositae e t a viris doctis ex p lan atae exhibet.

P rim o volum ine diligenti analysi p eracta distinctionem potesta tis ordinis e t iurisdictionis iam prim is Ecclesiae saeculis notam ostendim us. P ra e te re a illorum tem porum notiones prim atu s ecclesiastici, im prim is prim atus R om ani Pontificis u t m ulto nostro- ru m tem porum notionibus ditiores e t cum distinctione ilia coniunc- tas proposuim us e t m ultas falsas opiniones adhuc obversantes ex- cussimus.

P rincipalis vero conclusio n o straru m investigationum est p ri- iftatum in Ecclesia absque dubio potestatem significare, im m o in pristin a d ilatata prim atu s ecclesiastici stru c tu ra num quam inve- n iri p rim atum , qui honoris ta n tu m p rim atus exstaret, potestatis verae non item .

V olum ine secundo omnes auctoritates in G ratian i Decreto con ten tas perspexim us. M ultis analysibus e t com parationibus peractis statuim us inde a prim is Ecclesiae saeculis usque ad tem pora G ra tian i firm um d u arum potestatum in Ecclesia existen tium sensum , quas hodie nom inibus potestatis ordinis e t iurisdictionis vocamus.

P raecipuam curam in pervestigandis om nibus sanctionibus in aucto ritatibu s D ecreti contentis adhibuim us. M ultae illae com para- tiones e t n o stra m ethodus significationes nom inum et locorum ind a- gandi effecerunt, u t verum earun dem sanctionum sensum agno- vissem us et eas recte intellegendi m unissem us viam. Saepe enim sanctiones legum in aucto ritatibu s D ecreti contentae et hodie false intelleg u n tu r, saepe quidem con trariu s eig sensus im p u tatu r. His inquisitionibus fu n d atu m accuratum om nium sanctionum indicem seorsum edendum param us. Quo adhibito etiam ignarus trio rec tu m earum sensum in veniet vel referet.

In tomo tertio de G ratian i d ectrina tractavim us. M ultis testi- moniis collatis dem onstravim us exsecutionis nom ine, quo distinctio po testatum potissim um fu n d ab atu r, G ratian um potestatem non sacram entalem denotasse, etsi in adm inistrandis sacram entis appa- re re t, quae a potestate sacram entali, quae potestas sacramento

tenus accepta vocatur, aliéna est.

D istinctio potestatum , quae hodie potestas ordinis et iurisdictio nis vocantur, saepe a G ratiano citata m ultis au ctoritatib us G ratiano antiquioribus n ititu r. Hoc quidem ostendim us perquisitis M agistri

giurisdizione, (Rom ae 1971), pag. 89—121: D istinzione tra potestà d ’O rdine e potestà d i giurisdizione dai p r im i secoli della Chiesa sino alia fin e del periodo dei decretisti.

Q uod a rg u m e n tu m in paucis locis ta rn e n co rrig en d u m est, non co n tin et etia m gravissim os la b o ris m ei effectus, q u ip p e quod a n te primuim operis m ei volum en conectum eiu sq u e irecensiomem co n scrip tu m sit.

(7)

18 Ks. K. Nasiiowski _[61 com parationibus propriae ipsius doctrinae de potestatibus in Eccle sia existentibus cum illa P atru m , sanctarum synodorum et Roma n orum Pontificum doctrina in eorum decretis contenta.

Quod vero ad universales conclusiones attinet, statuendum e st M agistrum doctrinam de duabus potestatibus in Ecclesia existen tibus m inim e promovisse, sed tan tu m notiones et régulas iam ab antiquis servatas ordinavisse.

G ratianu s diligentissim us in terp re s fontium in Decreto citato ru m ex stitit eiusque ingenium iam vel horum fontium electio testatu r, qui gravissim is quaestionibus abundant. Nemo etiam et hodie eum in inquisitionibus in significatione nom inum et locorum p erscru- tan d a consistentibus superavit. Q ua m ethodo neglecta m ox po st confectionem Decreti in terp re tes auctoritatum . Decreto contenta- ru m a v era doctrina deflexerunt. Has quaestiones dissolventes e t originem erro ris expositionis doctrinae G ratiani indicantes nunc prim um in iurs canonici historia plenam et, uti nobis persuasum est, veram G ratiani doctrinae explanationem proposuim us, illa enim adhuc false exponebatur au t plane ignorabatur.

In volum ine q uarto p er singula persecuti sum us doctrinam decretistarum , in terp re tu m regu larum , quae auctoritatibus D ecreti e t ipsius G ratian i doctrina continentur. Principalis potestatum distinctio, scilicet in potestatem ordinis et potestatem iurisdictionis, a d e - cretistis servata est et quidem exem plis illustrata. Cum tarnen M a- g istri doctrina false exp licaretu r, controversia de raticne', d u ra - tione vel exstinctione et effectibus u triu sq u e potestatis diu h abe- batu r.

Aliis indagationibus susceptis ap p a ru it G ratianum , qui om nes D ecreti auto ritates pervestigaret, suppetentem habuisse m ateriam , u t rectas educeret conclusiones, decretistas vero contractiore campo se tenuisse. Isti enim n onnullarum tan tu m auctoritatum explica tion! incum bebant vel n o nn ullarum coniunctioni ceteris tem ere neglectis. S im iliter singulas M agistri enuntiationes toto eius syste- m ate m inim e respecto in terp re tab an tu r, quod eos in sum m os e rro - res induxit.

In exponenda G ratian i doctrina, ergo etiam in explicandis aucto rita tu m D ecreti regulis m axim e R u f i n u s peccavit. Sed iam discipuli et successores R ufini, u t S tephanus T o r n a c e n s i s , ad doctrinam G ratiani m edendam accesserunt. Haec doctrinae M agistri sanatio porro ab aliis decretistis prom ovebatur, sed re v era n u m - quam ad finem perducta est. A dhuc enim H u g u c c i o in iu ste com pellat G ratianum M agistro adscribens errores, quos ille n u m - quam commisit. Quod tarnen non ipsius M agistri ignorantia effecit, sed p aru m accurate ab Huguccione cognita G ratian i doctrina.

(8)

decre-De distin ctio n e p o te sta tis ₁₉

taliu m R om anorum Pontificum com m entabantur, auctoritates De- creti e t G ra tia n i doctrina iam ra riu s tra c ta b a n tu r, deinde novis quaestionibus affluentibus, quae dissolverentur, accuratius desitae su n t disputari. U t su p ra dictum est, plena au cto ritatum D ecreti e t doctrinae G ratiani explicationis em endatio num quam ad finem p erducta est. Q uin immo, falsa M agistri doctrinae expositio vel erro res ign orantia commissi tem pore d ecretistaru m confirm ata in posteriorum tem porum doctrinam irre p seru n t, ubi ad nostra tem - pora im m utata fere persistunt. E t nunc prim um in iu ris canonici historia vera huius processus descriptione gaudem us eoque ipso plenae doctrinae G ra tia n i restitutionis nobis honor contigit.

Non est dubium , quin quaestio potestatis ecclesiasticae eo adm o- dum valeat, quod v ix ullus in iu re canonico cam pus in ven iatu r, quo illa m inoris m om enti esse videatur. P roblem ata ad potestatem p ertin en tia non solum eius notionem , characterem , originem , distinctionem , rationem regendi, persistendi vel exstinguendi respiciunt. M ulta enim adhuc ad vitam Ecclesiae red u n d an t, nem pe ad singula m em bra Ecclesiae, ad doctrinam de sacram entis et ad eorum adm i- nistrationem . M ulta quoque sim ilia prob lem ata in in stitu to ordinationis relativ ae e t absolutae, alia in aliis disciplinis ecclesiasticis conspici possunt, im m o eas excedunt, facile enim in ration ib us iu ris canonici cum iu re rom ano p ersp iciu n tu r et ad dilucidandas aliquas significationes nom inum in eo adhibitorum p lu rim u m conferunt, exem pli g ra tia in explicanda significatione nom inis exsecutionis, in qua du b itab atu r, potestatem ne denotet an actionem . P e rtin e n t etiam ad alia in stitu ta ecclesiastica hodie hau d recte intellecta, u t exem - p lum afferam , ad reordinationis notionem .

Itaque opus nostrum fontibus fundatum , quo quaestiones distinctionis potestatis ecclesiasticae in potestatem ordinis et potesta tem iurisdictionis tra c ta n tu r, non solum ad historicos iuris canonici v el canonistas pertin eb it, sed e t ad alios theologos, im m o et ad iu ris rom ani e t historiae antiquae peritos. P ra e te re a antiquorum auctorum dem onstrandi modus, quem fusius exposuim us, abu nd an tem m ateriam m ethodi scientificae indagatoribus ad com parandum praebet. M ethodus vero significationes nom inum et locorum perves- tig an d i a nobis proposita tu m aliis viris eru ditis utilissim a esse po test, cum sanctionum legis ecclesiasticae peritis firm u m fundam en- tu m esse, hanc enim m ethodum secuti regulas eas sanctiones recte exponendi proposuim us, hae enim saepe aliter explicandae su n t atque explicari solebant.

M inime ignoram us ea, quae Sanctae M atri Ecclesiae Catholicae e t doctrinae ecclesiasticae m axim o em olum ento esse possint et in quibus pervestigandis m agnam p arte m aetatis nostrae detrivim us, prim o e t secundo operis nostri volum ine contineri. Cum tarnen secunda pars operis no stri m achinula scriptoria ex a rata et postea

(9)

20 Ks. K. Nasiłowski _[3] m u tata a nonnullis false citata e s s e t4, statuim us graviora fragm enta te rtii e t q u a rti volum inis publici iu ris facere, u t errores e t am bi- guitates v itare n tu r.

Speram us tarnen proposito hic nostri operis argum ento fore, u t in v en iatu r editorum societas, quae totius operis editionem cu ret sim ul et h o rte tu r nos ad conficiendum aliud opus m agna fontium copia fundatum , quod param us e t quo singula potestatis ecclesiasticae problem ata exposituri sum us, p rio ri illi m inim e g rav itate cedens.

C eterum speram us totum opus publici iu ris factum Sanctae M atri Ecclesiae C athcdicae et doctrinae universae profecto m agnae u tili- ta ti fu turum , Concilium enim V aticanum II quaestiones potestatis ecclesiasticae nondum solvisse. N ostris enim libris m ultorum problem atum au t iam rectae solutiones dan tu r, a u t praecepta solvendi ea cum antiqua trad itio n e congruentia e t nostrorum tem porum ne- cessitatibus consulentia. Ex indagationibus nostris argum enta etiam depro m untur, quibus m ultae falsae opiniones excutiu ntur, quae prop rium potius auctorum sensum redolent, quam veram antiquo ru m doctrinam fontibus iuris contentam .

N ostri igitur m ultorum annorum labores eorum fructibus p e r- spectis et iam ostensis sigularis m om enti su nt et sane gravissim i, quippe qui et renovationi a Concilio Vaticano II inchoatae respon- d ean t et iu ri cancnico denuo condendo inserviant.

TOM US TER TIU S

DE POTESTATE SACERDOTALI SECUNDUM GRATIANUM

Piae memoriae Patris m ei

A lexa n d ri N asiłow ski sacrum

E nuntiationes G r a t i a n i de potestate sacerdotali m ultae sunt. E arum tarnen om nium expositio M agistri distinctionem eiusdem potestatis continens in dicto p. c. 97 C. I q. 1 relatam m axim i mo m enti est. A liae enim G ratian i de potestate sacerdotali enu ntiatio nes in expositione p raefato dicto data a u t fu n d an tu r, a u t eiusdem testate, ilia scilicet ab Augustino et ilia a G ratiano pertractata, expositionis explicationem constituunt.

4 V ide e. g. S tick ler, D ie Zw eigliedirigkeit d e r K irch en g ew alt, o. c. pag. 205.

(10)

[9] De distinctione potestatis 21

Q uam ob rem quaestio de potestate nobis exam inanda necessario ab expositione G ratian i in dicto p. c. 97 C. I q. 1 d ata inchoanda est. Quia autem p ra efa ta expositio opinioni A ugustini de potestate in C. I q. 1 c. 97 re la tae arcte cohaeret, e t in aliquibus cum ea concordat, in aliquibus vero ab ea d iffert, u tra q u e quaestio de po testate, ilia scilicet ab A ugustino e t ilia a G ratiano p ertractata , sim ul exam inanda est.

Quia denique utriu sq u e v iri docti de potestate expositio in quaestione nobis exam inanda m axim i m om enti est, e t quia in cuncta hac quaestione saepe ad eam re cu rre n d u m erit, in tegrum tex tu m sive A ugustini in C. I q. 1 c. 97 sive G ra tia n i in dicto p. c. 97 C I q. 1 re la tu m in ipso questionis exam inandae principio proponendum esse statuim us.

1. T e x t u s a u c t o r i t a t i s A u g u s t i n i i n C. I q. l e . 97

r e l a t a e :

„Quod quidam dicunt, baptism a, quod accepit, non a m ittit qui recedit ab ecclesia, ius tam en dandi, quod accepit, am ittit, m ultis modis a p a re t fru stra et in a n ite r dici.

§ 1. Prim o, quia nu lla osten d itu r causa, cur ille, qui ipsum baptis- m um am itte re non potest, ius dandi am itte re possit. U tru m - que enim sacram entum est, e t quadam consecratione hom ini d atu r u trum q ue, illud, cum b aptizatur, illud, cum o rd in atu r; ideo non licet a catholico u tru m q u e iterari.

§ 2. Nam si quando ex ipsa p a rte uenientes etiam prepositi pro bono pacis, correcto scism atis erro re, suscepti sunt, etsi uisum est opus esse, u t eadem offitia g ererent, que agebant, non su n t ru rsu s ordinandi, sed sicut baptism us in eis, ita ordinatio m ansit integra, quia in precisione fu e ra t uicium (quod un itate pacis est correctum ), non in sacram entis, que ubicum que sun t ipsa sunt. E t cum ipsi expedire u id etu r ecclesiae, u t prepositi eorum , u enientes ad catholicam societatem , honores suos ibi non ad m inistrent, non eis tam en ipsa ordinationis sacram enta d e tra h u n tu r, sed m an en t super eos. Ideoque non eis m anus inponitur, ne non hom ini, sed ipsi sacram ento fia t iniuria. § 3. Sicut autem in baptism o est quod p er eos d ari possit, sic in

ordinatione ius dandi est; u tru m q u e ad perniciem suam , quam diu k arita te m non h ab en t u nitatis; sed tam en aliud est non habere, aliu d perniciose habere, aliud salu b riter habere. Q uicquid non h ab e tu r dandum est, cum opus est dari, quod uero perniciose h ab etu r, p e r correctionem depulsa pernicie agendum est, u t s a lu b rite r h ab eatu r. Quod si laicus, alicui p ereu n ti necessitate conpulsus baptism a dederit, quod, cum ipse acciperet, quomodo dandum esset addidicit, nescio, an quisquam d ix erit pie esse repetendum . N ulla enim necessitate

(11)

22 Ks. K. Nasilowski [10]

cogente si fiat, alieni m uneris usurp atio est. Si autem nécessitas urgeat, au t nullum , a u t ueniale delictum est. Sed si nu lla n e cessitate u surp etur, et a quolibet cuilibet detur, quod datum fu e rit non potest dici non datum , quam uis recte dici possit illicite datum . Illiciti ergo usurpationem corrigit rem iniscentis et penitentis affectus. Quod si non correxit, m anebit ad penam u surpatoris quod datum est, uel eius, qui illicite dédit, uel eius, qui illicite accepit: non tam en pro non dato habebitur.

§ 4. Si enim aliqui fu rtim e t ex trao rd in arie, non in m onetis publicis, au ru m uel argentum percutiendo signauerint, cum fu e rit deprehensum , nonne illis punitis uel in du lg entia liberatis cognitum regale signum thesauris regalibus cogeretur. § 5. Si forte m iliciae caracterem in corpore suo non m ilitans

pauidus ex h o rru erit, e t ad clem entiam inperatoris confugerit, et in p etra ta uenia m ilitare iam ceperit, num quid hom ine libe- ra to atque correcto caracter ille re p etitu r, ac non potius agni- tu s app robatur? An forte m inus h ab en t sacram enta C hristi quam corporalis hec nota, cum uideam us, nec apostatas carere baptism o, quibus utique p er p enitentiam redeu ntibu s non res- titu itu r, et ideo am itti non posse iudicatur?

§ 6. De his, qui ab ecclesiae catholicae u n itate separati sunt, nulla iam questio est, quin habeant, et dare possint, sed perniciose habeant, pernicioseque trad a n t, quia ex tra uinculum pacis sunt.

§ 7. N eu tri sacram ento iniu ria facienda est.

§ 8. Sicut non recte habet qui ab u n itate discedit, sed tam en habet, e t ideo re d eu n ti non red d itu r, sic etiam non recte dat qui ab u n itate discedit, sed dat tam en, et ideo quod ab eo accepit uenien ti ad u nitatem non itera tu r.

§ 9. Sicut re d eu n ti non re d d itu r quod et foris habebat, sic u enienti repetend um non est quod foris acceperat. U nde consequenter in tellig itu r peru ersitatem hom inum esse corrigendam , sanctitatem au tem sacram entorum in nullo peruerso esse uiolandam . C onstat enim, earn in peruersis hom inibus et sceleratis, siue in eis, qui intus sunt, siue in eis, qui foris, inpollutam atque inuiolabilem perm anere, et quod dicun tu r earn m ali polluere, qu antum in ipsis est dicuntur, cum ilia inpolluta perm anean t; sed in bonis perm an en t ad prem ium , in m alis p erm an en t ad iudicium.

§ 10. Quomodo catholici non clarificant Dominum, qui sacram enta eius tam débita ueneratione prosecuntur, ut, etiam si ab indignis tra c ta ta fuerin t, illis sua p eru ersitate dam pnatis, ilia in tem erata sanctitate p erm an ere d em o n stran tu r?”

(12)

[113 De distinctione potestatis 23

2. D i c t u m G r a t i a n i p. c. 97 C. I q. 1:

„Ex his u erbis A ugustini constat, in om nibus tam apostatis quam hereticis uel dam pnatis p erm anere C hristi sacram enta uera, q uan tu m ad se, et sancta, et nisi peniten tia uel ind ulg entia subuentum îu e rit, ad dam pnationem u surpatoris peruenient, u el habentis, uel dantis, uel accipientis. Quid ergo prodest, quod uera et sancta sunt, cum u su rpatores suos eque périm ant, ac si essent m ala et noxia? C rassus au ru m sitiuit, aurum bibit; eque p eriit euro auro, sicut uero ueneno.

§ 1. Item au ru m eque uerum est in area furis, sicut in th esauris regis. Sed a fu re, quia illicite h abetur, illicite d atu r u el acci- p itu r; a rege autem licite h abetur, d atu r et accipitur; ideo ipse fu r et com m unicator fu rti (nisi fo rte de conscientia fu rti se p urgauerit), u t perh ib et G elasius ad A nastasium inp erato- rem , u terq u e iuste et digrte dam pnabitur.

§ 2. O pponitur autem huic sen tentiae A ugustini: Potestas dandi baptism um , e t ius consecrandi dom inicum corpus, et largiendi sacros ordines, plurim um in te r se differunt. Suspenso enim uel deposito sacerdote, n u lla ei re lin q u itu r potestas sacrificandi. S acram entum tam en baptism i non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, ueru m etiam ab heretico u el pagano si m in istratu m fuerit, nu lla reiteratio n e uiolabitur; nu lla au tem ra tio sinit, u t in te r sacerdotes hab ean tu r, qui de m anibus laici uel pagani oleum sacrae (imo execrandae) unctionis assum unt. Non ergo consequenter colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi re lin q u itu r, potestas etiam d istri- buendi sacros ordines eis re lin q u a tu r, quam uis u tru m q u e consecratione proueniat. D egradatus enim episcopus potestatem largiendi sacros ordines non habet, facultatem baptizandi ta rnen non am isit.

§ 3. Sed ne A ugustinum in hac sententia penitus reprobem us, in - tsllig am us aliud esse potestatem distribuendi sacros ordines, aliud esse executionem illius potestatis. Qui in tra u n itatem catholicae ecclesiae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, offitium et executionem sui offitii ex consecratione adipiscuntur. R ecedentes uero ab in teg ritate fidei, potestatem acceptam sacram ento tenus retin en t, effectu suae potestatis penitus p riu an tu r, sicut coniugati ab inuicem discedentes coniugium sem el initum non dissoluunt, ab opere tam en coniugali in u e n iu n tu r alieni.

§ 4. De his ergo, qui accepta sacerdotali potestate ab u n itate ca tholicae ecclesiae recedunt, loquitu r A ugustinus, non de illis, qui in scism ate uel heresi positi sacerdotalem unctionem acci p iunt; alioquin esset contrarius Calcedonensi concilio, in quo

(13)

24 Ks. K. Nasilowski _[12] ordinati a sym oniacis in nullo proficere iudicantur, et Inno- centio, qui ordinatos a ceteris hereticis per prauam m anus in- positionem solam dam pnationem et uulnus capitis assecutos testatu r.

§ 5. Q uam uis possit g en e raliter dici, sacram enta, que apud hereticos non aliter quam in ecclesia Dei celebrantu r, u era et ra ta esse q uan tu m ad se, falsa uero e t inania q u an tu m ad effectum , e t in his, a quibus m ale tra c ta n tu r, et in illis, a quibus m ale suscipiuntur. Nec m irum , ipsa enim salus n ostra bucel- lam Iudae dedit; statim cum bucella non bonus, sed m alignus spiritus in tra u it: quare? non quia bonus non d aret bonum , sed quia m alus m ale accepit bonum ; sicque bonum effectum bo num non habuit, quia ubi illud faceret non inuenit.

§ 6. Item Dominus in p a tria sua presens e t uerus affuit; non per m alum m inistrum , sed per sem et ipsum nichil potuit, quia fidem non inuenit; pro p erfidia aliorum non caru it sua u eri- tate, sed effectus boni u irtu te.

§ 7. Quod u t plane in om nibus sacram entis ostenderet, bis est transfig u ratu s, cum esset in carne. In una tran sfiguration e sicut sol ap a ru it m irabilis, u t fides credentium au g e retu r ad contem plandam celestem gloriam super se eleuatam . In a ltera u t p eregrinu s et incognoscibilis de se dubitantibus ire se longius finxit, et, ne agnosceretur, eorum oculos tenu it: an quid aliud, nisi ut, quia p er fidem non e ra t in cordibus eorum, longius se ab iis recedere ostenderet, et quia ipsum non credebant esse quod erat; u id ere n t etiam eum alium quam erat? Ecce in u traq u e uisione sua e ra t praesentia et ueritas; sed in u na ex ercebatur fides, u t m agis cred eren t quam credebant, in altera ten eb a tu r incredulitas, ne etiam agnoscerent quod uidebant. S acram entum ergo corporis et sanguinis sui aliis est ad salutem , aliis ad iudicium . Fides etiam , quam uis sit uera, tarnen sine operibus m ortua est. Sic et om nes decem uirgines eq u aliter e ra n t uirgines, sed ex his e ra n t quinque fatuae et quinque prudentes. Equa e ra t uirg in itatis ueritas, sed pro eiusdem uirginitatis intentione non om nibus equa m eriti iden- titas. Sic etiam est es sonans a u t cym balum tinniens m arti- riu m uel elem osina, quam nescit karitas. Si uero cecus ceco lucernae m in istret u eritatem , n eu ter tarnen ideo m agis suam illu m in ât cetitatem . Sic et m alus m in istrat m alo uera sacra m enta, sed non ideo dona spiritualia, quia m alis eorum m e- ritis S piritus sanctus inpeditur, ne in eis quod suum est opere tu r. Unde Innocentius, cum heretico ru m baptism a concédât esse ratum , non tarnen ex illo baptism ate concedit h aberi Spi- ritu m sanctum . E t Leo hos, qui form am baptism atis accepe- ru n t, non sinit rebaptizari, sed iu b et S p iritu m sanctum , quem

(14)

[13J De distinctiorie potestatis ₂₅ <".b hereticis nem o accepit, p er eius inuocationem e t m anus in - positionem a catholicis sacerdotibus consequi. Sciendum u ero est, quod sacram en ta h ereticorum d icu n tu r irrita , u el etiam dam pnanda, falsa et inania, non quan tum ad se, cum sin t sancta et u era etiam ab heretico celebrata, sed quia, cum illi cite dantibus perfidis sint ad iudicium , illicite ab eis accipientibus non conferunt S piritu m sanctum . Irrita et non u era d icu ntu r, quia quod p ro m ittu n t e t conferre cred u n tu r non trib u u n t, e t ideo dam pnanda, u t ea d ari uel recipi ab hereticis non ap p ro b etu r sed in terd icatu r. Non enim q u an tu m ad se polluta sunt, quam uis ab hereticis pollui dicantur. U nde G re gorius com m unionem A rii uocat execrationem , e t Innocentius uocat Bonosi ordinationem dam pnationem , non quod ita in se sint, sed quia m aie d antibus u el accipientibus id efficiunt. Sic etiam Ieronim us in Osee sacrificia eorum panem luctus uocat non quantum ad se, sed q u antum ad effectum , quod ipsem et ostendit, subiungens: ,Quicumque com ederint e x eo, con tam inabu ntu r, quia sibi ad iudicium sum en t.’ ”

T I T Ü L Ü S P R I M U S DE DISTINCTIONE POTESTATIS

C A P U T P R I M U M

De oppositione Gratiani contra opinionem Augustini in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 relata

I. D e i n t r o d u c t i o n e o p p o s i t i o n i s

P ostquam G ratian us in principio et in § 1 dicti p. c. 97 C. I q. 1 sententiam A ugustini de valore sacram entorum ab haereticis collatorum re ttu lit, oppositionem co ntra hanc sententiam adducit.

S ententia au tem A ugustini ita a G ratiano re fe rtu r: „Ex his uerbis A ugustini constat, in om nibus tam apostatis quam hereticis u el dam pnatis p erm anere C hristi sacram enta uera, q u an tu m ad se, et sancta, et nisi p en iten tia u el indulgentia subuentu m fu e rit, ad dam pnationem u su rp ato ris peruenient, u el habentis, u el dantis, uel acctipientis. Quid ergo prodest, quod u e ra et sancta sunt, cum u surpatores suos eque périm an t, ac si essent m ala et noxia? Crassus au ru m sitiuit, au ru m bibit; eque p e riit uero auro, sicut uero ueneno. § 1. Item au ru m eque u eru m est in area furis, sicut in th e- sauris regis. Sed a fure, quia illicite h ab etu r, illicite d a tu r uel acci- p itu r; a rege autem licite h ab e tu r, d a tu r et accipitur; ideo fu r e t com m unicator fu rti (nisi forte de conscientia fu rti se p urgau erit),

(15)

26 Ks. K. Nasiiowski _[14] u t perh ib et G elasius ad A nastasium inperatorem , u terq u e iuste et ■digne d am pnabitur.”

C ontra vero hanc A ugustini sententiam in § 2 eiusdem dicti ita le g i mus: „O pponitur autem huic senten tiae A ugustini: Potestas dandi baptism um , et ius consecrandi dom inicum corpus, et largiendi sacros ordines, plurim um in te r se d ifferunt. Suspenso enim uel deposito sacerdote, nulla ei re lin q u itu r potestas sacrificandi. S acra- m entum tarnen baptism i non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, ueru m etiam ab heretico uel pagano si m in istratu m fuerit, n ulla reiteratio n e uiolabitur; nu lla autem ra tio sinit, u t in ter sacerdotes h ab eantur, qui de m anibus laici uel pagani oleum sacrae (imo execrandae) unctionis assum unt. Non ergo consequenter colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi relin q u itu r, potestas etiam distribuendi sacros ordines eis re lin q u a tu r, quam uis u tru m - que consecratione proueniat. D egradatus enim episcopus potestatem larg ie n d i sacros ordines non habet, facultatem baptizandi tarnen non am isit.”

II. D e c h a r a c t e r e q u a e s t i o n i s o p p o s i t i o n e m G r a t i a n i c o n t i n e n t i s

In recta exam inatione huius oppositionis contra opinionem A ugustini a G ratiano allatae ch aracter ipsius quaestionis, in qua M agister cum Doctore illo Ecclesiae se dissentire dicit, p raeterm it- tendu s non est.

A uctoritas A ugustini in C. I q. 1 c. 97 re la ta in quaestionem de effectu sacram enti ordinis u t una ex duabus obiectionibus thesi G ratian i de sacram ento ordinis p er haereticos m inistrato eoque effectu caren ti introducta est.

In dicto enim p. c. 96 C. I q. 1, ergo im m ediate ante praefatam .auctoritatem A ugustini, contra eandem thesim M agistri alia quoque obiectio ponitur, scilicet: „Quod uero per hereticos sacram enta d ig nitatis m in istrata dicuntur carere effectu, in p ro b atu r auctoritate A nastasii Papae...” 1 Obiectio haec a G ratiano re fu ta tu r in eodem dicto ita scribenti: „Sed hoc eum (Anastasium; KN) illicite et non canonice, imo contra décréta suorum predecessorum et successorum fecisse, prob at F elix et Gelasius, qui Acacium ante A nastasium excom m unicauerunt, et Horm isda, qui ab ipso A nastasio tertiu s eundem Acacium dam pnauit. U nde etiam ab ecclesia Rom ana re p u - diatur, et a Deo fuisse percussus legitur in gestis R om anorum P on- tificum (cf. D. X IX c. 9). hoc modo: ,A nastasius secundus natione Rom anus, etc.’ ”

1 G r a t i a n u s a u c to rita te m A n astasii P a p a e hie pro v o catam in D. X IX c. 8 re fe rt.

(16)

De distin ctio n e p o te sta tis ₂₇

Deinde eidem thesi de sacram ento ordinis p er haereticos m i- n istra to effectu caren ti M agister ex p ra e fa ta au ctoritate A ugustini in C. I q. 1 c. 97 re la ta obicit, u t p a te t ex inscriptione huius capitis: „ Ite m obicitur illud A ugustini ad P arm en ian u m de hereticis etiam d am p n atis.”

U t ex his patet, non est dubium , quin etiam quaestio in dieto p . c. 97 C. I q. 1 a G ratiano p e rtra c ta ta circa effectum sacram enti ordinis v ersetur, e t in hoc fundam ento problem a de potestate exa- xninetur.

C haractere quaestionis dem onstrate, in qua in te r utru m q u e vi- Tum doctum oppositio re fe rtu r, personae quoque indicandae sunt, <le quibus in p ra efa ta quaestione serm o est.

III. D e p e r s o n i s a u c t o r i t a t e i n C. I q. 1 c. 97 r e l a t a e t d i e t o G r a t i a n i p o s t h a n c a u c t o r i t a t e m

c o m p r e h e n s i s

In aucto ritate C. I q. 1 c. 97 contenta A ugustinus de sacram en- to ru m m inistris in d ig n is , m a lis , p e r v e r s is , et s c e le r a tis , s iv e in tu s s i v e fo r is s in t, de eis etiam , q u i ab E cc le sia r e c e d u n t, de a p o sta tis,

d e s c h is m a tic is , de s e p a r a tis ab u n ita t e E c c le sia e c a th o lic a e , de d is- c e d e n t ib u s a b u n ita t e , et de d a m n a tis disserit.

G ratianus autem in dicto post m em oratam au ctoritatem non so lu m de m a lis , a p o s ta tis , et d a m n a tis , verum etiam de h a e r e tic is , s u s p e n s is , d e g r e d a tis , et d e p o s itis sacerdotibus expresse loquitur.

In principio dicti p. c. 97 C. I q. 1 G ratianus scribens: „Ex his n e rb is A uguistini constat, in om nibus ta m a p o s ta tis q u a m h e r e tic is u e l d a m p n a tis perm an ere C hristi sacram enta uera, q uan tu m ad se...” in p raefata aucto ritate A ugustinum etiam de his haereticis loqui intelligit, qui num quam catholici fuerunt.

H orum om nium ratione h ab ita solutionem quaestionis de effectu sacram entorum in dicto p. c. 97 C. I. q. 1 allatam omnes sacram en- to ru m m inistros indignos respicere concludendum est, i. e. apostatas, .schismaticos, haereticos, m alos catholicos, suspensos, degradatos, depositos, et dam natos, ad quos Ultimos, co ng ru en ter cum term ino logia aucto ritatu m D ecreti, etiam excom m unicati adnu m eran di sunt. Sed in oppositione G ra tia n i contra opinionem A ugustini recte exa- m inanda ra tio quoque finis ab utro qu e auctore in sua expositione in ten ti habenda est.

IV . D e f i n e a b A u g u s t i n o e t G r a t i a n o i n e o r u m e x p o s i t i o n e i n t e n t o

S en ten tia A ugustini in principio dicti p. c. 97 C. I q. 1 a G ra tia n o re lata: „Ex his uerbis A ugustini constat, in om nibus tam ap o statis quam hereticis uel dam pnatis p erm an ere C hristi

(17)

sacra-28 Ks. K. Nasilowski _[16] m enta uera, quan tu m ad se, e t sancta, et nisi p en iten tia uel in d u l- gentia subuen tu m fuerit, ad dam pnationem u surpatoris p eruenient, uel habentis, uel dantis, u el accipientis” exem plo de auro e t de fu re etiam ex A ugustino desum pto in principio dicti p. c. 97 C. I q. 1 ita a M agistro illu stra tu r: „Quid prodest, quod u era e t sancta sunt (sacram enta; KN), cum u surp atores suos eque périm ant, ac si essent m ala et noxia? Crassus aurum sitiuit, au ru m bibit; eque p e riit uero auro, sicut uero ueneno. § 1. Item au ru m eque uerum est in area furis, sicut in thesauris regis. Sed a fure, quia illicite hab etu r, illicite datur, uel accipitur; a rege autem licite h abetur, d a tu r et accipitur; ideo ipse fu r e t com m unicator fu r ti (nisi forte de conscientia fu r ti se purgauerit), u t p erh ib e t Gelasius ad A nastasium inperatorem , u terq u e iuste et digne d am p nab itur.”

U t patet, opinio A ugustini sacram enta ab haereticis celeb rata ra - tione sui vera, e t tan tu m illicita esse probantis a G ratiano non m u- ta tu r. In quaestione tarnen de sacram entis exam indanda diveresus finis ab Augustino, diversus vero a G ratiano in ten tu s facile p e r- spici potest.

F inis enim ab A ugustino in ten tu s ex verbis C. I q. 1 c. 97 satis p atet: „Quod quidam dicunt, baptism a, quod accepit, non am ittit qui recedit ab ecclesia, ius tarnen dandi, quod accepit, am ittit, m ultis modis .aparet fru stra et in an iter dici. § 1. Prim o, quia nu lla ostend itur causa, cur ille, qui ipsum baptism um am ittere non po test, ius dandi am ittere possit. U trum que enim sacram entum est, et quadam consecratione hom ini d a tu r u trum q ue, illud cum baptiza- tu r, illud, cum ordin atu r; ideo non licet a catholico u tru m q u e ite ra ri.”

A ugustinus ig itu r im prim is v aliditatis sacram entorum ab h aere ticis collatorum et potestatis sacram entalis non am ittend ae ration e h ab ita de sacram entis disserit, quam vis ipsa rei n a tu ra exigenti etiam de adm inistration e horum sacram entorum illicita loquatur.

Finis autem expositionis G ra tia n i principio de sacram entis ab haereticis celebratis ration e sui validis cum Augustino admisso exam inatio quaestionis de effectu eorundem sacram entorum est, u t sive ex introductione huius quaestionis in dicto p. c. 96 C. I q. 1, de quo paulo supra serm o e ra t, sive ex cuncto dicto p. c. 97 C. I q. 1 patet.

D em onstrato ch aractere quaestionis, in qua G ratianus A ugustino répugnât, enum eratis quoque personis, quas p ra efa ta oppositio respicit, atqu e fine indicato ab utroqu e viro docto in sua expositione intento ipsum obiectum e t ratio oppositae u triu sq u e viri docti senten tiae generali modo consideranda est.

(18)

{17] De distinctione potestatis ₂₉ V. D e o p p o s i t i o n i s o b i e c t o i n g e n e r e

Oppositio G ra tia n i contra sententiam A ugustini in C. I q. 1 c. 97 re la tam diversa ab ea opinione consistit in dicto post hanc auctoritatem a M agistro exposita. Sed sive in prim a sive in secunda opinione opposita non ta n tu m unica, sed p lures assertiones affe- ru n tu r. Obiectum autem oppositionis ta n tu m aliquae u triusq ue viri docti assertiones constituunt, non vero om nes sibi oppositae sunt, cum aliquibus enim assertionibus A ugustini G ratianus con cordat, aliquibus vero répugnât.

U t ig itu r obiectum oppositionis in te r u triusqu e viri docti opinionem consistentis recte assignari possit, im prim is principaliores utriu sq u e opinionis assertiones singulae indicandae sunt, deinde, u tru m omnes, an ta n tu m aliquae M agistri affirm ationes senten tiam atq ue persuasionem eiusdem propriam m anifestent, exam i- nan d u m est, denique, in quibus assertionibus u terq u e v ir doctus concordet, in quibus vero différât, indicandum est, necnon ipse huius d ifferentiae m odus e t ra tio dem onstranda est.

A. De opinionibus A u g u stin i et Gratiani concordantibus 1. E nuntiationes A ugustini

A d opinionem A ugustini in C. I q. 1 c. 97 re la tam quod attinet, principia p o n u n tu r haec:

N eque baptism us, neque ordo, neque potestas sive baptism i dandi sive ordinum conferendorum recedentibus ab Ecclesia am ittitu r: „Quod quidam dicunt, baptism a, quod accepit, non a m ittit qui re - cedit ab ecclesia, ius tam en dandi, quod accepit, am ittit, m ultis modis ap a ret fru stra et in an iter dici. § 1. P rim o, quia n u lla osten- d itu r causa, cur ille, qui ipsum baptism um am m ittere non potest, ius dandi am itte re possit. U trum que enim sacram entum est, et quadam consecratione hom ini d a tu r u trum que, illud cum baptiza- tu r, illud, cum o rd in atu r; ideo non licet a catholico u tru m q u e iterari... § 3. S icut autem in baptism o est quod p e r eos d ari possit, sic in ordinatione ius dandi est...”

U t patet, A ugustinus sacram entalem ordinis potestatem inam is- sibilem esse agnoscit.

P ra e te r sacram entalem ordinis potestatem potestas quoque non sacram entalis eaque am issibilis ab A ugustino agnoscitur, qui in § 2 eiusdem au ctoritatis sic prosequitur:

„Nam si quando ex ipsa p arte uenientes etiam prepositi pro bono pacis, correcto scism atis erro re, suscepit sunt, etsi uisum est opus esse, u t eadem offitia g ererent, que agebant, non su n t ru rsu s ordi nandi, sed sicut baptism us in eis, ita et ordinatio m ansit integra, quia in precisione fu e ra t uicium (quod u n itate pacis est correctum ),

(19)

so Ks. K. Nasilowski _[181 non in sacram entis, que ubicum que su n t ipsa sunt. E t cum ip si expedire u id etu r ecclesiae, u t prepositi eorum, uenientes ad ca- tholicum societatem , honores suos ibi non adm inistrent, non e is tarnen ipsa ordinationis sacram enta d etra h u n tu r, sed m an en t su p er eos. Ideoque non eis m anus inponitur, ne non hom ini, sed ip si sacram ento fia t in iu ria.”

Secundum ig itu r A ugustinum sacerdotes ex haeresi ad Eccle- siam redeuntes, licet sacram entalem ordinis potestatem h abeant, officia tarnen sacerdotalia nonnisi ex perm issione Ecclesiae exsequi possunt. D ubium autem non est, quin perm issio haec u t in ipso> perm itten te, sic in perm issionem accipiente potestas quaedam sit, e t quidem non sacram entalis, nam ille eam recipi intellig itur, qu i potestate sacram entali iam pollet.

A ugustinus tarnen non solum de validitate sacram entorum b a p - tism i et ordinis ab haereticis collatorum , verum etiam de licita et illicita hör um sacram entorum adm inistratione loquitur:

„§ 3. Sicut autem in baptism o est quod per eos d ari possit, sic in ordinatione ius d andi est; u tru m q u e ad perniciem suam , q u am - diu k arita te m non h ab en t u nitatis; sed tarnen aliud est non habere, aliud perciciose habare, aliud salu b riter habere. Q uicquid nort h ab e tu r dandum est, cum opus est dari, quod uero perniciose h a betu r, p er correctionem depulsa pernicie agendum est, u t salu b ri te r hab eatu r. Quod si laicus alicui p ereu n ti necessitate conpulsus baptism a dederit... an quisquam d ix erit pie esse rependum . N u lla necessitate cogente si fiat, alieni m uneris usurpatio est. Si au tem nécessitas urg eat, au t nullum , au t ueniale delictum est. Sed si n u lla necessitate u su rp etu r, et a quolibet detur, quod datum fu e rit non potest dici non datum , quam uis recte dici possit illicite datum . Illiciti ergo usurpationem corrigit rem iniscentis et penitentis affectus. Quod si non correxit, m aneb it ad penam u surpatoris quod da tu m est, uel eius, qui illicite dédit, uel eius, qui illicite accepit: non tarnen pro no dato habebitur. § 4. Si enim aliqui fu rtim e t ex trao rd in arie, non in m onetis publicis, au ru m uel arg entum p e r- cutiendo signauerint, cum fu e rit deprehensum , nonne illis punitis uel indulgentia liberatis cognitum regale signum th esauris re g a - libus cogeretur? § 5. Si forte m iliciae caracterem in corpore suo non m ilitans pauidus ex h o rru erit, et ad clem entiam in p erato ris confugerit, et in p etra ta uenia m ilitare iam ceperit, n um quid homine- liberato atque correcto caracter ille repetitu r, ac non potius ag n i- tus approbatur? ... § 9. U nde consequenter in tellig itu r p e ru e rsita - tem hom inum esse corrigendam , sanctitatem autem sacram entorum in nullo peruerso esse uiolandam . C onstat enim, eam in p eruersis hom inibus e t sceleratis, siue in eis, qui intus sunt, siue in eis, qui foris, inpollutam atque inuiolabilem perm anere, et quod d icu n tu r eam m ali polluere, quantu m in ipsis est dicuntur, cum illa

(20)

inpollu-[19] De distinctione potestatis ₃₁ ta perm aneant; sed in bonis p erm an en t ad prem ium , in m alis p e r m an en t ad iudicium .”

2. E nuntiationes G ratiani

Cum opinione A ugustini hae G ratian i enuntiationes concordant: U t A ugustinus, sic G ratianus sacram enta ab haereticis vel ab aliis quibusvis sacerdotibus indignis in form a Ecclesiae celebrata ratio n e sui valida esse, sed, nisi poenitentia vel ind ulgen tia subveniatur, u surpatoribu s suis non prodesse tenet:

„Es his uerbis A ugustini constat, in om nibus tarn apostatis quam hereticis uel dam p natis p erm anere C hristi sacram enta uera, q uan tum ad se, et sancta, et nisi peniten tia uel ind ulgen tia sub uen tu m fuerit, ad dam pnationem u surpatoris p eru en ien t uel habentis, u el dantis, uel accipientis. Q uid ergo prodest, quod uera et sancta sunt, cum usurpato res suos eque périm ant, ac si essent m ala et noxia? C rassus a u ru m sitiuit, au ru m bibit; eque p eriit uero auro, sicut uero ueneno.”

U t dictum est, ad m in istratio sacram entorum illicita et ab A ugustino, et a G ratiano fu ris exem plo illu stra tu r:

„Item au ru m eque u eru m est in area furis, sicut in thesauris. regis. Sed a fure, quia illicite h abetur, illicite d atu r uel accipitur: a rege autem licite h ab e tu r, d a tu r et accipitur; ideo ipse fu r e t com m unicator fu rti (nisi forte de conscientia fu rti se purgauerit), u t p erh ib e t Gelasius ad A nastasium inperatorem , u terq u e iu ste et digne dam p n ab itu r.”

Ex sen ten tia A ugustini de sacram entis ab haereticis valide, sed' tan tu m illicite celebratis in principic dicti p. c. 97 C. I q. 1 a G ra tiano rep etita, atq u e eodem u t a Doctore illo Ecclesiae exem plo au ri et fu ris illu stra ta , neenon ex eo, quod M agister p raefatam A ugustini aucto ritatem in quaestionem de sacram ento ordinis p er haereticos m inistrato eoque effectu carenti, ergo in quaestionem potestatem sacram entalem haereticis habitam nu llaten u s in dub ium revocantem in tro d u x erit, eandem esse u t A ugustini, sic G ratian i de ad m inistration e sacram entorum ab haereticis confectorum vel collatorum valida, sed ta n tu m illicita, atque de sacram en tali ordin is potestate neque e x tra Ecclesiam am ittenda sententiam concludendum est.

Immo in § 3 dicti p. c. 97 C. I q. 1 G ratianus de potestate sacra m entali sacerdotibus ab Ecclesia recedentibus re te n ta expresse af firm ât ita scribens: „R ecedentes uero ab in teg ritate fidei, potesta tem acceptam sacram ento ten u s retin en t...”

Cum opinione A ugustini de sacram entis haereticorum su pra re lata etism hae enuntiationes G ratian i concordant ex oppositione in<. § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 adducta desum ptae: „Sacram entum ....

(21)

32 Ks. K. Nasiłowski _[20] bap tism i non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, uerum etiam ab heretico uel pagano si m in istratu m fu erit, nu lla re ite ra - tione uiolabitur; nulla autem ratio sinit, u t in te r sacerdotes habe- an tu r, qui de m anibus laici uel pagani oleum sacrae (imo execrandae) unctionis assum unt... D egradatus... episcopus... facultatem baptizandi... non am isit.”

B. De opinionibus A u g u stin i et Gratiani discordantibus Quod a ttin e t autem ad alias enuntiationes in dicto p. c. 97 C. I q. 1 a G ratiano allatas, aliquas ex eis cum A ugustini opinione discordare an im advertendum est.

Etenim quod a ttin e t ad ipsum argum entan di m odum , A ugusti nus ex sim ilitudine baptism i et ordinis neque baptism um , neque ordinem , neque potestatem haec sacram enta conferendi am itti posse concludit.

G ratianus autem Augustino ex sim ilitudine baptism i e t ordinis arg um en tanti, et ex potestate baptizandi de potestate ordines con ferend i concludenti inconsequentiam obiciens in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 ita scribit:

„O pponitur autem huic sen tentiae A ugustini: Potestas dandi bap tism um , et ius consecrandi dom inicum corpus, et largiendi sacros ordines, plurim um in ter se d ifferunt. Suspenso enim uel deposito sacerdote, nu lla ei re lin q u itu r potestas sacrificandi. S acram entum tam en baptism i non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, u eru m etiam ab heretico uel pagano si m inistratum fu erit, n ulla re iteratio n e uiolabitur; nulla autem ra tio sinit, u t in te r sacerdotes hab ean tu r, qui de m anibus laici uel pagani oleum sacrae (imo execrandae) unctionis assum unt. Non ergo consequenter colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi re lin q u itu r, potestas etiam d istrib u en d i sacros ordines eis re lin q u a tu r, quam uis u trum q ue consecratione proueniat. D egradatus enim episcopus potestatem larg ien di sacros ordines non habet, facultatem baptizandi tam en non am i sit.”

G ratianus ig itu r in hoc fragm ento in te r sacram enta ration e potestatis ea adm in istrand i distinguit. D istinctio igitur haec sim ili modo sacram enta ipsa et potestatem ea ad m inistran di respicit.

Distinctio autem sacram entorum non sem el a M agistro ponitur, u t in dicto p. c. 39 C. I q. 1, ubi v ir ille doctus sacram enta alia necessitas, alia vero dignitatis esse asserit, deinde in dicto p. c. 43 C. I q. 1, ubi characterem sacerdotii ab aliis sacram entis diversum describit.

S acram entorum autem distinctionem , de qua in oppositione contra A ugustinum in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 a G ratiano adducta serm o est, opinionem M agistri propriam rep raesen tare ex secunda p arte dicti p. c. 39 C. I q. 1 p atet, ubi sim ilis sacram entorum distinctio

(22)

[21] De distinctione potestatis ₃₃ modo ipsius G ratian i sententiam denotanti in trod ucitu r, scilicet verbis: „Sed notan dum est...” Q uia autem p ra efa ta sacram entorum distinctio eorundem sacram entorum distinctioni in oppositione con tra A ugustinum in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 adductae sim ilis est, sequitur, u t huic quoque distinctioni ipse M agister assentiat.

U t dictum est, d ifferen tia in te r A ugustini et G ratian i sen ten tiam non solum ration e diversi sacram entorum characteris, verum etiam ratio ne diversae potestatis ad v aria sacram enta ad m inistran da ne- cessariae a M agistro disceptatur.

P rae te rea differen tia in te r opinionem A ugustini et G ra tia n i in § 5 dicti p. c. 97 C. I q. 1 ita an n o tatu r: „Q uam uis possit genera lite r dici, sacram enta, que apud hereticos non aliter quam in ecclesia Dei celebrantur, u era et ra ta esse q u an tu m ad se, falsa uero et inania q u antu m ad effectum , et in his, a quibus m ale tra c ta n tu r, e t in illis, a quibus m ale su scipiuntur.”

U t ex hoc patet, differentia in ter u tru m q u e viru m doctum potissim um in diverso modo opiniones form andi consistit. Secundum enim G ratian um A ugustinus generali modo opinionem suam pro- posuit, cui opinio M agistri speciali modo form ata opponitur.

P artialis tan tu m e t non adaequata in te r utru m q u e v iru m doc tu m differentia etiam enuntiatione G ratian i in § 3 dicti p. c. 97 C. I q. 1 allata p robatur: „Sed ne A ugustinum in hac senten tia penitus reprobem us, intelligam us...”

VI. D e G r a t i a n o a s s e r t i o n u m o p i n i o n i A u g u s t i n i o p p o s i t a r u m a u c t o r e

U t dictum est, assertiones de baptism o a laicis catholicis vel paganis collato in Ecclesia non iterando, sim iliter de ordinato a laicis catholicis vel paganis in ter sacerdotes non habendo, item de potestate baptizandi sacerdoti degradato non amissa, cuncta opinione M agistri de sacram entis dilligenter pensata u t eius certa sen ten tia atque persuasio recte re p u ta ri possunt.

E nuntiationes tarnen in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 contentae: „Suspenso enim uel deposito sacerdote, n u lla ei re lin q u itu r potestas sacrificandi...”, et: „D egradatus enim episcopus potestatem largiendi sacros ordines non habet...”, quia A ugustino a G ratiano oppositae sunt, cum sen ten tia Doctoris illius Ecclesiae discordare videntur.

A ugustinus enim ex sim ilitudine sacram enti baptism i et ordinis concludens ius ordines conferendi eodem modo ac ius baptizandi, quia u tru m q u e sacram entum est, am itti non posse affirm at. G ra tianus vero ex d iv ersitate eorundum sacram entorum concludens episcopum degradatum facultatem quidem baptizandi retin e re, po testatem tarnen ordines sacros conferendi non h ab ere asserit.

(23)

34 Ks. K. Nasiłowski _[221 Q uaestio ig itu r est, an assertiones istae u t sententiae M agistrl p ro p riae eidem adscribi possint, et, si ita sit, quanam significatione. U traqu e enim p raefata assertio de potestate sacram entali am ittend a intelligi possit, u t ex eo patet, quod suspenso, degradato vel deposito sacerdcti n u lla prorsus potestas Eucharistiam consecrandi vel ordines conferendi relicta esse dicitur.

A d quam quaestionem solvendam im prim is character ipsius oppositionis in § 2 dicti p. c. 97 C. I q. 1 contra opinionem A ugustini a G ratiano allatae exam inandus est. U t autem de hac oppositione M agistri recta opinio fo rm ari possit, quaedam de ipso modo oppo- sitiones vel obiectiones ponendi a G ratiano adhibito p raem itten d a sunt.

A. De Gratiani opponendi modo

M agister in argum entando obiectionibus vel oppositionibus saepe u titu r, et opiniones in eis allatas suas non facit. E t sic in dicto p. c. 18 C. I q. 1 G ratianus verbis „Sed obicitur” obiectionem po- nit, sed eius argum ento non consentit, verbis „His ita resp o n d etu r” sententiam propriam ab opinione in obiectione adducta alienam in eodem dicto proponens.2

S im iliter in § 1 dicti p. c. 22 C. I q. 1 M agister verbis „Item o p p o n itu r” obiectionem adducit, cui tarnen non consentit, ad q uam in fine eiusdem dicti verbis: „Sed de prophetia B. Ieronim us... con- p eten te r soluit...” respondent.3

Sim ili modo in dicto p. c. 24 (palea est) C. I q. 1 obiectioni a verbis incipienti „Item obicitur” M agister in fine eiusdem dicti verbis: „Sed nichil horum sym oniacis p atro c in atu r” 4 respondet

2 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 18 C. I q. 1: „Sed obicitur: Alii h e re - tici a fide ex o rb itan t, sym oniaci autem , etsi g ra tia m S p iritu s sancti u en a le m p u ta n t, tarnen a fide non su n t alieni, a tq u e ideo, quod a b Inno cen tio de ceteris h ere ticis d ec e rn itu r, ncm u a le t conseq u en ter de illis intelligi. His ita resp o n d e tu r: Sym oniaci, etsi fidem te n e re u id e a n - tu r, in fid e lita tis tarnen p erdicioni su b ic iu n tu r.”

3 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 22 C. I q. 1: „§ 1. Item o p ponitur, quod p ro p h etia donum S p iritu s sa n c ti est, hec a u te m in u e te ri testa;m ento a sanctis pro p h etis u en d i consueuerat. U nde S aul a d S am uelem p ro uaticin io expetendo non n isi cum m u n e re ire presum psit... Item C h ri stu s a Iu d a u en d itu s a u ric u lam se ru i sanauit. E xem plo ita q u e Saivlis... p a te t, q u o d d onum S p iritu s sancti em ere u el u en d e re non est peccatum . E xem plo C h risti liq u e t, quod S p iritu s sanotus, etsi in iu s te a sym oniacis u en a lis p u te tu r, uiirtutis tarnen suae no n obliuiscitur, n ec d e sin it effectu m su a e g ra tia e etiam u en d itu s p resta re. S ed de p ro p h etia B. le ro - nim u s in (c. 3) M ichea co n p e te n ter soluit, m alos ta n tu m accepisse, non bonos d en u n cian s.”

4 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 24 (palea) C. I q. 1: „§ 1. Item obici tu r, quod etsi m alu m sit ecclesiastica em ere, tarnen sepe sin istra p rin cipia a d felices p e ru e n iu n t exitus. U t Iacob p er suihplantacionem p e r- u e n it ad benedictionem , u t seges, que 'leprosa m anu s e ritu r, m u n d a