Rozwój sektora budowlanego w Polsce na tle wybranych krajów Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 792. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Joanna Walczyk Katedra Ekonomiki Nieruchomości i Procesu Inwestycyjnego. Rozwój sektora budowlanego w Polsce na tle wybranych krajów Unii Europejskiej 1. Uwagi wstępne Sektor nieruchomości obejmuje rynek budowlany i rynek nieruchomości. Gdy nieruchomość – przedmiot inwestowania, znajduje się w fazie realizacji, jest częścią rynku budowlanego. Ze względu na specyfikę nieruchomości działalność budowlana cechuje się pewną odrębnością na tle pozostałych dziedzin gospodarki1. Tak jak w całym systemie gospodarczym, tak i w sektorze budowlanym pojawiają się pewne wahania. Znaczenie sektora budowlanego zależy jednak nie tylko od fazy cyklu, w jakiej w danej chwili znajduje się gospodarka. Sektor nieruchomości, a tym samym działalność budowlana, pozostaje również pod wpływem czynników wewnętrznych, wynikających ze strukturalnej złożoności obiektu budowlanego oraz długiego cyklu inwestycyjnego. Ponadto duży wpływ na rynek nieruchomości, a pośrednio również na aktywność w sferze tworzenia nowych obiektów budowlanych, wywierają zachowania ludzkie. Przede wszystkim są to takie nieracjonalne zachowania jak powolność reagowania na wyraźne sygnały na rynku i niewyciąganie wniosków z doświadczeń2. Dlatego fazy cyklu budowlanego nie zawsze muszą się pokrywać z fazami występującymi w cyklu koniunkturalnym, a ponadto mogą się odznaczać znacznie większą siłą wahań niż cykl w gospodarce.. 1 2. Organizacja procesów budowlanych, red. L. Rowiński, PWN, Warszawa 1979.. E. Kucharska-Stasiak, Nieruchomość w gospodarce rynkowej, PWN, Warszawa 2006, s. 107..

(2) Joanna Walczyk. 20. Działalność budowlana oraz rynek nieruchomości są zatem ze sobą ściśle powiązane. Problem współzależności obu dziedzin aktywności gospodarczej ma również ważne znaczenie ze względu na gwałtowne przemiany zachodzące obecnie na rynku nieruchomości. Rosnący popyt, wywołany wzrostem dostępności kredytów hipotecznych oraz napływającymi do Polski środkami z unijnych funduszy strukturalnych, zainicjował wiele nowych przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym. Duży wpływ na powodzenie rozpoczętych i planowanych inwestycji wywiera sytuacja panująca w budownictwie. Dlatego też aby lepiej zrozumieć istotę procesów zachodzących w sektorze nieruchomości, należy scharakteryzować działalność budowlano-montażową. Spojrzenie na sektor nieruchomości z punktu widzenia przedsiębiorstw budowlanych może przyczynić się ujawnienia pewnych tendencji, które w innym wypadku mogłyby nie zostać dostrzeżone. Charakterystyka sytuacji panującej w sektorze budowlanym będzie się składać z kilku etapów. Na początku opisana zostanie struktura działalności przedsiębiorstw budowlanych. Następnie wskazane zostaną tendencje pojawiające się w sferze zatrudnienia oraz zaopatrzenia w surowce i materiały budowlane. Analizę zebranych informacji pogłębi spojrzenie na polskie budownictwo na tle krajów Unii Europejskiej. Etap końcowy stanowi natomiast wskazanie tendencji pojawiających się w sektorze budowlanym i sformułowanie wniosków. 2. Charakterystyka produkcji budowlanej w Polsce Budownictwo jest ważnym działem gospodarki narodowej. W Polskiej Klasyfikacji Działalności3, wzorowanej na standardach europejskich, działalności tej została poświęcona sekcja F. W 2005 r. poziom inwestycji budowlanych stanowił 7,7% produktu krajowego brutto. Duże znaczenie dla gospodarki ma również notowana w latach 2005–2006 wysoka dynamika wzrostu produkcji budowlanej. Poglądowe dane na ten temat zaprezentowano w tabeli 1. Chociaż charakterystyka produkcji budowlanej oparta jest w głównej mierze na analizie danych z lat 2004–2006, celowe jest wskazanie, że niektóre przemiany zapoczątkowane zostały już w latach 2002–2003. Dodatkowego komentarza wymaga fakt, że przy wzroście PKB o 5,8% w 2006 r. największe tempo wzrostu odnotowało właśnie budownictwo – 14,6%. W przemyśle PKB wzrósł o 7,7%, a w sektorze usług rynkowych o 5,0%.. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. nr 33 poz. 289). 3.

(3) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 21. Tabela 1. Podstawowe wskaźniki w gospodarce Wyszczególnienie. 2002. 2003. 2004. 2005. Rentowność netto w budownictwie. –2,6. –0,6. 1,1. 1,4. Rentowność netto w przedsiębiorstwach ogółem (w %). –0,2. 1,7. 4,8. 4,5. 103,8. 109,3. 114,2. 120,7. 93,3. 100,2. 115,0. 108,9. 120,1. 124,9. .. 101,4. 103,8. 105,3. 104,5. 105,8. 90,0. 100,6. 106,5. 108,0. .. Stopa bezrobocia (w %). 20,6. 20,7. Dynamika, 2002 r. = 100. PKB. 100. Produkcja budowlano-montażowa. 100. Produkcja sprzedana materiałów budowlanych. 100. Inwestycje. 100. 94,1. 100,6. Dynamika, rok poprzedni = 100. PKB. Produkcja budowlano-montażowa. Inwestycje. Produkcja sprzedana materiałów budowlanych. 89,5. 102,3. 94,1. 108,9. 19,1. 107,1. 99,1. 110,3. 17,6. 115,7. 107,4. 2006. 14,7 . .. .. 114,6. 104,0. .. Źródło: www.stat.gov.pl, 12.01.2007.. Aby lepiej wyjaśnić pojawiające się obecnie w sektorze budowlanym tendencje, konieczne jest scharakteryzowanie produkcji budowlanej pod względem struktury. Istotne jest również przedstawienie problemu zatrudnienia oraz zaopatrzenia w surowce i materiały. Szczegółowe dane dotyczące produkcji budowlanej w latach 2004–2006 według rodzajów obiektów budowlanych przedstawia tabela 2. Tabela 2. Struktura produkcji budowlano-montażowej (w cenach bieżących) według rodzajów obiektów Rodzaje obiektów Produkcja budowlana ogółem (w mld zł) Ogółem (w %). Budynki razem. budynki mieszkalne. – mieszkalne jednorodzinne. – o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe. – zbiorowego zamieszkania. budynki niemieszkalne. – hotele i budynki zakwaterowania turystycznego – biurowe. 2004. 72,34. Struktura (w %) 2005. 76,17. 2006. 87,44. 100,0. 100,0. 100,0. 14,0. 13,9. 13,4. 45,2 1,7. 46,4 1,7. 45,3 1,4. 10,9. 11,1. 10,7. 31,2. 32,5. 31,9. 1,4. 0,7 3,9. 1,1. 0,9 4,0. 1,3. .. 3,6.

(4) Joanna Walczyk. 22. cd. tabeli 2 Rodzaje obiektów – handlowo-usługowe. – transportu i łączności. – przemysłowe i magazynowe. – ogólnodostępne obiekty kulturalne, budynki o charakterze edukacyjnym, budynki szpitali i zakładów opieki medycznej oraz budynki kultury fizycznej. – pozostałe. Obiekty inżynierii lądowej i wodnej. autostrady, drogi ekspresowe, ulice i drogi pozostałe. drogi szynowe, drogi kolei napowietrznych lub podwieszanych. drogi lotniskowe. 2004. 5,0 0,7. Struktura (w %) 2005. 6,0 0,7. 2006. 6,2 .. 10,9. 12,0. 12,2. 7,7. 6,8. .. 2,3. 2,1. .. 54,8. 53,6. 54,7. 20,5. 20,4. 24,9. 3,0. 2,0. 2,2. mosty, wiadukty i estakady, tunele i przejścia nadziemne i podziemne. 0,1. 0,2. .. 2,8. 2,8. 2,8. rurociągi i linie telekomunikacyjne oraz linie energetyczne przesyłowe. 2,6. 1,7. 1,5. 6,7. 6,7. 5,6. 10,6. 11,7. 4,7. 4,7. 4,5. 2,7. 2,1. budowle wodne. rurociągi sieci rozdzielczej i linie kablowe rozdzielcze. oczyszczalnie wód i ścieków. kompleksowe budowle na terenach przemysłowych budowle sportowe i rekreacyjne. obiekty pozostałe, niesklasyfikowane. 2,4. 0,5. 3,3. 2,9 0,7. 9,9. 1,9 .. Źródło: Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, czerwiec 2005 r., Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, czerwiec 2006 r., www.stat.gov.pl, 12.01.2007.. Zgodnie z polską klasyfikacją obiektów budowlanych (PKOB)4 obiekty budowlane podzielone zostały na budynki oraz obiekty inżynierii lądowej i wodnej. Kolejnym kryterium klasyfikacji jest w wypadku budynków ich charakter: mieszkalny lub niemieszkalny. Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli 2 można stwierdzić, że w analizowanym okresie udział dwóch podstawowych sekcji w strukturze budowlano-montażowej cechował się względną stabilnością. Rosnące wskaźniki sprzedaży odnotowały przedsiębiorstwa wykonujące obiekty handlowo-usługowe, obiekty przemysłowe oraz autostrady i drogi. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz.U. nr 112 poz. 1316). 4.

(5) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 23. W tabeli 3 zebrane zostały informacje dotyczące struktury produkcji budowlano-montażowej według charakteru prowadzonych prac (w cenach bieżących). Tabela 3. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej według głównej działalności przedsiębiorstw w latach 2004–2006 2004. Wyszczególnienie. 2005. 2006. Dynamika (rok poprzedni = 100). Ogółem. Roboty budowlane. o charakterze inwestycyjnym. 2004. 2005. 2006. struktura (w %). 99,1. 107,4. 114,8. 100. 100. 100. 96,5. 107,6. 115,2. 73,4. 71,8. 70,4. o charakterze remontowym. 106,2. 107,0. 122,3. 26,6. 28,2. przygotowujące teren pod budowę. 114,8. 184,1. 144,9. 0,8. 1,2. 1,5. wykonujące instalacje budowlane. 92,6. 99,5. 107,8 99,4. 125,8. 117,0. 82,7. 84,0. 83,3. 124,3. 109,6. 99,8. 1,8. 2,0. 1,7. Przedsiębiorstwa. wznoszące budynki i budowle; odpowiedzialne za inżynierię lądową i wodną wykonujące roboty budowlane wykończeniowe. 14,6. 12,7. 29,6. 13,5. Źródło: Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, czerwiec 2005 r.. W 2005 r. blisko 73% zrealizowanej produkcji budowlano-montażowej stanowiły prace o charakterze inwestycyjnym. Pozostałe 27% to roboty budowlane o charakterze remontowym. Rozwinięcie omawianego podziału stanowi rys 1. roboty remontowe 27%. budownictwo ogólne 39%. budownictwo mieszkaniowe 10% budynki niemieszkalne 24%. Rys. 1. Struktura budownictwa w Polsce w 2005 r.. Źródło: opracowanie własne na podstawie: B. Kierski, Sytuacja w budownictwie w 2005 roku, „Forum Budowlane” 2006, nr 5..

(6) Joanna Walczyk. 24. Według wstępnych danych opracowanych przez GUS w 2006 r. odnotowano kolejny wzrost w sektorze produkcji budowlano-montażowej. Prac o charakterze inwestycyjnym i remontowym zrealizowanych na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane zatrudniające powyżej 9 osób było w grudniu 2006 r. o 17,9% więcej niż w roku poprzednim. W 2005 r. najwyższy poziom zrealizowanych robót odnotowały przedsiębiorstwa przygotowujące teren pod budowę – wzrost o 44,9%, wykonujące instalacje budowlane – wzrost o 25,8%, oraz zajmujące się wznoszeniem budynków i budowli, inżynierią lądową i wodną – wzrost o 17,0%. W jednostkach specjalizujących się w wykonywaniu robót budowlanych wykończeniowych produkcja zmniejszyła się o 1,2%. Scharakteryzowanie zatrudnienia w sektorze budowlanym wymaga nakreślenia ogólnej sytuacji panującej na polskim rynku pracy. Od końca 2004 r. można zaobserwować systematyczny spadek bezrobocia. Według danych GUS w styczniu 2004 r. bezrobocie w Polsce wynosiło 20,6% (najwyższy wskaźnik od 1990 r.). W grudniu 2006 r. stopa bezrobocia obniżyła się do poziomu 14,8%, a przeciętne zatrudnienie w ciągu roku wzrosło średnio o 2%. Najwyższy wzrost zatrudnienia w 2006 r. odnotowano w handelu i naprawach (5,1%). Wysoką dynamiką cechował się również sektor obsługi nieruchomości i firm (wzrost o 3,6%) oraz budownictwo (wzrost o 2,8%). Natomiast przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w okresie trzech kwartałów kształtowało się na poziomie 2473,62 zł, tj. o 4,8% wyższym niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Najwyższy wzrost odnotowano w sekcjach: budownictwo (8,4%), pośrednictwo finansowe (7,2%), obsługa nieruchomości i firm oraz przetwórstwo przemysłowe (po 5,6%). W 2006 r. ponad 5,7% ogółu pracowników było zatrudnionych w przedsiębiorstwach budowlano-montażowych. Ponadto odnotowano 10-procentowy wzrost wynagrodzeń w branży budowlanej, będący następstwem ograniczonej liczby wykwalifikowanych pracowników. Pensje robotników i pracowników wykwalifikowanych wzrosły w ciągu roku nawet o ponad 25%5. Informacje dotyczące sytuacji na rynku materiałów budowlanych zaprezentowane zostały w tabeli 1. Do 2002 r. rynek materiałów budowlanych przeżywał kryzys, może o tym świadczyć niski wskaźnik dynamiki. Tendencje wzrostowe pojawiły się jednak już w 2003 r. – wzrost był większy niż w sektorze budowlanym. Wśród przyczyn należy wskazać zbliżającą się akcesję Polski do struktur Unii Europejskiej, zapowiadany wzrost VAT na materiały budowlane oraz likwidację ulgi remontowej. Osłabienie tempa wzrostu produkcji materiałów budowlanych w 2005 r. było natomiast efektem wykorzystywania zgromadzonych zapasów. Obecnie widoczny jest dalszy przyrost produkcji dzięki nowym inwestycjom 5. J. Bolkowski, Emigracja zarobkowa budowlanych, „Forum Budowlane” 2006, nr 9..

(7) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 25. wykorzystującym fundusze unijne. Roczne wskaźniki wzrostu produkcji w przemyśle mineralnym materiałów budowlanych oraz drzewnym kształtowały się na początku 2006 r. na poziomie 5–10%6. 3. Polskie budownictwo na tle krajów europejskich Na poziom inwestycji budowlanych w krajach Unii Europejskiej duży wpływ wywiera sytuacja gospodarcza panująca w regionie. W 2004 r. w krajach UE-25 wzrost PKB wynosił 2,2%, natomiast w 2005 r. już tylko 1,6%, a średni wzrost inwestycji w budownictwie nie przekroczył 1,3%. Dane dotyczące wzrostu PKB oraz zmian w produkcji budowlanej w wybranych krajach UE przedstawiono w tabeli 4.. Czechy. Polska. 57. 209. 67. 34. 9. 20. 5. 3. 23. 56. 56. 212. 66. 34. 10. 20. 5. 3. 25. 58. Produkt krajowy brutto (UE-25 = 100)a. PKB na jednego mieszkańca (UE-25 = 100)b. 2005 100 110 108 101 118 139 123. 98. 115. 72. 57. 63. 52. 60. 74. 50. 2006 100 109 109 100 114 139 124. 98. 116. 72. 60. 63. 56. 65. 76. 51. 2005 1,6. 3,6. 6,9. 4,2. 8,2 11,6 6,6. 4,5. 2006 2,9. 1,7. 2,8. 1,7. 2,0. b. 0,5. 1,9. 1,9. 2,8. .. 0,3. Zmiany PKB (w %). 6,5 6,0. 2,9 3,1. 3,9. 3,3. 4,2. 1,0. 1,3. 8,3. 3,9. 7,5. 8,7. Zmiany w produkcji budowlanej w stosunku do roku poprzedniego (w %). 2005 1,3 –0,9 6,8 a. Estonia. Litwa. 37. 38. Austria. 2005 100 519 395 328 409 2006 100 500 388 319 410. Rok. UE-25. Węgry. Słowacja. Portugalia. Szwecja. Hiszpania. Irlandia. Wielka Brytania. Włochy. Francja. Niemcy. Tabela 4. PKB oraz produkcja budowlana w wybranych krajach Unii Europejskiej. 7,0. 6,1. 4,0 –3,2 8,5 –4,1 8,1 15,7 14,3 24,8 6,5. 5,7. 7,9. Średnia dla UE-25 wynosiła w 2005 r. 432,68, a w 2006 r. 461,45 mld euro. Średnia dla UE-25 wynosi 23,6 tys. euro na osobę.. Źródło: Polska w Unii Europejskiej, GUS, Warszawa 2006, www.stat.gov.pl, 12.01.2007.. W 2005 r. PKB w Unii Europejskiej ukształtował się na poziomie 10 816,9 mld euro. W Niemczech PKB ponadpięciokrotnie przewyższał średnią dla 25 kraZ. Bolkowska, Materiały i wyroby dla budownictwa na polskim rynku, „Forum Budowlane” 2006, nr 4. 6.

(8) Joanna Walczyk. 26. jów, wynoszącą 432,68 mld euro. Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli 4 można wskazać oprócz Niemiec jeszcze 4 kraje, których gospodarki dominują na rynku europejskim. Są to: Wielka Brytania, Francja, Włochy i Hiszpania. Najniższy PKB wypracowały Litwa i Estonia. Kraje mające największy wpływ na kształt rynku w Unii Europejskiej nie zajmują jednak czołowych miejsc pod względem zamożności. Wyprzedzają je Irlandia, w której PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca przewyższa o 39 punktów procentowych średnią dla krajów UE, oraz Wielka Brytania (wskaźnik wyższy o 18 punktów procentowych). Z danych zaprezentowanych w tabeli wynika, że pod względem wielkości PKB Polska zbliża się do takich krajów, jak Austria czy Szwecja. Pod względem zamożności zajmujemy jednak ostatnie miejsce wśród omawianych krajów. Polacy są dwukrotnie mniej zamożni niż statystyczny mieszkaniec Unii Europejskiej. Słuszne zatem wydaje się stwierdzenie, że słaba dynamika gospodarki europejskiej jest w głównej mierze efektem złej sytuacji pięciu największych gospodarek Europy (odpowiednie indeksy wzrostu PKB zob. tabela 4). Najszybciej rozwijają się Irlandia oraz kraje, które zostały członkami UE w 2004 r. W krajach tych dynamicznie rozwija się również sektor budowlany. 20 18,4. 16,9. 15. 14. 13. 10. 11,9 11,7 11,5 11,2 10,9 10,7 9,9 9,8 9,8 9,8 9,6. 9. 8,9 8,6 8,3 7,7 7,7. Polska. Szwecja. Wielka Brytania. Dania. Słowacja. Belgia. Francja. Niemcy. Szwajcaria. Norwegia. Włochy. UE-25. Finlandia. Węgry. Portugalia. Austria. Holandia. Czechy. Grecja. Hiszpania. 0. Irlandia. 5. Rys. 2. Udział budownictwa w tworzeniu PKB w wybranych krajach UE w 2005 r. (w %) Źródło: M. Zdyb, Tak się buduje w Europie, „Builder” 2006, nr 9.. Średni wkład produkcji budowlanej w tworzenie PBK w Unii Europejskiej wynosi 7,9% (rys. 2). Wielkość produkcji budowlanej w poszczególnych krajach europejskich jest jednak zróżnicowana. Najwyższe wskaźniki mają Irlandia (18,4%) i Hiszpania (16,9%); wskaźniki przewyższające średnią dla krajów Unii Europej-.

(9) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 27. skiej mają Czechy (13%) i Węgry (12%). Wysoki poziom inwestycji budowlanych cechuje również Austrię i Holandię, co jest efektem intensywnej rozbudowy infrastruktury drogowej. W Polsce udział budownictwa w tworzeniu PKB jest najniższy spośród omawianych krajów (7,7%), taki sam wynik uzyskała jedynie Szwecja (7,7%). Dane te w formie graficznej zaprezentowane zostały na rys. 2. Rys. 3 przedstawia natomiast strukturę produkcji budowlano-montażowej w Unii Europejskiej. budownictwo mieszkaniowe 24%. renowacja i utrzymanie budynków 37%. budownictwo ogólne 21%. budownictwo niemieszkaniowe 18%. Rys. 3. Struktura budownictwa w Unii Europejskiej w 2005 r. Źródło: M. Zdyb, op. cit.. Zebrane informacje pozwalają zauważyć, że struktura budownictwa w Polsce znacznie odbiega od średniej dla krajów Unii (rys. 1 i 3). Przedsiębiorstwa budowlane w UE zajmują się przede wszystkim modernizacją i utrzymaniem budynków (37% ogółu prac remontowo-budowlanych). Jest to spowodowane tzw. efektem echa inwestycyjnego, czyli stopniowym starzeniem się mieszkań. Ponadto działalność remontowa, w porównaniu z innymi pracami budowlanymi, w dużym stopniu pochłania robociznę i z roku na rok staje się bardziej kosztochłonna. Kraje Unii Europejskiej wyprzedzają Polskę również pod względem ilości środków angażowanych w budownictwo mieszkaniowe. W Polsce budownictwo mieszkaniowe obejmuje 10% całkowitej produkcji, zaś w Unii Europejskiej roczne dochody sektora budowlanego z inwestycji w nowe budynki mieszkalne stanowią 24% całkowitej wielkości produkcji budowlano-montażowej. Pod pojęciem budownictwa ogólnego kryją się wszelkie prace inżynieryjne zmierzające do poprawy infrastruktury komunikacyjnej oraz rozwoju sieci wodnych, elektrycznych i gazowych. Działalność polskich przedsiębiorstw budowlanych znacznie przewyższa pod tym względem aktywność podmiotów z UE. Wynika to z tego, że etap intensywnego rozwoju infrastruktury większość krajów Unii Europejskiej ma już za sobą..

(10) Joanna Walczyk. 28. Rozważania na temat sytuacji przedsiębiorstw budowlano-montażowych w UE warto poszerzyć również o dane dotyczące zatrudnienia w budownictwie (rys. 4). W 2005 r. w budownictwie pracowało 7,9% wszystkich zatrudnionych w Europie. W Irlandii i Hiszpanii zatrudnienie w tym sektorze przekraczało 12%. Najniższy poziom odnotowały natomiast Szwecja (5,9%) Holandia (5,9%) oraz Polska (5,7%). 14 12. 12,5 12,4. 10. 10,7. 8. 9,7 9,3. 6. 8,6 8,4 8,2 8,1 7,9 7,8 7,2 7,1 6,8 6,7 6,6 6,6 6,5. 5,9 5,9 5,7. 4. Polska. Holandia. Szwecja. Belgia. Finlandia. Szwajcaria. Niemcy. Francja. Norwegia. Dania. Wielka Brytania. UE-25. Węgry. Austria. Grecja. Włochy. Słowacja. Czechy. Portugalia. Hiszpania. 0. Irlandia. 2. Rys. 4. Zatrudnienie w budownictwie w wybranych krajach UE w 2005 r. (w%) Źródło: M. Zdyb, op. cit.. Porównując rys. 2 i 4, można również ocenić efektywność sektora budowlanego w poszczególnych krajach. Relatywnie wysoka produktywność w dziedzinie budownictwa w 2005 r. cechowała Holandię (5,9% zatrudnionych i 11,9-procentowy udział budownictwa w tworzeniu PKB), niska – Słowację (0,97%), Wielką Brytanię (1,06%) oraz Portugalię (1,07%). Indeks efektywności polskiego budownictwa wynosił 1,35% i był zbliżony do średniej dla krajów UE. 4. Uwarunkowania rozwoju sektora budowlanego Na działalność gospodarczą dowolnego podmiotu mają wpływ czynniki zewnętrzne. W wypadku przedsiębiorstw budowlanych można wyróżnić takie czynniki, jak: – uwarunkowania środowiska przyrodniczego, – dostęp do wykwalifikowanych robotników, – koszty zatrudnienia, – dostęp do materiałów i sprzętu,.

(11) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 29. – otocznie konkurencyjne, – popyt na roboty budowlane, – źródła i koszty finansowania działalności gospodarczej. Podstawę do przeprowadzenia analizy uwarunkowań rozwoju sektora budowlanego w Polsce stanowią materiały GUS z badań koniunktury w budownictwie metodą testu koniunktury. Badania te mają charakter ankiety. Pytania dotyczą podstawowych aspektów działalności budowlano-montażowej przedsiębiorstw. Są to pytania diagnostyczne. Wyniki uzyskane na podstawie udzielonych odpowiedzi prezentowane są jako salda, czyli różnice między ważonymi procentami odpowiedzi pozytywnych i negatywnych. Wskaźniki koniunktury w formie sald przyjmują zatem wartości liczbowe z przedziału <–100, +100>. Dodatnia wartość wskaźnika oznacza koniunkturę dobrą, natomiast wartość ujemna – złą. Wzrost wskaźnika oznacza poprawę koniunktury z punktu widzenia badanych przedsiębiorców, a spadek – jej pogorszenie. Dane w formie graficznej zostały przedstawione na rys. 5, 6 i 7. Istotny wpływ na działalność przedsiębiorstw wywierają takie czynniki zasobowe jak dostęp do wykwalifikowanych pracowników i koszt ich zatrudnienia, a także dostępność i koszt materiałów oraz maszyn (rys. 5). 60,0 50,0 40,0 % 30,0 20,0. grudzień 2006. listopad 2006. październik 2006. wrzesień 2006. lipiec 2006. sierpień 2006. maj 2006. czerwiec 2006. kwiecień 2006. luty 2006. marzec 2006. styczeń 2006. grudzień 2005. listopad 2005. wrzesień 2005. październik 2005. lipiec 2005. sierpień 2005. maj 2005. czerwiec 2005. kwiecień 2005. luty 2005. styczeń 2005. 0,0. marzec 2005. 10,0. koszty materiałów niedobór wykwalifikowanych pracowników koszty zatrudnienia niedobór sprzętu oraz/lub materiałów i surowców (z przyczyn pozafinansowych). Rys. 5. Bariery działalności przedsiębiorstw budowlanych w latach 2005–2006 (cz. I) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (http//www.stat.gov.pl, 05.02.2007)..

(12) Joanna Walczyk. 30. Analiza danych zaprezentowanych na rys. 5 prowadzi do wniosku, że systematycznie wzrasta wartość czynników cenotwórczych w usługach budowlanych, czyli koszt materiałów budowlanych oraz wynagrodzenie za pracę. Tendencje te zostały już opisane powyżej. Dane dotyczące drugiej połowy 2006 r. ujawniają jednak coraz większe problemy z pozyskiwaniem pracowników, sprzętu oraz materiałów. Firmy produkcyjne z powodu rosnącego zapotrzebowania na materiały budowlane wyznaczają często roczne terminy realizacji zamówienia. Zwiększa się zatem presja na podnoszenie cen czynników produkcji w przedsiębiorstwach budowlanych, jak również pojawia się ryzyko niedotrzymania terminów realizacji inwestycji, a tym samym przekroczenie planowanych kosztów inwestycji. Kształtowanie się koniunktury w zakresie zdobywania nowych kontraktów na roboty budowlane oraz kosztów obsługi finansowej w latach 2005–2006 ilustruje rys. 6. 80,0 70,0 60,0. 50,0 % 40,0 30,0 20,0. grudzień 2006. listopad 2006. październik 2006. wrzesień 2006. lipiec 2006. sierpień 2006. maj 2006. czerwiec 2006. marzec 2006. kwiecień 2006. luty 2006. styczeń 2006. grudzień 2005. listopad 2005. październik 2005. wrzesień 2005. lipiec 2005. sierpień 2005. maj 2005. czerwiec 2005. kwiecień 2005. luty 2005. styczeń 2005. 0,0. marzec 2005. 10,0. niedostateczny popyt koszty finansowej obsługi działalności trudności z uzyskaniem kredytu konkurencyjność innych firm. Rys. 6. Bariery działalności przedsiębiorstw budowlanych w latach 2005–2006 (część II) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (http//www.stat.gov.pl, 05.02.2007).. W latach 2005–2006 coraz słabiej odczuwalne były bariery rozwoju przedsiębiorstw wynikające z ograniczonego popytu oraz dużej konkurencji ze strony innych firm budowlanych. Dodatkowo przedsiębiorstwa budowlane odnotowały obniżenie kosztów finansowej obsługi działalności oraz łatwiejszy dostęp do kredytów, co jest wynikiem niskiej inflacji i utrzymującej się nadpłynności finan-.

(13) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 31. sowej banków kredytowych. W tym miejscu warto zauważyć, że firmy budowlane cieszyły się w badanym okresie (czyli w latach 2004–2006) dużą popularnością wśród inwestorów giełdowych. Wskaźnik WIG-BUDOW na sesji zamykającej rok 2006 wynosił 7700 punktów i wzrósł w porównaniu z danymi z 2 stycznia 2004 r. o ponad 413%. W tym samym czasie WIG20 zyskał niewiele ponad 100%7. Emisja akcji może zatem okazać się dodatkowym czynnikiem korzystnie wpływającym na kondycję finansową przedsiębiorstw budowlanych. Produkcja budowlana w dużym stopniu uzależniona jest również od klimatu i warunków atmosferycznych (rys. 7). W wypadku robót wykończeniowych wydajność pracy obniża się w okresie zimowym średnio o 10–15%, natomiast w wypadku produkcji podstawowej (np. wykonania konstrukcji nośnej obiektu) nawet o 50%. 70,0 60,0 50,0 %. 40,0 30,0 20,0. listopad 2006. grudzień 2006. wrzesień 2006. październik 2006. lipiec 2006. sierpień 2006. maj 2006. czerwiec 2006. kwiecień 2006. luty 2006. marzec 2006. styczeń 2006. grudzień 2005. listopad 2005. wrzesień 2005. październik 2005. lipiec 2005. sierpień 2005. maj 2005. czerwiec 2005. kwiecień 2005. luty 2005. styczeń 2005. 0,0. marzec 2005. 10,0. warunki atmosferyczne. Rys. 7. Bariery działalności przedsiębiorstw budowlanych w latach 2005–2006 (cz. III) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (http//www.stat.gov.pl, 05.02.2007).. 5. Uwagi końcowe Według prognoz Euroconstructu, w latach 2007–2008 wzrost w europejskim sektorze budowlanym będzie bardzo mały (1,5–2%). Niewielka dynamika europejskiego budownictwa jest uzależniona od złej sytuacji gospodarczej panującej 7. http//www.gpw.pl, 10.01.2007..

(14) 32. Joanna Walczyk. w krajach Wielkiej Piątki, a szczególnie w Niemczech i we Włoszech. Wysoką dynamikę rozwoju sektora budowlanego przewiduje się natomiast w krajach, które zostały członkami UE w maju 2004 r. Najwyższy wzrost produkcji budowlanej oczekiwany jest w czterech krajach Europy Środkowej: w Polsce, w Czechach, na Węgrzech i Słowacji. W najbliższych latach w krajach tych największą aktywność będzie można zaobserwować w segmencie budownictwa ogólnego, a dokładniej w budownictwie infrastruktury transportowo-komunikacyjnej. Wysoki indeks wzrostu prognozuje się również dla budownictwa mieszkaniowego. Jak już wspomniano, budownictwo mieszkaniowe w Polsce stanowi jedynie 10% produkcji budowlano-montażowej. W pozostałych krajach Unii Europejskiej wskaźnik ten jest ponaddwukrotnie wyższy. Oznacza to, że istnieje duża, niewykorzystana do tej pory, luka w segmencie budownictwa mieszkaniowego. Można stwierdzić, że sektor budowlany w Polsce znajduje się obecnie w fazie ekspansji gospodarczej. W gospodarce pojawiają się jednak pewne niepokojące sygnały. Rośnie presja inflacyjna, a co za tym idzie – rosną koszty pracy, ceny surowców i materiałów budowlanych. Powiększa się też dysproporcja między produkcją środków konsumpcji i dóbr inwestycyjnych. Krajowy popyt konsumpcyjny w 2005 r. wzrastał w tempie 2,7%, zaś popyt inwestycyjny w tempie 6%. W dłuższym okresie może stać się to przyczyną zahamowania ekspansji nie tylko w sektorze budowlanym, ale i w całej gospodarce. Literatura Bolkowska Z., Materiały i wyroby dla budownictwa na polskim rynku, „Forum Budowlane” 2006, nr 4. Bolkowski J., Emigracja zarobkowa budowlanych, „Forum Budowlane” 2006, nr 9. Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, czerwiec 2005, www.stat.gov.pl. Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, czerwiec 2006, www.stat.gov.pl. Kierski B., Sytuacja w budownictwie w 2005 roku, „Forum Budowlane” 2006, nr 5. Kucharska-Stasiak E., Nieruchomość w gospodarce rynkowej, PWN, Warszawa 2006. Organizacja procesów budowlanych, red. L. Rowiński, PWN, Warszawa 1979. Polska w Unii Europejskiej, GUS, Warszawa 2006, www.stat.gov.pl. Radziwilski J., Może nieruchomości rozruszają Polskę?, „Gazeta Wyborcza” 2006, nr 34. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych (PKOB) (Dz.U. nr 112 poz. 1316). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz.U. nr 33 poz. 289). Zdyb M., Tak się buduje w Europie, „Builder” 2006, nr 9..

(15) Rozwój sektora budowlanego w Polsce…. 33. Development of the Construction Sector in Poland Compared to Selected European Union Countries The property sector includes the construction market and the property market. Construction activities and the property market are therefore closely interlinked. Furthermore, the interdependence of both these areas of economic activity is especially significant due to the sudden changes currently taking place on the property market. Rising demand, generated by the higher availability of mortgage credit and the influx of EU structural funds into Poland, has initiated many new investment projects. The situation in the construction industry has a major impact on the success of already commenced or planned investment projects. Therefore, in order to better understand the processes occurring in the property sector, it is necessary to carry out an assessment of building and assembly activities. By looking at the property sector through the prism of construction firms, it may be possible to reveal certain trends that would otherwise not be perceived. The author’s description of the situation in the construction sector is based on an analysis of the structure building firms’ activities, their employment levels, and the supply of construction materials. In a later part of the article, the analysis is expanded to include the characteristics of the Polish construction sector compared to other European Union countries. In the third part of the article, the author attempts to identify and systematise trends in the construction sector. The article closes with forecasts of construction firm activities over the coming years..

(16)