śn ie trzech k ierunków , tak ze w zg lęd u na są sied ztw o g eo g ra ficzn e, jak i przez w zgląd na historyczn e zw iązk i kulturalne L ublina z tym i narodami. W Lublinie w ła śn ie p ra co w a ło w ielu tw ó rcó w zap isan ych w dziejach kultury U kraińców i P o la k ó w , ja k c h o c ia ż b y S eb astian K lo n o w ie , c z y J ó z e f Ł o b o d o w sk i.
N a w ią zu ją c do trudności kadrow ych sla w istó w , ch ciałob y się p od k reślić, iż sla w isty k a ja k o o środ ek d y d ak tyczn o-n au k ow y istn ieje za le d w ie 6 lat. W ięk s z o ść jej kadry to lu d zie m łod zi, dla których praca tutaj je st w o g ó le p ierw szą pracą, b ez d o św ia d c z e n ia w pracy naukow ej. Jest o c z y w iste , iż sam od zieln ym p ra co w n ik iem n a u k o w y m n ie zo sta je się w ciągu kilku lat. M ło d y cz ło w ie k , aby stać się n au k ow cem m usi okrzepnąć, nabrać w ła ściw y ch n aw yk ów , wypra c o w a ć w arsztat i zro zu m ieć sw o je p o w o ła n ie . T o, by d ało p lon y, w ym aga cza su .
G en era ln ie trudności k ad row e p rzeży w a ją w sz y stk ie p o lsk ie ukrainistyki i b ia ło ru ten isty k i, b o w iem państw u kom unistycznem u n ie za leża ło na podtrzy m yw an iu tych k ieru n k ów i rozw ijan iu tych d zied zin . D la teg o w y k szta łco n o m ało sp ecja listó w i dzisiaj n ie w ie lu je s t w P o lsc e m entorów , m ogących służyć p o m o c ą m łod ym pracow nikom , ci zaś, którzy pracują w tej d z ied zin ie, w ybitni n au k ow cy, w ła śc iw ie m u szą je d n o c z e ś n ie m erytoryczn ie p od trzym yw ać w iele ośrod k ów , co o c z y w iśc ie jest bardzo obligujące cza so w o . Z w ażyw szy że w sen sie o rg a n iza cy jn y m p ie r w sz e lata sla w isty k i n ie b y ły ła tw e, b ez w ła sn y ch p o m ie sz c z e ń , b ez b ib lio te k i, to stan, jak i o b e c n ie o sią g n ię to tak m erytoryczn ie, ja k i o rg a n iza cy jn ie w ła śn ie, na p ew n o w ie le rokuje na p r zy szło ść.
M IC H A Ł L E SIÓ W
R o zw ó j ję z y k o z n a w stw a s la w isty c z n e g o w L u b lin ie
L ublin stał się w X X w. m iastem d w óch u n iw ersytetów . W 1918 r. p o w o ła no tu n iep a ń stw o w ą u c z e ln ię , która je s t znana ja k o K atolick i U n iw ersy tet Lu b elsk i (z W y d zia łem N auk H um anistycznych), w roku zaś 1944 zaczął funkcjo n o w a ć U n iw e r sy te t M arii C u rie -S k ło d o w sk iej, na którym W y d zia ł H um ani styczn y zo rgan izow an o dopiero w 1952 r. Oba uniw ersytety p osiad ają ob ecn ie, o p ró cz f ilo lo g ii p o lsk iej, ró w n ież kierunki stu d ió w d o ty czą c e innych ję zy k ó w i kultur s ło w ia ń sk ic h , a m ia n o w ic ie - filo lo g ię rosyjską, ukraińską, białoruską (d o d a tk o w o w ram ach lek toratów p row ad zon a je s t nauka ję z y k a c z e sk ie g o i b u łg a r sk ie g o ).
S ek cja f ilo lo g ii rosyjskiej p ow stała na U M C S w roku 1963, S ek cja filo lo g ii sło w ia ń sk iej na K U L pom yślana od razu trójdzielnie z p od ziałem na podsekcje
- rosyjską, ukraińską i białoruską - p ow stała na tej u czeln i w 19 8 9 r. O d d z ie l na sekcja filo lo g ii ukraińskiej na U M C S rozpoczęła sw ą d zia ła ln o ść d yd ak tycz n ą w 1992 r., zaś sek cja filo lo g ii b iałoruskiej w tejże u c z e ln i - w 19 9 3 r. W 1996 r. pow ołan o przy sekcji filo lo g ii rosyjsk iej U M C S sp e c ja liz a c ję w za kresie filo lo g ii bułgarskiej.
P ow ołan ie i fu n k cjon ow an ie różnych sla w isty czn y ch kierunków stu d ió w na obu u n iw ersytetach m iało n ie w ą tp liw ie p o z y ty w n y w p ły w na ro zw ó j badań zarów no w zakresie historii literatur i kultur sło w ia ń sk ich , jak i na z d y n a m iz o w anie badań języ k o z n a w c z y c h w zak resie p rzed e w sz y stk im trzech ję z y k ó w w sch o d n io sło w ia ń sk ich : ro sy jsk ie g o , u k raiń sk iego i b ia ło r u sk ie g o , c z ę ś c io w o też ję z y k a sta ro -cerk iew n o -sło w ia ń sk ie g o , który j e s t w y k ład an y r ó w n ie ż na sek cji filo lo g ii p o lsk iej.
K olejno urucham iane sekcje - rusycystyczna na U M C S (1 9 6 3 ), slaw istyczn a (ob ejm u jąca trzy filo lo g ie w sch o d n io sło w ia ń sk ie - rosyjską, ukraińską i b ia ło ruską) w K U L (1 9 8 9 ), u k rain istyczn a (1 9 9 2 ) i b ia ło r u te n isty c z n a (1 9 9 3 ) w U M C S - w y w o ła ły potrzebę p o w ażn ego zw ięk szen ia w y k ła d o w có w ró w n ież w zakresie d y scy p lin ję z y k o z n a w c z y c h (gram atyki o p is o w e j, h isto r y czn ej, historii język a literackiego, d ia le k to lo g ii p o sz c z e g ó ln y c h ję z y k ó w w s c h o d n io sło w ia ń sk ich , in n ego p o d ejścia do gram atyki o p iso w e j ję z y k a staro- -ce r k ie w n o -sło w ia ń sk ie g o ). P o ja w iła się p otrzeba zatru d n ien ia lek to ró w n au czających praktycznie tych trzech ję z y k ó w w sch od n iosłow iań sk ich (jeśli chodzi 0 ję zy k ukraiński i białoruski, to na o g ó ł ich praktyczna nauka z a czy n a się tu od zera). Z c za sem też p o ja w iła się p otrzeba za tru d n ien ia p r o fe so r ó w , którzy m oglib y p o k ierow ać pracami m agistersk im i na sem in ariach r ó w n ie ż o p rofilu ję z y k o zn a w czy m w U M C S i K U L . K o m p leto w a n ie kadry n a u c z y c ie li akadem ickich w zakresie języ k o zn a w stw a sło w ia ń sk ieg o o k a za ło s ię n ie ła tw e , s z c z e g ó ln ie w zak resie ukrainistyki i b iałoru ten istyk i.
W zw iązk u z p o w o ły w a n ie m w y m ien io n y ch w yżej se k c ji filo lo g ic z n y c h m usiały p o w sta ć o d p o w ied n ie zakłady i katedry o p rofilu ję z y k o z n a w c z y m . W roku 1972 p o w o ła n o do ż y c ia Z akład Język a R o sy jsk ie g o , który z o sta ł w y d z ielo n y z Zakładu F ilo lo g ii R o sy jsk ie j, k ier o w a ł n im w latach 1 9 7 2 -1 9 7 6 1 1 9 8 1 -1 9 9 2 prof. dr hab. M ic h a ł L e sió w , w latach 1 9 7 6 -1 9 8 1 - p rof. dr hab. T eotyn R ott-Ż ebrow ski i od roku 1992 dr hab. R om an L e w ic k i. W roku 1 9 9 2 „Senat A k ad em ick i K U L na w n io se k R ady W y d zia łu N au k H u m a n isty czn y ch z dnia 18 m arca 1992 roku u tw orzył na S ek cji F ilo lo g ii S ło w ia ń sk ie j K atedrę Język ów S ło w ia ń sk ich , p ow ierzając w tajnym g ło so w a n iu jej k ie r o w n ic tw o prof. dr. hab. M ich ałow i Ł e sio w o w i” (W yciąg z protokołu nr 4 9 8 z p o sied zen ia Senatu A k a d em ick ieg o K U L w dniu 28 m arca 1 9 9 2 r,). K atedra J ęzy k ó w
S ło w ia ń sk ic h K U L skupia p racow n ik ów n a u k o w o-d yd ak tyczn ych prow adzą c y ch z a ję c ia w za k resie ję zy k o z n a w stw a r o sy jsk ieg o , u k raiń sk iego, b ia ło ru sk ieg o i sta r o -c e r k ie w n o -sło w ia ń sk ie g o na sek cji F ilo lo g ii S ło w ia ń sk iej K U L . N a S e k c ji filo lo g ii ukraińskiej U M C S zatrudnieni są do pracy dydak tyczn ej i nau k ow ej przede w szy stk im n a u c z y c ie le ak ad em iccy n a leżą cy do Z akładu F ilo lo g ii U k raiń sk iej, p o w o ła n e g o do ż y c ia w roku 1992 i k ie r o w a n e g o p rzez prof. dr. hab. M ich ała Ł e sio w a (p la n o w a n y je s t p od ział Zakładu na Z akład Literatury U kraińskiej i Zakład Języka U k raiń sk iego w m iarę z w ię k sz a n ia się kadry nau k ow ej). Z akład F ilo lo g ii S łow iań sk iej U M C S , p o w sta ły w 1970 r. d zia ła ł pod k ie r o w n ic tw e m prof. dr. hab. Paw ła S m o c z y ń sk ie g o i sk u p iał p racow n ik ów U M C S zajm ujących się o g ó ln iejszy m i problem am i jęz y k o zn a w stw a sło w ia ń sk ieg o . Od 1979 r. k ierow n ictw o Zakładu p rzejął po śm ierci prof. P aw ła S m o c z y ń sk ie g o prof. dr hab. Stefan W archoł. N a zw a Zakładu została zm ien ion a na Zakład J ęzy k o zn a w stw a S ło w ia ń sk ie g o . P racow n icy teg o Zakładu prow adzą zajęcia z gramatyki porów naw czej j ę z y k ó w s ło w ia ń s k ic h , z j ę z y k a s ta r o -c e r k ie w n o -s ło w ia ń s k ie g o , a przede w szystk im d ą żą do u tw o rzen ia sek cji filo lo g ii bułgarskiej na U M C S (jak d otych czas, p ro w a d zą lektorat ję z y k a b u łgarsk iego, od 1996 r. w prow adzono sp ecjalizację b u łg a ry sty czn ą d la stu d en tów f ilo lo g ii ro sy jsk iej).
W y m ie n io n e je d n o stk i organ izacyjn e (Z akłady i K atedry) sk u p iają pra c o w n ik ó w n a u k ow ych i d yd ak tyczn ych , n a u c z y c ie li akad em ick ich , którzy zajm u ją się badaniem p rob lem ów jęz y k o z n a w stw a ro sy jsk ie g o , u kraińskiego, białoru sk iego, b u łgarsk iego, sta ro -cerk iew n o -sło w ia ń sk ieg o , pow iązań ję z y k o w ych p o lsk o -w sch o d n io sło w ia ń sk ich . P row adzą oni rów n ież zajęcia w zakresie ję z y k o z n a w stw a na sek cji f ilo lo g ii sło w ia ń sk ie j K U L i na sek cjach filo lo g ii ro sy jsk ie j, ukraińskiej i b iałoruskiej U M C S . W ram ach ich d zia ła ln o ści n au k ow ej i dyd ak tyczn ej m ożn a w y d z ie lić także p o sz c z e g ó ln e d zied zin y w ie d z y ję z y k o z n a w c z e j:
1. d ia le k to lo g ia ukraińska (i białoruska), p o lsk ie gw ary k reso w e z pogra n ic z a p o lsk o -u k ra iń sk ieg o ;
2. to p o n im ia i an troponim ia pogran icza p o lsk o -u k ra iń sk ieg o (w sp ó łc z e sn a i h istoryczn a);
3. j ę z y k fo lk lo ru u k raiń sk iego i p o lsk ie g o z p o gran icza ję z y k o w e g o ; 4 . h isto ria ję z y k a r o sy jsk ie g o , u k raiń sk iego, b iałoru sk iego i staro-cerkiew - n o -sło w ia ń sk ie g o ;
5. gram atyka o p iso w a w sp ó łc z e sn e g o język a; a) ro sy jsk ie g o , b) ukraiń s k ie g o , c) b ia ło ru sk ie g o (sło w o tw ó r stw o , fra z e o lo g ia , składnia, stylistyk a,
leksyk ografia, antroponim ia literacka, ję z y k pisarzy, sy ste m ję z y k o w y w o g ó le);
6. lin g w isty k a przekładu;
7. historia ję zy k o z n a w stw a ro sy jsk ieg o , u k raiń sk iego i b ia ło ru sk ieg o . W ię k sz o ść w y m ien io n y ch w yżej grup tem atycznych w zak resie lin g w isty k i sło w ia ń sk iej, upraw iana przez lu b elsk ich sla w istó w -ję z y k o z n a w c ó w łą c z y się w sp osób pośredni lub b ezp ośred n i z przedm iotam i w yk ład an ym i na ru sy cy s- tyce, u k rain istyce, b ia ło ru ten isty ce, sla w isty c e w u n iw ersy teta ch L u blina.
W ym ien ion e w yżej grupy tem atyczne w zakresie języ k o zn a w stw a w ią ż ą się rów nież z tematami prac m agisterskich, dok torsk ich , h ab ilitacyjn ych i ew en tu aln ie „p ro feso rsk ich ” . I tu m ożna by w ie le m ó w ić o tem atach prac m a g is terskich p isan ych na ru sy cy sty ce U M C S p rzez w ie le lat i o p o czątk ach sem in ariów m agistersk ich na sla w isty c e K U L oraz na u k ra in isty ce i b ia ło ru ten isty c e U M C S, o w yk on an ych w L u b lin ie pracach d ok torsk ich i h a b ilita cyjnych, o udziale języ k o zn a w có w -sla w istó w lubelskich w p rzew od ach doktor skich, h ab ilitacyjn ych i „ p ro feso rsk ich ” w in n ych u c z e ln ia c h k rajow ych a naw et zagranicznych.
Inne m otyw acje, oprócz ś c iś le n au k ow ych , które m o g ły b y b y ć w y m ien io n e przy o p isie badań języ k o zn a w czy ch sla w istó w lubelskich to, jak mi się w ydaje, potrzeba zap isy w a n ia i zbierania m ateriałów gw arow ych na p o g ra n iczu , które w d o ść szyb k im tem p ie zan ik ają (id zie tu g łó w n ie o gw ary ukraińskie z terenu Podlasia, C hełm szczyzny i N adsania, skąd w y sied len i zo sta li po drugiej w o jn ie św iatow ej u żytk ow n icy gw ar ukraińskich na w sch ó d , za ch ó d i p ó łn o c ), potrzeba badań stosu n k ów ję z y k o w y c h p o lsk o -u k ra iń sk ich i w o g ó le p o lsk o - -ruskich dla le p sz e g o zrozu m ien ia historii ję z y k a p o lsk ie g o i kultury p o lsk iej w zakresie sło w a m ó w io n eg o i p isa n e g o , b ęd ącej od w ie k ó w w k o n ta k cie z kulturą narodu uk raiń sk iego i b iałoru sk iego.
Innym m otyw em c zy n n o ści nau k ow ych sla w istó w -ję z y k o z n a w c ó w lu b e l skich jest pom oc społeczeństw u w now ej sytuacji p olityczn ej w p o sta ci przygo tow ania so lid n y ch inform acji o R o sji, U krainie, B ia ło ru si, o ję z y k u i kulturze tych narodów, które otrzymały n ieza leż n o ść polityczn ą, su w eren n ość ku ltu row ą i pań stw ow ą, a ję z y k i ukraiński i b iałoru sk i z o sta ły uzn an e w n ie z a le ż n y c h państw ach (w U krainie i B ia ło ru si) jak o ję z y k i p a ń stw o w e , które p o w in n y fu n k cjon ow ać w e w szy stk ich d zied zin ach ż y c ia ku ltu raln ego, sp o łe c z n e g o i p a ń stw o w eg o .
K iedy ch cem y m ó w ić o p r z y szło ści i p ersp ek tyw ach rozw oju sla w isty k i języ k o zn a w czej w L u b lin ie, m usim y przyjrzeć się c h o c ia ż z grubsza
d o ty ch cza so w y m dokonaniom w zakresie w ym ienionych w yżej dziedzin wiedzy lin g w isty c z n e j sla w istó w lu b elsk ich .
1. Jeśli id z ie o badanie gwar przez języ k o zn a w có w lu b elsk ich , p o św ięciłem tem u zagad n ien iu szk ic pt. G w a ry u k ra iń sk ie m a k ro re g io n u lu b e lsk ieg o . Z h is to r ii b a d a ń n a u k o w ych („ R o c z n ik i H u m an istyczn e”, 4 2 (1 9 9 4 ), z. 7, s. 3 3 -4 2 ). L ublin je s t p o ło ż o n y ok. 3 0 -4 0 km na za ch ó d od pogranicza e tn ic z n o -ję z y k o w e g o p o lsk o -u k ra iń sk ieg o , o b e c n ie ju ż w p ew n y m stopniu h isto r y c z n e g o , po p rzesied len iu ponad 5 0 lat tem u p raw osław nych i g reck o k a to lick ich U k raiń ców na p o lsk ie z ie m ie za ch o d n ie i p ó łn o cn e. Ten fakt nakłada o b o w ią zek , czy p ow in n ość, na sla w istó w -języ k o zn a w có w ośrodka n a u k o w eg o w L u b lin ie, żeb y ak tyw n ie za jęli się badaniem gw ar ukraińskich, które w p ew n y m m iejscu styk ały się i nadal w p ew n ej m ierze się stykają z gw aram i p o lsk im i typu m a ło p o lsk ieg o i m a z o w ie c k ie g o oraz z ję zy k iem o g ó ln o p o ls k im , tw orząc w ten sp osób szeroki pas p o gran icza ję z y k o w e g o , w ie lc e in teresu ją ceg o dla d ia le k to lo g ó w i języ k o zn a w có w w o g ó le. Przy czym m od n e o sta tn io badanie p o lsk ich gw ar tzw . k resow ych b ez zbadania m ie jsc o w y ch sy stem ó w gwar ukraińskich nie jest m ożliw e przy naukow o obiektyw nym o p isie .
L ublin za czą ł się staw ać ośrod k iem naukow ym w zakresie filo lo g ii dopiero p o p ierw szej w o jn ie św ia to w e j, k ied y p o w sta ła tu u c zeln ia w yb itn ie h u m a n isty czn a i k a to lick a - U n iw ersy tet L u b elsk i (p óźn iej K U L ). W ła śn ie p racow n ik teg o u n iw ersytetu w latach 1 9 3 6 -1 9 3 9 i po w o jn ie do r. 1950, W ła d y sła w K u raszk iew icz, który u k oń czył studia na u n iw ersytecie L w ow skim , z w r ó c ił się w sw y ch badaniach do gw ar lu d ow ych tak p o lsk ich , jak i u k raińskich ó w c z e sn e g o w o je w ó d z tw a lu b e lsk ie g o , c z y li ro zp o czą ł badania ró w n ie ż ukraińskich gwar P odlasia, C h ełm szczy zn y i N ad san ia. On to w ła śn ie po raz p ie r w sz y po p olsk u n ap isał w sw ej m on ografii pt. P r z e g lą d g w a r w o je w ó d z tw a L u b e lsk ie g o (1 9 3 2 ) o gw arach „ruskich” (tj. ukraińskich) tzw . „ c h e łm sk ic h ” i p o d la sk ich na p o d sta w ie w ła sn y ch z a p isó w w teren ie. B y ła to p ie r w sz a p o lsk o ję z y c z n a fa ch o w a i p ow a żn a inform acja naukow a o gw arach u k raiń sk ich ów czesn ej L u b elszczy zn y , która z grubsza pokryw a się z ob ecn ym w o je w ó d z tw e m lu b elsk im .
N a z a łą cz o n ej do w sp om n ian ej m on ografii m apie zazn aczon a była za ch o d n ia lin ia w y stę p o w a n ia gw ar w ed łu g ó w c z e sn e j nom enklatury „ruskich” c z y „ m a ło ru sk ich ” (te n azw y to spadek po term in o lo g ii ro sy jsk iej z cza só w carsk ich ): „na w sch ó d od Z am ościa, K rasn egostaw u i P arczew a przez M ię d z y r z ec i S arnaki” . W tej m on ografii op isan e zostały n ajw ażn iejsze cech y
fo n ety cz n e i gram atyczne tych gw ar z za z n a c z e n ie m , ż e sło w n ic tw o bardzo b ogate i archaiczne d otych czas m ało j e s t znane i p raw ie n ie zbadane.
Z apisane przez K u raszk iew icza m ateriały g w a r o w e z o k o ło 160 m ie js c o w o śc i dały so lid n ą p od staw ę do w ielu c e n n y c h rozpraw i artyk u łów , które później (w 1985 r.) zo sta ły przedrukow ane w w y ją tk o w o ce n n y m dla w ie d z y d ia lek to lo g iczn ej tom ie je g o prac pt. R u th en ica. S tu dia z h isto ry c zn e j i w s p ó ł c ze sn e j d ia le k to lo g ii w sch o d n io sło w ia ń sk ie j (3 1 4 stron). Prace K u raszk iew icza od zn aczają się sy ste m a ty c z n o śc ią i lo g ic z n y m p o w ią z a n ie m w s p ó łc z e s n y c h fak tów gw arow ych z h isto rią rozw oju ję z y k a . B y ły to p ie r w sz e fo rm u ło w a n e po polsku prace o gw arach ukraińskich n a sz eg o m akroregionu n a p isa n e p rzez u czo n eg o zw ią za n eg o z p ow sta ją cy m w o k resie m ię d z y w o je n n y m i tuż po drugiej w o jn ie św iatow ej śro d o w isk iem n au k ow ym w L u b lin ie.
P o drugiej w o jn ie św ia to w ej badania gw ar ukraińskich na teren ie P o lsk i b yły w znacznym stopniu utrudnione ze w zględ u na to, że absolutna w ię k sz o ść n o s ic ie li tych gw ar zo sta ła p rzym u sow o w y sie d lo n a z m iejsc d a w n eg o o sied len ia na teren ZSR R lub na polskie Z iem ie O dzyskane. Ponadto w ok resie p ierw szeg o d z ie s ię c io le c ia PR L ja k ie k o lw ie k badania u k r a in o zn a w cz e ś c iś le n aukow e (n ie p ropagandow e) b yły pod ś c is łą cen z u rą i w z a s a d z ie p raw ie zakazane. N ieza leżn ie jednak od tych o b iek tyw n ych n iesp rzy ja ją cy ch o k o lic z n ości z a c z ęły się u k azyw ać obok prac W . K u ra szk iew icza i J. T o k a rsk ieg o , opartych na m ateriałach zebranych je s z c z e przed w ojną, ró w n ież prace in n ych autorów od lat p ię ć d z ie sią ty c h , d o ty c zą ce gw ar u k raińskich w P o ls c e , oparte ju ż na m ateriałach zap isan ych aktualnie w teren ie w ty m że c z a s ie . B y ły to prace w dużej m ierze sla w istó w -ję z y k o z n a w c ó w z L u b lin a. T rad ycje zajm ow ania się ró w n ież zagad n ien iam i d ia le k to lo g ii w sc h o d n io sło w ia ń sk iej p rzy św ieca ły ró w n ie ż pracow n ik om K atedry Język a P o ls k ie g o K U L , kierowanej k o lejn o przez prof. T. B rajersk iego, prof. Z. L e sz c z y ń sk ie g o oraz dr. hab. W . M akarskiego.
Od 1955 r. n ow o utw orzona Katedra Języka P o lsk ieg o w U M C S ro zp o częła zbieranie m ateriału g w a ro w eg o i n a z e w n ic z e g o na teren ie ó w c z e s n e g o w o jew ó d ztw a lu b elsk iego, biorąc pod u w agę ró w n ież gw ary u k raiń sk ie, które, m im o w y sie d le ń m ieszk a ń có w m ó w ią cy c h tym i gw aram i, m ożn a b y ło j e s z c z e w niektórych m iejsco w o ścia c h u sły sz e ć i zapisać (gw ary p o d la sk ie, c h e łm sk o - -w o ły ń sk ie, c z ę ś ć n addniestrzańskich i p ó łn o c n o n a d sa ń sk ic h ). M ateriały te m iały w ejść do zaplanow anego w ó w cza s A tla su g w a r L u b e ls z c z y z n y (k w e s tio nariusz do zbierania m ateriału g w a r o w e g o tak p o lsk ie g o ja k i u k ra iń sk ieg o u ło ż y ł k ierow n ik naukow y teg o p r z e d się w z ię c ia prof. P a w e ł S m o c z y ń sk i). L iczn ie zebrane zap isy z w ie lu m ie jsc o w o śc i (r ó w n ież uk raiń sk ie ze w sch ó d
-n ie g o pasa ó w c z e s -n e g o w o jew ó d ztw a lu b e lsk ie g o ) d oko-na-ne g łó w -n ie przez M . Ł e s io w a i S. W arch oła p rzech o w y w a n e są w In stytu cie F ilo lo g ii P olskiej U M C S , n atom iast p lan ow an y A tla s g w a r L u b e lszc zy zn y d oty ch cza s się n ie uk azał z p rzyczyn trudnych do zrozu m ien ia.
Z ebrany w ó w c z a s m ateriał g w a ro w y stał się p o d sta w ą do n apisania w ielu artykułów i rozpraw naukow ych i popularnonaukow ych rów nież na temat gwar ukraińskich ó w c z e sn e j L u b elszczy zn y . Sam m ateriał za p isy w a n y w terenie na ży w o narzucał n ow e tem aty i w y k azyw ał potrzebę in n ego, szerszego spojrzenia na te gw ary w ich m o cn o n ad w erężon ej p o sta ci i na stosu n k i ję z y k o w e polsko-ukraińsk ie na pograniczu topograficzno-kulturow ym . W tedy za częły się p o ja w ia ć prace d o ty c z ą c e gw ar ukraińskich teg o terenu M . Ł e sio w a , S. W ar c h o ła , a n a stęp n ie ich u czn iów : F. C z y ż e w s k ie g o , M . S a jew icza , M . B u czy ń sk ieg o , M . R o szczen k i, N. W asilu k -S ajew icz i innych m łodych badaczy, w tym r ó w n ie ż m agistran tów , którzy studiując na U M C S za tem at sw y ch prac m a g istersk ich w y b iera li so b ie p o s z c z e g ó ln e gw ary ukraińskie (n iek ied y też b ia ło ru sk ie) z terenu b y łe g o w o je w ó d z tw a lu b e lsk ieg o lub b ia ło sto ck ieg o . D o k ła d n ie jsz e dane na ten tem at zaw iera artykuł M . Ł e sio w a , G w a ry u k ra iń sk ie m a k ro re g io n u lu b e lsk ie g o . Z h isto rii b a d a ń n au kow ych , „R oczniki Hum a n isty c z n e ”, 4 2 (1 9 9 4 ), z. 4, s. 3 3 -4 3 . Podsum ow aniem tych prac je st m onografia M . Ł e s io w a pt. U k ra jin śk i h o w irk y u P o ls z c z i ( G w a ry u k ra iń sk ie w P o lsc e ). W arszaw a 1997.
2. T o p o n im ia i an troponim ia p o gran icza p olsko-ukraińsk iego (w sp ó łczesn a i historyczn a). Za p oczątek zainteresow ań onom astyką m akroregionu lu b elsk ie g o , w tym r ó w n ież grom ad zen ia i op ra co w y w a n ia o d p o w ie d n ie g o m ateriału u k ra iń sk ieg o , m ożna uznać u d zia ł ję z y k o z n a w c ó w lu b elsk ich w akcji sp isy w a n ia ter en o w y c h nazw w ła sn y ch dla potrzeb adm inistracji państw ow ej w latach p ię ć d z ie sią ty c h n a sze g o stu lecia . Z apisy teren ow e w ła sn y ch nazw m ie jsc o w y c h i fizjo g r a fic zn y ch sporząd zali lu b e lsc y ję z y k o z n a w c y pod k ieru n k iem n au k ow ym ó w c z e sn e g o k ierow n ik a K atedry Języka P o lsk ieg o U M C S prof. L eona Kaczmarka. Z aw ierały one rów n ież elem enty ukraińskie na teren ie p o w ia tó w w sch o d n ic h ó w c z e sn e j L u b elszczy zn y .
Z a p isy lu d o w y c h form niektórych to p o n im ó w i m ik rotop on im ów stały się p o d sta w ą do w ie lu artykułów , a naw et habilitacyjnej rozprawy M. Ł e sio w a pt. T e re n o w e n a z w y w ła sn e L u b e ls z c z y z n y (L u b lin 1 9 7 2 ), która w pew nej c z ę śc i za w iera ła ele m e n ty z p o ch o d zen ia ukraińskie i ró w n ież p o k a zy w a ła ścieran ie się ż y w io łu n a z e w n ic z e g o p o lsk ie g o z ukraińskim na pograniczu ję z y k o w o - -k u ltu row ym . T o sam o m ożn a p o w ie d z ie ć o k sią żce S. W archoła pt. N a zw y m ia s t L u b e ls z c z y z n y (L u b lin 1964).
N iek tórzy języ k o zn a w cy lu b elscy zajęli się antroponim ią terenow ą, a b y ł to i nadal je st w d zięcz n y tem at do rozprawy m agisterskiej c z y d ok torsk iej (k ilk a a m oże naw et k ilk a n a ście prac opartych na ukraińskiej antroponim ii terenow ej p o w sta ło na sem inariach m agistersk ich w L u b lin ie).
N a le ż y w sp o m n ieć o d w óch m on ografiach lu b e lsk ie g o p o lo n is ty -s la w is ty z Katedry Języka P o lsk ie g o K U L W . M ak arsk iego, które o m a w ia ją top on im ię h istoryczn ą z pogranicza p o lsk o -u k ra iń sk ieg o g łó w n ie z terenu Podkarpacia, a m ianow icie: N a zw y m ie jsc o w o śc i d a w n e j ziem i sa n o c k ie j (Lublin 1986, praca oparta na rozpraw ie doktorskiej, której p rzew ód z o sta ł p rzep row ad zon y w U n iw e r sy te c ie J a g iello ń sk im w 1977 r.) oraz P o g r a n ic z e p o ls k o - r u s k ie d o p o ło w y X IV w ieku. Studium ję z y k o w o -e tn ic z n e (L u b lin 19 9 6 , o p ra co w a n ie sta n o w iło p od staw ę do przeprow adzenia k o lo k w iu m h a b ilita c y jn e g o na K U L w tym że 1996 r.).
Jest to ró w n ież w dużej m ierze n asza jak aś sp e c y fik a nau k ow a, j e ś li id zie 0 badania ję z y k o z n a w c ó w -sla w istó w . L ic zn e prace na ten tem at p o ja w ia ją się 1 są p u b lik ow an e przede w szy stk im w Z ak ład zie J ę z y k o zn a w stw a S ło w ia ń sk ieg o U M C S , g d z ie p o ja w iła s ię n o w a sp e c ja ln o ść - z o o n im ia (S . W arch oł, K w e stio n a riu sz d o b a d a n ia zo o n im ii lu d o w e j w P o ls c e na tle s ło w ia ń s k im , L ublin 1993; zbiór artykułów pt. S y ste m y zo o n im ic zn e w ję z y k a c h s ło w ia ń skich, L ublin 1996, które zaw ierają też m ateriał z ję z y k ó w w sc h o d n io sło w ia ń skich).
3. Język folk loru uk raiń sk iego i p o lsk ie g o z p og ra n icza ję z y k o w o -k u ltu - row ego. Tutaj n a leży zw ró cić u w a g ę na dorobek n au k ow y w za k resie teorii i organ izacji badań fo lk lo r y sty c zn y ch prof. dr. hab. J erzego B a rtm iń sk ieg o i je g o pracow ni etn o lin g w isty czn ej w In sty tu c ie F ilo lo g ii P o lsk iej U M C S , w pracach której b iorą u d ział ró w n ież sla w iśc i-ję z y k o z n a w c y z U M C S (z Instytutu F ilo lo g ii S ło w ia ń sk ie j). W ażn e tu są takie prace, ja k J. B artm iń sk ieg o O ję z y k u f o lk lo r u (1 9 7 3 ), tom K o lę d o w a n ie na L u b e ls z c z y ź n ie (1 9 8 6 ) i kilka tom ów -zb iork ów n iep erio d y czn y ch pt. E tn o lin g w isty k a , w yd a w a n y ch pod redakcją J. B artm iń sk iego w U M C S (w y s z ło ju ż 9 to m ó w ), w których język i i kultury słow iań sk ie, a sz c z e g ó ln ie w sc h o d n io sło w ia ń sk ie są tem atam i b ad aw czym i. Z zesp o łe m prof. J. B artm iń sk iego w sp ó łp ra c u ją w za k resie etn o lin g w isty k i g łó w n ie ci s la w iśc i z Instytutu F ilo lo g ii S ło w ia ń sk ie j, którzy zajm ują się problem am i języ k a folk loru u k raiń sk iego i b ia ło ru sk ieg o (m .in . M . L e sió w , F. C zy ż ew sk i, M . S a je w ic z ).
Innym u za sa d n ien iem działań n au k ow ych i p op u larn on au k ow ych w tym kierunku je s t istn ie n ie od w ielu lat w L u b lin ie centrum o g ó ln o p o ls k ie g o S to w a rzy szen ia T w órców L udow ych, które w yd aw ało tom iki tw ó rczo ści lu d o
w ej, c z ę sto pisanej gwarą, n iek ied y z p ogran icza p o lsk o-u k raiń sk iego, a nawet gw aram i u k raiń sk im i. P om oc n aukow a w red agow an iu tych tom ik ów sp o c z y w ała czasam i na m iejsco w y ch sla w ista ch o p rofilu języ k o z n a w c z y m (głów n ie M . L e s ió w ). Prace te m iały z w y k le charakter u słu g o w y , ale w y tw o rzy ła się p ew n a lin ia badań naukow ych sp ecy ficzn y ch dla n a szeg o środ ow isk a, p o w sta w a ły te ż prace m agisterskie p o św ię c o n e języ k o w i tw ó rczo ści lu d ow ej ró w n ież ukraińskiej c z y b iałoru sk iej.
4. H isto ria ję z y k a staroru sk iego zajęła u w a g ę g łó w n ie prof. dr. hab. T. R o tt-Ż eb ro w sk ieg o . J ego rozpraw a h ab ilitacyjn a n o siła tytuł P ism o i f o n e tyk a I zb o rn ik a S w ia to s ła w a z 1 0 7 6 roku na tle p is m a i fo n e ty k i za b y tk ó w ru sk ich X I w iek u i kan on u s ta r o s ło w ia ń s k ie g o (L ublin 1 9 7 4 ) oraz praca „p ro feso rsk a ” K ir iłło w s k a ja c z a s t ’ R ejm sk o g o J e w a n g e lija . L in g w is tic z e s k ije is s le d o w a n ija (L u b lin 1985) o d n o siły się do okresu n a zy w a n eg o staroruskim . N a sem inariach m agisterskich w U M C S pisanych pod kierunkiem prof. dr hab. T. R o tt-Ż eb ro w sk ieg o , dr B. P erczyń sk iej i prof. M . Ł e sio w a tem aty prac o d n o siły się n iek ied y do opisu zabytków pisanych w okresie staroruskim , czyli w o k resie rozk w itu R u si K ijo w sk iej. Praca doktorska dr B. P erczyńskiej d o ty c z y ła F le k sji im ie n n e j w P a te ry k u S yn a jsk im na tle in n ych za b y tk ó w ru skich X I w ieku i kanonu sta ro -c e rk ie w n o -sło w ia ń sk ie g o (Lublin 1987), a opis ję z y k a staroruskich zabytków h agiograficzn ych je st tem atem przygotow yw anej m o n o g ra fii, która m oże być p o d sta w ą p rzew odu h a b ilita cy jn eg o w n ajbliższej p r z y sz ło śc i.
P rob lem y h isto rii ję z y k a r o sy jsk ie g o za jęły u w a g ę prof. T. R ott-Ż eb row sk ie g o , który w y d a ł pod ręczn ik -sk ryp t pt. G ra m a tyk a h isto ry c zn a ję z y k a ro sy jsk ie g o (w U M C S b y ło kilka w ydań), oraz dr. Jana S ienkiew icza, który pod k ieru n k iem naukow ym prof. M . Ł esio w a napisał i obronił w 1980 r. na U M C S rozprawę doktorską pt. M o rfo lo g ia cza so w n ik ó w w ję z y k u rosyjskim XVII wieku oraz o p u b lik o w a ł kilka artykułów na podobny temat. O b ecn ie dr J. S ien k iew icz w ykłada gram atykę h isto ry czn ą ję z y k a ro sy jsk ieg o i b ia ło ru sk ieg o na filo lo g ii sło w ia ń sk iej K U L, zajm uje się tymi problem ami rów nież na filo lo g ii rosyjskiej U M C S w raz z dr B . P erczyńską.
H isto r ia u k ra iń sk ieg o ję z y k a litera ck ieg o to d zied zin a badań prof. M . Ł e sio w a . N a tem at ję z y k a dram atycznych u tw orów zachodnioukraińskich została n ap isan a p rzezeń i ob ron ion a w 1962 r. rozpraw a doktorska (na W y d z ia le F ilo lo g ic z n y m U W ), ten m ateriał p o słu ż y ł mu do o p u b lik ow an ia w ielu artyk u łów i rozpraw w cza so p ism a ch krajow ych i zagran iczn ych . U k azały się rozpraw y i artykuły M . Ł esio w a na temat języ k a takich pisarzy ukraińskich, jak P. B eryn d a (1 9 6 1 ), B. H rin czen k o (1 9 7 7 ), I. K otlarew ski (1 9 7 0 ), H. K w
itka--O snow janenko (1 9 7 8 ), H. Skow oroda (1 9 7 2 ), M . Sm otryck i (1 9 9 6 ), T. S z e w - czen k o (1 9 8 1 , 1982, 1985, 1 9 8 6 ) i in.
H istoria ję z y k a u k raińskiego to d zied zin a , w której m ie s z c z ą s ię n iek tó re tem aty prac m agistersk ich , a m oże w p r z y sz ło śc i też d o k to rsk ich . M ię d z y innym i mgr D agm ara F r y z o w icz w r. 1996 ob ron iła pracę o ję z y k u N a ta łk i P o łta w k i Iw ana K otla rew sk ieg o i nadal pracuje nad o s o b liw o ś c ia m i jęz y k o w y m i ukraińskich p ieśn i cerk iew n y ch . M gr H alin a N u c k o w sk a , która odbyw a ob ecn ie staż naukow y w KUL, zajmuje się ję z y k ie m listó w pasterskich m etropolity h a lic k ie g o A . S z e p ty c k ie g o na tle o p isu ję z y k a u k ra iń sk ieg o u ży w a n eg o w G alicji W sch od n iej na początku X X w.
G ram atykę h isto ry czn ą ję z y k a b ia ło ru sk ieg o w y k ła d a ł na K U L i U M C S T. R ott-Ż ebrow ski, on też w y d a ł w 1992 r. p od ręczn ik -sk ryp t pt. G ra m a ty k a h isto ry c zn a ję z y k a b ia ło ru sk ie g o (L ublin 1992 K U L ). M gr A g n ie sz k a S z e w czy k obroniła w 1996 r. pracę m agistersk ą o ję z y k u K o m e d ii K. M a ra szew - sk ieg o z X V III w ., będąc o b e cn ie doktorantką w K atedrze J ęz y k ó w S ło w ia ń skich K U L kontynuuje sw o je badania w zak resie h istorii ję z y k a b iałoru sk iego. G ram atyką h isto r y c z n ą i h isto rią ję z y k ó w w sc h o d n io sło w ia ń sk ic h o b ecn i filo lo g o w ie zajm ują się sto su n k o w o rzadko, je s t to w ię c w d u żym sto p n iu ró w n ież nasza lu b elsk a sp ecy fik a naukow a w zak resie f ilo lo g ii s ło w ia ń sk ie j.
5. G ram atyka o p iso w a języ k a ro sy jsk ieg o je s t w yk ład an a od w ie lu lat ja k o przedm iot na f ilo lo g ii rosyjskiej U M C S i na filo lo g ii sło w ia ń sk ie j K U L . W zakresie badań naukow ych problem am i w s p ó łc z e s n e g o r o sy jsk ie g o ję z y k a literack iego zajm ują się tacy ję z y k o z n a w c y , jak: dr M ic h a ł S a je w ic z (sło w o tw ó r stw o ), dr W anda Fal (sk ład n ia), dr A n n a Pado (fr a z e o lo g ia ), prof. dr hab. Rom an L ew ick i (stylistyka, m ow a potoczna, leksykografia), dr H enryka M unia (an trop on im ia literacka, z a p o ży cze n ia ), prof. M ic h a ł L e s ió w (antro p on im ia sty listy cz n a , ję z y k folk loru ), mgr M aria M ocarz (gram atyka i sty listyka) i in. Przy okazji m ożna też z w r ó c ić u w a g ę na prob lem y m eto d y k i nauczania języ k a rosyjsk iego, które upraw iane są przede w szy stk im w zakresie dydaktyki przez czło n k ó w P racow ni D ydaktyki i M eto d y k i N a u cza n ia Język a R o sy jsk ieg o U M C S (dr A . Pado, dr H. R ycyk, dr H. M unia i in .) oraz p rzez dr D . T anaś z Katedry J ęzyk ów S ło w ia ń sk ic h K U L .
P onadto w ielu p racow n ik ów d yd ak tyczn ych na f ilo lo g ii ro sy jsk iej U M C S , g o śc i „ra d zieck ich ” , przez o k o ło 30 lat w y k ła d a ło przed e w sz y stk im za g a d nienia gramatyki opisow ej w sp ó łcze sn eg o ro sy jsk ieg o ję z y k a litera ck ieg o (doc. E. W o jn o w a , d oc. P. S ig a ło w , d oc. A . M ireck i, d o c. Z. K om arow a, d o c. M . M artyrosjan i in.).
G ram atyka o p iso w a ję z y k a u k raiń sk iego je s t w ażn ym p rzed m iotem na f ilo lo g ii sło w ia ń sk ie j K U L (w yk ład y - prof. M . L e sió w od r. 1998 prof. D . B u c z k o z T arn op ola, ć w ic z e n ia - mgr T. K ołodyńska) i na filo lo g ii ukraiń sk iej U M C S (w y k ła d y - prof. M . L e sió w i od d w ó ch lat - prof. D . Budniak, ć w ic z e n ia - m gr K. P astusiak, m gr M . B arciu ch i mgr M . Jastrzębski). Jeśli id zie o d orob ek p u b lik acyjn y w tym zak resie n a szeg o środow iska naukow ego, n a le ży w sp o m n ie ć o rozpraw ie hab ilitacyjn ej prof. D . B udniak pt. P o lo n izm y w e w s p ó łc z e s n y m u k ra iń sk im ję z y k u lite ra c k im , która b yła p o d sta w ą do przyznania jej stopnia doktora h abilitow anego (przewód habilitacyjny odbył się w U n iw e r sy te c ie K ijo w sk im w 1991 r.) oraz o w ielu artykułach i rozpraw ach na ten tem at o p u b lik o w a n y ch w w y d a w n ictw a ch krajow ych i zagranicznych.
D la p otrzeb sz k ó ł p o d sta w o w y ch i średnich w P o lsc e , w których w pro w a d zo n o naukę ję z y k a u k raiń sk iego, prof. M ich a ł L e s ió w op racow ał p od ręczn ik w yd an y p rzez W S iP w W arszaw ie w 1995 r. pt. S zk o ln a g ra m a ty k a ję z y k a u k ra iń sk ie g o , która za w iera w sk rócie p o d sta w o w e w ia d o m o śc i o s y s
tem ie w s p ó łc z e s n e g o u k raiń sk iego ję z y k a litera ck ieg o , je g o h istorii i naw et gw arach.
W p rzy g o to w a n iu je s t w ła śn ie w L u b lin ie p od ręczn ik do nauki gram atyki o p iso w e j u k raiń sk iego ję z y k a lite r a c k ie g o na p o z io m ie u n iw ersyteck im . W L u b lin ie p o ja w ił się w druku w R edakcji W yd aw n ictw K U L p od ręczn ik do praktycznej nauki ję z y k a u k raiń sk iego dla stu d en tów p ierw szy ch lat filo lo g ii ukraińskiej pt. W yw c za jm o u krajin śku m ow u autorstw a m gr M irosław y K a w eck iej i m gr Ireny Huk.
P ew n e z d o b y c z e p u b lik acyjn e w zak resie popularyzacji w ied zy o w sp ó ł c z e sn y m ję z y k u ukraińskim i je g o gw arach o sią g n ą ł n asz ośrod ek poprzez c y k le artyk u łów drukow anych na łam ach p rzede w szy stk im tygod n ik a „N asze S ło w o ”, takich jak M o w n i p o r a d y , N a szi im ena, W yw cza jm o u krajin śku m owu i w ie le in n ych artykułów drukow anych ró w n ież w m iesięczn ik u w arszaw sk im „ N a sza K u ltu ra”, roczniku „U krajinśkyj K alendar” c z y w cza so p ism a ch p o lsk o ję z y c z n y c h w yd aw an ych w L u b lin ie.
M am y n a d zieję, że m łod zi ad ep ci nauki ję z y k o z n a w c z e j, w yk ład ający czy p row ad zący ć w ic z e n ia z gram atyki o p iso w e j ję z y k a u k raiń sk iego i zajęcia p rak tyczn e z nauki te g o ż ję z y k a , zajm ą się ró w n ież n au k ow ym badaniem system u sam ego ję z y k a ukraińskiego lub w zakresie tzw . gramatyki kontrastyw- nej c z y k on fron tatyw n ej ję z y k a u k raiń sk iego i p o lsk ie g o .
W yk ład y z gram atyki o p iso w ej języ k a b ia ło ru sk ieg o na K U L i U M C S prow adzą: p rof. dr hab. T. R ott-Ż eb row sk i i dr M . S a je w ic z . P od ręczn ik do nauki gram atyki o p iso w e j ję z y k a b ia ło ru sk ieg o autorstw a prof. R ottŻ ebrow
-sk iego ukazał się w R edakcji W ydaw nictw K UL. N iektórzy studenci podejm ują tem aty prac m agistersk ich w zak resie gram atyki o p iso w e j w sp ó łc z e s n e g o b iałoru sk iego ję z y k a liter a ck ieg o i m am n a d zieję, że ta tak bardzo potrzebna z punktu w id zen ia d yd ak tyczn ego i n au k o w eg o w P o ls c e d z ie d z in a w ied zy jęz y k o zn a w czej b ęd zie ró w n ież w L u b lin ie w szerszy m za k resie upraw iana.
6. L in gw istyk a przekładu to d zied zin a w ied zy ję z y k o z n a w c z e j w ażn a dla n aszeg o ż y c ia sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o , z w ła sz c z a w o k resie w z m o ż o n y c h kontaktów z krajami sąsiednim i. M a ta dzied zin a w ied zy sw o ją teorię i m etodo logię badań, którą w zb ogaca sw oim i pracami obecny k ierow n ik Zakładu Języka R o sy jsk ieg o U M C S prof. dr hab. R om an L e w ic k i. Jego rozpraw a doktorska napisana i obroniona na W y d zia le H u m an istyczn ym U M C S w 1 9 8 4 r. b y ła oparta na przeanalizow aniu przekładów w sp ó łczesn ej prozy rosyjskiej na ję zy k polski i nosiła tytuł P rzekaz zja w isk p o d sta n d a rd o w y c h w p o ls k ic h p r z e k ła d a c h w s p ó łc z e s n e j p r o z y r o s y js k ie j (praca ta u k azała się drukiem w W y d a w n ic tw ie U M C S ). Z aw ierała ona n ie tylko n ow y m ateriał b ad aw czy o d p o w ie d n io p rzean alizow an y, ale też n ow e p ro p o zy cje m e to d o lo g ii badań p araleln ych zjaw isk ję z y k o w y c h w tekstach sem a n ty czn ie to żsa m y ch , p rzek a zy w a n y ch różnym i c h o c ia ż pokrew nym i form am i ję z y k o w y m i.
W roku 1993 o d b yło się k o lo k w iu m h a b ilita cy jn e R om an a L e w ic k ie g o na pod staw ie rozpraw y habilitacyjnej pt. K o n o ta c ja o b c o ś c i w p r z e k ła d z ie , która stanow i c ią g d alszy zain teresow ań b a d a w czy ch autora spraw am i przekładu w szerszym zasięgu jęz y k o w y m , ale punktem w y jś c io w y m je s t tu z a w sz e przede w szystkim je g o badanie przekładów tek stów rosyjskich na ję z y k polsk i. Prace dr. hab. R. L e w ic k ie g o r o zp o częły badania w kierunku tran slatoryk i, która w y ło n iła się o b e cn ie jak o n ow a sp e c ja ln o ść d y d a k ty czn a w ram ach filo lo g ii rosyjskiej na U M C S i mam n ad zieję, ż e taka sp e c ja liz a c ja p o ja w i się też na sla w isty ce K U L i na ukrainistyce oraz b ia ło ru ten isty ce U M C S , bo coraz bardziej rozw ian e kontakty w szech stron n e z krajami są sied n im i w y m a g a ją n ie tylk o dobrze w yk szta łco n y ch tłu m aczy z ję z y k a ro sy jsk ie g o , ale też z in n y ch ję z y k ó w sło w ia ń sk ic h , w tym przede w szy stk im - z u k ra iń sk ieg o i b ia ło
ruskiego. L ublin w tym w ypadku je s t m iejscem sz c z e g ó ln y m , c h o c ia ż b y ze w zględ u na je g o p o ło ż e n ie g eo g r a fic z n e i, że n a sz teren gra n iczy z tzw . E uroregionem B ug, z którym lu b elscy sla w iści-ję zy k o zn a w cy w różnej fo rm ie w sp ółp racu ją (jako referen ci na p o sie d zen ia ch n a u k o w y ch c z y p op u larn o naukow ych, ja k o tłum acze z ję z y k ó w w sc h o d n io sło w ia ń sk ich ).
7. H istoria ję z y k o z n a w stw a w sc h o d n io sło w ia ń sk ie g o . W tym za k resie m ożna uznać za w ażny w dorobku ję z y k o z n a w c ó w -sla w istó w lu b e lsk ic h fakt, że w w ydaniu en cy k lo p ed y czn y m L ex ico n G ra m m a tico ru x . W ho's W ho in th e
H iś to r y o f W o rld L in g u istic s (М ах N ie m e y e r V erlag T ubingen 1996) hasła 0 n a jw y b itn iejszy ch rosyjsk ich , ukraińskich i b iałoruskich języ k o zn a w ca ch p rzy g o to w a li prof. dr hab. R om an L ew ick i i prof. dr hab. M ich a ł L e sió w , a hasła o języ k o zn a w ca ch p o lsk ich opracow ał prof. dr hab. Andrzej M. L ew icki. T en sło w n ik e n cy k lo p ed y c zn y zaw iera ok. 1500 h a seł n a jw y b itn iejszy ch ję z y k o z n a w c ó w św iata od początku badań nad języ k a m i do dnia d z isiejszeg o . Z aw iera on p o d sta w o w ą w ied zę o najw iększych osiągn ięciach język ozn aw stw a o g ó ln e g o i o d n o sz ą c e g o się do p o sz c z e g ó ln y c h ję z y k ó w w ś w ie c ie na prze strzeni c o najm niej trzech ty sią c le c i h istorii pisanej św iata.
P rzy ró żn y ch ok azjach s la w iśc i lu b e lsc y p isa li artykuły in fo rm a cy jn e n a u k o w e i p op u larn on au k ow e o p o sz c z e g ó ln y c h języ k o zn a w ca ch ukraińskich 1 ro sy jsk ich tak w cza so p ism a c h naukow ych p o lsk ich (przede w szystk im w „ S lavii O rien talis”) i w ukraińskojęzycznych w arszaw skich („N asze S ło w o ”, „N asza K ultura”, „Ukrajinśkyj K alendar”, „Ukrajinśkyj A lm anach”), o historii ję z y k o z n a w stw a za w sc h o d n ią gran icą R zeczy p o sp o litej (m .in. w „ K a m en ie” lu b e lsk ie j).
W yżej przedstaw iony przegląd dorobku n au k ow ego sla w istó w -ję z y k o z n a w c ó w lu b elsk ich (trudno b y ło b y w y d z ie lić to, c o się w yd arzyło na U M C S , od teg o , c o się d ziało i d zieje na K U L , g d y ż c z ę sto są to te sam e osob y pracujące d y d a k ty czn ie na obu u n iw ersytetach ró w n o c z e śn ie ) n ie m oże b yć pełny w sz c z e g ó ła c h i m o że m ieć ele m e n ty su b iek ty w n eg o w id z en ia o sią g n ię ć w p o sz c zeg ó ln y c h w ym ien ion ych w yżej grupach tem atycznych językoznaw stw a s ło w ia ń s k ie g o (s la w is ty c z n e g o ). N iek tóre z tych grup b ad aw czych są bardzo ch a ra k tery sty czn e dla środ ow isk a lu b e lsk ie g o . P row ad zon e od w ielu lat badania w tych dzied zin ach , zanim p o ja w iły się od p ow ied n ie kierunki studiów (d ia le k to lo g ia , onom astyk a, h istoria ję zy k a , ję z y k fo lk lo ru ), b ęd ą kontynu ow an e ch o c ia ż b y ze w zg lęd u na to, że na terenie m akroregionu lu b elsk ieg o są d o zeb ran ia i o p racow an ia o d p o w ie d n ie m ateriały. N iek tóre zaś d zied zin y w ie d z y ję z y k o z n a w c z e j m u szą b yć u nas o b ecn e ze w zg lęd u na potrzeby dydaktyczne w zakresie języ k o zn a w stw a rosyjskiego, ukraińskiego, białoruskie g o i ch y b a też b u łgarsk iego, n ie m ó w ią c ju ż o języ k u staro-cerk iew n o- -sło w ia ń sk im , który je s t w yk ład an y na w szy stk ich kierunkach filo lo g ii sło w ia ń sk ic h , w tym rów n ież na p o lo n isty ce. N a leży tu p rzyp om n ieć, że jed en z n a jlep szy ch p od ręczn ik ó w do nauki ję z y k a sta ro -cerk ie w n o -sło w ia ń sk ieg o p o w sta ł na K U L n ap isan y p rzez prof. T ad eu sza B rajersk iego (m iał on kilka w ydań i b y ł w y k o rzy sty w a n y w d yd ak tyce n ie tylk o na p o lo n isty c e ).
W rozw oju badań nau k ow ych w L u b lin ie w zak resie filo lo g ii w sch o d n io - sło w ia ń sk iej ogrom ne zasłu gi ma w ybitny p olsk i historyk literatur w sch o d n io
-słow iań sk ich prof. dr hab. Ryszard Ł użny, z którym jak o z a ło ż y c ie le m i p ierw szym k ierow n ik iem S ek cji F ilo lo g ii S ło w ia ń sk iej K U L w sp ó łp ra ca j ę z y k o zn a w có w sla w istó w lu b elsk ich u kładała się bardzo dobrze. J ę z y k o z n a w stw o sla w isty czn e w L u b lin ie ma sw o ją s p e c y fik ę i sw e p ersp ek ty w y r o z w o jo w e , dlatego też ch ciałem o tym po krotce p o w ied z ieć i napisać w n ad ziei, że p ew n e tradycje b ęd ą nadal kontynuow ane, a d alsze potrzeby b ad aw cze, w yn ik ające ze sp ecy fik i czasu i u sytu ow an ia g e o g r a fic z n e g o L u b lin a, b ęd ą brane pod u w a g ę przez n astępne p o k o len ia ję z y k o z n a w c ó w -sla w istó w .
FELIK S C Z Y Ż E W SK I
S la w isty k a L ubelska - g ło s w d y sk u sji w zw iązk u z artykułem prof. M ich a ła Ł e sio w a R o z w ó j ję z y k o z n a w s tw a s la w is ty c z n e g o w L u b lin ie
W śród o sią g n ię ć naukow ych lu b e lsk ie g o śro d o w isk a sla w is ty c z n e g o w y m ien ić trzeba istn ieją cą od 1986 r. serię w y d a w n ic z ą R o z p r a w y S la w is ty c z n e W ydziału H u m an istyczn ego U n iw ersytetu M a rii C u rie -S k ło d o w sk iej (d a lej: R oz S law U M C S). W skład K om itetu R edakcyjnego w chodzą: M ieczy sła w B u czy ń ski (do roku 1 9 9 2 ), F elik s C z y ż e w sk i, M ich a ł L e sió w , M ic h a ł S a je w ic z (od 1989 r.), Stefan W archoł - przew od n iczący K om itetu, L ucyna Z ie n k ie w ic z (od 1995 r,). W ramach w ym ien ion ej serii p u b lik o w a n e s ą m o n o g ra fie au torsk ie i m ateriały z m iędzynarodow ych konferencji naukow ych organizow anych przez Zakład F ilo lo g ii S ło w ia ń sk iej, a od 1992 r. Z akład J ę z y k o zn a w stw a S ło w ia ń sk ieg o U M C S . D o roku 1996 u kazały się n astęp u jące tom y: t. 1 - F o rm a c je h y b ry d a ln e w ję z y k a c h sło w ia ń sk ic h , red. S. W arch oł, t. 2 - F. C z y ż e w sk i, A tla s g w a r p o lsk ic h i u k ra iń sk ich o k o lic W łodaw y, t. 3 - F. C z y ż e w sk i, F on etyka i f o n o lo g ia g w a r p o lsk ic h i u k ra iń sk ich p o łu d n io w o -w s c h o d n ie g o P o d la sia , t. 4 - In te rfe re n c je ję z y k o w e na różn ych o b sza ra c h S ło w ia ń szc zy zn y , red. S. W archoł, t. 5 - S. W archoł, S p ecyfika g w a r m iesza n ych i p r z e jś c io w y c h na teren ach etn iczn ie zró żn ic o w a n y c h , t. 6 — G w a ry m ie sza n e i p r z e jś c io w e na te re n a c h sło w ia ń sk ic h , red. S. W archoł, t. 7 - S y ste m y o n o m a s ty c z n e w s ł o w ia ń sk ich g w a ra c h m iesza n yc h i p r z e jś c io w y c h , red. S. W arch oł, t. 8 - S. W archoł, K w e stio n a riu sz d o b a d a n ia z o o n im ii lu d o w e j w P o ls c e (na tle sło w ia ń sk im ), t. 10 - S tu d ia z ję z y k o z n a w s tw a s ło w ia ń sk ie g o , red. M . L e sió w , M. S a je w icz, t. 11 - S y ste m y zo o n im ic zn e w ję z y k a c h sło w ia ń sk ic h , red. S. W archoł. K o lejn e tom y znajdują się w druku, m .in . t. 12 - Z e s tu d ió w n a d g w a ra m i w s c h o d n io sło w ia ń s k im i w P o lsc e , red. F. C z y ż e w sk i i M . L e s ió w ,
