Promocja książki Jana Sobczaka "Zmierzch ery Gorbaczowa i triumf Jelcyna : mój znikający świat : dziennik moskiewski z lat 1990-1992"

Witold Gieszczyński

Promocja książki Jana Sobczaka

"Zmierzch ery Gorbaczowa i triumf

Jelcyna : mój znikający świat :

dziennik moskiewski z lat 1990-1992"

Echa Przeszłości 13, 473-475

Kronika naukowa _{4 7 3}

W p ie rw o tn y c h z a m ie r z e n ia c h w r a z z w y s ta w ą m ia ła b y ć p r e z e n to w a n a p u b lik a c ja k s. p rof. P io tr a N ite c k ie g o , p o św ię c o n a w ię z ie n n y m lo so m p r y m a ­ s a W y sz y ń sk ie g o , je d n a k ż e a u to r gotow ej ju ż i z re c e n z o w a n e j p ra c y z g in ą ł tr a g ic z n ie 15 g r u d n ia 2011 r.

Witold Gieszczyński

In s ty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie

P R O M O C J A K S I Ą Ż K I J A N A S O B C Z A K A

Z M IE R Z C H E R Y G O R B A C Z O W A I T R IU M F J E L C Y N A .

M Ó J Z N IK A J Ą C Y ŚWIAT. D Z IE N N IK M O S K IE W S K I

Z L A T 1 9 9 0 -1 9 9 2

W e w to re k 13 lis to p a d a 2 0 1 2 r. w S a li K o p e rn ik a ń s k ie j o lsz ty ń sk ie g o z a m k u o d b y ła się p ro m o cja k s ią ż k i J a n a S o b czak a pt. Z m i e r z c h e r y G o r b a c z o w a i t r i u m f J e l c y n a . M ó j z n i k a j ą c y ś w i a t . D z i e n n i k m o s k i e w s k i z l a t 1 9 9 0 - 1 9 9 2 ,

w y d a n e j w 2 0 1 2 r. p rz e z O ficy n ę W y d a w n ic z ą A S P R A -JR . K s ią ż k a liczy 845 s tr o n o ra z z a o p a tr z o n a j e s t w e w k ła d k ę z ilu s tr a c ja m i. J a k o re c e n z e n c i

D z i e n n i k a w s p o tk a n iu w z ię li u d z ia ł: p rof. d r h a b . A r t u r K ija s ( U n iw e r s y te t im . A d a m a M ic k ie w ic z a w P o z n a n iu ) o ra z d r h a b . W ito ld G ie sz c z y ń sk i (U n i­ w e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i w O ls z ty n ie ), k tó rz y w sw o ic h w y s tą p ie n ia c h s k o n c e n tro w a li się g łó w n ie n a o m ó w ie n iu w a ż n ie js z y c h fra g m e n tó w D z i e n n i ­ k a . P o n a d to w ś ró d gości z n a le ź li się m . in . d z ie k a n W y d z ia łu H u m a n is ty c z n e ­ go d r h a b . A n d rz e j S z m y t, p rof. U W M , d y r e k to r I n s t y t u t u H is to r ii i S to s u n ­ k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h U W M k s. p rof. d r h a b . A n d rz e j K o p iczk o o ra z g ro n o m iło ś n ik ó w h is to r ii R osji, k tó ry c h p o w ita ł d y r e k to r M u z e u m W a rm ii i M a z u r w O ls z ty n ie J a n u s z C y g a ń sk i.

P ro f. d r h a b . J a n S o b c z a k j e s t h is to r y k ie m , a u to r e m około 600 p u b lik a ­ cji n a u k o w y c h i p o p u la r n o n a u k o w y c h , a t a k ż e p u b lik a c ji p ra s o w y c h p o p u la ­ ry z u ją c y c h d z ie je R o s ji1. W o k re s ie P R L p rz e z w iele l a t b y ł p ra c o w n ik ie m W yższej S z k o ły N a u k S p o łe c z n y c h p r z y K C P Z P R , g d z ie m .in . p e łn ił fu n k c ję

1 Zob. Wykaz publikacji naukowych i naukowo-popularnych Ja n a Sobczaka za lata 1960-2002,

oprac. K.J. Fortuna, [w:] D aw na a nowa Rosja (z doświadczeń transform acji ustrojowej). S tu d ia ofiarowane Profesorowi Janow i Sobczakowi w siedem dziesiątą rocznicę uro d zin , praca zbiorowa pod red. R. Jurkowskiego i N. Kasparka, Warszawa 2002, s. 26-50; B ibliografia publikacji A u to ra za la ta 200 2 -2 0 0 7, [w:] J. Sobczak, R osyjskie ścieśki Klio. Wybór szkiców i esejów historycznych oraz fragm entów D ziennika A utora w ydany z okazji Jego 55. rocznicy u ro d zin ,

4 7 4 Kronika naukowa

d y r e k t o r a I n s t y t u t u R u c h u R o b o tn ic z e g o . Z r e s z t ą je g o z a i n t e r e s o w a n i a b a d a w c z e w ty m o k r e s ie k o n c e n tr o w a ły s ię w ła ś n ie n a p ro b le m a ty c e p o l­ s k ie g o i ro s y js k ie g o r u c h u ro b o tn ic z e g o . W l a t a c h 1 9 8 9 - 1 9 9 2 , w r a m a c h u m o w y p o m ię d z y P o ls k ą A k a d e m ią N a u k a A k a d e m ią N a u k Z S R R p r a c o ­ w a ł ja k o p r o fe s o r k o n tr a k to w y w I n s ty tu c e S ło w ia n o z n a w s tw a i B a łk a n i- s ty k i w M o sk w ie , g d z ie m .in . z b ie r a ł m a t e r i a ł y do m o n o g ra fii o c a r z e M ik o ­ ła j u II.

W k ró tc e po p o w ro cie z M o sk w y J a n S o b c z a k tr a f i ł do O ls z ty n a i ro z p o ­ c z ą ł p ra c ę n a jp ie r w w W yższej S zk o le P e d a g o g ic z n e j, a n a s tę p n ie U n iw e r s y ­ te c ie W a rm iń s k o -M a z u rs k im , g d zie w l a ta c h 2 0 0 1 -2 0 0 2 m .in . b y ł d y re k to re m I n s t y t u t u H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h . To w ła ś n ie w ty m o k re s ie s t a ł się je d n y m z w y b itn ie js z y c h zn a w c ó w te m a ty k i z w ią z a n e j w o s ta tn im i m p e r a to r e m R o sji M ik o ła je m II ( tu p ro c e n to w a ły g o d z in y p ra c o w ic ie sp ę d z o ­ n e w m o s k ie w s k ic h a r c h iw a c h i b ib lio te k a c h ). W y d a ł n a t e n t e m a t k ilk a d o b rz e o c e n ia n y c h k s ią ż e k , k tó ry c h b y ł z a ró w n o a u to r e m 2, j a k i r e d a k to - r e m 3. A k tu a ln ie j e s t z w ią z a n y z A k a d e m ią H u m a n is ty c z n ą im . A le k s a n d r a G ie y s z to ra w P u łtu s k u . J e g o z a in te r e s o w a n ia b a d a w c z e to n a jn o w s z a h is to ­ r i a p o w s z e c h n a i P o ls k i, ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m d ziejó w C e s a r s tw a R o sy jsk ie g o z p rz e ło m u X IX i XX w.

Sw ój D z i e n n i k p rof. S o b c z a k p ro w a d z i od 1955 r., a w ięc ju ż od 57 lat! T a k ż e p o d c z a s p o b y tu w R o sji w l a ta c h 1 9 8 9 -1 9 9 2 d z ie ń po d n iu z a p is y w a ł sw oje s p o s tr z e ż e n ia , u w a g i i p r z e m y ś le n ia . P o l a ta c h l e k t u r a D z i e n n i k a to d o s k o n a ły p r z y k ła d o b s e rw a c ji p r z e m ia n sp o łe c z n o -p o lity c z n y c h w R o sji w i­ d z ia n e j n ie ja k o z d ru g ie j s tr o n y i choćby z te g o p o w o d u p o w in ie n s ta ć się l e k t u r ą o b o w ią z k o w ą d la h isto ry k ó w , p o lito lo g ó w czy socjologów p r o w a d z ą ­ cy ch b a d a n i a n a t e m a t p rz y c z y n i o k o liczn o ści u p a d k u im p e r iu m so w ie c k ie ­ go. N a le ż y p rz y p o m n ie ć , że D z i e n n i k m o s k i e w s k i 1 9 9 0 - 1 9 9 2 to n ie p ie rw s z y p r z y p a d e k w y d a n ia d r u k ie m fra g m e n tó w D z i e n n i k a J a n a S o b c z a k a 4. I choć n ie z a w sz e m o ż n a się zgodzić z o c e n a m i p re z e n to w a n y m i p rz e z A u to ra , to je d n a k z a w sz e j e s t to l e k t u r a fra p u ją c a .

2 Zob. J. Sobczak, Cesarz M ikołaj II. M łodość i pierw sze lata p a n o w a n ia 1868-1900,

cz. I-II, Olsztyn 1998; idem, O Rosji nieco inaczej (Szkice i eseje z dziejów politycznych Rosji X V III-X X w.), Olsztyn 2001; idem, Cesarz M ikołaj II. Liberał z usposobienia, autokrata na tronie, Toruń 2003; idem, Rosyjskie ścieżki Klio. Wybór szkiców i esejów historycznych, Pułtusk- -Warszawa 2007; idem, M ikołaj I I - ostatni car Rosji. S tu d iu m postaci i ewolucji w ła d zy,

Pułtusk-Warszawa 2009; idem, N icholas I I - the last Em peror o f all the Russians. The study o f Personage a n d the Evolution o f Power, Olsztyn 2010, ss. 329; idem, N iko ła j I I - poslednij car R ossii, Olsztyn 2011, ss. 226.

3 Zob. R osja X IX i X X wieku. S tu d ia i szkice, red. J. Sobczak, Olsztyn 1998; Europa a Rosja. Opinie, konflikty, współpraca. S tu d ia , pod red. Z. Anculewicza i J. Sobczaka, Olsztyn 2003; E uropa a Rosja. Przeszłość, teraźniejszość, p rzyszło ść, praca zbior. pod red. nauk. J. Gancewskiego i J. Sobczaka, Elbląg 2005.

4 Zob. J. Sobczak, Z dzien n ika polskiego aspiranta M G U (1955-1957), [w:] Absolw enci...,

oprac., wybór i red. E. Kostrzewa, cz. 1, Warszawa 1985, s. 97-117; idem, W arszawski epizod w ży c iu p rofesora A n to n ieg o C zubińskiego. Z k a r t d z ie n n ik a 1 9 7 1 -1 9 7 4 , Poznań 2005, ss. 289; idem, Profesor A lbert Bartoszewicz i moje pierwsze kroki w olsztyńskiej WSP, p a źd ziern

ik-Kronika naukowa _{4 7 5} J e d n a k w r a c a ją c do D z i e n n i k a m o s k i e w s k i e g o m o że z a s ta n a w ia ć p o d ty ­ tu ł, a m ia n o w ic ie M ó j z n i k a j ą c y ś w i a t . . . W u w a g a c h w s tę p n y c h A u to r p isz e n a t e n t e m a t n a s tę p u ją c o : O to n a m o i c h o c z a c h r o z p a d a ł s i ę i o s t a t e c z n i e le g i w g r u z a c h c a ł y m ó j d o t y c h c z a s o w y ś w i a t k o n t a k t ó w i i n s t y t u c j i , z k t ó r y m i d o t y c h c z a s w s p ó ł p r a c o w a ł e m . J e d n a k w y d a je s ię , że c h o d z i t u ró w n ie ż o u p a d e k s y s te m u p o lity c z n e g o , k tó r y te r a z w a lił się w gruzy. D o d a tk o w o p ro c e so w i te m u to w a rz y s z y ł s w o is ty u w ią d id e o lo g ii, k t ó r a s ta n o w iła tzw. n a d b u d o w ę ow ego s y s te m u .

C z y ta ją c D z i e n n i k m o s k i e w s k i m o ż n a z a u w a ż y ć co n a jm n ie j tr z y g łó w n e w ą tk i: 1) cz y sto o sobisty, d o ty c z ą c y lo só w i p e r s p e k ty w w n o w y c h u w a r u n k o ­ w a n ia c h u stro jo w y c h ; 2) p o św ię c o n y p o s z u k iw a n io m m a te r ia łó w do k s ią ż k i o M ik o ła ju II, czyli p e w n e g o ro d z a ju s tu d iu m h is to rio g r a fic z n e o c z y ta n y c h k s ią ż k a c h , z n a le z io n y c h m a te r ia ła c h ; 3) o M o sk w ie ta m ty c h d n i, p a n u ją c e j w ó w czas a tm o s f e rz e , a p rz y ty m i o p o z n a n y c h w ó w c z a s lu d z ia c h . S ą d z ę , iż prof. S o b c z a k w y d a ją c D z i e n n i k i m o s k i e w s k i e w y k a z a ł się s p o r ą o d w a g ą . M a m t u n a m y ś li p rz e d e w s z y s tk im a u te n ty c z n ą szc z e ro ść je g o zap isk ó w , n ie k ie d y b a rd z o o so b isty c h . J e d n a k m im o w s z y s tk o n ie z m ie n ił n iczeg o , choć j a k s a m p rz y z n a je w u w a g a c h w s tę p n y c h — po z g ó r ą d w u d z ie s tu l a ta c h w ie le je g o ó w c z e sn y c h są d ó w i o cen u le g ło z m ia n ie . T oteż D z i e n n i k m o s k i e w ­ s k i J a n a S o b c z a k a to l e k t u r a n ie z w y k le in te r e s u ją c a , m o m e n ta m i w ręcz f a ­ s c y n u ją c a i d la te g o ze w sz e c h m ia r g o d n a p o le c e n ia .

N a jb liż s z e p la n y p rof. S o b c z a k a to o p ra c o w y w a n ie cało ścio w y ch , o p a r ­ ty c h ta k ż e n a ow y m co ro c z n y m D z i e n n i k u czyli w s p o m n ie ń p is a n y c h e x p o s t .

C h c ia łb y je p o św ię cić m .in . o p iso w i s p o tk a ń i ro z m ó w z p o lity k a m i, a s p o tk a ! w sw y m ż y ciu i m a o so b isty o g lą d w ie lu lu d z i z p ie rw s z y c h s tr o n g a z e t. C h c ia łb y te ż w o w y ch p rz y s z ły c h w s p o m n ie n ia c h p o św ięcić w ię k s z ą u w a g ę sw o im z m a rły m R odzicom , k re w n y m , sw ej m ło d o śc i i jej id e a ło m , p a m ię c i o d u ż ej g ro m a d z ie z m a rły c h i je s z c z e ż y ją c y c h p rz y ja c ió ł, k tó r y m oprócz la k o n ic z n y c h w z m ia n e k w n o t a t k a c h z p o sz c z e g ó ln y c h l a t n a le ż y się j a k a ś p e łn ie js z a o c e n a , a p rz e d e w s z y s tk im — j a k s a m p o d k r e ś la — w y ra z s a ty s f a k ­ cji, że d a n e m u by ło ic h s p o tk a ć , a k tó r z y w a lo ra m i sw ej osobow ości w z b o g a ­ cili je g o życie.

-g ru d zień 1993 rok (z k a rt d zien n ika ), [w:] W kręgu problem ów językoznaw stw a i literaturo­ znaw stw a. S tu d ia i w spom nienia poświęcone pam ięci Prof. A lberta Bartoszewicza w p ią tą rocz­ nicę Jego śm ierci, red. nauk. N. Kasparek, A. Koseski, W. Piłat, J. Sobczak, Warszawa 2006, s. 193; idem, Z dni „rewolucji kadrow ej” w Instytucie H istorii W SP (fragm enty z „D ziennika”, lipiec-grudzień 1996 r., [w:] N a d B ałtykiem , Pregołą i Łyną. Księga p a m ią tko w a poświęcona Jubileuszow i 50-lecia pracy naukow ej Profesora Ja n u sza Jasińskiego, red. Z. Rondomańska, Olsztyn 2006, s. 528—546; idem, P aździernik 1956 r. i w ydarzenia węgierskie w d zien n iku pol­ skiego aspiranta U niwersytetu M oskiewskiego im. M ichaiła W. Łom onosowa (październik-gru­ dzień 1956 r.), [w:] P aździernik 1956 roku - początek erozji system u , praca zbior. pod red. M. Jabłonowskiego i S. Stępki, Pułtusk 2007.