Artur Fabiś
Aktywność oświatowa seniorów w Szwajcarii
Niespełna 16% prawie 7,5 milionowego społeczeństwa Szwajcarii stanowią seniorzy (osoby, które ukończyły 65 rok życia). Zjawisko starzenia się społeczeństw nieustannie winduje kwestię „jakości życia” ludzi starszych na czołowe pozycje problemów społecznych państw, nie tylko wysoko rozwiniętych. Co zatem uczynić, aby ludzie starsi, coraz sprawniejsi fizycznie, dłużej żyjący i bardziej sprawni umysłowo niż ich rówieśnicy z poprzednich wieków, a nawet dekad, mogli w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, rodzinnym, aby mogli rozwijać swoją osobowość, korzystać z dobrodziejstw cywilizacji? Pomocna może być permanentna edukacja, rozumiana jako „nieprzerwany, ciągły proces edukacyjny doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych, trwający przez całe życie człowieka, realizowany za pomocą różnych form dydaktycznych i wychowawczych, prowadzony w rozmaitych placówkach kształcenia i wychowania oraz poza nimi (np. za pomocą środków masowego przekazu informacji); edukacja permanentna wynika z konieczności przystosowania się jednostki do dynamicznych przeobrażeni ekonomicznych, kulturalnych i naukowych występujących w życiu współczesnych społeczeństw.1” Ale dla osób starszych, dla dorosłych w ogóle, kształcenie permanentne nie może być luksusem lecz koniecznym, jak w przypadku dziecka, procesem, wspomagającym udział w życiu społecznym i rozwój osobowości.
Edukacja dorosłych obejmuje całość formalnych i pozostałych procesów kształcenia się ludzi, którzy przez społeczeństwo, do którego należą, są postrzegani jako dorośli. Procesy, które rozwijają ich zdolności, pogłębiają ich wiedzę oraz rozszerzają ich fachowe i zawodowe kompetencje, bądź w nie na nowo uposażają, by odpowiedzieć na własne potrzeby w zgodzie ze społeczeństwem2. Ta definicja „edukacji dorosłych” stworzona na konferencji w Hamburgu w 1997 roku jest fundamentem do działań w szwajcarskiej polityce oświatowej. „Dorosły” jest jednak pojęciem bardzo szerokim, dlatego też, jednym z obszarów tematycznych hamburskiej konferencji były prawa i aspiracje różnorodnych grup społecznych. Wśród grup tych wymieniono min. obcokrajowców, niepełnosprawnych, a także osoby starsze. Zresztą właśnie delegaci szwajcarscy w swoim podsumowaniu prac w konferencji na pierwszym miejscu wymienili „równoprawny udział w dostępie do kształcenia całego społeczeństwa. Na szczególne wsparcie liczyć powinny przede wszystkim osoby z niskim wykształceniem, bezrobotni, imigranci, niepełnosprawni. Wyjątkowego podejścia wymagają także starsi ludzie.” Szwajcarskie ustawodawstwo reguluje problem dyskryminacji w nowej szwajcarskiej konstytucji, która weszła w życie 1 stycznia 2000 roku. W paragrafie 8, ustępie 2 czytamy, iż zabrania się jakiejkolwiek dyskryminacji „zwłaszcza ze względu na pochodzenie, rasę, płeć, wiek, język, pozycję społeczną, formę życia, religię, światopogląd czy przekonania polityczne, ze względu na niepełnosprawność fizyczną, psychiczną i umysłową3.” W paragrafie 41 w punkcie 1. f. stwierdza się, że zarówno państwo jak i kantony uzupełniają prywatną inicjatywę, aby „dzieci i młodzież, jak również osoby w wieku
1
A. Zych, Słownik gerontologii społecznej, Warszawa 2001, s. 62.
2 R. Schräder-Naef, Erwachsenenenbildung in der schweiz, Bestandesaufnahme 2004 und neue Empfehlungen, Bericht der Schweizerischen UNESCO-Kommission in Zusammenarbeit mit dem Forum Weiterbildung Schweiz, s. 7.
produkcyjnym mogli się kształcić z uwzględnieniem ich możliwości4”. Widać zatem, że, choć seniorzy zostali dostrzeżeni w pierwszym zapisie, gwarantującym im równość, to na wsparcie nie mogą jednak liczyć, przynajmniej, to wynikające z konstytucji.
Jak wykazują statystyki tylko jedna czwarta dorosłego społeczeństwa Szwajcarii nie uczestniczy w żadnych formach kształcenia. Niespełna 40% kształci się w formie zinstytucjonalizowanej. Człowiek starszy musi mieć zatem zapewnione
Stan wykształcenia szwajcarskich seniorów jest w porównaniu z innymi grupami wiekowymi niekorzystny, co wydaje się być oczywiste. Tylko 60% z nich ukończyło szkołę ponadpodstawową (przy 80% młodszych dorosłych). W roku 2000 17% osób w przedziale wiekowym od 60 do 74 lat, uczestniczyło w kursie zorganizowanym przez
W rozumieniu polityków oświatowych Szwajcarii, edukacja dorosłych to całość procesów kształceniowych, działania zarówno instytucjonalne, jak i pozainstytucjonalne.
W latach sześćdziesiątych edukacja seniorów w Zachodniej Europie przybierała incydentalny charakter i opierała się głównie na działaniach, mających na celu zapewnienie opieki i rozrywki osobom starszym. Seniorzy wykluczeni byli z instytucjonalnego kształcenia, a model starości nakazywał osobom w późnym okresie dorosłości spędzać życie na podróżach, zabawie i poświęceniu się rodzinie i własnym zainteresowaniom. Seniorzy występowali w programach oświatowych zawsze jako pasywni uczestnicy, pozbawieni prawa do inicjatywy.
Lata siedemdziesiąte przynoszą tezy o możliwościach uczenia się osób starszych. Kształcenie ma za cel emancypację osób późnym okresie dorosłości. Oferta dla nich staje się coraz szersza, choć ciągle dostosowuje się metody i formy kształcenia do „ograniczonych” zdolności jej uczestników.
Dopiero lata osiemdziesiąte przynoszą wątpliwości i podważają tezę o związku zdolności uczenia się z wiekiem. Badania dowodzą, że gotowość do uczenia się w późnym wieku jest raczej uzależniona od historii życia i biografii edukacyjnej, aniżeli od liczby przeżytych lat. Edukacja seniorów ukierunkowywana zostaje na ich samowystarczalność. Ludzie starsi nie tylko mogą się uczyć, ale nawet powinni.
Początek lat dziewięćdziesiątych, to rozkwit edukacji dla seniorów. Oferty edukacyjne są tworzone w odniesieniu do potrzeb i oczekiwać adresatów. To seniorzy określają co i jak chcą się uczyć. Wpływ psychologii humanistycznej każe postrzegać starość jako kolejną fazę rozwojową w życiu człowieka, z jej niewątpliwym potencjałem. Edukacja ma pomóc seniorom odnaleźć w starości swoją tożsamość, ma chronić ich niezależności i samowystarczalności.
Jak donosi raport Pro Senectute, organizacji zajmującej się min. kształceniem osób starszych, z ich oferty edukacyjnej w roku 2004 skorzystało 210 000 osób, w większości ludzie starsi. Sama edukacja osób starszych obejmuje około 35 000 uczestników, ponad 92 000 stanowią osoby, którym umożliwia się rozwijanie zainteresowań (chóry, koła artystyczne, treningi itp.), kolejne 83 000 osób, to uczestnicy imprez, zorganizowanych specjalnie dla seniorów (wieczorki taneczne, wycieczki, wystawy itp.)
Największym powodzeniem wśród seniorów cieszą się imprezy edukacyjne, które koncentrują się na kulturze i językach obcych, co czwartą ofertę edukacyjną zakwalifikowano do tej grupy. Nie wiele mniej, bo co piąty uczestnik, był absolwentem kursu obsługi komputera, poszczególnego programu komputerowego lub/i Internetu. Podobnym zainteresowaniem cieszą się spotkanie przygotowujące do starości, nawiązujące do tematyki specyficznej dla tej grupy wiekowej.
4 tamże.
Wykres 1. Udział tematyczny kursów dla osób starszych Fundacji Pro Senectute
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Rocznego Raportu Pro Senectute za rok 2004.
Jedną z form kształcenia osób starszych są Uniwersytety dla Seniorów (Seniorenuniversität)5. Idea Uniwersytetów Trzeciego Wieku rozprzestrzeniła się szybko nie tylko w Europie. We francuskojęzycznej Genewie francuska idea Pierre`a Vellasa urzeczywistnia się na tamtejszym uniwersytecie w roku 1975. Niektóre uniwersytety dla seniorów tworzą nawet swoje oddziały w innych miastach (Zürich – Winterthur). W niemieckojęzycznej Szwajcarii znajduje się 5 uniwersytetów (Bern, Luzern, Schaffhausen,
Zürich, Basel), we francuskojęzycznej 5 (Berne, Fribourg, Geneve, Lausanne, Neuchatel), we
włoskojęzycznej 1 (Giubiasco). Forma ta cieszy stale rosnącym zainteresowaniem osób starszych. Przy dużej ofercie wolnoczasowej, edukacja na uniwersytecie staje się istotnym uzupełnieniem wachlarza możliwości spędzania czasu wolnego dla seniorów. Jest to okazja kształcenia się na wysokim uniwersyteckim poziomie. Słuchaczami UTW mogą być osoby, które ukończyły sześćdziesiąty rok życia. Mogą być to także osoby nawet o 5 lat młodsze, które wcześniej odeszły na emeryturę. Także młodszym partnerom seniorów umożliwia się uczestnictwo w przedsięwzięciach edukacyjnych uniwersytetu dla seniorów. Zgodnie z ideą UTW wykładowcy rekrutują się z uniwersytetów i przedstawiają w przystępny sposób swoją wiedzę i rezultaty najnowszych badań. W bieżących planach wykładów szwajcarskich UTW zauważyć zresztą można dosyć konserwatywne podejście do tej instytucji. Wykładowcami są prawie wyłącznie profesorowie, a tematy wykładów typowo akademickie. Uzupełnieniem działalności kształceniowej uniwersytetów dla seniorów są przedsięwzięcia kulturalne, takie jak przedstawienia teatralne, wycieczki, koncerty i inne. Jednak uniwersytety, powstałe przy ośrodkach akademickich nie są jedynymi ośrodkami, kształcącym na poziomie uniwersyteckim. Powstają także fundacje, prowadzące akademie dla seniorów np. w Berlingen (Seniorenakademie Berlingen), sporadycznie natknąć się można na ofertę kulturalno-oświatową Kościoła Ewangelickiego adresowaną do seniorów. Częściej są to spotkania, wyjazdy, festyny. Także prywatne szkoły kształcenia zawodowego i ukierunkowane na edukację dorosłych (najczęściej prywatne np. Berufs- und
Fortbildungsschule Winterthur) otwierają się na potrzeby edukacyjne osób w późnym wieku
5 W pracy tej będą zamiennie używane pojęcia „uniwersytet trzeciego wieku” i „uniwersytet dla seniorów”.
19,06% 25,37% 20,37% 11,66% 1,92% 2,58% 19,05%
Przygotowanie do starości Kultura, języki Komputer, Internet Zdrowie, odpoczynek Twórcze działanie Kuchnia, naprawy Inne
dorosłości, oferując kursy obsługi komputera, kursy gotowania i inne. Kursy dla seniorów to zazwyczaj oferta ukierunkowana przede wszystkim na dwie płaszczyzny: komputer (+Internet), języki obce.
W ofercie dla seniorów największego organizatora kształcenia dorosłych w Szwajcarii
Klubschulen Mygros6, który posiada niespełna 45% udziału w rynku, znaleźć można
propozycję kształcące lub doskonalące kompetencje, związane z obsługą techniczną urządzeń nowej generacji: komputer, telefon komórkowy, cyfrowy aparat fotograficzny. Inne kursy tej instytucji nie przeznaczone są dla wszystkich, bez względu na wiek. Tylko w trudnościach technicznych dostrzeżono barierę dla seniorów, która mogłaby ich dyskwalifikować z kursu, przeznaczonego dla wszystkich dorosłych.
Poza tą, bez wątpienia najbogatszą ofertą kursową, adresowaną do osób starszych, ukierunkowaną na obsługę komputera, jego oprogramowania i Internetu oraz telefonu komórkowego i aparatu cyfrowego, istnieje jeszcze szereg, choć sporadycznie występujących propozycji kształcenia seniorów.
Edukacja seniorów ukierunkowana na niezależność, samowystarczalność jest odpowiedzią na potrzeby współczesności. Od osób starszych, szczególnie w pierwszych etapach starzenia się, oczekuje się samodzielności i zaangażowania na rzecz innych. Zatem edukacja przestaje być ukierunkowana na rozwój kompetencji zawodowych, a jej celem staje się zdobycie wiedzy, umiejętności, kompetencji, które zapewnią samodzielność seniorom i ich aktywność społeczną.
Upraszczając zaproponowaną przez Timmermann`a w latach osiemdziesiątych kategoryzację (nauka uzyskiwania podstaw ekonomicznych >surviving<, nauka praktycznych umiejętności potrzebnych do dalszego życia >coping<, nauka działania na rzecz społeczności >giving<, nauka, której celem jest uzyskanie pełni człowieka >growning<7), ze względu na sporadycznie występującą edukację seniorów zdeterminowaną pracą zawodową, do czego słania stabilność materialna szwajcarskich emerytów, można zaproponować następujący podział edukacji seniorów ze względu na cel:
emancypacyjna - mająca na celu uwolnienie się od zależności, opresywnych warunków, stereotypów, przesądów, podniesienie generacji seniorów w hierarchii społecznej, usamodzielnienie,
altruistyczna – przygotowującą do rozumienia innego, do poświęceń, ukierunkowana na bezinteresowną pomoc innym: młodszym generacjom, słabszym, chorym, cierpiącym, umierającym,
egotyczna – prowadząca do samourzeczywistnienia, samorealizacji, spełnienia własnych ambicji, marzeń aspiracji, dążeń8
.
H. Hausmann – współautorka książki „Erwachsenenbildung mit älteren Menschen”9 (Edukacja dorosłych na rzecz osób starszych) tak definiuje starzenie się: „Stawać się starszym (starzeć się) oznacza dzisiaj dalszy rozwój, świadome kształtowanie swojego życia, nie uciekanie od nowości i zmian. Edukacja ma dostarczać treści i pomocy w samodzielnym i świadomym kształtowaniu starości”.
Szczególnie bogata jest oferta edukacyjna dla seniorów, która uwzględnia cele emancypacyjne i egotyczne. Szwajcarów stać na to, by kształcić się na emeryturze.
6 Zob. A. Fabiś, Edukacja ustawiczna w Szwajcarii, Mysłowice – Warszawa 2004, s. 115 i nast. 7 Zob. J. Halicki, Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej, Białystok 2000, s. 16 i nast.. 8
Zob. A. Fabiś, Edukacja seniorów – odpowiedź na wyzwania współczesności, (w:) A. Fabiś (red.)
Unowocześnianie procesu kształcenia dorosłych, Wyzwania Współczesnej Edukacji Dorosłych, t. 2, Mysłowice – Zakopane 2005, s. 153 i nast.
9
U. Bader, B. Filli, M. Laub, H. Hausmann, U. Kalbermatten, Erwachsenenbildung mit älteren Menschen, Bern 2000.
Minimalna emerytura w 2005 roku wynosiła 1074 Fr. Jednak średnia emerytura dla kobiety wynosi 1695, a dla mężczyzny 1638 Fr10
.
Uniwersytety w Szwajcarii (państwowe) prowadzą uniwersytety dla seniorów. Jednakże także niepaństwowe organizacje, bardzo silne na rynku edukacyjnym dla dorosłych w Szwajcarii, tworzą instytucje oświatowe bardzo podobne w swoich działaniach oświatowych do uniwersytetów trzeciego wieku. Przykładem takiej jednostki jest Akademia dla Seniorów w Berlingen (Seniorenakademie Berlingen) lub Akademia dla Seniorów w Graubünden (Seniorenakademie Graubünden). Pierwsza prowadzi zajęcia w cyklach. Na kilkutygodniowy cykl składa się kilka spotkań, najczęściej 4-5 powiązanych ze sobą tematycznie. Niektóre cykle mają w programie także wycieczki. Tematyka jest bardzo przekrojowa np. „Europa spotyka się z Azją”, „Komunikacja”, „Dworce – świątynie nowoczesności” i inne.
Akademia dla Seniorów w Graubünden w swojej broszurze, zatytułowanej „Dla młodych ludzi po 55. roku życia” zamieszcza 8 zestawów ofert różnych aktywności. Otwiera listę kilka kursów, z pośród trzech, języków obcych. W następnej kolejności jest bogata oferta szkoleń komputerowych, a rubryka „Przygotowany do pracy zawodowej” zawiera min. kursy tworzenia stron internetowych, obsługi edytorów tekstu itp. Seminaria, natomiast, to spotkania tematyczne, dotyczące np. oszczędzania na starość, przygotowania do przejścia na emeryturę i inne. W dziale „Gospodarka” znaleźć można zaproszenie na comiesięczne spotkanie dotyczące gry na giełdzie. Kolejne propozycje zachęcają do zatroszczenia się o swoje zdrowie w centrach odnowy biologicznej. Bogatą ofertę zawiera także rubryka „Sztuka, rysowanie, malowanie,” Ostatni punkt na liście zestaw dłuższych (kilkudniowych) i krótszych (kilkugodzinnych) wycieczek.
Fundacja Pro Senecute powstała w Kantonie Zürich w 1917 roku; od 1993 roku zaistniała jako neutralna, apolityczna, samodzielna jednostka. Wcześniej istniała i prężnie działała, ale całkowicie w ramach ogólnoszwajcarskiej instytucji. Pro Senecute (PS) jest instytucją prywatną. Powstała specjalnie, by opiekować się ludźmi starszymi, pomagać im i ich rodzinom. Pro Senecute w Kantonie Zürich ma 14 oddziałów, 400 wykwalifikowanych pracowników oraz 2000 czynnych pomocników. Działalność w okresie ostatnich 10 lat okazała się milowym krokiem w działalności fundacji. Zaczęto tworzyć nowe służby powiernicze i pomocowe, rozwijać zakres służb usługowych, rozszerzać działalność służb porządkowych. Powstało wiele ofert dla starszych ludzi, np. dla chorych na Alzheimera, nowe kursy: sportowe, obsługi komputera, administrowania rentami11
. Obecnie w bardzo szerokiej, ogólnokrajowej ofercie Fundacji znaleźć można 22 grupy aktywności kulturalno-oświatowej, które odpowiadają zakresom tematycznym konkurencyjnych instytucji, a wzbogacone są jeszcze o rzadziej spotykane np.: śpiew, taniec, serfowanie po Internecie, kurs dla animatorów kultury, Yoga, jazda na nartach i inne. Wiele przedsięwzięć kulturalno-oświatowych Pro Senecute odbywa się w kilku miastach Szwajcarii.
Oferta oświatowa dla seniorów daje się pogrupować na 3 formy: kursy, wykłady/spotkania, wyjazdy edukacyjne. Kurs charakteryzuje się regularnością spotkań, ma na celu zdobycie lub udoskonalenie jakiejś umiejętności, kompetencji, poszerzenie wiedzy. Czas trwania kursu zależy najczęściej od założenia efektu końcowego („Obsługa telefonu komórkowego”, „Zakładanie własnej strony internetowej” itp.).
10 Tages-Anzeiger, Den Durchschnittsrentner gibt es nicht, z dnia 05.11.2004. 11
B. Gierczak, Z. Szarota, A. Zielińska, Opieka nad człowiekiem starszym w wybranych krajach Europy, (w:) M. Krobicki, Z. Szarota (red.), Seniorzy w społeczeństwie XXI wieku, Kraków 2004, s. 159.
Tabela 1. Zestawienie przykładowych kursów dla seniorów, oferowanych przez szwajcarskie
organizacje oświatowe
Nazwa kursu czas trwania kursu cena w Fr.
1. Kreatywne pisanie 2 dni – weekend 260,-
2. Kaligrafia 8 wieczorów 180,-
3. Pisanie historii życiowych 2 dni – weekend 260,-
4. Gotowanie ABC 4 wieczory 225,-
5. Warsztaty komputerowe dla seniorów ze specjalistą
wg uznania 15,-/ za wejście 6. Komputer dla początkujących 12 godzin 120,-
7. Obsługa edytorów tekstowych 12 godzin 120,-
8. Obsługa Internetu 12 godzin 120,-
9. Fotografia cyfrowa 16 godzin 552,-
10. Język angielski 19 godz./semestr 225,-/ semestr 11. Trening umysłu poprzez gry i
zabawy
16 godzin 170,-
12. Trening umysłu 6 spotkań
kilkugodzinnych
180,- 13. Nauka gry w golfa – kurs
podstawowy
8 godzin 492,-
14. Kreatywne uczenie się 10 godzin 450,-
15. Kurs rysowania 4 wieczory 186,-
Źródło: opracowanie własne na podstawie folderów i informacji Internetowych
Wykład ma najczęściej charakter jednorazowego zjazdu, na jednym
kilkudziesięciominutowym lub kilkugodzinnym spotkaniu porusza się najczęściej problematykę bliską, seniorom, odpowiadającą ich zainteresowaniom, potrzebom. Wykład jest oferowany w większości przypadków przez Uniwersytety dla Seniorów, a wykładowcami są z reguły wykładowcy akademiccy ze stopniami i tytułami naukowymi. Sporadycznie na wykłady zapraszani są aktorzy, podróżnicy czy Analiza wybranych programów wykładów prowadzonych przez szwajcarskie uniwersytety trzeciego wieku pozwala wyciągnąć wniosek, że nie można jednoznacznie stwierdzić, jaka tematyka wykładów jest reprezentowana najsilniej. Uniwersytet w Zurych posiada tak szeroką ofertę, którą nie sposób sklasyfikować, gdyż zagadnienia poruszane na wykładach reprezentują ogrom dziedzin naukowych: psychologię, ekonomię, teologię, medycynę, geologię sztukę, i wiele innych. Są jednak uniwersytety, które najwyraźniej preferują zagadnienia z wybranych obszarów tematycznych. Tak jest w przypadku uniwersytetu w Schaffhausen, w którym zdecydowanie dominują tematy medyczne i psychologiczne.
Wykłady są prowadzone cyklicznie, najczęściej dwa razy w tygodniu. Opłatę, wnosi się, jak w większości UTW jednorazowa za cały rok, semestr, lub cykl. W Szwajcarii opłata semestralna wynosi kilkadziesiąt franków. Na stołecznym uniwersytecie dla seniorów opłata za cały rok wynosi zaledwie 60 Fr. W innych uniwersytetach opłata roczna to od 100 do ponad dwustu franków. Niepaństwowe instytucje, jak Akademia dla Seniorów w Berlingen, koszty uczestnictwa w wykładach szacuje znacznie wyżej, opłata roczna oscyluje wokół kwoty 800 franków. Odpłatność za jednorazowy udział w wykładzie jest także bardzo zróżnicowana, od symbolicznych 5 po 70 franków.
Tabela 2. Zestawienie przykładowych wykładów dla seniorów, oferowanych przez
szwajcarskie organizacje oświatowe
Nazwa wykładu
1. Dlaczego wulkany wybuchają?
2. Pozamedyczne przyczyny problemów ze spaniem 3. Sprawozdanie z ekspedycji na Antarktydę
4. Ruch i zdrowie w różnych fazach życia 5. Depresja i wstyd
6. Porządek kolorów – różnorodność w sztuce 7. Europa spotyka się z Azją
8. Śladami naszych emocji
9. Polityka, komunikacja i symbolika
10. Zdrowie Waszych dużych dzieci - szczepienia 11. Czy młodzież mówi innym językiem?
12. Etyczne refleksje Starego Testamentu 13. Islam we współczesnej Europie 14. Wprowadzenie do parapsychologii 15. W co wierzą Żydzi?
Źródło: opracowanie własne na podstawie folderów i informacji Internetowych
Wycieczki edukacyjne mogą być zarówno bardzo skromne, kilkugodzinne, a także
dalekie kilkudniowe, niejednokrotnie także kosztowne. Tworzą się specjalistyczne biura podróży, które adresują swoją ofertę właśnie do starszych ludzi. W dużych miastach wykorzystuje się istniejące muzea, wystawy, galerie, by zorganizować wyjścia do tych instytucji, po uprzednim teoretyczny przygotowaniu.
Tabela 3. Zestawienie przykładowych wycieczek edukacyjnych dla seniorów, oferowanych
przez szwajcarskie organizacje oświatowe
Nazwa wycieczki czas trwania wycieczki cena w Fr. 16. Zwiedzanie piwnic z
wykopaliskami archeologicznymi
2 dni 390,-
17. Wycieczka w góry, z treningiem pamięci
6 dni 940,-
18. Wycieczka do muzeum zbrojenia 6 godzin 15,- 19. Zwiedzanie firmy
farmaceutycznej
6 godzin 50,-
20. Zwiedzanie lotniska w Zurychu 6 godzin 40,- 21. Wycieczka na Pocztę Główną
zwiedzanie budynku i poszczególnych działów
2 godziny 18,-
22. Muzeum tapet w Rixheim 4 godziny 25,- Źródło: opracowanie własne na podstawie folderów i informacji Internetowych
W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały wybrane instytucje, oferujące kształcenie osobom starszym na terenie Szwajcarii. Jest rzeczą oczywistą, że instytucji tych jest więcej, są kluby seniora, aktywne są także kościoły, przede wszystkim ewangelickie, które w znacznym stopniu włączają się w organizację działalności kulturalno-oświatowej osób starszych.
Seniorów szwajcarskich stać na edukację, ich wysokie emerytury gwarantują im wysoki standard życia. I nie należy bynajmniej ubolewać nad tym, że w Polsce brak jest tak szerokiej oferty oświatowej dla seniorów, szczególnie mocno reprezentowanej przez sektor prywatny, gdyż polskich seniorów nie stać by było na luksus opłacenia sobie kursu, wycieczki czy wykładu. W Polsce nieocenioną rolę odgrywają Uniwersytety Trzeciego Wieku, ale cieszą się też popularnością dlatego, że składki są symboliczne. W Polsce brak jest raczej inicjatyw, gwarantujących bezpłatne uczestnictwo w ofercie edukacyjne. Bardziej realne wydaje się być zaangażowanie w popularyzację wiedzy i kultury, prężnie działających, instytucji pozarządowych aniżeli oczekiwanie poprawy statusu materialnego polskich seniorów. Bo człowiek starszy, aby godnie żyć musi mieć możliwość czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i stale dbać o aktywność umysłową, o czym wiedział już Cyceron pisząc swoje dzieło Katon Starszy o starości: „A cóż powiedzieć o tym, jak gorliwie zajmowali się badaniem prawa cywilnego i pontyfikalnego Pobliusz Licyniusz Krassus lub Publiusz Scypion, który przed kilkoma dniami został najwyższym kapłanem? Wszystkich tych ludzi znałem i widziałem, z jakim zapałem pracowali do późnej starości. Znałem też Cetega, który doskonalił się w wymowie jeszcze jako starzec, choć był człowiekiem, którego Enniusz słusznie nazywa >rdzeniem wymowy<. Jakież rozkosze stołu, igrzysk czy miłostek można z tymi rozkoszami porównać? Tyle o zajęciach umysłowych. U ludzi rozumnych i wykształconych z wiekiem przybierają one jeszcze na sile. Świadczyć o tym może przytoczony przez mnie wiersz Solona, >że starzejąc się, uczy się codziennie czegoś nowego<, co jest na pewno najwyższą duchową rozkoszą, jaką osiągnąć można.12”
Bibliografia
Bader U., Filli B., Laub M., Hausmann H., Kalbermatten U., Erwachsenenbildung mit älteren Menschen, Bern 2000,
Cyceron, Plutarch, Pochwała starości, Warszawa 1996,
Fabiś A., Aktywność kulturalno-oświatowa osób starszych, (w:) A. Fabiś (red.), Seniorzy w rodzinie, instytucji i społeczeństwie. Wybrane zagadnienia współczesnej gerontologii, Sosnowiec 2005,
Fabiś A., Edukacja seniorów – odpowiedź na wyzwania współczesności, (w:) A. Fabiś (red.) Unowocześnianie procesu kształcenia dorosłych, Wyzwania Współczesnej Edukacji Dorosłych, t. 2, Mysłowice – Zakopane 2005,
Gierczak B., Szarota Z., Zielińska A., Opieka nad człowiekiem starszym w wybranych krajach Europy, (w:) M. Krobicki, Z. Szarota (red.), Seniorzy w społeczeństwie XXI wieku, Kraków 2004,
Halicki J., Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej, Białystok 2000,
Schräder-Naef R., Erwachsenenenbildung in der schweiz, Bestandesaufnahme 2004 und neue Empfehlungen, Bericht der Schweizerischen UNESCO-Kommission in Zusammenarbeit mit dem Forum Weiterbildung Schweiz,
Tages-Anzeiger, Den Durchschnittsrentner gibt es nicht, z dnia 05.11.2004. Zych A., Słownik gerontologii społecznej, Warszawa 2001,
12
Cyceron, Katon Starszy o starości, (w:) Cyceron, Plutarch, Pochwała starości, Warszawa 1996, s. 54.
Autor: Artur Fabiś
Tekst recenzowany ukazał się w książce:
Instytucjonalne wsparcie seniorów – rozwiązania polskie i zagraniczne A. Fabiś
