Z najnowszych badań stratygraficznych i paleogeograficznych Barrandu

ZBiGNIEW KOTANSKI.

6

NOMENKLATURZE

'ZLEPIEŃ'CC>"W

.. ' W'"

·ficmycha.rlY.J.ru.ł~ch dotycząCyCh

nomenklatury·· chów

·l."Ótny~hSkał

do

m-UPy'sZ&~ogłazo~~

.(me·Wy;, .. · .... · l klasytikacjisk~ł oSadowych, ~uka.:zały edę. łączając granitów). Nie' IPI'ZYQy.ni.lo się to Wcałę do 'wciągu dwóch.. ostatnich

lat

w "Przeglądzie. Geolo-· .. ' rp.związania zasadniczego problemu. jaJdm. jest · gi~'. QmÓWionych - zostało tWiele lLasaOOiczych '. .• określenie.· ti-ódła . pierwotnego . materiału .

otocżilko-kWestii ,i'. WYsunl~to . szereg iProjektów. Szczególnie •... wego. a spowodowało' zatarcie różilicy mi~zy al'ko-· dużo.uwagl .ROŚwięcono eka.1:Gm węglanOWym.' a spo-.Zą. aszaro,glazem, skoro s-kałia"zs,wierająca m~ in.'

śród.. Skał k1.astyczIiych - skałom. kakcji psamitOw"ej. . ' Okruchy granitu· została %a!liczonado az:aroglazów.

JeJ:Ni

Chodzi jednak o. gruboziamiBte śkały kilasycz.- .

a:

skała złożona:

z

rozdzielonydl już 'ziaren .Jriva.rcu'.

D.e,. to wydaje

się, że są j,eszcze .pewne kwestie nie- .1

skaJ.en.ia

ma tbyć 1.bW'aIianaza an:oię.

zupełn~ Wyjaśnione . . Spoty:ka si~·. mianoWicie wiele .... W 6yi9te~tykacll .tycb :nie. ma ~sca na. taką" odmian. zlt1Pieńców. które mają osobne nazWY. okre- .• Skałę, jak np. z1epietn.iec eoceński z Tatr. złorrony li!

ś1ane za jpOI:ID.OCą lPt'ZY,tIDiotruków o różnych 'k-ońców-Otocza,ków do1oni.i.t6w. łl'ÓŻlD.ego l'Odza!lu wapieni, bob. l

tak

:Dip. niówi się o z1e,pieńciloh dolomitycz- . kwarcytów i Ra.l'(:U. Nie ma również w niej miejSca tJ.ych,dolomitowycb, ilastych, wapnistych; wapięn- . .na zlepieniec ?iY,gą:t.u!Iltow8ki '. złożony" z Qtooza>ków .Dych okrżemiookowych. ki'zemieniBtycł]..kwarcowych. ..wap,ieni,.dolomit6w i la'zemieni (a w.okolicy Opa- " ; kwał'CYtawych, .' .. pnędzYJwa.rstwOwych, .' :transgresyw-. ~toWa równieźz . otoczaków kwarey)t6w i' p1a&kow:'"

nych, molasowYch;tektomcznYch, granitowych. ar ... · . .CÓW).·NiezwraCasi~ JW., tych :syatem9;tykaoh·

l"Óvinieri

·kw.owycll; .'szarogłażowych,Wulkanicz.ttych,· parli-.uwagi na .zlepieńce międ7,ywarstWuwe(intraforma­

~.' rowych 1t(l;. . . '. ' . . ..' cyjne)złożone.np. z· otoczaków \lub' oknlchów łup­

·Co

te

te:rmiriy :ma"czą?CżyJm. się 1'ÓŻBi 2llepieniecków (liCzne .zlepieńce·~) •. albo z otoczaków · kiWrm:awy od zlepieńca. z ot.ocżaków. kwarcu '(3), . i okruchów wapieni i do.kJmi.tów·(ziepieńce i· brek""

od: zląńeńca· kIl'zemiookow'ego, ik.rrr.emienJstego· ~ub ··cje międ~twowe wierchoWego,' środkowego

· . kwareY!tOwego? Czy jeśli· jest .zlepieniec ilasty.

to

triasu Tatr)... . ' ' . . czy może istnieć •. zlepieniec iłOWY' i iłowcowy? Aco '. ·PiaskoWce złarone ,zo'tomakówwapieńi,

WyBtępu-'to . .zn.aczyzlepieniec porfi.rowy? I. czy' mote istnieć jące. CIllęSto na :lJboczach 1'8f korałowYch., Ż'ówi:lieł me

zl~eniecdepieńcowy a,wb' p~owcoWy? .'. . ". .imajdą miejsca, w~ch s~ematykach . . ' Mógłbym lPl'zytq.czyć~klady z IPrac wielu 'WY- . ..·Biorąc to pod uwagę !u''Wai.aIJri,' że ti1e jeSt celowe 'bitnych.polsk.ich geologów,. że stoSują oni.przymiot- '.' ··:wtlaczanieliczhych rodzajów'

lPiaSkOwOOw

ani. ty.ih .' · niki określBilące pewną Odmianę ~ieńca.W różnym·baroziejzlepieńoóW.do trzech grup:.' !kWarcowej, •. znaczeniu; a :OOżni lbadacze. UZjiwaj",' tych. samych . . ..• arkOlLOwej· i . szarogłazowej. .

· termioówna dk:reślenie. nadZlJil)ełnie;j łl'6inych skał. ... Natomiast. .celowe jest Wyodrębnianie'

grup

zle- , .' .' Biorąc. to ;POI;i uwa.gęsądzę,· żeoalEltypcxzynić . pieńców l -1>iaSkoWlCÓW" ollgomiiktycznychl

polimi'k-próby :mnierzające. do zlikwidOwania

chaosu'

,panl,l- 1;yIcrmych~··.. .

"jącegow .tej dz1ec:łl4D.1:e, . . . . . . . . ."~' '." .. ' Aby. unnm.ąć ~eporOziUnień, propon.~ę :.sbowa-' . . .Należy BObie' przede 'WBzYstkim~2Idać Sprawę,. że .,' '. rde okreśkmyclJ: ,końcówek do . pos.żczeg6lnych

ro-1d,1:kanaśc' ~ych powyd:ej' w' beZładny ~.dzajów zlepieńców. '. ." _ '. . ....

.•...•.. , ...

;.~

eI._Y""'~U""'.IJ

na~ę

..

,j..,:_~;i;..Eińcó

••. · ...

okrW~~}j'ezy.ące··.

... . ...

u.~

r-~... .•. ew ....

:.~~.

"''"'''!-'J ·.e -...:.prQponilj~ :''".s"toeować

~~~eńie_·..

...•...•... . W celu

właściwegódkieśla:nia:·Bkł.adu'.ot.Oczaków

.. PrzynuotDik.i o . kOńCówkach·:

.·.ca ·ora1LtermtnyIIiówiące-o. genezie .·.-zlepieńca.. . . ..., ~~ ...;;;·eImy.'I'oIkWd~:·' , . ' ,:',.' . ..' ,., .

<~~~}:"~:Et:~B}

_{/~:i~~i~1i··dÓ::~~.~~:·~~~'}

...• _

..

~==~=

:~~::=:: J,~~:

,·itlasy.fika.cji po.wiDIi.y.byćprzy·j~te.CzYimfki powo-, ...., .. Zlepienl!ec·.Hawy OZII1aClZll2'lląlllenl.ec.~y.z . iłu; .'.

:":·t:J~o=::n~ep~~ti~~a:~e~~:·

.. :· .. ··· ..

·:=:.:ec:~t.:=a :~'if:==.;:

.

.t::;::

... ··.·n·

ej 1_1A_~n __ ,,;ji· .• ·.I..:...;;.1-jl·. w y "

OIiraibrua'

'Jo""c.

""""reg.

za'. _.,rz!lep.l.ertfjeC1nąglowy'·oznacza2ilflJd,el:l:l.ec złotIoOY.z.QiarglUj

... ". ... ,.. IUI.· ....

A...,

. . . .-....

..'

.cz1epdJeniec·I'GgOWICOWY .. dmacza zlepieniec .złotony z

rei-.•..

~v:.~=t~Il'~~o1r~::'O:en~~~

.'

····gQIW~~eit1~··iId~ .~~·.··d~i~· złOtOny.·;'·'lldYt11;

.' .lvdzaje.zlepi.eńoow Powinny odpowiadaćposu:ze-', <nia;~lep!l'Elll1« wapJenny. ~acza"2lleplten1ec·złotony.~ .wapie-: . "gólnym. środowisk.orii &edyrneIitacyjnym.· , ••.. ~. . . .... . '.' •.• Zlepieniec"" krZenldennyozri.acż&: . zlepieniec' z1iotariy:' i: krz~

.: .Odrębnym: żagadni~nieni jest .. wyróżnienietypów'> ....truenia. . ' " '. .

żlepJ.eńc6w 'rlJWiązanych

oZ

okll'eś1O!1lą

!fonnacjq.

ił·' więc

'.

.:.:::T~k

"

Vl1ęc'żlePiemec

;' zygmuntoWski

je!łt.:

ilePiel1."

':wlaśCiwy<:h .. określonej fBz1e rozwoju. teldonicZilego .' ... : ...•. cem '. wapienrio.~dolomitoviC!-'krzemiennym; a :z;lepieniec . Ok;reślonego .:l'egionu (211t1Pięńce fliszowe,. molasowe,.: • eoceński z Tatr ~.

zlepieńcem.wapienno-dolornitowo-i~j~'.01Iiteruć·

•.

·.(gejieżę·;

••

:d.ePiei&ti,należy.···

.. ·.· ; •.••..

kjt~~=~.,~~/,:: ieZny~:~ti'Pomnni tbyć'~tiżj;;:

Wpierw~pra~owo, oPiSać •. depieru.ec, .. zw.racając .wane .wyłącZirle .·na .określanie. spoivJ'ai. w·ógóle .'uwaeęlianajW:!iżniej.sze Jego .cechy.:PrrZyQPiSle .1n- .jjkładników:autogenicznYch~ Tak Wi~c:.,·.:: ... .'

' .. :~ '.Illas przede' :i\VBZyBtkirii . dwie'" "cechy: 'skład .. '. rlJ.ąl1emec ~arzjęty jest to 'zlepleidee o' ·~otWle !etażt-, :petrogra&znymateriału,. otoczśkowe«o

.

oraz . skład . . stynt - .

milleralnY' ilub .chemiczny .

~wa <l~za).

..Cza-

.~'.·.ility.;!.~ec'.waplil&ąiestt~zleplenl.ec

o'

sp~e:WQpn~

.sami

równieJ: .

ważne· Jestokreśleme słopn!ladia- .. .' zlepieniec dol~ oJest to zleplie.n1ec o sPoiwie dO-: · genezy. . ". . ... . • . ' ' . .' . . . . . 1000000000000ym, . . '. .

.' Jstniejqcepróby"' pOdZiahl Zlepieńców'. na.podS:ta-· ....•.. !UepiJe!!)iec. iJ.Iisty •. j _ • 'tC1zlepieDec o lIPoiWie . DutYin; <Wie s1dadu. otoczaków wyrótli.iająna · .. og.ół

.trzY ...

gru-n .. y ' .... "211ep4~ :glll!\Jkc:iillLtyC7lllYjeet· to zlePieniec o'l!IPO~

.. 1-i ń.J.- ł ' ' ' ' ' , g[a.utkooJitycznym, ' . ' ' . '. ' .~ e uuw: .. amOZQWą, .&za1'Ogłazową '" k:Ware"ówą· .. : ..z1eptenlecma:rgl1sty.jesttO·.211.epreDteco., spollWie-,~ ·QSf;a,tnio K. Łydka (6) ż8Prqp0nował włącZeŻl.le

ok:rit-

.,gJ.istym. '.. . . . . .

..::.:

.:"" ..

·

·

:

Ł~

·

.. ·

bba

·

•

#:py

.

,

kO~wek

'·

otr~

·

.

.

1Ut~

' . ' ..

:

'łidOty~

·

:lbacze!riiu

.

.

~

·

··

6Ui.&ćZa

·

·'

~~

1'f.ąpujące kCJllribinacje, np.: ~ieniee ~nisto-żela- . - .'Skały zbliżonej do kWarcyItu, jak Ibyćpow.inno, . al.ąo

:iB;ty, kwar.cowo-.Itwarcytowo-lldy.towy lub np... zle- . ..teł tei'm1n .ten

:zastoi9oWa6

?.godnie ż zasadą p~ję..

)ieniee maigUsty. wapien:no-kwan:owy .. Przymiotoiki .'. tą do OZI'IIBczenia pja&k.oM:a. ~żanego z'

atocza.kcrw,

)ma~zające rodzaj spoiwa powinny !przy tym stać 'na . kwareyt6w . lub .kwarcu pochodząCego. z lkrwa.rcyt6w.

~er:wazym miejscu, a dopiero. pc) nich przymiotniki ' ... ' . W tym cietatnim przypadkQ. naleriałobj utworzyć

.)kreślające rodzaj otoczaków. . . ' . . ' . . nOWy' temlln

na

okre&1enie piaskowca kwarcytowe-: .

. ';Jedynym wyłomem w ikansekwen1Jnym stosowaniu go

w

dotychczasowym zna42ellhl. By(:. moZe. że.

Da-końCówek iW tym, ~ęclu byłoby dkreś.lenie . ....;..· złe-- dawałby 'SI.~ tu termin - . piaslroW1ec . Ikwm:cytycz..

.plen.lec Ik:rzemioonkowe. Mimo llrońcÓ'Wki o-wy c1l:odz1 . ny. KO'ńcówka .-yCDly jest używana m. in. w

ter-. tutaj ocżywiście me 9 2l1epien1ec złożony o IZ otocza- . ininie - wapień dolomityczny'

na

określenie

'wapie-"kaw krzemionki, lecz . 0 , zląńeoiec ,o lepiszCzu Dla Uległego. dolomityrz.acji. A' piaiitOWiec '

'kwarey-." ,krzmio.nkowym. . , "" . ' . ' . :tycmY jest przecieti:

Piaskowcem,

·it't6l-egO

-spoiwo

' . o Powyższa nomedk1allUrazletpieńców" nie ,miYlebyć o krzemionkowe uległo krY6ta1izacji, a więc 'l'ÓWtli~

bez

.

zastrzed:eń przeniesiona, do . pia&kowców, gdyż' -ekałą o powstałą' rw&kutEk o diagenez,y. XOńcó~

.:nie ma

nP.

piaSkowców granitowych lub, porfiro.. '. o-lezoy, -łamy powinny /być zadWwane wlaśnle do

~. Można· i naleźy jednak, <*"6żnUić piaskowce . określenia przemian diagenetycZnych, ';i.akJm .uleg8

wapienne (złożone z otOczaków '. wapieni), !l"og~()-, skała. . . . " '. . . o o

we. 'lidytovre, rupcowe lub kwarcowe odpiask0!V-' , Powyiszanomeoklatura' ZOI&tała. zastosowana' Przy

rJóW wapnistych, krzemiGnkowycll

i

llas-tycll. iPome- .• prowadzeniu ćwiczeń z geologii. d(ynamlcmej . na

'wai :okłopotliwe jeet stoeowame naZw złoi:onych' w . Uniwersytecie' W8l'EI1,8wBldmi w PlaCznym' stQpnl:u

.zastosowaniu do niek1t6rych piaskOWCÓW jpOlt.m1ik- . " ułatwiła studentom opanowanie materiabJ

zzakre-tYcimych,o Zrozumiała jestdąt.noŚć dózastQpoważlia . su. riamedklatmy ek",ł I/dastyoznym. .

lm prte2 odpoWiednieillerm4ny (za.miut Określenia ' 0;":' ... ' LITERATUORA

piaskoWiec .. kW~o-o.rtokJ.azowp..al'bitowY: . :używa . ' . . . , . ' , . . . .

si~

terminu .arkoza ]ub lPlaakowiec·

adtozowy,a za-

,

t;

-B·obr6W,s'kiW.i

-

.

Ocena'

wielkOści i

'

lśt~

o

iniaBt określenia piaskowiec .kWa-reowo-mikOVnHuP'" Obtoczenia, ziarn &kalnycb; .,Pr7JegL Geol." 1953,.

kawO-skaleniowy";'" Gkreślenie szarogłaz). " . . :0 m8, str. 31-34: .

. ' ,Aby proponowa!la' sy"tematy'ka była lkonsek.went-2. C z e r m i ń s ki 1. - W spraWie' klasyfikacji

rla, naleriy jeirllcIZe' wyjaśnić . znaczenie terminu - . i nomenłda1my skał' ~. J,PrzegL Geol."

pia*ow1ec kwarcy:towy. . ' " ," · 1956, litr .4,"~. .

".' ·Tenn1n-dea>ienJ.ec k.warcytowy -oznacza Żlepie'- ' .3.Poborf:iki. -.1. "T' O niękt6rych noWszych

:hlec 0?lobly . z . otoczaków kw.an:ytowych. Podobnie, . . . próbach ,klasytik.acjiekał OB8dÓWyOO.· "P.rzegL .

l ók:reśleI)ie -jpiaSkow:leco kwareyftowy' ,po~o >Geol."1953,!D.r. 4,

str.

16-28 . . . :, ;., ,.

oŻDaczać piaskawiecdoźony z otoczalków kWa;rcyi1lSw •. ' .·: 4,'S,m"rllt1i:Gwskl

Jt. -

sChein8.tUOI§clo.wej .

. Od <lawna jedriak przyjęło się; że · termin' tien _ ożnŚ- '.: ' 0 ' ,]da8yfiląlcji . na~l:!tszych sikał . ÓiSadowych; '.

'.CZ8 . piaSkowiec:: d<Yi:ony z ·ziaren ąvarou °spojonych .: .' .·. ..P.rzegl. Geol."l954, nr 4,

str.

144--'-145. .

lepiszczem .kw'arcowym, rotnią~ ' Się . jednak' o d 5 ;ooTUrnau-Moraw&ka M. 0 " - . O ntektórych

kwarcytu· tym. że można jeszcze ..•.. odró7roić kiwarc . · nOW'9Z;Yd1· próbach kilasyftkacji skał .osadowych

ziaren od "kwarcu l~ 0gdy tymCZ8$elnkwarcyt .. · .·.··. w :ZSRR i PoJsce.!.Przee1 Geol" 1953, :llł'l'.

ma strlJldurę· . .zlewną. " . . .. :. '.:.

,

.su.

34. .

,'

0

_.~ o . .'•

,.' Z ~j sytuaCji są dwa wyjścia. - albo rz:rd:»ć

iWY-

...

'

;,'.:

6.: TUil"n,il u~M()ll"aw8IkB' o o,M. ~....; , ~

'JÓQl

w

przyjętej Zasadzle.stosowaliia k.ońcówdt przy- .... skałosoooWycb. Warszawa 1954. ' " .

:miotnik.óW i pozostaw.lćdotychczasaWe . znacżenie ._.:~!'1.oKo.tańslk·i Z.· l. ·..:..·~:

Pr6ba

.

«ene1Ycmejk1a

;;i

.terminu· - pliiskowiec .kWarCytowy(eo niebył<lby " syfikacji .brekdlna:t1ewierchowego triasu

.1ółicme' o.gdyrl:' ··termin' ~. p1askOWiec-kWaiCytowy' .. . · .T.atr.,.ROCZnikPl1Q" .T;.XXIV,.z: 1'; r,'1955> .

'., . '