0 OGRANICZENIE IMPOBTU KOPALIN
W
ZWIĄZKU z ttOZJW.ojem dyskusji nadmożliwościa-mi zastąpienia impo~wanych surOM:ów .
miille-ł'allnyt!h kopaliLnami kr.ajowym,i warl>o by zwrócić
uwa-gę na pewne - już wypróbowane w oklreSie powojen-nym - drogi ;prowadzące do ogr.aniczenła, a niekiedy nawet do liklwidacjoi i~tu kopalin.
,,Rrzegląd Geologicmy" w numerze 5 z 1954 roku,
w jednym z artylrułó~ stwierdza:
,,NJmtety, mimo że geologawie polscy doskonale
zdają sobie sprawę ze swoich zadań, do dziś impor-tuje się do k·raju takie surowce ml.neralne, j•ak: zie-mia olorzemkowa, ziemia bieląca, baryt, piasek optyczny, sk.aleń skandynaw~. niekJtó!re ~liny {)g-ni?tl'Wałe lub ceramiczne, ba, na.wet gips modeLa.r-ski! - z a co geologii polskiej pochwalić nie można". Chciałbym - opiera3ąc się na d{)ŚWiadczeniu d
o-siągnięc'iach na&ZI!€o prozamysłu matei".iałów ogniotrwa:.
łych podać tu kilka uwag, ~ych rnai:lliWllŚCi
za-st~a niektórych f.rnlxrlowanych surowców
kQPa'li-nami ik!rB/j<)wym.i.
Po1ski przemysł mater·iałów ogniotrwałych d.o 1939 roku impot'tował głównie z Czechosłowacji, A'I.I.SfrH i Niemiec surowce kopalne przeaięlm!ie w następują
cych wysoikościa,ch .rocznrie: (przy ÓIWczestlym ll'ocznym ZiUiyciu szmnatowY'C'h matt.eri.ałóiW, wynoszącym. dlro!:o 120 000 -1001):
surowe gliny ogniotrwałe: ok. 50%
łupki ogniotrwałe: .ok. 97%
pmy ówczesnym .roc2!Ilyro zuży:ciu krzemionkowych
materiałÓIW (dynaiSu), wynoszącym o}G. 36 000 ton:
kwa.reyty: Ok. 50%
przy ów-czesnym rocznym zużyciu magnezytowych
ma-teriałów, siągającym 4000 ton:
magnezytowe materiały (wobec 'braku w kraju wy-twór-ni magnezytowych mg,teciałów): 100%.
Jaok widać z powyilszego zestaWierua, import su-,
rowców kopalnych do produkcji materiałów ogn:i.otrwa_
łych w powamym stopniu obciążalł polski bilans ban-dlawy i ·wybi:t:n:ie uZ!llemiał oo·trui<Ctwo od doStaW
.za-granicmych.
Po ~aleniu, od 1945 11'., !Podjęto metodyczne pra-ce nad ustaleniem bazy Sll'l'Owcowej i poznaniem włas ności kirajowy:ch surowców prz.emysłu materialłów ognmotrwałych. Jednocześnie badano Wlail'·wiki użytko wania ma.teriałów ogniotrwałycll w :p4'Zetllysłacil: hut-niczym, energetycznym, chemkz.nym, k.okiso~zym, c~znym i innych ·i ustalono odopOwiednie do wł;-.s ności surowców p~ocesy ich przerobu. W !WYniku ści słej ~lpracy geologów .i tecłmalogów 2'Xiolan.o w du-żym sterpniu ograniczyć import· surowct>w. Głównym
bowiem założeniem odbudowy i ł'oobudowy pollsidęgo przemysłu materiałów ogniotnwałych w .okresie
powo-jemiym jest d~enie· do ca~kowtLtego opama produkcji na łm-aj·owych Sllll'owcach .i do całkowitego wyeLimino-wania importu dr-ogą ustalenia właściwych metod prze_ tw6rstwa wŁasnych kopaHn. Stąd wynikły spęcja:lne
zadialnia -d!la te.cłllnoiloogów pcz.em.ysłu, ~d lk.onioo:m.oŚ'Ć
powolarua odpowtiedniego organu (początkowo
Wydzia-łu .Geologicznego, a później Przedsiębi()['sflwa
Geolo-gicznego) d~ prowadzenia geologkzny.ch prac
poflLUki-wawazych m nowymi k{}['Żystniejszymi :U'orł:ami surow-ców oraz do prowadzenia :robót r07.!p()Z:llawczych · Zlłóż odkrytych ri eksploatowanych. •
PLanowo rozwijające się w PoLsce Ludowej geol~"
giezno _ technologiczne p.raiCe badawcze dały
pozytyw-ne
wyn.iki m.. in. dzięki żywej wspólipracy przemysłuz profesdraroi .Ak.ademii GórniC'Zo - Hutniczej, Insty-tutu Geolog!Lcznego i Instytutu Metalwrg>ii (obecnie In-stytutu Materiałów OgniQbrowałych w G1Lwicach).
Czołowymi ooiągnłęciami przemysłu w tej dziedzi-nie są:
l) przeprowadzeme pr.z;ez !prof.
z
.
Tokarskiego kłasyjiikacji oraz ustalenie zastooowarria k~wych kwar-c)'!tó.w, glón ognio.tl"Wał)"Ch i kaolinów na PQidlstaJwle
szeroko za:kirojonych badań porównaczyoh;
2) opraoow:anie przea: prof. Wł. Kis.i.t>low.a metody produkcjii ma•gnezytowych cegieł ogniotmvałych z ba-jowych mag,nezy>tów; · ·
3) opracowanie przez zespół
pod
kierow1nictwem in:J!. Wł. Biedy i prof. Zb. Tokai'ISkieg·o pt"'Cestl techno-logicznego wyrobów magnezytowo - forsterytowyoh z su~owców kll'ajowych;4) opracowanie rprzez rz:espół pracownikórw matytu-tu MateriałÓW Ogniotrwałych . w Gliwicach metody ,PT.odukc;j.i tzw. dolomitu stabillizowanego;
5) opuacawanioe dokumentacji geoiogiczne.}
kiiilru-dziesięciu złóż surow~, których przydatność prze-my.Mowa została praktycznie !PQtwierdzona·.Obecnie zaledwie ·pewną niewielką w stosunku do ilości poprzednio dmt)ortowanych ilość glin
ogniotmvra-łyt!h dla potrzeb specjalnych Ol'art: mezrnłrCZJIUł w sto-sunku do faktyeznego ~tuaJnego zapotrzebowania na
zasadowe ma,teriały ogniatrwałe ilość magnezy;tu 'S(ll'<>-v.r8Jrltza. się 1lZo!ł grazticy, przy c.eym prow.adizone są dal-sze in·tensywne badania nad qra.OOWianiem nnwych zastępczych k;rajowych materiałów <€dioł:rJwałych. Bę dą ·one niewątpliwie uwd.eńazone pomyślnymi wynikił
mi ~ powodu niet"oz,erwamości w~ty wysilków teclm.olog.a z rgeollogiem przy P<)Warżnym wysWtu finan-sowych władz przemysłu, świadJcżooym na wykonaw-etwa prac padS~M:zych.
O wielkości wysiłków i osiągnięć przemysłu w
pra-cach nad el.iminowan'i.em za,g;ranicznych sW"OWców,
świadczyć może róY.rniei i falkt wykonywania planów
prod.ukcyjnych, progresywnie i'UStląeych ~ .roku na ll'Ok.
Niewątpliwe jest wykonanie pl:anu 6~etnil!€o przer1: przemy'Bł materiałów ogniotr:-wałycll, a wedł:ug tego pLanu ,flll'()dukcja ma.tet"·ilMÓW
ogntl.otrlwalYch
osiągnie w 1955 r. wysokość 480 000 1loln wyrobów BZ.Illi'IliJitoch, 120 000 ,ton wyii'Oibó!w k['(ZetniOllkowydt i 17 000 too:1. rwy-. rolbóiW mag.ne'l.ytowych ·i dolarnitofWYICh".Licziby te w zestawi.eniu z prtzedwojen.ną jprodukcją
d·obitnie J.lustrują pożytek dla PTZemY'9łu materiałów ogniotrwałych, płynący ze współnych ·prac technologa i geologa. nad zaosto~owani.em polskich 'Sut'OWców mi-neMlnych.
Ten ;przykład upoważnia
oo
SZ'lllkanla i w .innych dzie.dtzinacłl prq.emysłu podobnych ImYź.liw.ośafelimino-wania udziału ·importowanych SW"OWCÓW. Należy
za-~ze dążyć do przystosowania procesów
technologicz-nych do własności surowców k:raj'OIWych.
R
OZPATRU.JĄC zagadnienie zast®ierua;Impcrlo-. wanych suxowców mineralnyeh, należy d'Oitładnie zapoznać si!l z zastooowaniem tych 'importowanyt!h
su-rov.ot:ów
w
·Celu U$taileni.a· d&totnego warunlt!U ichprzy-datności. N.p. przy stooowamu ;importowanych
:Sl,ll"'OW-ców oo pl'odukcji prozadmiotów O'Ldobnych (kryształy,
porcelana), gdy ustalone są żądane efekty ·egtety:czne.
Podd:mie ,gxly zaga-anicme surowce służą bądż do wy-twat'.zania maternał61W, z których malją być wybudo-wane urządzenia produ~cyjne Gpiece, otuliny rożnych
przyrząc;lów, wykładziny młynÓW J,td.), bądź do wy-tw.arzania pewnych materi·ałów o specjalnym· przema-czaniu (płuozki wiertnicze, . odba'l'mianie, kQametyka, medyeyna, SZICzeJiwa itp), gdy są jurl. usta,looe· wymogi techniczne na IJ)l'oduk.ty z .tych suo:owców k~lnych.
Zb)'lt częste są owypadkł stCIIWiiania :kopalnym surow.:. com n'Cldm:ierny.ch 'wymagań, przek!raezaljącyeh neczy-w~ste J)ofrzeby, łlP· warunki pracy :liadxyk&tów wyko-· nanyt!Q z danyeh SU!'()WCÓW. Dlatego n&l~y ·W tych sytua'Cjach wy:chodzić z warunków, jaki~ powinny ~ n'iać wyr01by wykonane z dainych surowców, lub
jesrz:-. c ze lef!)iejj z wavullllków \Pf~!!lcy,
w
lkrtórY!dh ~ać IIIW!9i.Olkll'eśilio,ne :Z.Sid,a.n.ia ipl'OIC!iuikcYli:ne materiał IWYikła!<h.inowY
pieców, mł:Ytnów i'bd ZwróciC tu na1J.eży S?JCZeg,ólną
tlllWa-.gę na. :morZlilwość 'lizysk.atnia. pewn.ego olbn:Lżend.a
wyma-g3ń, .staiW.iaiii.y.ch ootycll.C1l8S 9llirQWDXIl - bez US'łrLel'b
k.u wtasn.nści ,g,ntotw~.h wyorOOólw, wyk~ z
dar-nyte.h surCIWKJÓW: -'-·!l bo wSkutek postępu ~
~ w prod!ul'ltlCji materiałów, :jak i z (.)(liWOW Wkład
nie()sz.ego JP.021nEm.i.a wa.nunlk6w pracy 'U'l!l.ądzeń,
zbudo-. w.any;oh z mal!le!rta.lów, .qpartydh na korpaillnydl
surow-ca;ch, Qlbecnie impDJr.rowanych, a billcle ll'ÓIWrnd·f!'! i :z po-W()Idiu pmt~pu w. IWY'twar21arliu JtJ['OidttikitÓ!W, ~tócych two,rzywa- (.n!P. Slta.J.) przechoidiziły ~ez ws;pomn:ia.ne
ur.ząd.zerlda. Na .nidcl.órydl bo.wiem g·ałęziaćh pob;ldego
pr.zem-yslu cią2y jes:a:ze Pf2.Y2l\VYCUb.ioo1e st.oflawani.a
przestac.z.ałych doawLaldczeń mgran.Lcy, opar.tych na
impor:ło.wanych surow,cach.
Dl·atego właśnie przy pracach badawczych nad
m<Xi:-liw.ościami ograniczenia :impoi'Itu ik.opaJiin powinna być nawiązana ścisła wapó~aca geologów z odpowdedinimi
przerny>słowymi instytutami badCIIWczymi. O możJ.i!Wo
ŚJC! bowiem zastosowania ktradowych kopalin zamiast
impoi"'Owaon~h decydują wynikd badawc~h prac
technologów nad ustaleniem procesów przetwórczych.
Obok wielu listotn~h k~ści d1a opracowania
za-stępsbwa i.mpodowanych Sllł"OWICÓW krajawymi k<Vcł
linaomi - 'W'IfPÓł!praca taka zapewni również gool.og.(J(n
badanie próbek kraj.owych swrowców w sposób
porów-nywalny. Jest to ,szczególnie w:ażne przy ustalaniu
kujowych odipowi.edników importowan~h różnorod
nyiCh piasków i gli-n.
Zada.n:ia odkrycia i I)J)raoowania ?.a:Stęp~ych
krajo-wych kopalin wymagają postawiemis do dyspozycji
da-nego zespołu badawczego:
a) odpow~ednicll kadr fachowców wysokiej kolasy
o wybj,tnej znajomości · procesów tec.hno~czny.ch
2l. określonych dziedzin (n:p. ceramika, wytwórczość
szkieł optycznych, kryształów, materiałór.v ogniot-nwa
-łych, papierów, leków, ·apar:aJtocy teletechnicznej i-tp.)
i pewnym <ioświ.adczeniu
w
,praca:ch geologiczno -po-szukiwawczych. Ewentualnie można by tu tworzyć
zespoły robocze, dożone z technologów i geologów;
b) lokomocji na 'P("Zeprowadzeoie wy;wi.adu·
tereno-wego a następnie geol<igic~h po,szukiwawcz~h
ba-dań wytypowlanych obszarów, wceSz.cie badań
raz.poz-nawczyctt odkrytych złóż;
. c) środków technicznych lub &ansow~h na
wyko-nande terenowych robót bada.wczych, przeważnie góa.--·
nicv.ych, dla pobrama próbek skał;
d) lwbarałoriów badawczych dla prowadzenia
ba-dań prób w sposób porówrnywalny i właściwy dla
da-nego :rodm}u zastosowania kopaliny.
W tych warunkach zadania powyższe .po..,v:imly być
·w·prowadzane przede wszy:sijtim jako pozycje planowe
do planów .prac odpowiedniich przemysłowych
1natytl,l.-tów. bad8Jwczych, a to wobec wybitnej pł"zewagi
zagad-nień technologi.etmych nad geologicznymi w tych !Pra-cach.
Wydaje się, że pewne surowce, lrtóryoh złoża są już
opracowane, a :niektóre odmiany tych surowców są
.również i ek~Ioatowane - powinny być ternBitem
po-nowrnych srezegMnych badań technol·agicznych.
Rów-nież przyd7Jieleniie omawoianycil problemów jako
tema-tów prac dyplomowych absolwentom uczelni
akade-mickich (Akademia Gót'lriJclzo - Hutnicza,
politechni-. ki) morie rw oS'P'OBÓib paważn.y zaruw.all1SOW\IłĆ ~enia
zmnie-jszenia importu kop&I]Bn. W dużej mierze dizię
ki wynńlkQIDl dypłl.<mtOIWydl prac prz.oemy.soł m.a:tElll"i&-'
łów ogniotrwałych ooołał podiwy?;szyć stllf.IOIWanie lua
-jiOwyidh J:I1.8glnezY?tów i św.iiętołkrzyslcich Jt!wareYJlńw, oo
spowodowało ograniczenie ~ tych stNorwców.
.
0
DKRYCIE li opracowanie zas,t~ych kapalin jest. trudne .i d4l!f;ego rpowinno ,być •traild;o\V.ane ja.ko &Ze•
reg pawamych pmc plooowych zarówno ·tecłmologfuz
nych, jak i geologicznych.
Wydarje się .rzeczą sruszną ustatlenie pewnego trybu
akceptOIW.arrria. wn.i.'osków na ~ kopa!lin. Wnioski
te powinny być :roz:paitry:walle d QPIDiowane przez in-·
stytucje posiadające dorobek badawczy uwieńczony
praoktycmym! skutkami stopniowo wyeliminowano
by w ten sposób irnp'ort, wynikający niekiedy z
n.ie-ma,j,omości postępu naszych technalogli=y:ch limtytu
-cji bad!IIWczych, dzielący.ch się swymi osilfgni.ędami
w ~ób baordzo n.a. ogół nflkły.
Celowe - dla :mkty.wizowa.nia badań nad
w;tala-niem zastępczych SU'l"'OWców - jest określenie
tenni-nów dalszego udzielanta ze2lwoleń .impor-towycll.
· Technt>logowie mogą •W dość szerok!lch granicach
prZystosować (r.mnian'iać) tok procesów if:echm.alogicmych
do .posiadanych surowców kopa.Inych or~ [!>()Siadanych
urządzeń przetwórczych. Geolodzy zaś 1 górndcy mogą
i powinni ulepszeniem metod ·'barlarua i eksploatacji
oraz. w?bogacanila su·rowców przyśpi~yć zmniejszenie
importu oJropałin.
