• Nie Znaleziono Wyników

Streszczenia rozpraw doktorskich.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Streszczenia rozpraw doktorskich."

Copied!
25
0
0

Pełen tekst

(1)

Streszczenia rozpraw doktorskich.

Biuletyn Polonistyczny 8/22-23, 139-162

(2)

S t a n i s ł a w E i l e : T w ó r c z o ś ć Ż e r o m s k i e g o w o c e n a c h w s p ó ł c z e s n y c h ( 1 8 9 2 - 1 9 2 6 ) . P r o m o t o r : p r o f . H . M a r k i e w i c z ( U J ) . R e c e n z e n c i : p r o f . p r o f . S .K aw y n (UŁ) i К . Wyka ( U J ) . U n i w e r s y ­ t e t J a g i e l l o ń s k i 1 9 6 4 . W r o z p r a w i e s t a r a n o s i ę o d o b ó r o p i n i i r e p r e z e n t a t y w n y c h d l a p e w n y c h k ó ł l i t e r a c k i c h , s p o ł e c z n y c h i p o l i t y c z n y c h ; s z e ­ r o k o u w z g l ę d n i o n o r ó w n i e ż s ą d y i n d y w i d u a l n e n a j w y b l t n i e j s ę y c h p r z e d s t a w i c i e l i ó w c z e s n e g o ś w i a t a l i t e r a c k i e g o . P o d s t a w ę r o z w a ż a ń s t a n o w i ł y p r z e d e w s z y s t k i m a r t y k u ł y k r y ­ t y k ó w i p u b l i c y s t ó w , z a m i e s z c z o n e w p r a s i e k r a j o w e j , a w z n a c z ­ n i e m n i e j s z y m s t o p n i u p a m i ę t n i k i 1 w s p o m n i e n i a . W y d a je s i ę , ż e n a j w i e r n i e j s z y c z y t e l n i k Ż e r o m s k i e g o , i n t e ­ l i g e n t p o l s k i , n i e r ó ż n i ł s i ę z a s a d n i c z o swymi p o g l ą d a m i od " l u d z i p i ó r a " . M a t e r i a ł y n i n i e j s z e j r o z p r a w y z o s t a ł y u j ę t e w ra m y c h r o ­ n o l o g i c z n e , a w e w n ą t r z n i c h z a s t o s o w a n o p o d z i a ł p r o b l e m o w y . C a ł o ś ó s k ł a d a s i ę z dw ó o h c z ę ś c i , o b e j m u j ą c y c h k o l e j n o r e c e p ­ c j ę p r z e d 1 po p i e r w s z e j w o j n i e ś w i a t o w e j . O k r e s p r z e d w o j e n n y z o s t a ł p o t r a k t o w a n y b a r d z o d o k ł a d n i e . Na p i e r w s z e m i e j s c e w y b i j a s i ę s p r a w a t z w . " l e g e n d y " Ż ero m ­ s k i e g o , r z u c o n a n a t ł o s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e 1 l i t e r a c k i e . R o z d z . I n i n i e j s z e j r o z p r a w y , p o ś w i ę c o n y " l e g e n d z i e " Że­ r o m s k i e g o , p o s i a d a o s i e m o z ę ś c l , z k t ó r y c h k a ż d a u w y p u k l a p o ­ s z c z e g ó l n y a s p e k t z a g a d n i e n i a . W c z . I ( " P i s a r z p o k o l e n i a ” ) u k a z a n o p o d ł o ż e s p o ł e c z n e , n a k t ó r y m w y r ó s ł k u l t Ż e r o m s k i e g o . Z ł o ż o n y c h a r a k t e r t w ó r c z o ś c i Ż e r o m s k i e g o p o w o d u j e , ż e m o d e r n i ś c i z n a j d u j ą w n im p i e w c ę d e - t e r m l n l z m u , b e z r a d n o ś c i c z ł o w i e k a w obeo " w s z e c h w ł a d n e j ” n a t u ­ r y , p o d c z a s gd y r a d y k a l n a i n t e l i g e n c j a u w a ż a a u t o r a " P r o m i e ­ n i a ” z a w i e l k i e g o i d e o l o g a , k t ó r y s t w o r z y ł nowy t y p b o h a t e r a s p o ł e c z n i k a .

(3)

C z . I I . ( " H e w e l a t o r p r a w d m e t a f i z y c z n y c h i r o m a n t y c z n y ’’w i e s z c z " ) p o ś w i ę c o n a j e s t d a l s z e j f a z i e r e c e p c j i ( o k r e s " P o ­ p i o ł ó w " ) , gdy Ż e r o m s k i , p o d wpływem t e o r i i P r z y b y s z e w s k i e g o o s z t u c e " o b j a w i a j ą c e j " i s t o t ę b y t u , z o s t a j e u z n a n y z a p i s a r z a o d k r y w a j ą c e g o p r a w d y m e t a f i z y c z n e , n i e d o s t ę p n e d l a z w y k ł y c h ś m i e r t e l n i k ó w . Ż e r o m s k i z o s t a j e u z n a n y z a n a s t ę p c ę r o m a n t y c z ­ n y c h " w i e s z c z ó w ” . W c z . I I I . ( " O p i n i e n i e z a a n g a ż o w a n y c h ” ) s c h a r a k t e r y z o w a n o s t o s u n e k k r y t y k i k o n s e r w a t y w n e j d o Ż e r o m s k i e g o p r z e d u k a z a ­ n i e m s i ę " D z i e j ó w g r z e c h u " . C z . I V . - ’’S k a n d a l w o k ó ł " D z i e j ó w g r z e c h u " - t o p r z e g l ą d s ą d ó w o t e j p o w i e ś c i , a r ó w n o c z e ś n i e p r ó b a u k a z a n i a p o d ł o ż a s p o ł e c z n e g o , k t ó r e g o w y n i k i e m b y ł a n i e z w y k l e g w a ł t o w n a r e a k ­ c j a k r y t y k i p r a w i c o w e j . P o r e w o l u c y j n e p r z e m i a n y s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e powodu j ą w a l ­ k ę z " l e g e n d ą " Ż e r o m s k i e g o ( t y t u ł c z . V ) , p r o w a d z o n ą p r z e z p u ­ b l i c y s t y k ę w s z y s t k i c h s t r o n n i c t w p o l i t y c z n y c h . C h o c i a ż w a l c e z p r z o d u j ą c ą r o l ą Ż e r o m s k i e g o p r z e w o d z i k r y t y k a e n d e c k a , z b l i ­ ż o n e a r g u m e n t y m o żn a z n a l e ź ć u p r a w i c o w y c h i l e w i c o w y c h s o ­ c j a l i s t ó w . R ó ż n i c a a n a w e t s ą d y w r ę c z p r z e c i w s t a w n e p o j a w i a j ą s i ę w t e d y , g d y j e s t mowa o o r i e n t a c j i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e j p i s a r z a . Na t a k i m t l e w y s t ą p i e n i e B r z o z o w s k i e g o ( " L e g e n d a M ł o d e j P o l s k i " ) , c h o c i a ż d o k o n a n e p o z a p r o g r a m a m i p a r t y j n y m i , b y ł o ty p o w e d l a e p o k i . N a t o m i a s t K . I r z y k o w s k i p o z o s t a ł n a u - b o c z u ó w c z e s n y c h d y s k u s j i I d e o w y c h . W с z . V I . p t . " W i e l b i c i e l e d a w n i i n o w i " w s k a z a n o , ż e d o d a w n y c h s y m p a ty k ó w d o ł ą c z a j ą m ł o d z i , w y c h o w a n i j u ż w s z k o l e n a l e k t u r z e " S y z y f o w y c h p r a c " i " P o p i o ł ó w " . C z . V I I o m a w ia n e g o r o z d z i a ł u z o s t a ł a p o ś w i ę c o n a " W i e r n e j r z e c e " , k t ó r a ze w z g l ę d u n a s w o j ą t e m a t y k ę s k i e r o w a ł a uw ag ę k r y t y k ó w n a i n n e t o r y . C z . V I I I - "Nowa o p o z y c j a ” - r e p r e z e n t u j e p r z e d e w s z y s t k i m w y s t ą p i e n i e S t a n i s ł a w a B a c z y ń s k i e g o , k t ó r y z w a l c z a j ą c s p o ł e c z ­ n ą m i s j ę l i t e r a t u r y w y p r z e d z a ł t e n d e n c j e r o z w i n i ę t e n a p o ­ c z ą t k u d w u d z i e s t o l e c i a . R o z d z . I I r o z p r a w y p r z e d s t a w i a n a j c i e k a w s z e p o g l ą d y n a w ę­ z ł o w e z a g a d n i e n i a t w ó r c z o ś c i Ż e r o m s k i e g o .

(4)

W o z . I p r z y o m a w i a n i u p o g l ą d ó w n a z a g a d n i e n i a f i l o z o f l o z - n e 1 e t y c z n e w y k a z a n o , ż e u p i s a r z a u z n a n e g o p ó ź n i e j z a b e z ­ w z g l ę d n e g o " u c z u c i o w o a " d o s z u k i w a l i s i ę w s p ó ł o z e ś n i u o g ó l n i e ń d o t y c z ą c y c h p o p u l a r n y c h w ó w c z a s p r o b le m ó w I n t e l e k t u a l n y c h : wol<r n o ś o i 1 k o n i e c z n o ś c i , o b o w i ą z k u 1 c z y n u . C z . I I , d o t y c z ą c a s ą d ó w o p r o b l e m a t y c e s p o ł e c z n e j 1 n a r o d o ­ v ě j , j e s t u z u p e ł n i e n i e m r o z d z . " L e g e n d a Ż e r o m s k i e g o " o c i e k a w ­ s z e k o n c e p c j e z a g a d n i e ń s z c z e g ó ł o w y c h . N a j w i ę c e j m i e j s c a p o - ś w i ę o o n o r o z w o j o w i p o g l ą d ó w n a b o h a t e r a p o w i e ś c i Ż e r o m s k i e g o . R o z d z . I I I s t a n o w i p r z e g l ą d są d ó w o a r t y z m i e u t w o r ó w Że­ r o m s k i e g o . C a ł o ś ć p o d z i e l o n o n a t r z y o k r e s y : w o z e s n ą t w ó r ­ c z o ś ć , o k r e s " P o p i o ł ó w " , o k r e s od " D z i e j ó w g r z e c h u " p o " W i e r ­ n ą r z e k ę ” . C e l e m r o z d z i a ł u b y ł o w y k a z a n i e , ż e t w ó r c z o ś ć Ż e r o m s k i e g o b y ł a n a swe c z a s y n o w a t o r s k ą i s t ą d b u d z i ł a s p r z e c i w u zwo­ l e n n i k ó w t r a d y c y j n e j t e c h n i k i p i s a r s k i e j . C z ę ś ć I I r o z p r a w y z o s t a ł a s k o n s t r u o w a n a o d m i e n n i e . R e o e p - c j a t w ó r c z o ś c i Ż e r o m s k i e g o n a p o c z ą t k u d w u d z i e s t o l e c i a n i e b y ł a t a k b o g a t a a n i w s z e c h s t r o n n a j a k p r z e d p i e r w s z ą w o j n ą . W w i e l u w y p a d k a c h p o w t a r z a n o t y l k o s t a r e p o g l ą d y . Z c a ł o ś c i w y o d r ę b n i a s i ę d y s k u s j a n a d " P r z e d w i o ś n i e m ” 1 " P r z e p i ó r e c z k ą " , k t ó r e j p o ś w i ę c o n o t e ż s p e c j a l n y r o z d z i a ł . T em atem c z . I I o m a w i a n e g o r o z d z i a ł u " Ż e r o m s k i w ś w i e t l e wym agań n o w y c h o z a s ó w " j e s t o d m ie n n y s t o s u n e k k r y t y k i p o I w o j n i e ś w i a t o w e j do a u t o r a " W i a t r u od m o r z a * . K r y t y k a , z w ł a s z - o z a s t a r s z e g o p o k o l e n i a , o d n o s i s i ę n a o g ó ł p r z y c h y l n i e d o s p o ł e c z n y c h a m b i c j i j p l s a r z a . Z n a m ie n n y p r z e ł o m d o k o n u j e s i ę u p r z e d s t a w i c i e l i p r a w i c y p o l i t y c z n e j , k t ó r z y w o k r e s i e "W ia­ t r u od m o r z a " u w a ż a j ą Ż e r o m s k i e g o z a I d e o l o g a n a r o d o w e j od­ r ę b n o ś c i 1 e n e r g i i . P r z e d s t a w i c i e l e n o w e j , " m ł o d e j " l i t e r a t u ­ r y w p r a w d z i e n i e z a w s z e z g a d z a j ą s i ę z Ż e r o m s k i m , o n i e ś m i e l e ­ n i w i e l k i m a u t o r y t e t e m p i s a r z a r z a d k o p o l e m i z u j ą o t w a r c i e . W ś r ó d ó w o z e e n y o h s ą d ó w o Ż e r o m s k i m n a s p e c j a l n ą u w agę z a s ł u ­ g u j e k s i ą ż k a W . J a m p o l s k l e g o : " S t e f a n Ż e r o m s k i . Duchowy w ó d z p o k o l e n i a " ^ k t ó r e j p o ś w i ę c o n o c z . I I I o m a w ia n e g o r o z d z i a ł u ( J e s z c z e o "w o d z u p o k o l e n i a " ) . W y o d r ę b n i o n o t a k ż e s t o s u n e k w ł a d z p a ń s t w o w y o h do Ż e r o m s k i e g o 1 o b e c n o ś ć j e g o u t w o r ó w w p r o g r a m a c h s z k o l n y c h ( o z . I V - " P a ń s t w o 1 s z k o ł a ” ) . R o z d z i a ł V

(5)

- "Nowa p o w i e ś ć s p o ł e c z n a i nowy b o h a t e r " - s t a n o w i p r z e g l ą d o p i n i i o " P r z e d w i o ś n i u " i " P r z e p i ó r e c z c e " . W y k a z a n o , ż e w a l k a z p o w i e ś c i ą Ż e r o m s k i e g o b y ł a p o w i ą z a n a z ó w c z e s n ą s y t u a c j ą p o l i t y c z n ą . O p i n i e o " P r z e p i ó r e c z c e " p o d z i e l o n o n a : s ą d y o p r e m i e r z e w T e a t r z e N arodow ym , s ą d y o i n s c e n i z a c j a c h w i n n y c h t e a t r a c h , p o g l ą d y J e r z e g o E u g e n i u s z a P ł o m i e ń s k l e g o w w y d a n e j n i e c o p ó ź ­ n i e j b r o s z u r z e p o l e m i c z n e j . Na k o ń c u o m ó w io n o p i e r w s z e m a rk ­ s i s t o w s k i e s y n t e z y t w ó r c z o ś c i Ż e r o m s k i e g o , z r o z p r a w ą J u l i a ­ n a B r o n o w i c z a n a c z e l e . O s t a t n i r o z d z i a ł - " E c h a ś m i e r c i Że­ r o m s k i e g o " - s t a n o w i p r z e g l ą d o p i n i i w y g ł o s z o n y c h b e z p o ś r e d ­ n i o po z g o n i e p i s a r z a . W c z . I ( " P i s a r z a s p o ł e c z e ń s t w o " ) p r z e d s t a w i o n o z r ó ż n i c o ­ w a n ą r e a k c j ę o g ó ł u n a ś m i e r ć Ż e r o m s k i e g o . W w i ę k s z o ś c i w y p a d ­ ków p o j a w i a s i ę w ó w c z a s p o c z u c i e w y j ą t k o w e j , w r ę c z o s o b i s t e j s t r a t y . G ł o s y b e z w z g l ę d n y c h p r z e c i w n i k ó w Ż e r o m s k i e g o , z w ł a s z ­ c z a ze s t r o n y s k r a j n e j p r a w i c y , n i e u z y s k u j ą w i ę k s z e g o z n a ­ c z e n i a . W c z . I I om. r o z d z . - " T w ó r c z o ś ć i t r w a ł e w a r t o ś c i " - skon­ s t a t o w a n o , ż e po ś m i e r c i Ż e r o m s k i e g o z a n a j t r w a l s z ą s t r o n ą j e ­ g o d o r o b k u l i t e r a c k i e g o u z n a n o w a l o r y u c z u c i o w e , z czym ł ą ­ c z y ł a s i ę c z ę s t o n e g a t y w n a o c e n a s t r o n y i n t e l e k t u a l n e j . Po o d d z i e l n y m o m ó w i e n i u a p o l o g e t y c z n e j k s i ą ż k i o Żerom ­ s k i m T . W o j e ń s k l e g o z e s t a w i o n o o p i n i e o a u t o r z e " P o p i o ł ó w " z s ą d a m i o z m a r ły m w ty m c z a s i e R e y m o n o l e . R o z p r a w ę n i n i e j s z ą k o ń c z y o p i n i a j e j a u t o r a , ż e p r o b l e m " p o l s k o ś c i " 1 " u n i w e r s a l i z m u " Ż e r o m s k i e g o p o z o s t a ł o t w a r t y . T a d e u s z G o ł a s z e w s k i : S p o ł e c z n a r e c e p c j a w s p ó ł ­ c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j . P r o m o t o r : p r o f . H . M a r k i e w i c z ( U J ) . R e c e n z e n c i : p r o f . p r o f . Z . L i b e r a (UW) i P . R y b i c k i ( U J ) . U n i w e r - s y s t e t J a g i e l l o ń s k i 1 9 6 4 . 1 . P r z e d m i o t e m r o z w a ż a ń J e s t z a s a d n i c z o c z y t e l n i c t w o w s p ó ł ­ c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j , w s z c z e g ó l n o ś c i z a ś : 1 ) c z y t e l ­ n i k ( n i e w y s p e c j a l i z o w a n y , c h o d z i o c z y t a n i e s p o n t a n i c z n e , w y n i k a j ą c e z p o t r z e b n a t u r y o g ó l n o - k u l t u r a l n e J a n i e n p . z o b o w i ą z k u p r o f e s j o n a l n e g o ) ; 2 ) w s p ó ł c z e s n a p o w i e ś ć p o i

(6)

-s k a ; 3 ) ś r o d o w i -s k a c z y t e l n i c z e ( b a d a n i a m i o b j ę t o z a s a d n i ­ c z o v » o j e w 6 d z t r » o _ k r ^ 14 m i a s t o r a z 29 w s i ) ; 4 ) b i ­ b l i o t e k i p u b l i c z n e ; 5 ) k s i ę g o z b i o r y p r y w a t n e ; 6 ) k s i ę g a r ­ n i e . 2 . " R e c e p c j a s p o ł e c z n a ” r o z u m i a n a J e s t w o d n i e s i e n i u d o l i t e ­ r a t u r y j a k o : z a k u p y w a n i e k s i ą ż e k , c z y t a n i e i c h , r o z u m i e n i e i p r z e ż y c i e e s t e t y c z n e z w i ą z a n e z k s i ą ż k ą . P r o c e s y t e r o z ­ p a t r y w a n e s ą j a k o w y n i k o k r e ś l o n y c h z j a w i s k z a c h o d z ą c y c h w s p o ł e c z e ń s t w i e w z w i ą z k u z k o n t a k t a m i m i ę d z y l u d z k i m i . 3 . P o d j ę t a z o s t a ł a n a s t ę p u j ą c a s z c z e g ó ł o w a p r o b l e m a t y k a b a ­ d a w c z a : 1 ) j a k i j e s t u d z i a ł i f u n k c j a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś ­ c i p o l s k i e j w ż y c i u k u l t u r a l n y m ś r o d o w i s k s p o ł e c z n y c h p o ­ s z c z e g ó l n y c h t y p ó w , 2 ) j a k i j e s t z a k r e s c z y t e l n i k ó w t e j p o ­ w i e ś c i , 3 ) j a k i e s ą r e a k c j e p o s z c z e g ó l n y c h k r ę g ó w c z y t e l ­ n i c z y c h n a t ę p o w i e ś ć , 4 ) j a k i e c z y n n i k i w p ł y w a j ą n a r o z ­ s z e r z e n i e l u b z w ę ż e n i e c z y t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j . O ś w i e t l e n i e w y s u n i ę t y c h p r o b l e m ó w p o z w o l i ł o u z y ­ s k a ć o r i e n t a c j ę w c h a r a k t e r z e c z y t e l n i c t w a p o s z c z e g ó l n y c h ty p ó w ś r o d o w i s k 1 k r ę g ó w o r a z d a ł o p o d s t a w ę d o p o d j ę c i a p r ó b u s t a l e n i a w y s t ę p u j ą c y c h p r a w i d ł o w o ś c i , d o t y c z ą c y c h c z y t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j . 4 . W c z a s i e b a d a ń p o s ł u g i w a n o s i ę n a s t ę p u j ą c y m i m e t o d a m i b a ­ d a w c z y m i : 1 ) a n a l i z a d o k u m e n t a c j i ( k a r t y c z y t e l n i k a , k a r t y k s i ą ż e k , k a t a l o g i , a r k u s z e s p r a w o z d a w c z e - w b i b l i o t e k a c h , z e s t a w i e n i a 1 r a c h u n k i w k s i ę g a r n i a c h , s p r a w o z d a n i a i a r ­ k u s z e s t a t y s t y c z n e t e r e n o w y c h o r g a n ó w w ł a d z y i t p . ) , 2 ) ob­ s e r w a c j a ( z w ł a s z c z a z a c h o w a n i a s i ę c z y t e l n i k ó w , b i b l i o t e ­ k a r z y i k s i ę g a r z y ) , 3 ) a n k i e t a ( p r z e p r o w a d z o n o 2 a n k i e t y : " K t ó r e z p o d a n y c h n i ż e j k s i ą ż e k c z y t a ł / a / P a n / i / i c o o n i c h s ą d z i " - p o p r z e z a n k i e t ę t ę u z y s k a n o o r i e n t a c j ę , k t ó ­ r e z 6 0 u m i e s z c z o n y c h n a n i e j p o z y c j i s ą masowo c z y t a n e w p o s z c z e g ó l n y c h ś r o d o w i s k a c h , j a k i e s ą k r ę g i c z y t e l n i c z e p o ­ s z c z e g ó l n y c h p o z y c j i , j a k i e o c e n y i s p o s o b y w a r t o ś c i o w a n i a w y s t ę p u j ą s p o ł e c z n i e - u z y s k a n o 8 5 3 a n k i e t y ; " A n k i e t a n a t e m a t w a r t o ś c i o w a n i a i o c e n y w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l ­ s k i e j " - u z y s k a n o 54 a n k i e t y ) , 4 ) w y w ia d ( z c z y t e l n i k a m i - - 85 w y w i a d ó w ) , 5 ) m e t o d y s t a t y s t y c z n e .

(7)

5 . R o z d z i a ł " C h a r a k t e r y s t y k a t y p o w y c h ś r o d o w i s k c z y t e l n i c z y c h " p o d a j e o p i s c z y t e l n i c t w a k s i ą ż e k n a t l e o g ó l n y c h w y n ik ó w ż y c i a k u l t u r a l n e g o . C h o d z i z w ł a s z c z a o t o , b y c z y t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j n i e t r a k t o w a ć w o d e r w a n i u o d c a ł o k s z t a ł t u c z y t e l n i c t w a . P r z y o m a w i a n i u ś r o d o w i s k p o ­ s z c z e g ó l n y c h r o d z a j ó w ( w i e l k o m i e j s k i e , m a ł y c h m i a s t , w s i ) u w z g l ę d n i o n o n a s t ę p u j ą c e z a g a d n i e n i a : u p o w s z e c h n i e n i e k s i ą ż k i , k o n t a k t y s p o ł e c z n e t y p u c z y t e l n i c z e g o ( z i n s t y t u ­ c j o n a l i z o w a n e 1 t o w a r z y s k i e ) , w s k a ź n i k 1 0 n a j b a r d z i e j p o ­ c z y t n y c h k s i ą ż e k , n a j b a r d z i e j p o c z y t n e t y p y k s i ą ż e k . R o z ­ d z i a ł t e n k o ń c z y s i ę o m ó w ie n ie m w s p o s ó b p o r ó w n a w c z y c z y ­ t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j n a t l e c h a r a k ­ t e r y s t y k i p o s z c z e g ó l n y c h t y p ó w ś r o d o w i s k c z y t e l n i c z y c h . R ó ż n i c e w n a s i l e n i u c z y t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j s ą s t o s u n k o w o n i e w i e l k i e . V w i e l k i c h m i a s t a c h z j a w i s k i e m n a j b a r d z i e j c h a r a k t e r y s t y c z n y m j e s t p o w s z e c h n e z a i n t e r e s o w a n i e g ł o ś n y m i n o w o ś c i a m i w y d a w n i c z y m i , w m a ł y c h m i a s t a c h - z a i n t e r e s o w a n i e l i t e r a t u r ą r o z r y w k o w ą , d l a w s i n a j b a r d z i e j ty p o w e j e s t c z y t e l n i c t w o p o w i e ś c i " t r a d y c j o ­ n a l n e j " . D o n a j p o c z y t n i e j s z y c h w s p ó ł c z e s n y c h p o w i e ś c i p o l ­ s k i c h n a l e ż ą w e d l e w y n ik ó w b a d a ń : J . A n d r z e j e w s k i e g o " P o ­ p i ó ł i d i a m e n t " , J . D o b r a c z y ń s k i e g o " N a j e ź d ź c y " , A. F i e -\ d l e r a " D y w i z j o n 3 0 3 " , J . N e w e r l y " P a m i ą t k a z C e l u l o z y " o - r a z W . M a c h e j k a " R an o p r z e s z e d ł h u r a g a n " . 6 . R o z d z i a ł " C h a r a k t e r y s t y k a k r ę g ó w c z y t e l n l c z y o h w s p ó ł c z e s ­ n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j " b i e r z e p o d u w a g ę n a s t ę p u j ą c e t y p y p o w i e ś c i : o t e m a t y c e s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e J , o t e m a t y c e wo­ j e n n e j , o t e m a t y c e p s y c h o l o g i c z n o - o b y c z a J o w e J . P o d a n a z o ­ s t a ł a s t r u k t u r a s p o ł e c z n a o k r ę g ó w ( w e w n ą t r z śro d o w isk s p o - ł e c z n y o h ) . S t r u k t u r y t e p r z e d s t a w i o n e z o s t a ł y w p o s t a c i t a b l l o l i c z b o w y c h . P r z y k o ń c u r o z d z i a ł u p o d a n a z o s t a ł a c h a r a k t e r y s t y k a p o r ó w n a w c z a c z y t e l n i c t w a p o w i e ś c i r ó ż n y c h t y p ó w , c o s c h e m a t y o z n l e u j ę t o w h i s t o g r a m i e ( o d n a j b a r ­ d z i e j d o n a j m n i e j p o c z y t n y c h : p o w i e ś ć h l s t o r y c z n a , p o d r ó ż ­ n i c z o - p r z y g o d o w a , o b y c z a j o w o - t a b u l a r n a , w o j e n n a , b i o g r a ­ f i o z n a , s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n a , f a n t a s t y o z n o - n a u k o w a , p s y ­ c h o l o g i c z n a ) .

(8)

7 . A n a l i z y d o t y c z ą c e " J a k o ś c i o w e j " s t r o n y r e c e p c j i , a w i ę c p r ó b y o k r e ś l e n i a r e a k c j i c z y t e l n i k ó w , p r z e d s t a w i o n e z o s t a ­ ł y w dwu r o z d z i a ł a c h : " T y p y r e c e p c j i w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j ” o r a z " W a r t o ś c i o w a n i e 1 o o e n a w s p ó ł o z e s n e j p o w i e ś ­ c i p o l s k i e j p r z e z c z y t e l n i k a " . O p r a c o w a n i e z e b r a n y c h m a t e r i a ł ó w d o k o n a n e z o s t a ł o we­ d l e p o s z c z e g ó l n y o h momentów p r o c e s u r e c e p c j i ( z u w z g l ę d ­ n i e n i e m t y p ó w c z y t e l n i k ó w w z a l e ż n o ś c i od ś r o d o w i s k a o r a z t z w . " w y r o b i e n i a c z y t e l n i c z e g o " ) . Omówiono n a s t ę p u j ą c e z a ­ g a d n i e n i a : i d e n t y f i k a c j a p o w i e ś c i j a k o g a t u n k u , k w a l i f i k a ­ c j e l i t e r a t u r y z p u n k t u w i d z e n i a n a r o d o w e g o w ś w i a d o m o ś c i c z y t e l n i k a , s t r u k t u r a l n e z a g a d n i e n i a p o w i e ś c i w s p ó ł c z e s n e j w r e o e p c j i ( j ę z y k , r o z u m i e n i e s e n s u z d a ń , s p o s o b y p r z e d ­ s t a w i e n i a r z e c z y w i s t o ś c i p o w i e ś c i o w e j , ś w i a t p r z e d s t a w i o n y p o w i e ś c i , k o m p o z y c j a p o w i e ś c i ) , w a r t o ś c i o w a n i e w s p ó ł c z e s ­ n e j p o w i e ś c i p r z e z c z y t e l n i k a ( w a r t o ś c i t y p u w z r u s z e n i o w e ­ g o , w a r t o ś c i z a s p o k a j a j ą c e z a i n t e r e s o w a n i a f a b u l a r n e , w a r

7

t o ś c l p o z n a w c z e , w a r t o ś c i p o l i t y c z n o - s p o ł e c z n e , s f e r a w a r ­ t o ś c i k o n s t r u k c y j n y c h , s f e r a w a r t o ś c i z w i ą z a n y c h z n a s t a ­ w i e n i e m n a a r t y z m 1 r z a d k o ś ó d z i e ł a ) , o c e n a d z i e ł a , w p ły w o c e n n a c z y t e l n i k ó w ( k s z t a ł t o w a n i e o c e n , o c e n a " o f i c j a l n a " a ś r o d o w i s k o w a ) . 8 . O s t a t n i r o z d z i a ł p o ś w i ę c o n y j e s t r o z p a t r z e n i u w y s u n i ę t e j p r o b l e m a t y k i w ś w i e t l e w y n ik ó w b a d a ń . 9 . A n e k s z a w i e r a : 15 w z o ró w a n k l e t 1 k w e s t i o n a r i u s z y o r a z 38 t a b l i c s t a n o w i ą c y o h c y f r o w e o p r a c o w a n i e z e b r a n y c h m a t e r i a ­ łów ( t a b l i c e t e om ów ione s ą w p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł a c h r o z p r a w y ) . 1 0 . C e le m p o d j ę t y c h b a d a ń 1 o p r a c o w a n i a b y ł a p r ó b a n a k r e ś l e n i a o b r a z u c z y t e l n i c t w a w s p ó ł c z e s n e j p o w i e ś c i p o l s k i e j , J a k o w a ż n e g o w s k a ź n i k a o k r e ś l a j ą c e g o k u l t u r ę s p o ł e c z e ń s t w a . Wy­ s u n i ę t o p r o b l e m a t y k ę m o g ą o ą z a i n t e r e s o w a ć t e o r e t y k ó w l i t e ­ r a t u r y o r a z s o c j o l o g ó w k u l t u r y a t a k ż e p o l i t y k ó w k u l t u r y - n a d t o u j ę c i e z a g a d n i e ń w k o n t e k ś c i e a k t u a l n e g o ż y c i a l i t e ­ r a c k i e g o może w z b u d z i ć z a i n t e r e s o w a n i e sa iq y c h c z y t e l n i k ó w , b i o r ą c y o h w ty m ż y c i u u d z i a ł . " R o z w a ż a n i a k o ń c o w e " o s a d z a ­ j ą p r o b l e m a t y k ę c z y t e l n i c t w a w s z e r o k i m n u r c i e w s p ó ł c z e s ­ n e g o ż y d a k u l t u r a l n e g o .

(9)

M a r l a P o d r a z a ~ K w i a t k o w s k a : W a c ła w R o­ l l e z - L l e d e r . P r o m o t o r : p r o f .K.W yka ( U J ) . R e c e n z e n c i : p r o f . J . N o w a k o w s k i (WSP K r a k ó w ) 1 p r o f . H . M a r k i e w i c z ( U J ) . U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i 1 9 6 4 . R o z p r a w a s k ł a d a s i ę z d w óch c z ę ś c i z a s a d n i c z y c h . C z ę ś ó p i e r w s z a o b e j m u j e b i o g r a f i ę p o e t y , c z ę ś ć d r u g a d o t y c z y j e g o t w ó r c z o ś c i p o e t y c k i e j . P r z y o m a w i a n i u b i o g r a f i i L l e d e r a s t a r a n o s i ę z w r a c a ć uwa­ g ę z w ł a s z c z a n a l l t e r a o k i e z n a j o m o ś c i p o e t y o r a z n a j e g o p e ­ r y p e t i e w y d a w n i c z e . Do c z ę ś c i t e j u d a ł o s i ę z e b r a ć s p o r o ma­ t e r i a ł ó w d o t y c h c z a s n i e z n a n y c h , b a r d z o w a ż n e l i s t y o j c a do p o e t y o r a z p a m i ę t n i k o j c a . D r u g a c z ę ś ć n i n i e j s z e j r o z p r a w y , d o t y c z ą c a t w ó r c z o ś c i , r o z p a t r u j e p o e z j ę L l e d e r a n a t l e w s p ó ł c z e s n e j p o e z j i e u r o p e j ­ s k i e j : p r z e d e w s z y s t k i m f r a n c u s k i e j , a t a k ż e - n i e m i e c k i e j . J e d n o c z e ś n i e s t a r a n o s i ę z e s t a w i ć t w ó r c z o ś ć L l e d e r a ze w s p ó ł ­ c z e s n ą p o e z j ą p o l s k ą : z e s t a w i e n i e t a k i e z r e g u ł y w y k a z u j e p r e k u r s o r s k i c h a r a k t e r p o e z j i R o l l c z a n a t e r e n i e l i t e r a t u r y p o l s k i e j . Owa d r u g a c z ę ś ó r o z p r a w y , d o t y c z ą c a t w ó r c z o ś c i p o e t y c k i e j L l e d e r a , s k ł a d a s i ę z t r z e c h r o z d z i a ł ó w . P i e r w s z y z n i c h z a ­ t y t u ł o w a n y : " P o e z j a o b y w a t e l s k a c z y h e r m e t y c z n a " p r z e d s t a w i a p r z e m i a n y p o s t a w y I d e o w e j p o e t y , s p r o w a d z a j ą c e j s i ę g ł ó w n i e d o f l u k t u a o j i J e g o z a p a t r y w a ń n a I s t o t ę p o e z j i i n a r o l ę t w ó r - c y - a r t y s t y . A n t y u t y l i t a r y z m , w y e k s p o n o w a n e s t a n o w i s k o p o e t y - t e o e - c h y ó w c z e s n e j l i t e r a t u r y f r a n c u s k i e j n a j b a r d z i e j s z o k o w a ł y p r z y b y s z y z dw ó ch k r a j ó w , w k t ó r y c h s y t u a c j a l i t e r a c k a p o d w i e l o m a w z g l ę d a m i b y ł a I d e n t y c z n a . Te dwa k r a j e , t o P o l s k a i N i e m c y . I d e n t y c z n o ś ć p r z e ż y ć z w i ą z a n y c h z p e r c e p c j ą l i t e r a t u ­ r y f r a n c u s k i e j b y ł a z a p e w n e j e d n ą z p r z y c z y n p r z y j a ź n i m i ę d z y R o l l c z e m - L i e d e r e m a S t e f a n e m G e o r g e m . W t e j c z ę ś c i r o z p r a w y p r z e d s t a w i o n o s z e r z e j p r o g r a m s i l n i e e s t e t y ż u j ą c e g o o z a s o p l s - ma " B l a t t e r f u r d i e K u n s t " . Z z e s t a w i e n i a w y n i k a , ż e L l e d e r a 1 w s p ó ł p r a c o w n i k ó w " B l ä t t e r " ł ą c z y ł y : s k r a j n y e s t e t y z m 1 h e r m e - t y z r a , a n t y u t y l i t a r y z m , a n t y d e k a d e n t y z m , p o s t u l a t o p a n o w y w a n i a u c z u ć , t o n a c j a s p o k o j n e j d o j r z a ł e j r e z y g n a o j l i s t o i c k a p o ­ s t a w a w obeo s p r a w o s t a t e c z n y c h .

(10)

Z e s t a w i e n i e p o e z j i L l e d e r a t e g o o k r e s u - s ą t o l a t a 1 8 9 3 - - 9 5 - ze w s p ó ł c z e s n ą p o e z j ą p o l s k ą w y k a z a ł o w y j ą t k o w o ś ć o w e j s t o i c k i e j p o s t a w y ; k o n t y n u a c j ę j e j b ę d ą s t a n o w i ł y d o p i e r o o w i e l e p ó ź n i e j w y d a n e t o m i k i L e o p o l d a S t a f f a . Na t e g o r o d z a j u p o s t a w ę L i e d e r a w p ł y n ą ł z a p e w n e t a k ż e r e n e e a n s o w o - h o r a c j a ń s k l i d e a ł l i t e r a t u r y s t a r o p o l s k i e J , z w ł a s z c z a J a n a K o c h a n o w s k i e g o . R o z d z i a ł d r u g i z a t y t u ł o w a n y z o s t a ł : "W p o s z u k i w a n i u p o e ­ t y k i " . R o z p a t r z o n o t u k o l e j n o s t o s u n e k p o e z j i L i e d e r a do f r a n ­ c u s k i e g o s y m b o l i z m u , d o t w ó r c z o ś c i S t e f a n a G e o r g e g o o r a z d o p o l s k i e j t r a d y c j i l i t e r a c k i e j . P o a n a l i z i e t y p o w e g o d l a e p o k i t z w . p e j z a ż u w e w n ę t r z n e g o , p o s ł u g u j ą c e g o s i ę z a g ę s z c z e n i e m m e t a f o r , s t a r a n o s i ę w r o z ­ d z i a l e ty m u c h w y c i ć p o d s t a w o w e z d o b y c z e s y m b o l i z m u w z a k r e s i e p o e t y k i . W y m ie n io n o z a t e m : p r z e j ś c i e od n a r r a c j i d o c z y s t e j w y p o w i e d z i l i r y c z n e j . Z a b i e g i t e d o p r o w a d z ą p o e z j ę d o p r z e s u ­ n i ę c i a p u n k t u c i ę ż k o ś c i z w a r s t w y o b r a z o w e j do w a r s t w y j ę z y ­ k o w e j ; c h o d z i bow iem o w y d o b y c i e z e s ł o w a sumy m o ż l i w y c h s k o ­ j a r z e ń , 1 t o b i o r ą c p o d uw agę z a r ó w n o j e g o w a r s t w ę d ź w i ę k o w ą , j a k i s e m a n t y c z n ą . J a k o d a l s z ą z d o b y c z s y m b o l i z m u w y m i e n i o n o : r o z l u ź n i e n i e s k o j a r z e ń w y w o d z ą c e s i ę z w ł a s z c z a o d M a e t e r l i n c ­ k s . W r e s z c i e p r z y p o m n i a n o , ż e s p e c j a l i z u j ą c s i ę w p r z e k a z y w a ­ n i u n i e z w y k ł y c h s t a n ó w p s y c h l c z n y o h p o e z j a o k r e s u s y m b o l i z m u s t a n o w i p r z y g o t o w a n i e do. p ó ź n i e j s z e g o p o s ł u g i w a n i a s i ę e l e ­ m e n t a m i s t a n u p o d ś w i a d o m o ś c i , do p o e t y k i s n ó w . P i e r w s z y , k t ó r y owe z d o b y c z e s y m b o l i z m u f r a n c u s k i e g o p o e ­ z j i p o l s k i e j p r z y s w o i ł , b y ł W acław R o l i c z - L l e d e r . W d a l s z y m c i ą g u r o z p r a w y s t a r a n o s i ę w y k a z a ć , ż e L i e d e r n i e b y ł w y ł ą c z n i e n a ś l a d o w o ą m a n i e r y s y m b o l i c z n e j . P r z e d wy­ ł ą c z n y m n a ś l a d o w n i c t w e m c h r o n i go l e k t u r a p o e z j i s t a r o p o l ­ s k i e j , p o e z j i K o c h a n o w s k i e g o . Z k o l e i omówiono s t o s u n e k p o e z j i L i e d e r a do p o e z j i S t e f a ­ n a G e o r g e g o . P o d o b n i e j a k G e o r g e , u s i ł u j e L i e d e r s t w o r z y ć w r a ­ ż e n i e " w y s z u k a n o ś c i " ś r o d k a m i b a r d z i e j d l a l i t e r a t u r y s p e c y ­ f i c z n y m i : p r z y pomocy t w ó r c z e g o p r z e t w a r z a n i a t e g o p o d s t a w o ­ w e g o t w o r z e n i a p o e t y c k i e g o , j a k i m J e s t w a r s t w a j ę z y k o w a . J a ­ s k r a w ą e f e k t y w n o ś ć ś r o d k ó w s t y l i s t y c z n y c h o s i ą g a L i e d e r p r z y pom ocy ch w y tó w z n a n y c h z p o e z j i p o l s k i e g o b a r o k u ( k o n c e p t y z m ) 1 p e e u d o k l a s y c y z m ( p e r y f r a z o w o ś ć ) .

(11)

O p i e r a j ą c s i ę n a p r z y k ł a d a c h , p r ó b o w a n o w t e j c z ę ś c i r o z ­ p r a w y w y t y c z y ć l i n i ę n a s t ę p u j ą c ą : M o r s z t y n - T r e m b e c k i - L i e d e r - P e i p e r ; l i n i ę z a t e m ł ą c z ą c ą p o l s k i c h p o e t ó w - k o n s t r u k t o r ó w , p o e tó w -m ó zg o w có r?. R o z d z i a ł o s t a t n i z a t y t u ł o w a n y "Od s ł o w i a r z a d o s ł o w n i k a - r z a " om aw ia p e w n ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ę p o e z j i L l e d e r a , c e ­ c h ę , d l a k t ó r e j można b y z a r y z y k o w a ć n a z w ę : f i l o l o g i c z n o b i -b l l o f l l s k a . S p r a w d z i a n e m s t a j e s i ę c z ę s t o ś ć w y s t ę p o w a n i a mo­ tywów k s i ą ż k i , p e r g a m i n u , p i s m a , c z y n n o ś c i c z y t a n i a , n a s t ę p ­ n i e : o k r e ś l e ń " w a r s z t a t o w y c h " t a k i c h j a k : h e k s a m e t r , e p o p e a , s t r o f a , w i e r s z . F i l o l o g i c z n e s k ł o n n o ś c i L l e d e r a d o p r o w a d z i ł y g o w k o ń c u d o p r a c l i n g w i s t y c z n y c h . W t w ó r c z o ś c i p o e t y c k i e j one s k ł o n n o ś ­ c i u j a w n i ł y s i ę p r z e d e w s z y s t k i m p o p r z e z s p e c j a l n e z a i n t e r e ­ s o w a n i e w a r s t w ą J ę z y k o w ą . N i e z w y k ł y k u l t s ł o w a z b l i ż a L l e d e r a t a k ż e d o j e g o w i e l k i e g o p o l s k i e g o p o p r z e d n i k a - N o r w i d a (w r o z p r a w i e s t a r a n o s i ę u d o w o d n i ć , ż e L i e d e r N o r w i d a c z y t a ł , z w r a c a n o t a k ż e uwagę n a p o d o b i e ń s t w o t e o r i i N o r w i d a i M a l l a r ­ me g o ) . P r a k t y k i j ę z y k ó w o - p o e t y с k i e ł ą c z ą L l e d e r a z j e g o n i e ­ m i e c k i m p r z y j a c i e l e m S t e f a n e m G eo rg em o r a z z c a ł y m k r ę g l e m p o e t ó w s k u p i o n y c h w ' B l ä t t e r f ü r d i e K u n s t " i R o d z a j owych p r . a k t y k p r z e d s t a w i o n o w r o z p r a w i e s z e r z e j . N a l e ż ą t u m i ę d z y I n n y m i : m a g l a e t y m o l o g i c z n a , o d n o w i e n i a w a r ­ s t w y z n a c z e n i o w e j s ł o w a , p r ó b y u t w o r z e n i a I n n y c h p o c h o d n y c h o d r d z e n i a , w y z y s k i w a n i e w a l o r u d w u z n a o z n o ś c l , s z o k u j ą c e z e ­ s t a w i e n i a s ł o w n e , I n w e r s j e s k ł a d n i o w e l t p . P o e z j a L l e d e r a zmu­ s z a d o z a s t a n o w i e n i a s i ę n a d z n a c z e n i e m s ł o w a , do r o z w a ż e n i a g o w k o n t e k ś c i e . S t ą d k o n i e c z n o ś ć ł ą c z e n i a L l e d e r a n i e t y l e z M ł o d ą P o l s k ą , c o z t y m i p o e t a m i , k t ó r z y - p r z y w s z e l k i c h z r e s z t ą d z i e l ą c y c h i c h r ó ż n i c a c h - t r a k t u j ą s ł o n o w p o d o b n y s p o s ó b : z N o rw id e m z a t e m , L e ś m ia n e m , Tuwimem 1 P r z y b o s i e m . P o e t a - s ł o w i a r z , c e n i ł L i d e r t a k ż e z e w n ę t r z n y , w i z u a l n y o - b r a z s ł o w a , s ł o w a p i s a n e g o . T a k a p o s t a w a z b l i ż a g o znowu d o M a l l a r m é g o , N o r w i d a 1 S t e f a n a G e o r g e g o . U s i ł o w a n i a L l e d e r a w t y m k i e r u n k u - t o p r z e d e w s z y s t k i m u d z i w n i e n i a p i s o w n i p o ­ p r z e z j e j a r c h a i z a c j ę o r a z d b a ł o ś ć o m a t e r i a l n ą s t r o n ę k s i ą ż ­ k i , e d y t o r s k a s t a r a n n o ś ć .

(12)

M a r i a n S t ę p i e ń : N a r c y z a Ż m lc h o w s k a ( B i o g r a f i a 1 -d e o w a ) . P r o m o t o r : p r o f . H . M a r k i e w l c z ( U J ) . R e c e n z e n c i : p r o f . W .D a n e k (WSP K r a k ó w ) 1 d o c . J . K i j a s ( U J ) . U n i w e r s y t e t J a g i e l ­ l o ń s k i 1 9 6 4 . P r a c a p r z e d s t a w i a r o z w ó j p o g l ą d ó w N a r c y z y Ż m i c h o w s k i e j , i o h g e n e z ę i w pływ n a t w ó r c z o ś ć l i t e r a c k ą p i s a r k i . M a t e r i a ł e m ź r ó d ł o w y m j e s t k o r e s p o n d e n c j a a u t o r k i , o p u b l i k o w a n a 1 r ę k o ­ p i ś m i e n n a , o r a z j e j t w ó r c z o ś ć l i t e r a c k a , p u b l i c y s t y c z n a 1 e - d y t o r s k a . R o z d z i a ł p i e r w s z y p t . " D y s k u s j a z E razm em " p r z y n o s i r e ­ k o n s t r u k c j ę s k o m p l i k o w a n e g o p r o c e s u i d e o w e g o d o j r z e w a n i a p i ­ s a r k i p o d wpływem j e j b r a t a p o z o s t a j ą c e g o n a e m i g r a c j i we F r a n c j i . R o z d z i a ł d r u g i , " W c z e s n e u t w o r y " , u j m u j e p o e z j ę Ź m l- c h o w s k l e j 1 j e j p r ó b y p r o z a t o r s k i e n a t l e l i t e r a t u r y k r a j o w e j l a t c z t e r d z i e s t y c h . Ś l e d z i s z c z e g ó l n i e t e e l e m e n t y utworów l i ­ t e r a c k i c h , k t ó r e p o d e j m u j ą i r o z w i j a j ą a n t y n o m i e z a z n a c z a j ą c e s i ę w c z e ś n i e j w k o r e s p o n d e n c j i p i s a r k i z E razm em Ż m lc h o w s k lm . R o z d z i a ł t r z e c i o p o w i a d a o p r z e ż y ć i a o h a u t o r k i z w i ą z a n y c h z j e j w s p ó ł p r a c ą z p i s m a m i k r a j o w y m i . W y j a ś n i a , d l a c z e g o Ż m l- c h o w s k a r ó w n o c z e ś n i e p u b l i k o w a ł a s w o j e u t w o r y w p e r i o d y k a c h b a r d z o r ó ż n y c h p o d w z g l ę d e m p r o g r a m u I d e o w e g o . U k a z u j e k u l i s y j e j w e p ó ł p r a o y z " P i e l g r z y m e m " . R o z d z i a ł n o s i t y t u ł " M i ę d z y P i e l g r z y m e m a P r z e g l ą d e m Naukow ym ". R o z d z i a ł c z w a r t y , n a j o b s z e r n i e j s z y , p r ó b u j e z a s t o s o w a ć k l u c z l n t e r p r e t a o J i I d e o w e j d o " P o g a n k i " . O d c z y t u j e t e n u t w ó r J a k o k o n f r o n t a c j ę d w ó c h s y s t e m ó w n o rm m o r a l n y c h , d w ó c h k o n - c e p o j l ż y c i a . P i e r w s z ą z n i c h , z g o d n ą w z a s a d n i c z y c h r y s a c h z F r a n k i i n o w s k i m l w s k a z a n i a m i m o r a l n y m i , r e p r e z e n t u j e ś r o d o w i ­ s k o r o d z i n n e B e n i a m i n a 1 o n sam do c h w i l i s p o t k a n i a s i ę z Cy­ p r i a n e m , k t ó r y w y z n a j e r o m a n t y c z n ą , a n t y m l e s z c z a ń s k ą k o n o e p - c j ę ż y c i a . " P o g a n k a " u k a z u j e p o d s t a w o w e a n t y n o m i e c z ł o w i e k a z l a t p o w s t a n i a u t w o r u . M i ę d z y d ą ż e n i e m j e d n o s t k i d o n i e o g r a n i c z o ­ n e j n i c z y m p e ł n i w ł a s n e g o r o z w o j u a c i ą ż ą c y m i n a n i e j o b o ­ w i ą z k a m i , k t ó r e w y n i k a j ą z j e j z w ią z k ó w ze z b i o r o w o ś c i ą ; m i ę ­ d z y d ą ż e n i e m j e d n o s t k i d o p e ł n e g o r o z w o j u w ł a s n e j o s o b o w o ś c i , p o j ę t e j j a k o d ą ż e n i e do w o l n o ś ć ^ i p i ę k n a a s y s t e m e m n a k a z ó w 1

(13)

z a k a z ó w , s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a m o r a l n o ś ć m i e s z c z a ń s k ą , z o b c i ą ­ ż e n i a m i f e u d a l n e g o p a t r i a r c h a l i z m u . M i ę d z y d ą ż e n i e m . d o n a ­ m i ę t n e j , z w i ą z a n e j z n i e o g r a n i c z o n ą w . o l n o ś c i ą c z ł o w i e k a , m i­ ł o ś c i , a u m ia r k o w a n y m 1 s p o k o j n y m u c z u c i e m d o k o b i e t y , k t ó r a w y r a ż a s i ę w c o d z i e n n e j t r o s k l i w o ś c i 1 o p i e c e . M i ę d z y d ą ż e n i e m a r t y s t y d o a b s o l u t n e g o p i ę k n a , p o j ę t e g o j a k o c e l n a j w y ż s s g r 1 J e d y n y , a z a s a d ą p o d p o r z ą d k o w a n i a s z t u k i 1 t w ó r c z o ś c i a r t y ­ s t y c z n e j n a d r z ę d n y m c e l o m m o r a l n y m , n a r o d o w y m 1 s p o ł e c z n y m . U k a z a n i e t y o h a n t onom11 w w e w n ę t r z n y m ż y c i u b o h a t e r a p r o - - w a d z i ł o d o z n a c z n e g o w y d o s k o n a l e n i a a n a l i z y p s y c h o l o g i c z n e j w d z i e l e l i t e r a c k i m . P o d t y m w z g l ę d e m Ż m ic h o w s k a j a k o a u t o r k a " P o g a n k i " w y su w a s i ę o b o k S z t y r m e r a n a o z o ł o w e m i e j s c e w l i ­ t e r a t u r z e k r a j o w e j . K o l e j n y m o g n iw e m w r o z w o j u p o g l ą d ó w Ż m l c h o w s k l e j j e s t " K s i ą ż k a p a m i ą t e k " , o k t ó r e j t r a k t u j e r o z d z i a ł p i ą t y . U t w ó r t e n j e s t p r ó b ą p r z e j ś c i a n a g r u n t p o w i e ś c i r e a l i s t y c z n e j . Au­ t o r k a p o s t a w i ł a p r z e d s o b ą o d m i e n n e o e l e I d e o w e 1 a r t y s t y c z ­ n e . D r o g a o d " P o g a n k i ” d o " K s i ą ż k i p a m i ą t e k " j e s t d r o g ą ku a - n a l l z l e r z e c z y w i s t o ś c i . S y t u a o j a w y z n a n i a z o s t a j e z a s t ą p i o n a z o b i e k t y w i z o w a n ą r e l a c j ą . J e ś l i u ź r ó d e ł g e n e z y " P o g a n k i " b y ł n i e p o k ó j m o r a l n y , t o " K s i ą ż k a p a m i ą t e k " w y r o s ł a z n i e p o k o j u p o z n a w c z e g o . R o z d z i a ł s z ó s t y Сz a t y t u ł o w a n y ' " P r z e m y ś l e n i a l u b e l s k i e " ) i n f o r m u j e o p r z e ż y c i a c h p i s a r k i w c z a s i e ś l e d z t w a , p o b y t u w w i ę z i e n i u 1 p o z a c e l ą w - l ę z i e n n ą w L u b l i n i e d o 1 8 6 5 r o k u o r a z c h a r a k t e r y z u j e u t w o r y l i t e r a o k l e p o w s t a ł e w k r ę g u l u b e l s k i c h d o ś w i a d c z e ń (Od " G ł o s u P a ń s k i e g o w w i ę z i e n i u " p r z e z " A d e o d a - t a " d o " N i e k t ó r y c h p i s m b e z i m i e n n e j a u t o r k i " ) . R o z d z i a ł s i ó d m y , z a t y t u ł o w a n y "W o b l i c z u n o w y c h p r ą d ó w i d e ­ o w y c h ” , p r z y n o s i r e l a o j ę o s t o s u n k u p i s a r k i do p o w s t a n i a s t y c z ­ n i o w e g o , p r z e d s t a w i a d o c h o d z e n i e a u t o r k i d o p r o g r a m u p o z y t y ­ w iz m u w z a k r e s i e p o g l ą d ó w f i l o z o f l c z n y o h , s p o ł e c z n y c h 1 p e d a ­ g o g i c z n y c h . P r z e j a w ó w t y c h t l e n d e n c j l s z u k a w l i s t a c h Żmlchow­ s k l e j , w " K a s i 1 M a r y n o e " o r a z w J e j k o m e n t a r z u d o . e d y c j i d z i e ł K l e m e n t y n y z T a ń s k i c h H o f f m a n o w e j . S ą t o l a t a d ł u g i e g o m i l c z e n i a p i s a r k i . K o r e s p o n d e n c j a p o z ­ w o l i ł a u j a w n i ć I s t o t n e J e g o p r z y c z y n y . W i ą z a ł y s i ę o n e z r o z ­

(14)

w o je m p o g l ą d ó w Ż m l c h o w s k l e j n a l i t e r a t u r ę . B a r d z o k r y t y c z n i e p r z y j m o w a ł a p o z y t y w i s t y c z n y p r o g r a m p o w i e ś c i t e n d e n c y j n e j . C h c i a ł a d a ó d z i e ł o o d u ż y c h w a l o r a c h p o z n a w c z y c h , ś w i a d e ­ c t w o p r z e ż y ć w ł a s n e g o p o k o l e n i a . T o , c o c h c i a ł a n a p i s a ć , t a k o d b i e g a ł o od ó w c z e ś n i e p a n u j ą c y c h p o g l ą d ó w n a p o w i e ś ć , ż e n i e b y ł a p e w n a , j a k ma o k r e ś l i ć g a t u n e k d z i e ł a , n a d k t ó r y m z a c z ę ­ ł a p r a c o w a ć w o s t a t n i c h l a t a c h s w e g o ż y c i a . N i e p e w n o ś ć t ę z a ­ w a r ł a w t y t u l e u t w o r u : " C zy t o p o w i e ś ć ? " . O s t a t n i e d z i e ł o Ż m l- c h o w s k l e j o k a z a ł o s i ę s z c z ę ś l i w ą r e a l i z a c j ą z a ł o ż e ń p r o g r a m o ­ w y c h . J e s t n i e p r z e s t a r z a ł y m , s o c j o l o g l c z n o - p s y c h o l o g i c z n y m s t u d i u m p o l s k i e g o d z i e c k a , k t ó r e u r o d z i ł o s i ę w d r o b n o s z l a - c h e c k i e j r o d z i n i e n a d z i e s i ę ć l a t p r z e d p o w s t a n i e m l i s t o p a d o ­ wym. C a ł o ś ć p r a c y z a m y k a " Z a k o ń c z e n i e ” . Z a w i e r a z e b r a n i e r o z ­ w a ż a ń 1 p o d k r e ś l a z n a c z e n i e z n a j o m o ś c i I d e o w e j b i o g r a f 11 Naiv c y z y Ż m l c h o w s k l e j d l a n a s z e j w i e d z y o i d e o w e j d r o d z e p o l s k i e j i n t e l i g e n c j i w d r u g i e j .1 t r z e c i e j ć w i e r c i XIX w i e k u . H a l i n a С l e ś l a k o w a : C h a r a k t e r y s t y k a J ę z y k o w a po-* s t a c l w p o w i e ś c i p o l s k i e j w l a t a o h 1 8 0 0 - 1 8 3 0 . P r o m o t o r : H . T u r s k a . R e c e n z e n c i : p r o f . M. J a n l o n ( I B L ) 1 d o c . H . K u r k o w s k a (UW). U n i w e r s y t e t M i k o ł a j a K o p e r n i k a w T o r u n i u , 1 9 6 4 . We w s t ę p i e r o z p r a w y z n a l a z ł y s i ę r o z w a ż a n i a o c h a r a k t e r z e o g ó l n y m , d o t y c z ą c e f u n k c j i c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j j a k o e - l e m e n t u c h a r a k t e r y s t y k i b o h a t e r ó w , l i n g w i s t y c z n e g o k o l o r y t u l o k a l n e g o 1 s t y l u r e a l i s t y c z n e g o . Z g ł o s z o n o t a k ż e p e w n e p r o ­ p o z y c j e t e r m i n o l o g i c z n e . K l a s y f i k a c j ę o d m i a n o h a r a k t e r y z a o ^ l j ę z y k o w e j o p a r t o n a t y p o l o g i i w z o r ó w , u ż y t y c h do s t y l i z a c j i j ę z y k a p o s t a c i . K o l e j n e r o z d z i a ł y p r a o y o d p o w i a d a j ą p o s z c z e ­ g ó l n y m odm ianom b a d a n e g o z a b i e g u , a m i a n o w i o i e * d o t y c z ą : - r o z d z i a ł y I I 1 I I I - c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j , s t y l i ­ z u j ą c e j w y p o w i e d z i p o s t a c i w e d ł u g j ę z y k a o k r e ś l o n e j e - p o k l h i s t o r y c z n e j ; - r o z d z i a ł IV - c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j , s t y l i z u j ą c e j w y p o w i e d z i p o s t a c i w e d ł u g w z o r o a o b c e g o l u b r e g i o n a l n e ­ g o j ę z y k a ;

(15)

- r o z d z i a ł V - c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j , s t y l i z u j ą c e J wy­ p o w i e d z i p o s t a c i w e d ł u g s o c j a l n e j l u b z a w o d o w e j o d m i a n y j ę z y k a n a r o d o w e g o ; - r o z d z i a ł V I - c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j , s t y l i z u j ą c e j w y p o w i e d z i p o s t a c i w e d ł u g w z o r c a i n d y w i d u a l n e g o j ę z y k a ( c z y l i i n d y w i d u a l i z a c j i J ę z y k o w e j ) . Aby u z y s k a ć p e r s p e k t y w ę h i s t o r y c z n ą d l a a n a l i z o w a n e g o z a b i e g u s t y l i s t y c z n e g o w p o w i e ś c i p o l s k i e j w l a t a c h 1 8 0 0 - 1 8 3 0 , r o z d z i a ł I p o ś w i ę c o n o a n a l o g i c z n y m w y s i ł k o m p o w i e ś ć i o p i s a r z y o ś w i e c e n i o w y c h . O m a w ia ją c p o s z c z e g ó l n e o d m ia n y c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j , p r z e ś l e d z o n o I c h t e n d e n c j e r o z w o j o w e o r a z z a k r e s i k o n s e k w e n ­ c j e s t o s o w a n i a s t y l i z a c j i w y p o w i e d z i p o s t a c i w z a l e ż n o ś c i od p o z a a r t y s t y c z n y c h c e l ó w u t w o r u . W z w i ą z k u z ty m w p r a c y s f o r ­ m u ło w a n o u o g ó l n i e n i a o h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h f u n k c j a c h c h a ­ r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j p o s t a c i w b a d a n y m o k r e s i e . A m i a n o w i ­ c i e s t w i e r d z o n o , ż e w l a t a c h 1 8 0 0 - 1 8 3 0 w p o w i e ś c i p o l s k i e j p o z o s t a j e ż y w o t n a p u b l i c y s t y c z n o - d y d a k t y c z n a f u n k c j a c h a r a k ­ t e r y z a c j i j ę z y k o w e j p o s t a c i ; d o m i n o w a ł a o n a w p o w i e ś ć i o p i s a r - s t w l e o k r e s u s t a n i s ł a w o w s k i e g o . N a j w i d o c z n i e j f u n k c j a t a u - j a w n l a s i ę w o b r ę b i e t e j o d m ia n y z a b i e g u s t y l l z a c y j n e g o , k t ó ­ r a w s p ó ł t w o r z y J ę z y k o w y k o l o r y t h i s t o r y c z n y . Z a s ł u g ą w y b i t n i e j s z y c h p o w l e ś c l o p l s a r z y o k r e s u ( N i e m c e w i ­ c z a , T a ń s k i e j , S k a r b k a , a n o n im o w e g o a u t o r a p o w i e ś c i nP a n U n - t e r l e j t a n t W o j c i e c h " , c z y I . C h o d ź k i / J e s t n a d a w a n i e c h a r a k t e ­ r y z a c j i j ę z y k o w e j m o t y w a c j i r e a l i s t y c z n e j . R e a l i s t y c z n a f u n k ­ c j a c h a r a k t e r y z a c j i j ę z y k o w e j p o s t a c i d o c h o d z i s t o s u n k o w o c z ę s t o d o g ł o s u p r z y s t y l i z o w a n i u w y p o w i e d z i p o s t a c i o b c o - p l e m l e n n y c h . W r o z p r a w i e w i e l e u w a g i p o ś w i ę c o n o o m ó w i e n i u r ó ż n o r o d n y o h ś r o d k ó w , p r z y pom ocy k t ó r y c h w l a t a c h 1 8 0 0 - 1 8 3 0 p r z e p r o w a d z a ­ n o s t y l i z a c j ę j ę z y k o w ą p o s t a c i z a r ó w n o w o b r ę b i e c h a r a k t e r y - z a c j i , J a k 1 i n d y w i d u a l i z a c j i J ę z y k o w e J . S t w i e r d z o n o p r z y ty m , ż e n a d o b ó r ś r o d k ó w s t y l i z u j ą c y c h w y d a t n y wpływ m i a ł a ś w i a d o ­ m o ść j ę z y k o w o - s t y l i s t y c z n a e p o k i p i s a r z a . C z e s ł a w N i e d z i e l s k i : R e p o r t a ż a z a g a d n i e n i a f o r m d o k u m e n t a r n y c h w p o l s k i e j t r a d y c j i t e o r e t y c z n o l i t e r a c

(16)

-K l e j ♦ P r o m o t o r : p r o f . A r t u r H u t n i k i e w i c z (UM-K). R e c e n z e n c i : p r o f . K o n r a d G ó r s k i (UMK) 1 p r o f . J a n T r z y n a d l o w s k l ( U n lw . W r o c ł a w s k i ) . U n i w e r s y t e t M i k o ł a j a K o p e r n i k a w T o r u n i u 1 9 6 4 . R o z p r a w a p o d e j m u j e z a g a d n i e n i a r e p o r t a ż u o r a z i n n y c h f o r m d o k u m e n t a r n y c h w dw ó ch w z a j e m n i e u z u p e ł n i a j ą c y c h s i ę p r z e k r o ­ j a c h . P o p i e r w s z e , w y c h o d z ą c z w s p ó ł c z e s n e g o z a k r e s u z n a c z e ­ n i o w e g o t e r m i n u i z a k t u a l n i e f o r m u ł o w a n y c h p o j ę ć r e p o r t a ż u , p r a c a p r z y n o s i p r ó b ę o p i s u p o d s t a w o w y c h w y z n a c z n i k ó w m o r f o l o ­ g i c z n y c h p o w i a d o m i e n i a d o k u m e n t a r n e g o . P o d r u g i e , r o z p r a w a z m i e r z a d o s k o n f r o n t o w a n i a m o d e l u m o r f o l o g i c z n e g o i f u n k c j o ­ n a l n e g o t e g o g a t u n k u z t e o r e t y c z n o i i t e r a ć k ą t r a d y c j ą , d o t y ­ c z ą c ą r ó ż n y c h h i s t o r y c z n y c h w a r i a n t ó w p r o z y d o k u m e n t a r n o - p u b l i o y s t y o z n e j . W r o z d z i a l e w s t ę p n y m p r a y j ę t o p r z e s ł a n k ę z a k ł a d a j ą c ą , ż e r e p o r t a ż j e s t t a k i m s y s t e m e m w e w n ę t r z n y c h m o t y w a c j i , k t ó r e u - m o ż l l w l a j ą z r e a l i z o w a n i e p o d s t a w o w e j f u n k c j i t e j o d m i a n y wy­ p o w i e d z i s ł o w n e j , j a k ą j e s t d o k u m e n t a r n y o p i s r e a l n y c h s t a n ó w r z e c z y . T r y b t y o h m o t y w a c j i J e s t J a k b y t r z y s t o p n i o w y , o b e j m u ­ j e b o w ie m : 1 ) w a r s t w ę p r e z e n t o w a n y c h w r e l a o j l r e a l n y c h p r z e d m i o t ó w 1 z j a w i s k , 2 ) r o l ę n a d a w c y u o b e c n i a j ą c e g o s i ę w r e l a c j i n a p r a w a o h ś w i a d k a u w i e r z y t e l n i a j ą c e g o a u t e n t y c z n o ś ć p r z e k a z a n y c h i n f o r m a c j i , 3 ) s y s t e m o d w o ł a ń d o o d b i o r c y , J e g o w i e d z y i p r z e ś w i a d ­ c z e ń o r e a l n o ś c i i p r a w d z i w o ś c i p r z e k a z y w a n y c h mu f a k ­ t ó w . W s z y s t k i e t e p ł a s z c z y z n y m o t y w a c y j n e s ą f o r m o t w ó r c z y m i w y z n a c z n i k a m i u t w o r u ( w s p ó ł c z e ś n i e n p . r e p o r t a ż u ) . T e n z w i ą ­ z e k m o t y w a c j i j e s t z a r a z e m z o r i e n t o w a n y c e l o w o 1 f u n k c j o n a l ­ n i e ; w s z y s t k i e s k ł a d n i k i p r z e k a z u z m i e r z a j ą d o p o w i a d o m i e n i a c z y t e l n i k a o f a k t a c h , z a k ł a d a j ą c , ż e n i e s ą one mu z n a n e z b e z p o ś r e d n i e j a u t o p s j i , o r a z d o w y w o ł a n i a c e l o w y c h p o s t a w p o ­ z n a w c z y c h , p r z e k o n a n i o w y c h , e m o ty w n y c h l t p . R o z p a t r z o n o t a k ż e k a t e g o r i ę " d y s t a n s u " u z n a n ą p o w s z e c h n i e z a p o d s t a w o w y c z y n n i k o b i e k t y w n y c h w a l o r ó w r e p o r t a ż u . S k o n f r o n t o w a n o j ą z k a t e g o r i ą " d y s t a n s u " .w k l a s y c z n e j , w s p ó ł c z e ś n i e r e p r e z e n t o w a n e j t e o r i i

(17)

p r o z y e p i c k o - r e a l l s t y c z n e j o r a z z k a t e g o r i ą n a r r a t o r a 1 c z a ­ s u p o w i e ś c i o w e g o . W k o n k l u z j i s t w i e r d z o n o , ż e p r z y j ę t e mode­ lo w e w y z n a c z n i k i g a t u n k ó w d o k u m e n t a r n y o h p o z w a l a j ą o d n i e ś ć s i ę d o h i s t o r y c z n y c h o d m i a n p i ś m i e n n i c t w a d o k u m e n t a r n e g o , k t ó ­ r e w y s t ę p u j ą w m n i e j l u b b a r d z i e j w y r a z i s t y m u w i k ł a n i u l i t e ­ r a c k i m . W p r a o y o g r a n i c z o n o s i ę j e d n a k t y l k o d o p r z e ś l e d z e n i a t e o r e t y c z n o l i t e r a c k i e j o z ę ś c i t e g o z a g a d n i e n i a w o b r ę b i e k i l ­ k u o d m i a n g a t u n k o w y c h . R o z d z i a ł d r u g i p t . " P o d r ó ż j a k o n a j d a w n i e j s z y m o d e l p r o z y a u t e n t y s t y c z n e J " , s k ł a d a j ą c y s i ę z d w ó o h o z ę ś c i - "W k r ę g u 0 - ś w i e c e n l a " 1 " L i t e r a t u r a p o t o c z n a " - om aw ia t e o r i e o p i s u p o ­ d r ó ż n i c z e g o w d o b i e O ś w i e c e n i a 1 w p i e r w s z e j p o ł o w i e XIX s t u ­ l e c i a . Wybór e p o k i z d e c y d o w a n y z o s t a ł p r z e z p r o c e s y z a c h o d z ą ­ c e w o b r ę b i e n o w o ż y t n e j p r o z y p o w i e ś c i o w e j - l i t e r a c k a t r a d y ­ c j a f o r m d o k u m e n t a r n y o h j e s t b o w iem z ł ą c z o n a z p e r y p e t i a m i p o ­ w i e ś c i j a k o g a t u n k u z m i e r z a j ą c e g o t a k ż e d o u k a z a n i a p r a w d o p o ­ d o b n e g o c z y t e ż w r ę c z p r a w d z i w e g o o b r a z u r z e c z y w i s t o ś c i , ś w i a d c z y o ty m f a k t , ż e o h o c l a ż m y ś l t e o r e t y c z n a O ś w i e c e n i a n i e d a ł a g a t u n k o w e j d e f i n i c j i p o d r ó ż y , J a k n i e d a ł a p o e t y k i p o w l e ś o l , r o z p a t r y w a ł a o b a g a t u n k i ł ą c z n i e w s y s t e m i e w s p ó l ­ n y c h w y z n a c z n i k ó w r e t o r y o z n y c h . K a t e g o r i ę g a t u n k o w ą p o d r ó ż y u jm o w a n o n a d t o w b a r d z o s z e r o k i m k o n t e k ś c i e p r o b l e m a t y k i e d u ­ k a c y j n e j , r o l i p o z n a n i a e m p i r y c z n e g o 1 r a c j o n a l i s t y c z n e g o - j a k o w y r a z s t o s u n k u d o n a t u r y , d o f o r m ż y c i a s p o ł e c z n e g o l t p . M o d e l p o d r ó ż y b y ł t a k ż e p r z e s ł a n k ą k o n s t r u k c j i w " f i k c y j n y c h " o d m l a n a o h p r o z y , t a k r e t o r y c z n e j , j a k i e p i c k i e j , p o w i e ś c i o ­ w e j . U s t a l o n o , ż e n a p r z e ł o m i e X V I I I i XIX s t u l e o l a u f o r m o w a ł s i ę n o w o ż y t n y m o d e l r e l a o j l p o d r ó ż n i c z e j o w a l o r a c h d o k u m e n - t a r n y c h , p o s i a d a j ą c y w ł a s n ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą l i n i ę u k s z t a ł ­ t o w a n i a k o m p o z y c y j n e g o . G a t u n e k t e n p o s i a d a w y r a ź n ą d o k u m e n ­ t a c j ę t e o r e t y c z n ą . T e n t y p p r o z y u l e g ł o le k a w y m p r z e k s z t a ł c e n i o m w o k r e s i e m l ę d z y p o w e t a n i o w y m . R o z w i j a s i ę 1 j e s t t e o r e t y o z n l e o p i s y w a n a d z l e n n l k a r s k o - r e p o r t a ż o w a o d m i a n a r e l a o j l p o d r ó ż n i c z e j ( m . l n . G r a b o w s k i , K r a s z e w s k i , S l e m l e ń s k l ) . W d a l s z y m c i ą g u I n s t a n c j ą o d w o ł a w c z ą d l a s a n k c j i l i t e r a c k i c h t y c h f o r m d o k u m e n t a r n y o h j e s t p o w i e ś ć 1 j e j p o e t y k a .

(18)

P r z e d m i o t e m a n a l i z y 1 o p i s u w r o z d z i a l e p t . " F o r m y p u b l i ­ c y s t y c z n e a f a k t o g r a f i z m p r o z y . l i t e r a c k i e j w o p i n i a c h k r y t y ­ k i d r u g i e j p o ł o w y XIX w . " j e s t m i ę d z y i n n y m i t z w . s p r a w o z d a ­ n i e r e p o r t e r s k i e . P o 1 8 7 0 r . w c h o d z i d o p o l s k i e j t e r m i n o l o g i i n a z w a r e p o r t e r a j a k o t w ó r c y n o w e j o d m i a n y . p u b l i c y s t y c z n e j , s i l n i e e k s p o n u j ą c e j s w ó j w a l o r d o k u m e n t a r n y ( w e s p ó ł z u p r a ­ w i a n y m s z k i c e m , o b r a z k i e m , f e l i e t o n e m ) . O d m ia n a t a p o z o s t a w a ­ ł a j e d n a k p o z a t e o r i ą e k w i w a l e n t n y c h g a t u n k ó w l i t e r a c k i c h . K a ­ t e g o r i a d o k u m e n t a r y z m u j e s t n a t o m i a s t c z ę ś c i ą ó w c z e s n e j t e o ­ r i i p r o z y i u z y s k u j e s i l n ą s a n k c j ę e s t e t y c z n ą w p o e t y c e n a t u - r a l i s t y c z n e j . T e j s p r a w y d o t y c z ą z w ł a s z c z a s ą d y S y g i e t y ń s k i e - g o , o d n o s z ą c e s i ę do w a l o r u d o k u m e n t a r n e g o p o w i e ś c i r e a l i ­ s t y c z n e j i n a t u r a l i s t y c z n e j . R o z d z i a ł k o ń co w y p t . R e p o r t a ż w k r y t y c e l i t e r a c k i e j m i ę ­ d z y w o j e n n e g o d w u d z i e s t o l e c i a " s k ł a d a s i ę z t r z e o h p a r a g r a f ó w : 1 ) " P o s t u l a t y a u t e n t y z m u i f a k t o g r a f i z m u l i t e r a c k i e g o " , 2 ) " K r y t y k a l i t e r a c k i c h t e o r i i r e p o r t a ż u " , 3 ) " M e t o d a r e p o r t a ż u a z a g a d n i e n i a r e a l i z m u p o w i e ś c i o w e ­ g o " . W ty m o k r e s i e p o j a w i a s i ę p o r a z p i e r w s z y t e r m i n " r e p o r ­ t a ż " j a k o p o j ę c i e o z n a c z a j ą c e g a t u n e k p o g r a n i c z n y , i n t e r w e n i u ­ j ą c y w o b s z a r z j a w i s k l i t e r a o k i c h o r a z j a k o p o j ę c i e m e t o d y t w ó r c z e j , p o z o s t a j ą c e j w o p o z y c j i w o b e c m e t o d y p r o z y e p i c k o - r e a l l s t y c z n e j . R e p o r t a ż s t a ł s i ę p r z e d m i o t e m p o s t u l a t ó w o s t a ­ t e c z n y c h w p r o g r a m a c h a u t e n t y z m u , l i t e r a t u r y f a k t u , n o w e j r z e ­ c z o w o ś c i . W k o n s e k w e n c j i r e p o r t a ż z o s t a ł u w i k ł a n y w b o g a t ą d y s k u s j ę l i t e r a c k ą , s t a ł s i ę p r z e d m i o t e m s p o r u , p o j ę c i e m c e n ­ t r a l n y m z a r ó w n o d l a p e w n y o h s p o s o b ó w p r o g r a m o w e g o t e o r e t y z o ­ w a n i a n a t e m a t f u n k c j i d z i e ł a l i t e r a c k i e g o , j a k i d l a ż y w o t ­ n y c h n u r t ó w l l t e r a c k l o h . P r z e d e w s z y s t k i m n i e do p o m i n i ę c i a b y ł r e p o r t a ż w m a r k s i s t o w s k i e j e s t e t y c e 1 s o c j o l o g i i d z i e ł a l l t e r a o k l e g o . P r z e ś l e d z e n i e t r a d y c j i g e n e a l o g i c z n y c h r e p o r t a ­ ż u , w s k a z u j ą c y c h n a z w i ą z e k z h i s t o r y c z n i e w y p r z e d z a j ą c y m i g o f o r m a m i d o k u m e n t a r n y m l , p o z w o l i ł o p o t w i e r d z i ć p r z e s ł a n k i p r z y ­ j ę t e n a w s t ę p i e p r a o y .

(19)

Z b i g n i e w R y n d u с h : N a u k a o s t y l a c h w r e t o r y k a c h p o l r s k l c h X V II w i e k u . P r o m o t o r : p r o f . В . N a d o l s k i ( Ж T o r u ii 1 WSP G d a ń s k a ) , r e c e n z e n c i : d o c . J . Z a r e m b a (WSP K a t o w i c e ) 1 d o c . A. R e m b o w s k i (WSP O p o l e ). U n i w e r s y t e t T o r u ń s k i 1 9 6 4 . R o z p r a w a w ysuw a p r o b l e m , w j a k i e j m i e r z e s i e d e m n a s t o w i e c z ­ n i a u t o r z y r e t o r y k k s z t a ł t o w a l i t r a d y c j e wymowy 1 s t y l u , wy­ w i e d z i o n e z a n t y k u , m o d y f i k o w a n e w ś r e d n i o w i e c z u i r e n e s a n s i e . R z e c z y w i s t o ś ć p o l s k a X V II w . n i e r e p r e z e n t u j e d o g ł ę b n e j z n a ­ j o m o ś c i a n t y k u , n i e p o m n a ż a o s i ą g n i ę ć r e n e s a n s u , a l e w r a m a c h b a r d z o z ł o ż o n e j k u l t u r y b a r o k u n a w r a c a n i e r a z - c h o ć b y p o p r z e z z j a w i s k o k o n c e p t y z m u - do m e t o d 1 p o g l ą d ó w ś r e d n i o w i e c z a . S z l a o h e c k o - m a g n a c k l s t y l ż y c i a z n a j d o w a ł p o p a r c i e j u ż w s z k o l e , p r z e d e w s z y s t k i m j e z u i c k i e j , b ę d ą c e j n i e w ą t p l i w i e d e ­ t e r m i n a n t e m wymowy p o p i s o w e j , w o g r o m n e j m i e r z e p a n e g i r y c z - n e j . S t ą d t y l e w P o l s c e X V II w . m a n i e r s t y l o w y c h , t y l e s t y l ó w z d e c y d o w a n i e z ł y c h , c z ę s t o w p i s m a c h r e t o r y c z n y c h p o t ę p i a ­ n y c h , a l e ż y w y c h w p r a k t y c e s z k o l n e j i o b y c z a j o w e j . Głównym c e l e m p r a c y b y ł o u d o k u m e n t o w a n i e i z e g z e m p l i f i - k o w a n i e p o w y ż s z y c h t e z ł ą c z n i e z p r ó b ą d o p r a c o w a n i a się w s t ę p ­ n y c h w n i o s k ó w d o t y c z ą c y c h n a u k i o s t y l a c h m ó w n l c z y c h o r a z i c h f u n k c j i a r t y s t y c z n e j i s p o ł e c z n e j . N i e z a l e ż n i e od p e n e t r a c j i w d z i e j e r e t o r y k i a n t y c z n e j , ś r e d n i o w i e c z n e j 1 r e n e s a n s o w e j , p r z e b a d a ł a u t o r z n a c z n ą i l o ś ć r e t o r y k X V II w . , k r a j o w y c h i o b c y c h , d r u k o w a n y c h i r ę k o p i ś ­ m i e n n y c h . B i b l i o g r a f i a p r a c y w y k a z u j e m . l n . 40 s t a r o d r u k ó w i 4 8 r ę k o p i s ó w r e t o r y k , p o c h o d z ą c y c h ze z b i o r ó w G d a ń s k a , K ó r n i ­ k a , K r a k o w a , P o z n a n i a , W a r s z a w y i W r o c ł a w i a . P r a c a s k ł a d a s i ę z t r z e c h r o z d z i a ł ó w : I A n t y c z n e i r e n e s a n s o w e t r a d y c j e n a u k i o s t y l a c h I I R e t o r y k a w P o l s c e X V II w i e k u I I I K a t a l o g s t y l ó w w r e t o r y k a c h X V II w i e k u R o z d z i a ł I u k a z u j e g ł ó w n e k i e r u n k i wymowy a n t y c z n e j , o k r e ­ s y ś c i e r a n i a s i ę a t t y c y z m u i a z j a n i z m u s t a n o w l ą o e j a k o b y wy­ z n a c z n i k p ó ź n i e j s z y c h o s c y l a c j i p o m i ę d z y p r z y z n a w a n i e m p ry m a ­ t u J u ż t o p r z e d m i o t o w i mowy, j u ż t o j e j s z a c i e s ł o w n e j , e l o - k u c j l , c z y l i j a k o ś c i s t y l u m n i e j l u b w i ę c e j o z d o b n e g o .

Cytaty

Powiązane dokumenty

lacja z wiosny 1944 roku, obejmująca spisy konfiskat 161 bibliotek i archi- wów dokonanych w Paryżu, w przeważającej części żydowskich, znajduje się wśród

Można się z niej dowiedzieć o nowoczesnych usługach świadczonych przez instytucję, ta- kich jak: zapisy i opłaty online, zapytaj bibliotekarza, zaproponuj kupno książki;

W artykule opisano przeobrażenia na poziomie struktury organizacyjnej, polityki gromadzenia, przechowywania i udo- stępniania zbiorów oraz w zakresie zarządzania zasobami

sander Birkenmajer przeprowadził w 1949 roku na zlecenie Ministerstwa Oświaty pierwszą w swojej karierze bibliotekarskiej wizytację Biblioteki Uniwersyteckiej oraz Zbiornicy

I choć zakończył się pontyfi kat Jana Pawła Wielkiego, to urzeczywistnianie się Kościoła wciąż się dokonuje – nieustannie trwa.. Kościół pozostaje wciąż dynamiczny i

Istnieje stereotyp bibliotek niemieckich jako bardzo nowoczesnych…, nie chcę tu powiedzieć, że one nie są takie, ale borykają się również z różnymi codziennymi problemami..

Z kolei magi- stranci oraz doktoranci świadomi, że oczekuje się od nich napisania poprawnych prac końcowych oraz odpowiedniego przygotowania do korzystania ze

śląskim prowadzone w Naukowym Ośrodku Opolskim. Biuletyn Polonistyczny 5/15,