Krzysztof Waszczuk
"Ugrupowania neoendeckie w III
Rzeczypospolitej", Jarosław
Tomasiewicz, Toruń 2003 : [recenzja]
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia 12,
181-183
W k o n tek ście d o k o n u ją c y c h się d y n am ic zn y c h z m ia n w re la cja ch sp o łe cz n y ch n ie sp o só b n ie zw rócić u w ag i n a rozdział dotyczący K om unikacji M iędzynarodow ej. P o ru sza on kw estie dotyczące k sz tałto w an iu się sto su n k ó w m ię d z y n aro d o w y c h w p o w ią za n iu z p ro c e sa m i g lo b alizacji, tra n s n a ro d o w y m i k o rp o rac jam i m e d ia ln y m i i g lo b aln y m za rz ąd z an ie m . W arty k u le z a ty tu ło w an y m
M edia, Wojna, P o k ó j i G lobalne S połeczeństw o O byw atelskie (Media, War, P ea ce a n d G lobal C ivil Society) autorstw a T hom asa L. Jacobsona i W o n Y ong Janga podjęty został w ątek zależności m iędzy
m ed ia m i, a m o żliw o ściam i n a pokój w k o n tek ście tw o rz e n ia się g lo b aln eg o sp o łe czeń stw a o b y w atelsk ieg o . S p osoby re la cjo n o w a n a p rz ez m ed ia w y d a rze ń m o g ą b o w ie m w sp ierać k u ltu rę dem okratyczną n a św iecie przez prom ow anie pokoju. Jednakże z drugiej strony, istnieje tendencja do przedstaw iania d rastycznych i n ieuzasadnionych ak tó w przem ocy, sytuując sensacyjne historie jak o g łó w n ą c z ę ś ć p r o g r a m u . W ty m s e n s ie m e d ia m o g ą p r z y c z y n ia ć się do p r o m o w a n ia w o jn y i p rz em o cy . Z p e w n o ś c ią g lo b aln e m e d ia s ą często u to ż s a m ia n e z p o ję c ie m „ g lo b aln ej sfery publicznej" - w p ły w ają n iezaprzeczalnie n a opinię publiczną. W ażne jest, by m ed ia odzw ierciedlały in te re s i o p in ię p u b lic z n ą i u a k ty w n ia ły sferę p u b lic zn ą.
A uto rzy recenzow anego p o dręcznika H a n d b o o k o f Intern a tio n a l a n d In tercultural C om m unica
tion u k a z u ją p rz ed m io t b a d a ń interd y sc y p lin arn ie : w ielo asp ek to w o i w ielo p łaszczy zn o w o . Im
p o n u jąc a je s t w niej ró żn o ro d n o ść p rz ed sta w io n y ch u jęć i o rien tacji, k o n stru o w a n y ch m o d eli te o re ty c z n y c h , a ta k ż e w y n ik ó w p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń e m p iry czn y ch . G o d n a p o k la s k u je s t sk ru p u la tn o ść, z j a k ą au to rz y o d sz u k a li, z w e ry fik o w a li i sk o le k cjo n o w a li z as ad n icz e fakty. N a u w a g ę z a s łu g u je b o g a ta lite ra tu ra i d o b ó r teo rii, k tó re z a c z e rp n ę li z ró ż n y c h k u ltu r. P o d rę c zn ik stan o w i k o m p le k so w e stu d iu m z z a k re su k o m u n ik a c ji m ięd z y k u ltu ro w e j i m ię d z y n aro d o w e j.
P ra c a p o d re d a k c ją W . G u d y k u n s ta i B. M o d y n ie d a je o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , co św ia t cy w iliz ac ji zach o d n iej p o w in ien zro b ić, b y p o ro z u m ieć się, n a p rz y k ła d , z e św iatem islam u. D a je n a to m iast w g lą d w isto tę p ro c esó w k o m u n ik ac y jn y c h i p o zw ala zro zu m ieć z n aczen ie kom u n ik acji d la ż y c ia cod zien n eg o .
L u iz a S za r ec ka
Jarosław Tomasiewicz, Ugrupowania neoendeckie w I I I Rzeczypospolitej,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 389.
N iezw y k le istotną, a zarazem w ciąż p o d ejm o w an ą k w e stią stan o w iącą podstaw ę, a jed n o cześn ie m o ty w a c ję d la p ro w a d z e n ia w n ik liw y c h b a d ań , s ą k o n c e p c je d o k try n aln e p a rtii i u g ru p o w a ń polity czn y ch traktujące o system ie politycznym , społecznym i gospodarczym P olski, w okół którego ro z w ija n a je s t ch ara k te ry zu ją ca p o sz c ze g ó ln e fo rm acje ideo lo g ia. T y m niem n iej o b serw u jąc n a p rz e strz e n i k ilk u d z ie s ię c iu la t lo sy ty c h g ru p i p o k re w n y c h im n u rtó w , ic h tran s fo rm a cję i c z ę stą re w iz ję p o g lą d ó w , a p rz y ty m k r y s ta liz u ją c ą się n a n o w o p o 1989 r. p o ls k ą sc e n ę p o lity c z n ą , w o czyw isty sposób d o chodzim y do p rzekonania, ja k istotny w p ły w w yw arły o n e n a obecny k ształt III R zeczypospolitej. R ó w n ież i grupy n eo en d eck ie stanow iące w prostej linii k o n ty n u ato ró w n u rtu n a ro d o w o d em o k ra ty c zn e g o , z ap o c zą tk o w an e g o i u k sz ta łto w an e g o p rzez R o m a n a D m o w sk ie g o , sw o je p iętn o n a je j o b razie odcisnęły.
S pecyfika form acji neoendeckich reprezentujących n acjonalizm w n ajbardziej w yrazistej postaci, a stan o w iący ch ob ecn ie m arg in es ż y c ia p o lity czn eg o , w od ró ż n ien iu o d roli, ja k ą n acjo n alisty czn a p ra w ic a o d g ry w a ła w o k re sie m ię d z y w o jen n y m , p o k a z u je n a m j a k tru d n o ak ce p to w aln e dla zd ec y d o w a n ej w ię k sz o śc i sp o łe cz eń s tw a s ą o rto d o k sy jn e i sk rajn e p ro g ram y p o lity c zn e . S tąd z n a jd u je u z as a d n ie n ie w sk a z a n ie a u to ra o m aw ian ej p u b lik a c ji n a p o z a p a rla m e n ta rn ą d z iś ro lę n acjonalistycznych ugru p o w ań neoendeckich ciągle w y w ierający ch przecież w p ły w ideologiczny n a lic z ąc e się o b ecn ie p a rtie p olityczne.
Z ło żo n a problem atyka m yśli endeckiej dosyć często stanow iła przedm iot b adań w e w spółczesnej literatu rze, je d n a k ż e są to w głów nej m ierze m o n o g raficzn e o p ra co w a n ia p o św ięc o n e je d n e m u w y b ran em u z ag ad n ie n iu tem aty czn em u o pisujące p rz ed e w szy stk im p o d ejście id eo lo g iczn e p o szczeg ó ln y ch u g ru p o w a ń n eo en d e c k ic h do ta k ic h k w e stii, ja k b ezk o m p ro m iso w y trad y cjo n a lizm , n a ró d , re lig ia , u strój p o lity c zn y czy ro la g o sp o d a rk i w p a ń stw ie, a tak ż e p re z e n tu ją c e sto su n e k e n d e c ji w o b e c in n y c h fo rm a c ji p o lity c z n y c h o ra z ic h p o g lą d y n a a k tu a ln ą s y tu a c ję p o lity c z n ą w państw ie. Z drugiej je d n a k strony o b sz ern a część d o stęp n y ch pu b lik acji p rzed sta w ia je d y n ie ry s historyczny p o szczególnych ugru p o w ań (np. Stronnictw a N aro d o w eg o ) stanow iących część składo w ą szeroko rozum ianego ruchu narodow ego, a i w ty m w zględzie istnieje jeszcze w iele „białych plam " w y m a g ając y c h w p rz y szło ści p o d jęc ia bard ziej sy ste m aty c zn y c h b adań.
S w ego ro d z aju p ew n y m w y zw an iem je s t w ięc p ró b a całościow ego u jęc ia i głębokiej analizy c ią g ło ści o rg an iz ac y jn o -p erso n aln ej oraz id eo w o -p ro g ram o w ej p ro b lem aty k i p raw eg o ek strem u m w sp ó łc z esn e j sceny p o lity c zn e j n a z y w a n e g o n e o en d e cją , ja k ie j p o d ją ł się J a ro sła w T o m a siew icz w k siążce U grupow ania n eo en d eckie w I I I R zeczypospolitej. In icjaty w ę tę m o żn a uzn ać z a ty m cen n iejszą, iż w sp ó łc z esn a m y śl p o lity c z n a je s t n ieo m a l d zie w icz a p o d ty m w zględem .
S tru k tu ra p racy je s t z w a rta i lo g ic zn a. K s ią ż k a sk ła d a się z trz e c h czę śc i p o d z ie lo n y c h n a ro zd ziały o u k ład zie pro b lem o w o -ch ro n o lo g iczn y m , g d zie d w ie m a ją ch arak ter typow o h isto ry czn y , a trzecia stanow i a nalizę politologiczną. T ak i u k ład k siążk i spraw ia, że p u b lik ac ja je s t d la odbiorcy b ard zo czytelna.
W części pierw szej R u ch na ro d o w y w epoce ja łta ń skiej, J. T om asiew icz przedstaw ił pokrótce historię i dzieje endecji oraz w yw odzących się z niej nurtów zakorzenionych w narodow o-katolickiej ideologii „m łodych" z lat 30. Jako pun k t w yjścia autor zastosow ał tu odniesienie do lat 40., dzieląc n a p odstaw ie stosunku do pow ojennej rzeczyw istości ó w czesn ą p o lsk ą scenę p o lity czn ą n a trzy obozy: n iep rz eje d n an y c h , leg a listó w i k o lab o ran tó w , p o słu g u jąc się p rzy ty m p o p rz ec zn y m i g ran icam i p rzy n ależn o ści p artyjnej. K on ty n u u jąc te ro zw ażan ia, T om asiew icz w y ró żn ił jes zc ze k ilk a k lu cz o w y ch okresów w historii w spółczesnej endecji: w alka o utrzym anie ciągłości organizacyjnej zerwanej w w y n ik u areszto w ań w latach 50. (do 1956), p ró b a sp o ży tk o w an ia pop aźd ziern ik o w eg o z ry w u dla re a k ty w a c ji tra d y c y jn e g o ru c h u n a ro d o w eg o , g d z ie im p e ra ty w e m s ta ry ch e n d e k ó w stało się p rzetrw an ie (1956-1961), nieu stan n e d ziałan ia p o d e jm o w a n e p rzez lid eró w ó w czesnego po d ziem ia o dw ołujących się do ideologii nacjonalistycznej, m ające n a celu w skrzeszenia i podtrzym anie endecji (196 1 -1 9 7 6 ), pierw sze p o czątk i o d rad za n ia się idei narodow ej (1976 - 80), postęp u jący sam orzutny ro z w ó j fo rm a c ji e n d e c k ie j i p o s ta w e n d e k o id a ln y c h w s z e re g a c h „ S o lid a rn o ś c i" (1 9 8 0 -1 9 8 1 ), i zaham ow anie procesu krystalizow ania po w prow adzeniu stanu w ojennego (1982-1987), aż w reszcie ostrożny legalizm n aro d o w có w o rg an izu ją cy ch się w stow arzyszenia, p rz y g o to w u jący ch się ty m sam y m do w y jśc ia z p o d z ie m ia (1982-1987).
Z az n ac z y ć p rz y ty m n a le ży , iż a u to r słu szn ie w y s ze d ł z z a ło ż e n ia , iż z b a d a n ie ch o ćb y n a w e t w ograniczonym zakresie losu idei ruchu narodow ego od ro k u 1945 do 1989 posłuży czytelnikow i dla lep szeg o zro zu m ie n ia sp e cy fik i e n d ecji p o p rzez sięg n ięcie do je j b e zp o ś re d n ich źródeł.
Z kolei druga część pracy G eografia polityczn a neoendecji, stanow i usystem atyzow any przegląd najbardziej ak ty w n y ch ugru p o w ań neoen d eck ich d ziałających w latach 1989-1999 n a polskiej scenie p o lity czn ej. W o p a rciu o k ry teria tak ie, jak : struktury i d ziałaln o ść, m o b iln o ść o rg a n iz a c y jn a oraz o d d z ia ły w an ie n a z ew n ą trz oraz sto su n k i z in n y m i u g ru p o w a n ia m i p o lity c z n y m i, a u to r d o k o n ał „prześw ietlen ia" w y b ra n y ch p a rtii n eo en d eck ich . W te n sp o só b szczegółow ej an alizie p o d d an e z o s ta ło a s p iru ją c e do o d g ry w a n ia p ie rw s z o p la n o w e j ro li w ru c h u n a ro d o w y m S tro n n ic tw o N a ro d o w e (tzw . sen io raln e), n a jm n ie jsz e z frak c ji o b o z u n aro d o w eg o S tro n n ictw o N a ro d o w e „ S z cz erb ie c", p o w s ta łe z in ic ja ty w y e m ig ra c y jn y c h w ła d z S N , S tro n n ictw o N a ro d o w o -D e m o - k ra ty c z n e , a tak ż e u tw o rz o n e w w y n ik u ro z ła m u w S N (se n io raln e), S tro n n ictw o N a ro d o w e „ O jc z y z n a " , sk ra jn ie n a ro d o w a i p o z o s ta ją c e w o p o z y c ji z re s z tą e n d e c ji P o ls k a W s p ó ln o ta N aro d o w a i w reszcie n a koniec - opozycyjne w obec tradycji endeckiej N arodow e O drodzenie Polski.
D op iero całościow e spojrzenie w k o n tek ście d w ó c h p ierw szy ch ro zd ziałó w n ak reślo n y ch przez J. T om asiew icza daje n a m pełny obraz punk tu , w k tó ry m n eo en d e cją z n alazła się w chw ili obecnej,
a p rzy n ajm n iej w m ały m w y c in k u p o k a z a ła z ło żo n o ść p ro cesó w , ja k ie zach o d ziły w e w n ą trz tego u gru p o w an ia.
T rze cia , a z ara z e m o sta tn ia część p o św ię c o n a j e s t w cało śc i n e o en d e ck ie j id e o lo g ii tw o rzo n ej i rozbudow yw anej w głów nej m ierze p rzez środow iska p o siad ające w zg lęd n ie spójny św iatopogląd i p r z e jr z y s ty p ro g ra m , p u b lik o w a n y z a z w y c z a j w p e rio d y k a c h , j a k te sk u p io n e w o k ó ł p ro f. M . G ierty ch a. A u to r b ad ając p o g ląd y i sp o jrzen ie n e o en d e cji n a k lu cz o w e z ag a d n ie n ia d o ty cz ące p a ń stw a i ż y c ia spo łeczn eg o , d o k o n ał a n alizę id eo lo g ii teg o ż ru c h u w o p a rciu o tria d ę pojęć. Po pierw sze: sto su n ek do trad y c ji endeckiej z la t 30., stan o w iący p o d sta w ę leg ity m a cji p o g ląd ó w firm o w an y c h p rz ez M . G ie rty c h a. P o d rugie: fu n d a m e n ta ln e w a rto ści, ja k im i b y ła w ia ra k a to lic k a i p e rso n alisty cz n y sp o só b w id z e n ia n a ro d u o raz m it w ro g a z a g ra ża jąc eg o ty m w arto ścio m . P o trzecie: id ea ł „ K ato lick ieg o P a ń stw a N a ro d u P o lsk ieg o " u to żsam ian eg o z w o ln o śc io w y m i d e m o k ra ty c z n y m w a ria n te m n a c jo n a liz m u , je g o u stró j, g o sp o d a rk ę i g e o p o lity cz n y re a liz m p o lity k i zagranicznej.
R ecen zo w an a k sią żk a m a rz e te ln ą p o d staw ę źró d ło w ą, n a k tó rą sk ład ają się p rzed e w szy stk im d o k u m en ty ź ró d ło w e , d ru k i u lo tn e , j a k ró w n ie ż b a rd z o b o g a ta p ra s a i s z e ro k a lite ratu ra.
Publikacja U grupow ania neoendeckie w I I I R zeczypospolitej w niew ielkim tylko stopniu odkryła p rocesy, jak ie zachodziły n a tej części sceny politycznej, co je s t zrozum iałe ze w zg lęd u n a jej cezury chronologiczne. T rafne k o m en ta rze a u to ra o parte n a so lidnym w arsz ta cie polito lo g iczn o -h isto ry cz- ny w sk az u ją n a d o kładne zg łęb ien ie z aró w n o tem atu , ja k i pan u jąceg o ów cześn ie tła politycznego.
Je d y n y m m a n k a m e n te m w y m a g a ją c y m p r z e d y s k u to w a n ia w y d a je się b y ć z b y t o g ó ln ik o w e i ty lk o w y b ió rc z e p o tra k to w a n ie p rz e z a u to ra k w e s tii i ro li e m ig ra c y jn y c h s tru k tu r ru c h u n aro d o w eg o i ic h w p ły w u n a ro zw ó j w s p ó łc z e sn y c h u g ru p o w a ń n e o en d e ck ich .
W m o im p rzekonaniu recenzow ana p u b lik acja stanow i niezw ykle w artościow ą, a rzec b y m ożna b e zc en n ą p o z y cję w b ib lio g ra fii pośw ięconej w spółczesnej endecji.
K r z y s z to f W a szczu k
S p ra w o z d a n ie z m ię d z y n a ro d o w e j k o n f e re n c ji n a u k o w e j „ Id e o lo g ie , d o k try n y
i ru c h y n a ro d o w e w spółczesnego ś w ia ta " .
W d n iach 19-21 m a ja 2004 ro k u w L ublinie o d b y ła się m ięd zy n aro d o w a k o n feren cja n a u k o w a n a tem a t „Ideologie, d o ktryny i ruchy n aro d o w e w spółczesnego św iata". K on feren c ję z o rg an izo w ał Z a k ła d R u c h ó w P o lity c z n y c h W y d z ia łu P o lito lo g ii U M C S z sie d z ib ą w L u b lin ie.
W k o n fe re n c ji w zięło u d z ia ł p o n a d c zterd z iestu n a u k o w có w z n iem a l w s zy s tk ic h o śro d k ó w a k ad e m ic k ic h w P o lsc e , a ta k ż e z u c z e ln i w K ijo w ie o raz L w o w ie.
C e le m k o n fe re n c ji b y ło z a p re z e n to w a n ie o ra z p rz e d y s k u to w a n ie p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z system em w arto ści ideologii, d o k try n i ru c h ó w n aro d o w y ch w y stę p u jąc y ch w e w sp ó łczesn y m świecie.
P ie rw sz eg o d n ia o b ra d o m p le n a rn y m p rz e w o d n ic z y ł p ro f, d r hab. E d w a rd O lszew sk i. D o tem aty k i ideologii, d o k try n i ru c h ó w n aro d o w y ch u czestn ik ó w o b ra d p len a rn y ch w p ro w ad ził prof, d r hab. R o m an T okarczyk z U M C S w Lublinie. W referacie pt. E w o lu cja system u w artości ideologii
na ro d o w ych p ro feso r p rz e d sta w ił e ty m o lo g ię o raz p o d sta w o w e zało że n ia id eo lo g ii d o k try n y
nacjo n alizm u , a tak że n ak reślił k ró tk i ry s jej ro z w o ju h istorycznego. R efera t te n stanow ił p odstaw ę późniejszej dyskusji.
K o le jn e re fe ra ty z ap re z e n to w a n e p rz ez n a u k o w c ó w (w y s tą p ie n ia n a le ża ły do: prof, d r hab. A n d rz e ja S e p k o w sk ie g o , prof, d r hab. E u g e n iu sz a P o n c z k a, dr. K rz y sz to fa K a w ę ck ie g o , dr. B o gusław a Paw łow skiego, d r A n n y C itkow skiej-K im la oraz m g r A gn ieszk i W ałeckiej) pośw ięcone
