swego działania, posłużono się ankietą, której pytania pozwalały na ocenę sanitarno-higieniczną warunków oraz sposobu żywienia wychowanków [7].
WYNIKI I ICH O M Ó W IEN IE
S p o śró d 327 d o m ó w d ziec k a - 31 (1 0 % o g ó łu ) sta n o w ią d o m y o b e jm u ją c e o p ie k ą m a łe dzieci i w w iek u p rze d szk o ln y m , a p o z o s ta łe - 296 (9 0 % ) to placów ki, w których p rze b y w a ją dzieci w ró żn y m w ieku, ale zaw sze są w śró d nich u częszcz ające d o szkół
108 E. Polus-Szeniawska N r 1
T a b e l a I . Liczby wychowanków w określonym wieku w domach dziecka (liczby bez względne)
N um ber of inmates in age groups in orphanages (absolute numbers)
W ta b e li I p rz e d sta w io n o liczby w ychow anków w o k reślo n y c h p rz e d z ia ła c h w ieku, p rzebyw ających w d o m a c h d zieck a. Z z e b ran y ch d an y c h w ynika, że 6 % o g ó łu sta n o w ią dzieci w w ieku o d 3 dni d o 3 lat, 10% w ychow anków je s t w w ieku p rze d szk o ln y m , a n ajw ięcej w ychow anków uczęszcza d o szkół p o dstaw ow ych (6 0 % ) i p o n a d p o d s ta w o w ych (2 4 % ), w tym nieliczni u częszczają d o szkół wyższych.
L iczb a dzieci p rzebyw ających w p o szczególnych d o m a c h w a h a ła się o d 10 d o 125. W p la có w k ac h p aństw ow ych przeb y w ało o d 15 d o 125, p ro w a d z o n y c h p rz e z K ościół od 10 d o 105 d zieci, a w d o m a c h p ro w a d zo n y c h p rz e z F u n d a c je o d 20 d o 60 w ycho w anków .
D la o k re ś le n ia w aru n k ó w , w ja k ich p rzygotow yw ane są posiłki w d o m a c h dziecka, d o k o n a n o o ce n y sa n ita rn o -h ig ie n ic z n e j blo k ó w żyw ienia [8]. S tw ie rd z o n o , że w w iększości p la có w ek (w 277 - 8 5 % o g ó łu ) są o n e z g o d n e z w ym ogam i sa n ita rn y m i. K u c h n ie w 301 d o m a c h (9 2 % ) są p raw id ło w o w y p o saż o n e, w 316 d o m a c h (9 7 % ) w łaściw ie w en ty lo w a n e, w 304 p lacó w k ach (9 3 % ) d o b rz e o św ie tlo n e . W 251 k u ch n iac h (7 7 % ) za ch o w a n y je s t ru c h je d n o k ie ru n k o w y . Z p rz e p ro w a d z o n e j o ce n y w ynika ró w n ież, że w 57 p la có w k ac h (1 7 % o g ó łu ) - 53 państw ow ych, 3 p ro w a d z o n y c h p rzez K o śció ł i 1 d o m u m a łe g o d ziec k a (p ro w ad z o n y m p rz e z F u n d a c ję ) - są p o n a d to tzw. k u c h n ie m le cz n e, tzn. w y d zielo n e p o m ie sz cze n ia , w któ ry ch z g o d n ie z w ym ogam i sa n ita rn y m i przy g o to w y w an e są posiłki m le cz n e dla m ałych dzieci.
Z a o b se rw o w a n e w tra k c ie d o k o n y w an ia o ce n y sa n ita rn o -h ig ie n ic z n e j b lo k ó w żyw ie n ia n ie p ra w id ło w o ści istn iejące w p oszczególnych placó w k ach : p aństw ow ych o ra z p r o w ad z o n y ch p rz e z K ościół i F u n d a c je p rz e d sta w io n o w ta b e li II.
T a b e l a I I . Nieprawidłowości sanitarno-higieniczne notowane w blokach żywienia w do mach dziecka (liczby bezwzględne)
N um ber o f sanitary-hygienic violations in kitchens in orphanages (absolute numbers)
j^r i Żywienie w domach dziecka 109
A n alizu ją c sp o só b żyw ienia w ychow anków d o m ó w d ziec k a s k o n c e n tro w a n o się n a liczbie posiłków przygotow yw anych p rz e z placów kę. U zy sk a n e d a n e , d o ty c zą ce sp o so b u żyw ienia w ychow anków w zn a cz n ej liczbie d o m ó w d ziec k a są n ie p o k o ją c e . S tw ie rd z o n o bow iem , że w 9 d o m a c h d ziec k a (3 % o g ó łu ) zn ajd u jący ch się w 6 w o jew ó d z tw ac h - szczecińskim , ta rn o b rz e sk im , rzeszow skim , je le n io g ó rsk im , k rak o w sk im i lu b elsk im , a o b ejm u jący ch o p ie k ą 499 w ychow anków (3 % ) w w ieku o d 3 d o 21 la t, p o d a je się tylko trzy p o d sta w o w e posiłki - śn ia d a n ia , o b ia d y i ko lacje, p rzy czym w je d n y m z n ich , zlokalizow anym w w ojew ództw ie ta rn o b rz e sk im , o b ejm u ją cy m o p ie k ą 80 w y chow anków w w ieku o d 3 d o 20 la t (sta w k a żyw ieniow a - 3 zł), dzieci n ie m o g ą o trz y m a ć k a n a p e k p om iędzy p o siłk am i.
W 77 d o m a c h d ziec k a (2 4 % ) p rzy g o to w u je się d la dzieci cztery posiłki w ciągu dn ia. I tak w 9 d o m a c h o b ejm u ją cy c h o p ie k ą 514 dzieci w w ieku o d 3 d o 24 la t, n ie p o d a je się d ru g ich śn ia d a ń , a w 68 d o m a c h , w któ ry ch p rzebyw a 3226 (2 0 % o g ó łu ) w y ch o w anków , w w ieku od 2 tyg. d o 25 lat zre zy g n o w an o z p o d a w a n ia p o d w iec zo rk ó w . W dw óch sp o śró d nich, o b ejm u ją cy c h o p ie k ą 135 dzieci, p o d w ie c z o rk i p rzy g o to w y w an e są tylko d la najm łodszych, a w d o m u , w któ ry m p rzebyw a 31 dzieci w w ieku od 5 d o 19 lat, p o d a je się je od czasu d o czasu.
Z a sa d n ic z o w p lacó w k ac h tych, z w yjątkiem 4 d o m ó w , w k tó ry ch przeb y w a 205 dzieci w w ieku o d 3 d o 24 lat, w y ch ow ankow ie m o g ą o trzym yw ać k a n a p k ę p o m ię d zy w yznaczonym i p osiłkam i.
W p o zo stały ch 241 d o m a c h d z ie c k a (7 3 % ) - przygotow yw anych je s t 5 posiłk ó w i w każdym z nich, z w yjątkiem 11 placó w ek , w któ ry ch przeb y w a 482 w ych o w an k ó w w w ieku od 3 tyg. d o 24 la t, d ziec k o m oże o trz y m a ć d o d a tk o w o k a n a p k ę p o m ię d z y Posiłkam i.
N ależy zaznaczyć, że w p la có w k ac h przygotow ujących m n ie jsz ą liczbę posiłk ó w w ciągu d n ia , ja k i w d o m a c h w ydających, z g o d n ie z z a sa d a m i p raw id ło w e g o żyw ienia
110 E. Polus-Szeniawska
dzieci i m łodzieży 5 p osiłków , staw k a żyw ieniow a k sz ta łto w a ła się n a p o d o b n y m p o z io m ie i w ynosiła w p la có w k ac h , o b ejm u ją cy c h o p ie k ą dzieci m a łe w w iek u o d 3 dni d o 8 -m iu la t o d 2,00 d o 4,30 zł, w p o zo stały ch - 296 d o m a c h , w k tó ry ch przebyw ają dzieci w w ieku o d 2 tyg. do 25 lat, w ynosiła o d 2,50 do 5,00 zł. W ie lk o ść stawki żyw ieniow ej w p la có w k ac h zlo kalizow anych n a w siach czy te ż w m ia sta c h k ształto w ała się n a p o d o b n y m p o zio m ie . S zczegółow e d a n e , o k re śla ją c e w ielk o ść staw ki żyw ieniow ej re a liz o w a n e j w ro k u 1995 w p oszczególnych d o m a c h , ja k i n ie k tó re d a n e o b ra z u ją c e sp o só b żyw ienia w y chow anków w zależn o ści o d o rg a n u p ro w a d z ą c e g o p la c ó w k ę p r z e d sta w io n o w ta b e la c h III i IV .
T a b e l a I I I . Wysokość stawki żywieniowej w poszczególnych domach w zależności od orga nu prowadzącego placówkę w roku 1995
Rates for inm ates’ nutrition in orphanages in 1995
Wysokość stawki Placówka prowadzona przez (liczby bezwzględne)
R e a s u m u ją c należy stw ierdzić, że w ychow ankow ie n ie w e w szystkich d o m a c h d ziec k a m o g ą o trz y m a ć k a n a p k ę p o m ię d zy p o siłk am i. B a d a n ia w ykazały ta k że , że 446 w ycho
Żywienie w domach dziecka 111
w anków w w iek u o d 2 tyg. d o 23 la t, przebyw ających w 8 p la có w k ac h , n ie m a sta łe g o d o stęp u d o n ap o jó w .
W niniejszych b a d a n ia c h o c e n ie p o d d a n o ta k ż e w a ru n k i sp o ży w an ia p o siłk ó w p rz e z w ychow anków d o m ó w d zieck a. Z ze b ra n y c h d an y c h w ynika, ż e w 300 p la có w k ac h (92% ) w ycho w an k o w ie spożyw ają posiłki w e w spólnej ja d a ln i, a w 27 d o m a c h (8 % ), zwłaszcza o b ejm u ją cy c h o p ie k ą dzieci m ałe, w ja d a ln ia c h m niejszych - g ru pow ych. W e wszystkich d o m a c h d ziec k a, z w y jątk iem 42 p la có w ek (1 3 % ), w tym w 20 d o m a c h dziecka o b ejm u ją cy c h o p ie k ą 755 w ychow anków w w ieku o d 4 d o 23 la t o ra z w 22 d om ach , w k tó ry ch przeb y w a 865 dzieci w w iek u o d 10 d n i d o 8 lat, z u p a p o d a w a n a je st w w azach i d ziec k o sa m o d e c y d u je o ilości, k tó rą c h c e spożyć. W 4 p la có w k ac h - jednym d o m u , o b ejm u ją cy m o p ie k ą 43 m ałych dzieci d o trz e c ie g o ro k u życia o ra z 3 d o m a ch , w k tó ry ch przeb y w a 114 w ychow anków w w iek u o d 4 d o 21 lat, c h le b do o b ia d u je s t w ydzielany, n a to m ia s t w po zo stały ch 323 p la có w k ac h (9 9 % ) p o d a w a n y je s t b ez o g ran ic ze ń .
W 297 (9 1 % ) p la có w k ac h posiłki są p o rc jo w a n e w k u ch n i d la p o sz cz eg ó ln y c h w y chow anków lub n ie k ie d y d la całej g rupy. Je d y n ie w 30 p la có w k ac h (9 % ) - w tym w 11 d o m ach , o b ejm u ją cy c h o p ie k ą 312 dzieci m ło d sze w w ieku d o 8 la t o ra z w 19 placów kach, w k tó ry ch p rze b y w a 929 dzieci w w ieku od 2 d o 22 lat, p o siłk i d la w ychow anków n ie są p o rc jo w a n e w kuchni.
Z e w zg lęd u n a o b e c n o ść w śró d p o d o p ie cz n y ch d o m ó w d ziec k a w ych o w an k ó w u częszczających d o szkół, in te re su ją c y m w ydało się sp ra w d z e n ie czy u cz n io w ie z a b ie ra ją d ru g ie śn ia d a n ie d o szkoły. K o n ie c z n o ść spożyw ania go p rz e z dzieci i m ło d z ie ż w czasie kilkugodzinnych za ję ć w szk o le z o s ta ła m o c n o u d o k u m e n to w a n a b a d a n ia m i [3, 5, 6,
10
].N a p o d sta w ie uzyskanych dan y ch m o ż n a stw ierdzić, że p raw ie wszyscy w y ch o w an kow ie z a b ie ra ją d ru g ie śn ia d a n ie d o szkoły. Bywa też, że np. 2 p laców ki w ykupiły dla swych 62 w ychow anków ś n ia d a n ia przygotow yw ane p rz e z sto łó w k ę sz k o ln ą lub 66 w ychow anków je d n e g o d o m u z a m ia st śn ia d a n ia spożyw a w szk o le z u p ę , a ta k ż e 73 w ychow anków z dw óch d o m ó w d ziec k a w ra ca ze szkoły n a d ru g ie śn ia d a n ie d o placów ek. N a to m ia s t w je d n y m z d o m ó w dziecka, 66 w ychow anków , je ż e li m a o c h o tę m oże sa m o d z ie ln ie p rzy g o to w a ć so b ie p o d cz as p ierw szeg o śn ia d a n ia k a n a p k i, k tó re za b ie ra d o szkoły.
S tw ie rd z o n o ta k ż e , że 720 w ychow anków m ieszkających w 15 d o m a c h n ie z a b ie ra ze so b ą śn ia d a n ia d o szkoły i tym sam ym n ie p rz e s trz e g a n a je s t isto tn a w żyw ieniu uczniów za sa d a , iż p rz e rw a p o m ię d z y p o siłk am i nie p o w in n a być d łu ż sz a an iże li 4 godziny [3, 10].
N ie p rz e strz e g a n ie w części p la có w ek zasad p raw id ło w e g o żyw ienia, ta k w a ż n e g o dla w łaściw ego rozw oju fizycznego d zieci, w ydaje się być pow ażnym m a n k a m e n te m w jakości sp raw o w an e j n a d nim i o p ie k i. R a c jo n a ln e żyw ienie bo w iem je s t p o d sta w ą p raw idłow ego rozw oju o rg a n iz m u , a sp o só b żyw ienia d ziec k a w pływ a n ie tylko n a je g o rozwój som atyczny, ale o d g ry w a d ec y d u ją cą ro lę w k sz tałto w an iu w łaściw ych naw yków żyw ieniow ych co w dużej m ie rze d ec y d u je o zdrow iu d o ro słe g o czło w iek a [4, 5, 6].
T ru d n o ś c i fin an so w e , z k tó ry m i, z w yjątkiem 11 p la có w ek (3 % ), b o ry k a ją się w szy stkie p o z o s ta łe d o m y (316 - 9 7 % ) n ie m o g ą sta n o w ić u sp raw ie d liw ie n ia d la z a o b s e r w ow anych n ie p ra w id ło w o ści, tym b ard z iej, że sp o śró d d o m ó w m ających k ło p o ty fin a n
112 E. Polus-Szeniawska N r l
so w e 310 (9 8 % ) o trz y m u je d a ry w p o sta c i żyw ności i odzieży, a 260 (8 4 % ) d odatkow ą p o m o c fin a n so w ą ze stro n y sp o n so ró w .
Z n a c z e n ie żyw ienia d la p raw id ło w e g o rozw oju d ziec k a je s t n ie p o d w a ż a ln e , a więc tro s k a o w łaściw y je g o sp o só b , ja k i o d p o w ie d n ie w aru n k i je g o p ro w a d z e n ia w in n a stale p o z o s ta w a ć w k rę g u z a in te re so w a ń o só b sp raw u jący ch o p ie k ę n a d w y ch o w an k a m i, jak | i o só b sp raw u ją cy c h n a d z ó r n a d placó w k am i.
W NIOSKI
1. O c e n a w a ru n k ó w i sp o so b u żyw ienia w ychow anków d o m ó w d z ie c k a w ykazała, że sta n sa n ita rn y blo k ó w żyw ienia w w iększości p la có w ek n ie b u d zi z a strz e ż e ń , a sposób żyw ienia w p o szczeg ó ln y ch d o m a c h ró żn i się zn aczn ie.
2. W części p la c ó w e k o p iek u ń cz y ch w sp o so b ie żyw ienia w ych o w an k ó w za n o to w a n o p e w n e n ie p ra w id ło w o ści. U z a sa d n ia to k o n ie cz n o ść p o d e jm o w a n ia b ieżących działań, zm ierza ją cy ch p o p rz e z sk ró c e n ie n a d m ie rn ie d ługich p rz e rw m ięd zy p o siłk a m i d o jego p o p raw y , d la w y elim in o w an ia e w e n tu aln y ch k o n sek w en cji dla zd ro w ia i ro zw o ju dzieci.
3. W 241 d o m a c h (7 3 % ) p o d a w a n o 5 posiłk ó w d zie n n ie . W e w szystkich p ozostałych d o m a c h d z ie c k a n a le ż a ło b y sto so w ać tak i sp o só b żyw ienia w ychow anków .
E . P o l u s - S z e n i a w s k a
C H IL D R E N N U TR IT IO N AND FO O D P R EPA R A TIO N CO N D ITIO N S IN O R PH A N A G ES
Summary
The study was carried out in all orphanages listed in sanitary - epidemiological stations. The main purpose o f the study was to assess children nutrition and sanitary - hygienic conditions of m eal’s preparation in orphanages. Inspectors of Children’s and Y outh’s Hygiene D epartm ents of the sanitary - epidemiological stations assessed, by means of a uniform ed questionnaire, the sanitary - hygienic conditions of kitchens and dinning-rooms and quality of diet served in orphanages.
From total 327 children’s homes (with 16471 inmates aged from 3 days up to 25 years) included in the study, 93% were run by State, 6% by the Church and 1% by Foundations.
Results of the study showed that in majority of orphanages the sanitary conditions of meal preparation and consumption were satisfactory. Kitchens with proper equipm ent were recorded in 301 orphanages (92%), with good ventilation in 316 orphanages (97%) and with sufficient lighting in 304 orphanages (93%).
Dietary assessment of children showed that in some orphanages inmates have eaten too few meals a day. In contrary it must be emphasized that in 241 orphanages (73%) the meals were served five times a day. It leads to assumption that in remaining 27% such a way of meals giving should be possible to achieve.
PIŚM IENNICTW O
1. Kocańda-Ulanecka К., Polus-Szeniawska E., Szlakowska М.: Rozwój psychofizyczny dzieci wychowywanych w domu dziecka i w rodzinie. Roczn. PZH, 1985, 36, 68.
2. Kocańda-Ulanecka K., Polus-Szeniawska E.: Problemy dziecka wychowywanego w domu dziecka i w rodzinie. Pamięt. XXX Ogólnopolskiego Zjazdu Higieny i Medycyny Szkolnej. AW F, Katowice, 1993, 86.
3. Kozlowska-Wojciechowska М.: Problemy odżywiania w racjonalnym żywieniu ucznia. Mat. Konf. „Potrzeby rozwojowe i higieniczne populacji w wieku szkolnym. PTH, 1995.
Żywienie w domach dziecka 113
4. Mandrowska-Xinxo A:. Nasz sposób żywienia a zdrowie. WFiHS, 1978, 26, 338.
5. Mandrowska-Xinxo A:. Wychowanie zdrowotne w zakresie prawidłowego sposobu żywienia dzieci i młodzieży. W FiHS, 1979, 27, 67.
6. Mandrowska-Xinxo A .: Ocena sposobu żywienia dzieci w przedszkolach. PZH, 1993. 7. Polus-Szeniawska E:. O cena warunków zdrowotnych w domach dziecka w Polsce. Roczn.
PZH 1998, 49, 93.
8. Poradnik higieny szkolnej. WSSE, Poznań, 1993.
9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21.02.1994 r. Dz. Ust. N r 41, 28.03.1994.
10. Woynarowska B., Szponar L., Turlejska H., Mandrowska- Xinxo A.: Śniadania szkolne dla wszystkich uczniów w Polsce Uncle Ben’s, 1995 г.
