Marek Karczewski
Przemoc w Biblii w interpretacji
Papieskiej Komisji Biblijnek w
dokumencie Natchnienie i prawda
Pisma Świętego
Forum Teologiczne 16, 77-91
FORUM TEOLOGICZNE XVI, 2015 ISSN 1641-1196
Marek Karczewski
Wydział Teologii
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
P R Z E M O C W B IB L II W IN T E R P R E T A C JI P A P IE S K IE J K O M IS JI B IB L IJN E J W D O K U M E N C IE
N A T C H N IE N IE I P R A W D A P ISM A Ś W IĘ T E G O
Streszczenie. W artykule autor podejmuje temat przemocy w Biblii w interpretacji Papieskiej
Komisji Biblijnej w dokumencie Natchnienie i prawda Pisma Świętego. Teksty biblijne, w których mówi się o legalnej przemocy, prawie Herem i psalmach złorzeczących, z perspektywy chrze ścijańskiej są trudne do interpretacji. Papieska Komisja Biblijna wskazuje hermeneutyczne zasady niezbędne dla ich właściwego zrozumienia. W artykule omówiono istotę i znaczenie wytycznych Komisji w kontekście dyskusji teologicznej. Jego plan jest następujący. Na pierwszym znalazła się ogólna charakterystyka dokumentu Natchnienie i prawda Pisma Świętego na tle wcześniejszych oficjalnych wypowiedzi Kościoła. Szczególną uwagę zwraca się na adhortację posynodalną Bene dykta XVI Verbum Domini (2010). W następnym punkcie zawarte są przykłady interpretacji wybranych tekstów biblijnych. W interpretacji tekstów biblijnych związanych z przemocą legalną przedstawiono komplementarność z prawem naturalnym. Wskazano na problemy w interpretacji prawa „herem”. Zaciekłość „herem” wydaje się być w sprzeczności z biblijnym obrazem Boga. Modlitwy o przemoc zawarte w niektórych psalmach (imprecatory psalm) rzucają cień na teologiczne piękno Psałterza. Aby właściwie zinterpretować te teksty powinno się zwrócić uwagę na: sytuację osoby chorej; prawdziwe intencje psalmisty i kim są jego wrogowie. Według inter pretacji chrześcijańskiej, wrogość można odnosić do rzeczywistości duchowego zła. Papieska Komisja Biblijna sprzeciwia się praktykom usuwania trudnych tekstów biblijnych z Lekcjonarza i pomijania ich w homiliach. Komisja zachęca do cierpliwej interpretacji trudnych tekstów biblij nych, ponieważ są one również natchnionym słowem Bożym.
Słowa kluczowe: Papieska Komisja Biblijna, natchnienie i prawda, przemoc w Biblii, hermeneutyka
biblijna, psalmy złorzeczące.
W prowadzenie
Problem przem ocy jest tak stary ja k historia ludzkich społeczności. Zajmuje także stałe m iejsce w literaturze starożytnej. Konflikty, wojny, mniej lub bardziej wym yślne zabójstwa powiązane niekiedy z odpowiedzialnością zbiorow ą często
A dres/A ddress/A nschrift: ks. dr hab. M arek Karczewski, prof. U W M , W ydział Teologii, U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie; e-mail: m arkusk@ poczta.onet.pl
pojaw iają się w starożytnych mitologiach, epopejach i kronikach władców. Prze m oc jest częścią starożytnego świata, który rodzi się w kontekście konfliktu, opiera się na ciągłej gotowości do konfliktu, a nawet z konfliktu czyni mechanizm rozw oju, bogacenia się i zdobyw ania taniej siły roboczej. N aw et słynna dobro czynna Pax Rom ana to nawiązanie do słów Tytusa Liwiusza przysłow iem se vis pacem p ara bellum.
Temat przem ocy pojaw ił się także w Biblii hebrajskiej. O ile nie stanowi on większego problem u dla judaizm u, o tyle budzi nieustannie emocje wśród chrze ścijan. Nauczanie Jezusa Chrystusa na tem at przem ocy jest skrajnie odmienne od m entalności odwołującej się do przem ocy fizycznej czy psychicznej. Jezus jest Barankiem Bożym, dobrym i łagodnym Pasterzem, K sięciem Pokoju, dlatego kwestia relacji do przemocy od początku istnienia chrześcijaństwa była kluczowa dla budow ania tożsam ości w spólnoty Jego wyznawców. Jej fundam ent stanowi bow iem „nowe przykazanie” - czyli przykazanie bezwarunkowej m iłości Boga i bliźniego. Jezus, Bóg-człowiek, dobrowolnie umierając na krzyżu, umarł nie tylko za swoich przyjaciół i zwolenników, ale za wszystkich ludzi, w tym także za tych, którzy osobiście przyczynili się do Jego śmierci. Niemożliwe jest zatem, by chrze ścijanin - uczeń Jezusa Chrystusa - szedł dobrowolnie drogą przemocy, by nie nawidził, niszczył i mordował. Rodzi się zatem pytanie, ja k Kościół godzi chrze ścijańskie nauczanie na tem at przem ocy z niektórym i niew ygodnym i tekstami Starego Testamentu, które j ą w ręcz zalecają? Jak traktuje niektóre dziw nie dziś brzmiące starożytne teksty prawne, okrutne i bezwzględne, które stanowią jednak integralną część Biblii? Jak w końcu należy traktować tzw. psalm y złorzeczące - gorącą m odlitw ę o nieszczęście dla w rogów i grzeszników? Spotkanie z tek stami biblijnym i dotyczącymi przem ocy wyw ołuje różne reakcje. Do tych frag m entów odnoszą się zwłaszcza teologowie, badacze kultury i filozofowie. Zazwy czaj p odkreślają oni uczucie sm utku i rozczarow ania z pow odu istnienia „gorszących” tekstów, które nie pasują do reszty Biblii, ale też jednocześnie podejm ują próby ich opisania, jako elementów kultury hebrajskiej lub starotesta- mentowego monoteizmu, wręcz aż do ich przemilczania1. N ie brakuje oczywiście w artościow ych studiów, w ram ach których podejm ow ane są badania różnych aspektów tem atyki przem ocy w kontekście biblijnym 2. K w estie te są bardzo rozległe tematycznie i dokonanie ich kompletnej analizy teologiczno-biblijnej w y
1 Por. S. Niditch, War in the H ebrew Bible. A Study in the Ethics o f Violence, N ew York 1993; N. Lohfink, G ew alt und Frieden in der Bibel. H inführung zum Schreiben der deutschen Bischöfe
Gerechten F rieden, w: Steh t nicht geschrieben? Studien zu r B ib el und ihrer W irkungsgeschichte. F estschrift fü r G. Schm utterm ayr, red. J. Frühw ald-König, F.R. Prostmeier, R. Zwick, Regensburg 2001,
s. 7 5 -8 7 ; S. Quinzo, H ebrajskie korzenie nowożytności, K raków 2005, s. 105-109.
2 Zob. B. C ostacurta, L a vita minaciata. I l tem a della p a u ra nella Bibbia Ebraica, „Analecta B iblica” 119, R om a 1997; R. M iggelbrink, Gniew Boży. Znaczenie p ew n ej gorszącej tradycji biblijnej, K raków 2005.
magałyby uszczegółowienia respektującego złożony charakter historyczno-literac ki oraz teologiczny konkretnych tekstów. Temat przem ocy w Biblii pojaw ia się w dokum encie PKB Natchnienie i praw da Pism a świętego opublikowanej w Watykanie w 2014 r. Członkowie Papieskiej Komisji Biblijnej zwrócili uwagę na wyzwania, które „sama Biblia stawia przed nami z tej racji, że pewne jej aspekty wydają się zaprzeczać rozumieniu jej jako Słowa Bożego”3. Problem interpretacji niektórych trudnych kwestii nie dotyczy zatem tylko ich aspektu m oralnego czy doktrynalnego, ale sięga jeszcze głębiej. Rodzi się zasadnicze pytanie: czy teksty te są słow em Boga, czy są one natchnione? Jako podstaw ow y problem etyczny PKB w skazuje w łaśnie kw estię przem ocy w Biblii. Jest to w opinii autorów dokumentu problem, który wprowadza czytelników chrześcijańskich w zakłopota nie i dezorientację. Czytelników niechrześcijańskich natom iast skłania do przypi sywania religii chrześcijańskiej aspektu zachęcania do przem ocy4.
Dokum ent PKB (nr 148) odnosi się zdecydowanie negatywnie do podejm o wanych, ze w zględów duszpasterskich, praktyk eliminowania trudnych tekstów „z lektury publicznej w zgromadzeniach liturgicznych”5. Autorzy dokumentu ar tykułują opinię w yrażaną w w ielu środow iskach biblijnych, że proklam owanie spreparowanych tekstów biblijnych budzi pow ażne w ątpliw ości6. Jako błędne określa się postaw y polegające na m arginalizow aniu trudności czytelnika oraz traktow aniu trudnych tekstów B iblii jak o przestarzałych i nieodpow iednich w przepowiadaniu i w formacji religijnej7. W łaściwą praktyką jest podejmowanie w ysiłku w yjaśniania trudnych tekstów, a nie ich unikanie. Podjęcie przez PKB problem u interpretacji przem ocy w B iblii stanowi nie tylko odważny krok w stronę podejm owania dyskusji na tem aty trudne i niewygodne, których Biblia nie jest pozbawiona. W ychodząc naprzeciw tym problem om , PKB proponuje pewne założenia hermeneutyczne i wskazówki, które m ogą pomóc w interpretacji biblijnych tekstów o przemocy.
1. O gólna charakterystyka dokumentu
Natchnienie i prawda Pisma świętego
Dokum ent PKB należy rozpatryw ać w szerszym kontekście nauczania K o ścioła katolickiego na tem at Pism a świętego. K ontekst bliższy stanow ią dwa
3 N PPS, n. 4, s. 14. 4 N PPS, n. 4, s. 14-15. 5 N PPS, n. 149, s. 236.
6 „Kto zna cały tekst, będzie czuł się w ręcz obrażony takim okaleczeniem świętego dziedzictw a i będzie m ógł oskarżać pasterzy o ukryw anie, zupełnie niepotrzebne, trudnych aspektów Biblii”, ibidem.
pow iązane ze sobą wydarzenia. 5 -2 6 października 2008 r. X II Zgrom adzenie Zwyczajne Synodu Biskupów obradowało na tem at „Słowo Boże w życiu i misji Kościoła”. Ow ocem tych obrad była adhortacja posynodalna B enedyka XVI Verbum D om ini w ydana 30 w rześnia 2010 r.8 A utorzy dokum entu podkreślają, że papież wskazał w niej m.in. na konieczność pogłębienia dwóch kluczowych dla herm eneutyki biblijnej pojęć: natchnienia i praw dy9. O dpow iedzią na życzenie Benedykta X V I było opublikowanie 22 lutego 2014 r. dokum entu PKB, którego pełny tytuł brzm i Natchnienie i praw da Pism a świętego. Słowo, które o d Boga pocho dzi i m ówi o Bogu, aby zbaw ić świat. Kontekst dalszy stanowi całokształt nauczania Kościoła na temat natchnienia Pisma świętego zawartego w jego oficjal nych dokumentach i nauczaniu papieży. Szczególną pozycję zajmuje tu konstytucja dogmatyczna Soboru Watykańskiego II o Objawieniu Bożym Dei Verbum (18 listo pada 1965 r.), do której niezwykle często znajdujemy odwołania w omawianym dokumencie Komisji. We wstępie do adhortacji posynodalnej Verbum Domini Benedykt XVI podkreśla, że ojcowie synodalni uznali wielkie korzyści, jakie przy niosła konstytucja Dei Verbum na płaszczyźnie egzegetycznej, teologicznej, ducho wej i duszpasterskiej (nr 3 )10. Drugi kluczow y tekst przyw oływ any często przez PKB to inny dokum ent jej autorstwa, pow stały za pontyfikatu Jana Paw ła II, Interpretacja Biblii w Kościele, w ydany 15 kw ietnia 1993 r.11 Natchnienie i praw da Pism a świętego stanowi kontynuację pozostałych istotnych12 w ypo w iedzi PKB, ja k D e Sacra Scriptura et christologia (1984)13, Jedność i róż norodność w Kościele (1988)14, N aród żydow ski i je g o Pism a w Biblii chrze ścija ńskiej (2 00 1 )15, B ib lia i m oralność. B iblijn e korzenie p ostęp ow a nia chrześcijańskiego (2008)16.
Natchnienie i praw da Pism a świętego je s t owocem wspólnej pracy kilku dziesięciu doświadczonych uczonych katolickich, autorytetów egzegetycznych
8 VD.
9 N PPS, n. 1, s. 9. 10 V D , n 3, s. 7.
11 Zob. Papieska K om isja Biblijna, Interpretacja B iblii w Kościele. D okum ent P apieskiej K om isji
B iblijnej z kom entarzem biblistów polskich, red. R. Rubinkiewicz, W arszawa 1999.
12 Jako istotne w skazuje je B enedykt X V I w e w stępie do adhortacji Verbum D om ini, s. 7 -9 , przyp. 8.
13 Papieska K om isja Biblijna, B ible et Christologie, Paris 1984. Polski przekład w tłum aczeniu członka Papieskiej K om isji Biblijnej, o. A. Jankow skiego w: B iblia i chrystologia, „R uch Biblijny i Liturgiczny” 1988, t. 41, s. 185-226.
14 C om m ission Pontifical Biblique, Unité et diversité dans l ’Églese (11 IV 1988), w: L e Saint
Siège [online], dostęp: 27.11.2014, <http://w w w .vatican.va/rom an_curia/congregations/cfaith/pcb_do-
cum ents/rc_con_cfaith_doc_19880411_unita-diversita_fr.htm l>.
15 Papieska Kom isja Biblijna, N a ró d żydow ski i jeg o Św ięte P ism a w B iblii chrześcijańskiej, tłum. R. Rubinkiewicz, K ielce 2002.
16 Papieska K om isja Biblijna, B iblia a moralność. Biblijne korzenie postępow ania chrześcijań
z całego świata, którzy zostali pow ołani przez Stolicę A postolską do grona P K B 17. K om isja ta jest organem doradczym. Jej działanie m a także ułatwić w ew nętrzny dialog teologiczny w Kościele. Jak podkreśla kard. G erhard M üller18, przew odniczący PKB, dokum ent ten nie stanowi oficjalnej deklaracji Magisterium Kościoła. N ie przedstawia także całej doktryny na temat natchnienia i praw dy Pisma świętego. Prezentuje natom iast wyniki „wnikliwej analizy egze- getycznej tekstów biblijnych pod kątem ich pochodzenia od Boga i zawartej w nich praw dy” 19. W opinii G. M üllera wnioski te powinny teraz zostać uzupeł nione przez specjalistów z innych dyscyplin teologicznych20. Członkowie Komisji w skazują także wielokrotnie na syntetyczny charakter dokumentu. Nie tyle m a on na celu omówienie wszystkich możliwych tekstów biblijnych, ale raczej m a wska zać na zasady herm eneutyczne ich interpretacji. M imo syntetycznego charakteru Natchnienie i praw da Pism a św iętego zaw iera niezw ykle obfity zbiór sugestii i w yjaśnień obejm ujących cały Stary i N ow y Testament. W ielość poruszonych zagadnień w skazuje na isto tn ą cechę dokum entu, k tó rą stanow i jeg o otwarcie na w yzw ania teologiczno-praktyczne. M ożna pow iedzieć, że podstaw ow ym celem publikacji dokum entu N atch n ien ie i p ra w d a P ism a św iętego je st w sparcie w szystkich głoszących słow o Boże w K ościele, stających wobec trudnych w yzw ań w spółczesności. Jedną z nich stanow ią próby desakralizacji Pism a świętego, traktowanego jako kompilacja starożytnych tekstów, pozbawio nych znaczenia dla dzisiejszego człowieka. To skierowanie „do wewnątrz” wspól noty Kościoła jest odczuw alne w ielokrotnie. N astaw ienie na budow anie, ro z wiewanie wątpliwości, dzielenie się dla dobra wspólnoty stanowi swoisty powiew ducha Soboru W atykańskiego II, do którego dokum entów K om isja chętnie na wiązuje.
Pomimo dwuczłonowo brzmiącego tytułu (natchnienie-prawda) na dokument składają się trzy podstawowe części, dedykowane odpowiednio kwestii świadec tw a ksiąg biblijnych o ich pochodzeniu od Boga, świadectwa tekstów biblijnych na tem at objawionej w nich prawdy oraz interpretacji trudnych kwestii biblijnych. Część pierw sza21 zaw iera obszerne cztery punkty: w prow adzenie do kwestii natchnienia ksiąg biblijnych, świadectwo wybranych ksiąg Starego Testamentu22
17 W ykaz aktualnych członków Papieskiej Kom isji Biblijnej znajduje się na oficjalnej interne towej stronie w atykańskiej: Pontificia Com m issione Biblica, Elenco alfabetico/cronologico dei membri
della pon tificia com m issione biblica (1972-2014), w: L a Santa Sede [online], dostęp: 7.12.2014,
< h ttp ://w w w .v a tic a n .v a /ro m a n _ c u ria /c o n g re g a tio n s /c fa ith /p c b _ d o c u m e n ts /rc _ c o n _ c fa ith _ d o c _ 20090302_elenco-m em bri_it.htm l>.
18 Pełni także funkcje przew odniczącego K ongregacji N auki Wiary, Papieskiej K om isji „Ecclesia Dei” oraz M iędzynarodowej Kom isji Biblijnej.
19 N PPS, s. 7 (Przedmowa). 20 Ibidem.
21 N PPS, s. 16-106.
i świadectwo w ybranych ksiąg Now ego Testamentu23 na tem at natchnienia oraz rozbudow aną konkluzję. Część druga24 dotyka tem atu praw dy objawionej i m a podobny układ logiczny: wstęp, świadectwo w ybranych tekstów Starego Testa- m entu25, świadectwo wybranych tekstów Now ego Testamentu26 i zakończenie. Część trzecia - dedykowana je s t interpretacji słowa Bożego i związanych z n ią wyzwaniom. PKB wyróżnia dwie główne grupy tekstów trudnych do inter pretacji: narracji zdających się pozostawać w sprzeczności ze współczesnym i danymi historycznymi27 oraz tekstów prezentujących problemy etyczne i socjalne. W śród problem ów socjalnych w ym ienia się tylko kw estię statusu społecznego kobiet28. Natom iast podstawowy problem etyczny stanowi użycie przemocy. Jest ona rozpatrywana w odniesieniu do trzech grup tekstów: związanych z przem ocą i obroną praw ną przed nią, dotyczących praw a klątw y oraz m odlitw z prośbą o zemstę. Warto zauważyć, że PKB nie tyle wyczerpująco wyjaśnia teksty biblij ne o przemocy, ile proponuje przyjęcie konkretnych założeń herm eneutycznych oraz podjęcie szeroko pojętej dyskusji egzegetycznej i teologicznej na tem at ich właściwej interpretacji.
2. Propozycje dotyczące interpretacji biblijnych przykładów przem ocy 2.1. Przem oc w świetle prawa
W pierwszym punkcie poświęconym kwestii interpretacji przem ocy w Biblii dotyka się trzech częściowo powiązanych ze sobą kwestii: radykalnego podejścia do przestępcy, okrucieństwa zalecanych kar oraz możliwej sprzeczności w biblij nym obrazie Boga.
Autorzy dokumentu Natchnienie i praw da Pisma świętego w skazują przede wszystkim na radykalizm prawa starożytnego Izraela wobec przejawów zła29.
23 Ew angelie synoptyczne, Ew angelia według św. Jana, D zieje A postolskie, Listy apostoła Pawła, L ist do Hebrajczyków, Apokalipsa.
24 N PPS, s. 107-176.
25 O pow iadania o stw orzeniu (Rdz 1-2), dekalogi (Wj 20,2-17; Pw t 5,6-21), księgi historyczne, księgi prorockie, Psalmy, Pieśń nad Pieśniam i, księgi m ądrościow e (K sięga M ądrości i Księga Syracha oraz Księga H ioba i K sięga Koheleta).
26 Ew angelie synoptyczne, Ew angelia w edług św. Jana, Listy apostoła Pawła, Apokalipsa. 27 Jako przykłady tekstów zaw ierających problem y o charakterze historycznym PK B podaje: cykl A braham a (Rdz); przejście przez M orze Czerwone (Wj 14); księgi Tobiasza i Jonasza; ewangelie dzieciństw a; opow iadania o cudach i opow iadania paschalne, zob. NPPS, s. 177-203.
28 N PPS, n. 133-134, s. 2 1 4 -2 1 8 . W śród zagadnień szczegółow ych podejm uje się tem aty: podporządkow anie żony m ężow i (Kol 3,18; E f 5,22-23; T t 2,5); zakaz przem aw iania na zgrom adze niach kościelnych (1 K or 14,34-38) oraz rola kobiet w e wspólnocie (1 Tm 2,11-15).
W spółczesnego czytelnika m oże razić niezw ykle ostre podejście do przestępcy (por. Pw t 17,12; 22,21.22.24 itd.). Jednak w opinii Kom isji w ym agania prawne określające sposób traktowania winowajcy nie są pojmowane w Biblii jako środek represji, ale droga do zadośćuczynienia za w yrządzone szkody i przyw rócenia pokoju społecznego. W skazuje się także na prew encyjny charakter kary w jej wym iarze społecznym30. N ie należy się dziwić zatem, że niektóre teksty Starego Testamentu opierają się na tzw. prawie odpłaty (Wj 21,24; Kpł 24,20; Pwt 19,21). W yraźną w artością stałą w kontekście jurydycznym Starego Testamentu jest poszukiwanie sprawiedliwości. Przemoc wobec bliźniego jest potępiona jako nie zgodna z w o lą Boga. Jest ona skutkiem lekcew ażenia Boga (Rdz 4,8.23-24; 6,11.13)31. M oże przyjmować formy idolatrii (Rz 1,18-32). Ponadto, jest wyrazem degradacji um ysłu człow ieka oraz relacji m iędzyludzkich (Rdz 6,5; Jr 17,11). Członkowie Kom isji przypom inają, że Bóg „oskarża i potępia k ażdą form ę uci sku”32. W ymienia się tu niew olnictw o, w ojny bratobójcze, agresje personalne, niesprawiedliwe systemy ekonomiczne i polityczne, międzynarodowe i wewnętrz ne (Am 1,3-2,6)33. W kontekście społecznym starożytnego Izraela praw o Boże jest traktowane jako form a realizow ania drogi spraw iedliw ości polegającej na ochronie jednostki lub społeczeństwa przed agresją ze strony popełniających prze stępstwo. Jednocześnie praw o gwarantuje w yznaczenie im słusznej kary. Para doksalnie więc praw o chroni także przestępcę przed form ami dzikiej zem sty34. Dokum ent wskazuje na pew ną niekonsekwencję tych, którzy oceniając starożyt ne praw o Izraela, gorszą się zasadą „oko za oko, ząb za ząb”. W skazuje się, że zasada ta leży u podstaw system ów praw nych każdej epoki i bazuje na zasadzie właściwej proporcji m iędzy popełnionym przestępstwem a karą.
Dokum ent PKB odnosi się także do okrucieństwa kar, które przewidziane są przez kodeksy starotestam entowe, ja k np. biczow anie, okaleczanie lub różne formy w ykonyw ania kary śmierci (Pwt 25,1-3.11-12). W skazuje się na koniecz ność uwzględnienia kontekstu historycznego zawartego w Biblii prawodawstwa35 oraz zamierzonej przez praw odaw cę dywersyfikacji kar ze w zględu na ciężar poszczególnych przestępstw.
30 N PPS, n. 126, s. 206. 31 N PPS, n. 126, s. 205. 32 Ibidem.
33 Zob. J.A. Soggin, I l p rofeta A m os, „Studi Biblici” 1982, t. 61, Brescia 1982, s. 55-72. 34 N PPS, s. 206. N iespraw iedliw e praw o jes t potępione i odrzucone (zob. Rdz 4,23-24). Istniejące instytucje praw ne w starożytnym Izraelu m iały za zadanie chronić przed zem stą krew nych. Były to praw o azylu (1 Krl 2,28-34) i m iasta ucieczki (Wj 21,13-14; Lb 35,9-15; Pw t 4,41-43; Joz 20;
1 K rn 6). Zob. J. Lem ański, P ięcioksiąg dzisiaj, „Studia Biblica” , t. 4, Kielce 2002, s. 279. 35 Praw o Izraela, naw iązując do istniejących pozabiblijnych zbiorów prawa, często przekształca je i nadaje bardziej kom pletny charakter. Jest jed n a k niedoskonałe z perspektyw y N ow ego Testamentu, zob. J. Synowiec, Pięcioksiąg. W prowadzenie do ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb, P ow tó
W skazuje się także na kom plem entarność obrazu Boga jako sędziego oraz miłosierdzia Bożego36. W perspektywie biblijnej zło nigdy nie pozostaje bezkarne. Gwarantem sprawiedliwości, a więc także słusznych praw poszkodowanych, jest Bóg. Jest On jednocześnie cierpliwy (Wj 34,6; Lb 14,18; Ps 103,8) i skłonny do przebaczenia (Iz 1,18; Jon 4,11), jeżeli w inow ajca przyjm ie postaw ę skruchy i naw rócenia (Jon 3,10; Ez 18,23)37.
2.2. Prawo klątwy
Problem tzw. praw a klątwy (herem) należy do kwestii najbardziej bulwersu jących przeciętnego czytelnika Biblii. Szokują postaw y Izraelitów wobec pogan, których według praw a herem należy nie tylko podbić, ale poddać totalnej ekster m inacji38. Unicestwienie fizyczne m a dotyczyć nie tylko ludzi pochodzenia nie- izraelskiego bez w zględu na w iek i płeć, ale także związanych z nimi zwierząt, a naw et pól, które należy uczynić niezdatnym i do uprawy. W świetle Pw t 7,1-2; 20,16-20 przestrzeganie prawa klątwy jest bezwzględnym warunkiem odniesienia sukcesu podczas podboju Kanaanu przez Izraelitów wracających z niewoli egip skiej. W Pw t 7,2 padają radykalnie brzm iące dziś sform ułow ania w relacji do narodów pogańskich: Pan Bóg, odda j e tobie, a ty j e wytępisz, obłożysz ich klątwą, nie zaw rzesz z nim i przym ierza i nie okażesz im litości.
Podstaw owy problem stanowi fakt, że autorem praw a klątw y jest sam Bóg. Wypełnienie prawa klątwy jest form ą wypełnienia prawa „poświęcenia dla Pana” (por. Kpł 27,28)39. Prawo klątw y oznacza oddanie na wyłączność Bogu pośw ię conej m u osoby lub rzeczy poprzez jej zniszczenie40. Praw dą jest, że Bóg oferuje ratunek poganom, którzy przyłączą się do Jego ludu. W ten sposób spośród m ieszkańców Jerycha udało się ujść z życiem nierządnicy Rachab i jej rodzinie (Joz 2,8-21; 6,22-25). Jak wskazują autorzy dokumentu PKB, według narracji biblijnej, Jozue wiernie realizował prawo nakazujące wyniszczenie pogan (por. Joz 6-12), które miało być doprowadzone do końca w czasach monarchii (por. 1 Sm 15)41. W opinii autorów dokum entu opisy w ojen prow adzonych w im ię praw a klątwy
36 N PPS, n. 126, s. 207.
37 O braz Boga, łączący w sobie dyscyplinę i łagodność, je s t w opinii K om isji w zorem do naśladow ania dla osób odpow iedzialnych za sprawiedliwość i porządek społeczny, ibidem.
38 Zob. J. Lem ański, P ięcioksiąg dzisiaj, s. 278.
39 Zagadnienie to om aw ia m.in. S. W ypych, Wejście do Ziem i O biecanej (Księga Jozuego), w: K sięgi historyczne Starego Testamentu. D ziejopisarstw o izraelskie, red. T. Brzegowy, J. Łach, S. W ypych, W prowadzenie w m yśl i wezwanie ksiąg biblijnych 2, cz. 1, W arszawa 2006, s. 68-70. Zob. Ch. S chäfer-L ichtenberger, B ed eu tu n g u n d F unktion von H erem in biblisch-hebräischen Texten, „B iblische Zeitschrift“ 1994, z. 2, s. 270-275.
40 Zob. A. Tronina, K sięga Kapłańska. N ow y K om entarz B iblijny Stary Testament III, Często chow a 2006, s. 400-401.
41 N PPS, n. 127, s. 207. Zob. P.D. Stern, 1 Sam uel 15. Towards an A n cien t View o f the War-
należą do najbardziej problematycznych ze wszystkich starotestamentowych opi sów wojen i m asakr oraz podw ażają sens przesłania biblijnego42. Rodzi się więc pytanie - ja k należy je interpretow ać i rozum ieć?
A by zmierzyć się z tym niezw ykle trudnym problem em interpretacyjnym, członkowie PKB przyjm ują klasyczną w środow isku egzegetycznym procedurę komentowania tekstów o prawie klątwy. Pierwszy wym óg w kierunku poprawnej interpretacji tych tekstów to zwrócenie uw agi na faktyczne ich znaczenie w kontekście historycznym i kulturowym redakcji ksiąg biblijnych, w których się one znajdują. Konieczne jest określenie relacji (rodzaj literacki narracji o przemo cy w dawnych czasach - rzeczyw isty kontekst pow stania lub zredagowania opowiadań) oraz faktyczne przesłanie w kontekście historycznym ich redagow a nia. Jak zauważają, opisy o w ykonaniu praw a klątw y nie m ogą być traktowane w sposób dosłowny i historyczny w rozumieniu współczesnym43. W skazują tu na interpretacje patrystyczne, które traktow ały te teksty w sposób metaforyczny. Sugeruje się, że „opis epopei należy widzieć jak o rodzaj przypow ieści, która przedstaw ia postaci o w alorach sym bolicznych”44. W opinii PKB, nie m ożna traktować w sposób dosłowny biblijnych opisów rozpadnięcia się m urów jakiegoś m iasta pod wpływem dźwięku trąb (Joz 6,20) oraz podziału terytorium Kanaanu poprzez losow anie (Joz 14,2). Gdy pow staje Księga Pow tórzonego Prawa, ple m ion kananejskich, o których m ówi się w kontekście praw a klątwy, ju ż nie m a i nie da się ich zidentyfikować. K w estia rzeczywistego kontekstu historycznego redakcji Pw t i Joz nie została przez autorów dokum entu PKB rozw inięta45. Nie poruszono także kwestii pow staw ania i znaczenia teologii deuteronomistycznej, która przyw ołuje i radykalizuje niektóre przykłady z przeszłości. Czyni ona z dawnych opowiadań form ę katechezy na tem at budow ania właściwej relacji Żydzi-poganie. Zwraca się w niej szczególną uw agę na kontekst dziejowej klęski, któ rą poniósł Izrael. W yraziła się ona przede w szystkim w całkow itym zaniku suwerenności państw a, zniszczenia wzniesionej przez króla Salomona świątyni jerozolimskiej oraz upokarzającej deportacji m ieszkańców do Babilonii46.
42 N PPS, n. 127, s. 208.
43 S. W ypych, Wejście do Ziem i Obiecanej (Księga Jozuego), s. 69-70. 44 N PPS, n. 127, s. 208.
45 Praw dopodobnie zw iązane je s t to z w ybiórczym i syntetycznym charakterem dokumentu. W arto jednak w spom nieć o niekonsekw encjach w prezentow aniu historii zdobycia K anaanu w księgach historycznych Starego Testamentu. Kanaan, który je s t ju ż w rękach Izraelitów w Joz, jes t zdobywany aż do czasów króla Dawida, który w końcu opanow uje Jerozolimę. Rzekom o wyniszczeni K ananejczycy w Sdz stw arzają w iele problem ów i naw et narzucają sw oją w ładzę Izraelitom. O kazuje się, że w śród przodków króla D aw ida znajduje się M oabitka Rut (por. Rt 4,12-21), a jednym z jeg o żołnierzy jes t U riasz C hetyta (2 Sm 11,18-21).
46 Jest jasne, że traum atyczne dośw iadczenie upadku i drugiego W yjścia oraz dośw iadczenie życia w diasporze pogańskiej odm ieniło sposób patrzenia n a pogan i zintensyfikow ało procesy radykalizacji postaw y obronnej w celu zachow ania w łasnej tożsam ości. D latego należało potępić tych, którzy sprzeciw iali się praw u klątw y oraz władców, ja k Saul, którzy je lekcew ażyli (por. 1 Sm 15,1-10).
W dokumencie zwrócono uwagę także na inne aspekty związane z biblijnymi opowiadaniami na tem at podboju Kanaanu. Jako trudny do akceptacji, wskazuje się podbój rozumiany jako wysiedlenie rodzimych mieszkańców po to, by zająć ich miejsce oraz przypisanie Bogu decyzji podziału kraju bez brania pod uw agę praw ludności autochtonicznej (Pwt 7,6-11; 32,8-9)47. Według PKB dodatkowe światło na te sprawy rzucają inne teksty prezentujące K ananejczyków jako potężnych pod w zględem ekonom icznym i m ilitarnym (Pw t 7,1; por. Lb 13,33; Pw t 1,28; A m 2,9), obciążonych ciężkimi przestępstwami (Rdz 15,16; Kpł 18,3.24-30; 20,23; Pwt 9,4-5). Spośród nich najbardziej odrażające dla autora biblijnego było rytualne zabijanie własnych dzieci (Pwt 12,31; 18,10-12)48. Wobec potęgi Kananejczyków Izrael wydaje się być bardzo słaby i niezdolny do odniesienia sukcesu. A jednak, prow adzony przez Jozuego - m ęża B ożego - odnosi spektakularne zwycięstwa i ostatecznie tryum fuje nad poganam i (Joz 24,29; Sdz 2,8). Proponuje się więc interpretację podboju K anaanu przez Izraela w edług istniejącego w całej Biblii „m odelu” tryum fu słabszego nad silniejszym (Łk 1,53; 1 Kor 1,27)49. Słabszy m oże zwyciężyć tylko w jednym wypadku - gdy jest z nim Bóg. Zwycięstwo nad Kanaanem m a walor sądu Boga nad złem. Bóg jest wykonaw cą sprawiedliwości. W opinii Komisji motyw literacki sądu nad narodami obecny w tekstach dedykowa nych prawu klątwy wpisuje się w szeroki kontekst tekstów prorockich i apokaliptycz- nych50. Kara spotyka także lud Izraela, jeżeli jest wiarołomny i grzeszny51. Pod kreśla się, że zawarte w Pwt 7,1-5 wezwanie do radykalnego wyniszczenia narodów pogańskich, m otyw ację religijną czerpie z Pw t 7,6. Izrael stanowi w y jątk o w ą własność Boga, został przez N iego wybrany i m usi postępować według
logiki jego działania. Bóg nie nakazuje prow adzenia w ojny religijnej, chce, by wprowadzać sprawiedliwość. Nieustępliwość wobec zła jest podstawowym prze jaw em wierności Bogu. Zwraca się uwagę, że twarda linia prawa wobec zła (por. Pw t 13,9-10; 19,13.21; 25,12; 1 Sm 15,18-19; 1 Krl 20,42) jest łagodzona przez inne postępowania, w ynikające z tradycji kapłańskiej52. Sugeruje się, by zagad nienie podboju rozumieć w kategoriach symbolu, który znajduje swoje analogie w niektórych ew angelicznych przypow ieściach o sądzie (M t 13,30.41-43.50; 25,30.41 itd.). N ależy je łączyć z innymi tekstami Biblii dedykowanymi Bożemu miłosierdziu i przebaczeniu.
47 N PPS, n. 127, s. 208.
48 M ordow anie w łasnych dzieci w im ię kultu M olocha lub przejm ow anie od K ananejczyków składania ofiar z dzieci podczas budow ania bram lub m urów m iasta praktykow ała część Izraelitów. Było to znakiem całkowitej apostazji i zaprzeczeniem praw dziw ego kultu Boga, zob. 1 Krl 34, por. Joz 6,26.
49 N PPS, n. 127, s. 209. 50 N PPS, n. 127, s. 2 0 7-210.
51 A. Tronina, K sięga K apłańska, s. 401. 52 N PPS, n. 127, s. 210.
Sugestie PKB dotyczące praw a klątw y m ogą być bardzo przydatne w po szukiwaniu właściwych dróg jego interpretacji. Zwrócenie uwagi na związek tej kwestii z szerszym kontekstem biblijnym przezwycięża pew ną izolację tego pro blem u i oceniania go jako niezw ykle gorszącego i nie do przyjęcia. Odrzucenie m ożliwości udowodnienia rzeczywistego wykonyw ania praw a klątwy jest ściśle związane z jeg o znaczeniem m etaforycznym jak o w ezw ania do bezwzględnej w ierności B ogu Izraela. Sygnalizowany przez K om isję m otyw nieuchronności sądu Bożego pojawia się także w pism ach Nowego Testamentu i stanowi praw dę w iary w yrażoną w Credo chrześcijańskim 53. W pew nym sensie praw o klątwy rozum iane jako potępienie, będzie udziałem przeciwników Boga w czasach osta tecznego odnowienia świata w kontekście powtórnego przyjścia Jezusa Chrystu- sa54. Apokaliptyczny obraz wyłączenia z niebieskiej Jerozolim y łączy je jednak tylko z grzechem i nieskorzystaniem z m ożliwości opłukania szat we krwi Baran ka (Ap 22,14-15).
2.3. M odlitwy złorzeczące
Ostatni problem podnoszony przez PKB w analizowanym dokumencie, zwią zany z przem ocą w Biblii, stanow ią tzw. psalm y złorzeczące55 oraz zawarte w niektórych psalmach aspekty zemsty. Stają się one szczególnie kontrowersyjne, gdy w yrażają się w obrazach pełnych okrucieństwa (Ps 137,8-9; 143,12)56. Jako fundam entalną zasadę interpretacji tych psalm ów wskazuje się uszanowanie ich rodzaju literackiego. W opinii Komisji uwzględnienie tej kwestii prowadzi do prze konania, że m odlitw y o zem stę nie m ożna traktować dosłownie. W dokumencie wskazano na trzy aspekty, które należy wziąć pod uwagę, interpretując ten rodzaj m odlitw y57: m odli się osoba, która cierpi; jest to m odlitw a o wybawienie od zła; należy ustalić, kim są w rogow ie modlącej się osoby.
M odlitw a osoby cierpiącej jest w yrażana w gatunku literackim określanym jak o lamentacja. Jedną z jej cech charakterystycznych je st użycie bardzo in tensyw nych, niekiedy w ręcz przesadnych w yrażeń opisujących samo cierpienie
53 Tematy sądu i kary za grzechy, podobnie ja k tem at piekła, nierzadko stanow ią dla w spółcze snego teologa i chrześcijanina kategorię praw d „nieprzyjem nych”, praw ie niem ożliw ych do pogodzenia ze w spółczesną m entalnością. Są niem odne i praw ie nieobecne w przepow iadaniu wewnątrzkościelnym. Zob. M. Karczewski, Jezioro siarki i ognia w Apokalipsie św. Jana, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 2012, t. 5, s. 104-113.
54 Zob. M. Karczewski, Reinterpretacja K sięgi Rodzaju w A pokalipsie św. Jana, O lsztyn 2010, s. 112-113.
55 Zob. A. Strus, Śpiewajcie nam p ieśni Syjonu (Księga Psalmów), w: Pieśni Izraela, opr. A. Strus, J. W arzecha, J. Frankowski, W arszawa 1988, s. 45-50.
56 N PPS, n. 128-131, s. 2 10-214. 57 N PPS, n. 129-131, s. 211-213.
(por. Ps 22,17-18; 69,5)58. Ten typ m odlitw y jest pełen emocji i dramatyzmu, znajdujących swoje odbicie także w w ołaniu o pom oc. W opinii autorów doku m entu dotyczy to także odniesień do wrogów, którzy stanowią przyczynę bardzo trudnej sytuacji życiowej (Ps 3,8; 58,7). Radykalne, negatywne życzenia kierowa ne wobec nich w form ie m odlitw y m uszą być w ołaniem pełnym bólu i emocji i należy interpretować je w sposób m etaforyczny59. M odlitw ę o ostateczny kres ludzi pełnych przem ocy należy rozum ieć jako wołanie o zupełne i nieodwołalne unicestw ienie zła. Zawarta w psalm ach lam entacja interpretow ana w sposób m etaforyczny m oże być zawsze aktualna i przyjm ować form ę wołania nie tylko jednostki, ale także stać się krzykiem m ęczenników (Ap 6,10) oraz innych ofiar
ludzkiej historii o ostateczne unicestwienie zła.
Druga wskazówka dotycząca interpretacji m odlitw złorzeczących związana je s t z odpow iedzią na pytanie: o co tak napraw dę m odli się psalm ista60? Z da niem K om isji człow iek w ierzący je s t św iadom y faktu, że jed ynie B óg m oże zaprow adzić na ziem i spraw iedliw ość. W N ow ym Testam encie z faktem tym w iąże się pow strzym anie od zem sty osobistej (Rz 12,19; H br 10,30). W k o n tekście K sięgi Psalm ów prośba o zniszczenie zła i pom oc ludziom pokornym i w iernym B ogu w yraża się jak o prośba „o objaw ienie się Pana”61 (Ps 35,27; 59,14; 109,27). A gresja w obec osoby m odlącej się je s t form ą ataku na samego B oga (Ps 2,2; 83,3.13), zw iązaną często z po gardą w obec N iego (Ps 10,4.13; 42,4; 73,11). Prośba o uw olnienie od zła m oże być rozum iana jak o form a m ediacji wobec ludzi złych w celu ich naw rócenia (Ps 9,21; 83,18-19). M odli twa złorzeczenia może zatem wyrażać pragnienie ostatecznego zwycięstwa Boga nad złem.
Ostatnia wskazówka, na podstaw ie której m ożna podjąć się interpretacji modlitwy złorzeczącej, związana jest z odpowiedzią na pytanie o tożsamość praw dziwych w rogów psalm isty62. M etaforyczna interpretacja psalm ów lamentacyj- nych zawierających złorzeczenie sprawia, że można je „zaaplikować do różnorod nych okoliczności i podm iotów ”63. Kom isja wskazuje, że jest tu konieczna profetyczna aktualizacja sytuacji osoby, która m odli się psalm em oraz właściwe rozpoznanie zagrażającego jej przeciwnika (por. Dz 4,23-30). W świetle Nowego Testam entu przeciw nikiem tym je s t Szatan i zw iązane z nim siły duchowe
58 Zob. J. Łach, K sięga Psalmów. Wstęp - p rzek ła d z oryginału - kom entarz - ekskursy, Pism o
Św ięte Starego Testamentu, t. 7, cz. 2, Poznań 1990, s. 319-323.
59 N PPS, n. 129, s. 212. 60 N PPS, n. 130, s. 2 1 2-213.
61 N PPS, n. 130, s. 213. Temat nieprzyjaciół przekracza zakres treści psalm ów złorzeczących. D o ich grona należą m.in. źli ludzie jak o jednostki lub zbiorow ości, oskarżyciele psalmistów, ścigający niew innego do m iejsc azylu, w ykorzystujący instytucje itd., zob. J. Łach, K sięga Psalm ów, s. 606-617.
62 N PPS, n. 131, s. 213. 63 Ibidem.
(M t 10,28)64. Samo określenie „szatan” nie pojaw ia się w prost w dokum encie PKB, stosuje się jednak określenia biblijne, które w sposób jasn y w skazują na niego, np. takie jak: „lew ryczący” (Ps 22,14; 1 P 5,8) czy „legion” (M k 5,9). Jest oczywiste, że odczytane w tym kontekście psalm y złorzeczące w sposób m eta foryczny odnoszą się do duchowej walki z Szatanem. W opinii autorów dokumen tu przyjm ują one form ę swoistego egzorcyzm u65. Są tw arde i w skazują na ab solutną wrogość m iędzy Bogiem i Jego w yznawcam i oraz złem (Jk 4,4).
Podsum owanie
Podjęty przez PKB problem interpretacji przem ocy w Biblii został ściśle powiązany z jej Bożym natchnieniem. Komisja wyraźnie odrzuciła łatwe rozw ią zania pastoralne wyrażające się w eliminacji tzw. trudnych tekstów z używanych w liturgii lekcjonarzy i pom ocy duszpasterskich66. N ie zgadza się także z lekce ważeniem tych tekstów w przepowiadaniu i celowym ich pom ijaniu jako przesta rzałych i nic niewnoszących do procesu formacji chrześcijańskiej. Argument, do którego odwołuje się Kom isja jest jeden: całe Pismo święte je s t natchnione i godne szacunku. Problem nie tkwi więc w tekście biblijnym, który jest niekiedy rzeczywiście drażliwy, kontrowersyjny lub wręcz zdaje się pozostawać w całko witej sprzeczności z zasadam i w iary chrześcijańskiej. Dotyczy on raczej sposo bów w yjaśniania trudnych tekstów biblijnych. A utorzy dokum entu Natchnienie i praw da Pism a świętego nie pretendują do podania jednoznacznych rozwiązań problem ów związanych z interpretacją biblijnych tekstów o przem ocy67. M ów ią raczej o wskazówkach hermeneutycznych, o właściwych kierunkach interpretacji i konieczności uwzględnienia złożonego tła kulturowego i historycznego podejmo wanych treści. Om ówiono trzy grupy zagadnień. Pierw szą grupę stanow ią kw e stie: radykalizm u praw a starożytnego Izraela, okrucieństw a stosow anych kar i związanych z nimi wątpliwości co do spójności obrazu B oga w tekstach staro- testamentowych. Druga grupa zagadnień koncentruje się w okół interpretacji tzw. praw a klątwy. Om awia się tu różne aspekty związane z tem atem eksterminacji pogan, jako w ypełnieniem woli Boga. Trzecia grupa zagadnień związanych z przem ocą w Biblii wiąże się z interpretacją modlitw złorzeczących. Są to przede
64 A. Strus, Śpiewajcie nam p ieśn i Syjonu, s. 50 w skazuje n a wszystko, co zagraża człowiekow i Bożem u (ludzie, grzech, pożądliwości, m oce ciemności).
65 P. Towarek, Egzorcyzm. Historia, liturgia, teologia, O lsztyn 2008, s. 26 m ów i o form ułach egzorcyzm ów ukrytych w Ps 58,7-10. Ł ączy je także z pieśniam i przeciw ko działaniom demonów zaw artym i w Ps 3 i 91.
66 N PPS, n. 149, s. 236.
67 D okum ent zam yka zachęta do podjęcia dalszego dialogu z innym i badaczam i Pism a świętego. D roga k u praw dzie w ym aga pokory oraz słuchania D ucha Świętego, NPPS, n. 150, s. 237.
w szystkim psalm y lamentacyjne, w których rażą słowa skierowane do Boga w form ie prośby o zem stę lub nieszczęście dla wroga. K om isja w skazuje na konieczność metaforycznego odczytania tych tekstów ze szczególnym odniesie niem do duchowego wym iaru walki ze złem. M ocne słowa wobec metaforycznie przedstawianego przeciwnika przyjm ują brzmienie egzorcyzmu wobec głównego przeciw nika Boga i chrześcijanina - Szatana.
W interpretacji trudnych tekstów biblijnych na temat przemocy należy pamię tać także o niekompletnym charakterze moralnym tekstów i zasadzie stopniowego rozw oju objawienia. Swój szczyt osiąga ono w osobie Jezusa Chrystusa. Jego przepow iadanie rzuca pełne światło na teksty starotestamentowe, uwidaczniając w nich także treści ważne, ale niedoskonałe z perspektyw y chrześcijańskiej. D okum ent Natchnienie i praw da Pism a świętego m oże być także ważnym źródłem pom ocy w e właściwym ukierunkowaniu interpretacji tekstów biblijnych stosow anych w szeroko rozumianej dyskusji teologicznej zarówno w wym iarze naukowym, ja k i duszpasterskim. Należy wyrazić nadzieję, że inicjatywy zmierza jące do ciągłego odkryw ania bogactw a słow a Bożego w e w spólnocie Kościoła przyniosą korzyści duszpasterskie. Podobnie, ja k w artościow y dokum ent PKB, który jest pokłosiem X II Zw yczajnego Zgrom adzenia Synodu Biskupów oraz głosem uczonych odpowiadających Kościołow i w edług sugestii i wskazówek papieża Benedyka XVI.
V io len ce in th e B ib le acco rd in g to th e in terp reta tio n o f th e P o n tifica l B ib lica l C o m m issio n in th e d o cu m en t
“Inspiration and Truth o f Scrip ture”
Summary. The article is entitled Violence in the Bible in the interpretation o f the Pontifical Biblical
Commission in the document "Inspiration and Truth o f Scripture”. The biblical texts speak o f legal
violence, the law of herem, and imprecatory psalms from a Christian perspective are very difficult to interpret. The Pontifical Biblical Commission indicates the hermeneutical principles necessary for their proper understanding. The article discusses the nature and importance o f the Commis sion’s guidelines in the context o f a theological discussion. Its scheme is as follows. The first point is the general characteristic o f the document “Inspiration and Truth of Scripture” on the background of the earlier official statements o f the Church. Special attention is paid to the Post-Synodal Exhortation o f Benedict XVI, Verbum Domini (2010). The next point includes examples of interpretations o f selected biblical texts. In the interpretation o f biblical texts associated with legal violence the complementary nature o f Law is shown. It also points out problems in the interpre tation o f the law “herem” . The ferocity o f “herem” seems to be in contrast with the biblical image of God. Prayers for violence contained in some psalms (imprecatory psalms) cast a shadow on theological beauty o f the psalter. To properly interpret these texts attention should be paid to: the situation o f a person suffering; the true intentions o f the psalmist, and who are his enemies. In the interpretation o f the Christian, enemies can refer to negatives spiritual realities. The Pontifical Biblical Commission is opposed to the practice o f removing difficult biblical texts from
the Lectionary and omitting them in homily. The Commission encourages the patient interpretation of difficult texts of the Bible because they are also the inspired word o f God.
Key words: Pontifical Biblical Commission, inspiration and truth, violence in the Bible, biblical
hermeneutic, imprecatory psalms.
G ew a lt in d er B ib el nach d er In terp retation der P äp stlich en B ib elk o m m ission im D ok u m en t „In sp iration u nd W ahrheit der H eiligen S chrift”
Zusammenfassung. Besonders schwierig zu interpretieren sind jene biblischen Texte, die von
brutalen Gesetzen und von Herem erzählen sowie die Fluchpsalmen. Die Päpstliche Bibelkommis sion versucht, die wichtigsten hermeneutischen Prinzipien aufzuzeigen, um biblische Texte, die von Gewalt sprechen, besser zu verstehen. Im Artikel wird über die Bedeutung der empfohlenen Hermeneutik diskutiert. Im ersten Punkt wird die Charakteristik des genannten Dokuments auf dem Hintergrund der früheren offiziellen Aussagen der Kirche präsentiert. Von besonderer Bedeutung ist das post-synodale Rundschreiben von Benedikt XVI. „Verbum Domini“ (2010). Im zweiten Punkt werden die ausgewählten biblischen Texte besprochen. In der Diskussion über die Gewalt im alttestamentlichen Gesetz wird auf die Komplementarität und die Rechte der Gemeinschaft verwiesen. Die Texte über herem schockieren die heutigen Leser am meisten. Sie müssen aber im eigenen originellen theologischen Kontext gesehen werden. Ähnlich ist es mit den Fluchpsalmen. Man sollte hier drei Faktoren im Blick nehmen: das Leiden der Person, die wahre Intention des Psalmisten und die Frage, wer eigentlich der Feind ist. Schon seit der Antike ist in der christlichen Interpretation der Feind metaphorisch und geistlich als der Böse gemeint. Die Bibelkomission warnt auch vor der Praktik, die unbequemen Bibeltexte in der Liturgie zu meiden. Die ganze heilige Schrift ist als inspiriert zu erachten, auch ihre schwierigen Texte.
Schlüsselworte: Päpstliche Bibelkommission, Inspiration und Wahrheit, Gewalt in der Bibel,
