A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 129, 1993
I
♦
Ja n u s z M e l l e r *
REGIONALNY ASPEKT P O L IT Y K I ZATRUDNIENIA N WARUNKACH GOSPODARKI RYNKOWEJ
1. POLITYKA ZATRUDNIENIA
P o l i t y k a z a t r u d n i e n i a to zgodne z in t e r e s e m o g ó lnosp o łe cz ny m i u w z g l ę d n i a j ą c e c e l e p o s z c z e g ó ln y c h podmiotów g o s p o d a rc z y c h oraz i n d y w id u a ln y c h pracowników o d d z i a ł y w a n i e na p r o c e s y z w iązane z p r z y gotowaniem, w łąc z e n ie m do s f e r y p r a c y u ż y t e c z n e j , a l o k a c j ą o r a z r e g io n aln ym spożytkowaniem zasobów l u d z k i c h * .
P r z e j ś c i e od s o c j a l i s t y c z n e j g o s p o d a rk i c e n t r a lis t y c z n o - n a k a z o - zowuj do modelu ekonom ik i rynk ow e j n i e powinno oz n a c za ć r e z y g n a c j i z p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a prow adzonej w r ó ż n e j s k a l i i na w i e l u p ł a s z c z y z n a c h . P o s t u l a t ten b ę d z ie tyni b a r d z i e j u z a s a d n io n y i r e a l n y , im b a r d z i e j b ę d z ie w P o l s c e r e a l i z o w a n y e u r o p e j s k i " c y w i l i z o w a n y " w a r i a n t g o s p o d a rk i ry n k o w e j zwany " s p o ł e c z n ą ' g ospodarką rynkową" lu b "g o sp o d arką rynkową s p o ł e c z n i e r e g u lo w a n ą " . Wynika to ze s z c z e g ó l n i e s i l n e g o o b c i ą ż e n i a problemów gospodarow ania zasobami p r a c y
2
p i e r w i a s t k a m i s o c j a l n y m i i hu m an itarnym i . P o t w i e r d z a j ą to d o ś w ia d c z e n i a k ra jó w o r o z w i n i ę t e j gospo darce ry n k o w e j ( z w ł a s z c z a e u r o p e j s k i c h ) , p row adzących aktywną p o l i t y k ę z a t r u d n i e n i a 3 .
P r o f . dr hab. w K a t e d r z e Ekonomii P o l i t y c z n e j i P o l i t y k i Spo łe c z n o - G o s p o d a r c z e j , U n i w e r s y t e t M. K o p e r n i k a , Torurt. * P o r . E . D o l n y , J . M e l l e r , Z. W i ś n i e w s k i , Za r y s p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , Warszawa 1990, s . 15. o H. M o r t i m e г -S z y m с z a k , R a c j o n a l n e i h u m a n is t y c z ne a s p e k t y p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , " P o l i t y k a S p o ł e c z n a " 19B7, nr 1. 3 P o d z ie la m p og ląd S . B o r k o w s k i e j , że i s t n i e j e k o n ie c z n o ś ć " [ . . . ] p row ad z e nia a k t y w n e j i d yn a m ic z n e j p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a na
W stosunku do d o ty c h c z a s o w e j p r a k t y k i w P o l s c e i in n y c h k r a j a c h b y łe g o bloku wschodniego, p o l i t y k a z a t r u d n i e n i a musi u l e c g łębokim p rz e w a rto ś c io w a n io m . O o ty cz yć to musi w s z y s t k i c h elementów s k ł a d a j ą c y c h s i ę na p o l i t y k ę z a t r u d n i e n i a , a w i ę c :
A. Celów - Chodzi p rz y tym g łó w n ie o zmianę h i e r a r c h i i zadań s t a w ia n y c h przed omawianą p o l i t y k ą oraz z a s t ą p i e n i e hasło w y c h i p r a k t y c z n i e ź l e wykonywanych d e k l a r a c j i re a ln y m i i re a liz o w a n y m i w r z e c z y w i s t o ś c i p o s t u l a t a m i .
0. Podmiotów - Obok państwa wyjątkowo ważna r o l a p rz yp a d a ć bę d z i e podmiotom gospodarczym, z a t r u d n ia j ą c y m pracowników. Różnorod ność typów pracodawców ju ż u le g a i b ę d z ie u l e g a ł a zasadniczemu r o z s z e r z e n i u . Obok d om inujących dotąd p r z e d s i ę b i o r s t w państwowych oraz
in n y c h j e d n o s t e k s e k t o r a p u b lic z n e g o c o ra z w ięks zą r o l ę będą o d g r y w ały typowe ( i n d y w i d u a l n e i r o d z in n e ) f ir m y p r y w a t n e , s p ó ł k i r ó ż n e go c h a r a k t e r u , p r z e d s i ę b i o r s t w a z a g r a n ic z n e , mieszane i t d . W z ro ś n ie
r o l a o r g á n i z a c j i pracodawców. Ważnym podmiotem stosunków p r a c y , a w ię c i u c z e s t n ik ie m k s z t a ł t o w a n i a p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , pozostaną p ra c o w n ic y i i c h z w ią z k i zawodowe. Wzajemne s t o s u n k i między podmio
tami będą w c o ra z większym s t o p n iu u k ł a d a ł y s i ę na p ł a s z c z y ź n i e w o ln e j gry s i ł i ś c i e r a n i a s i ę in t e r e s ó w . P o z o s t a n i e je d nak także m i e j s c e na n e g o c j a c j e i p o ro z u m ie n ia , o s ią g a n e p rz y a k t y w n e j i kon- s y l l a c y j n e j r o l i p aństw a. R e p re z e n ta n ta m i państwa będą n i e t y l k o organa c e n t r a l n e , a l e w c o ra z większym s t o p n iu ogniwa r e g i o n a l n e . Można też spodziew ać s i ę sz e rsz e g o u c z e s t n i c t w a w p o l i t y c e z a t r u d n i e n i a wzmocnionych c i a ł samorządowych m ia s t i gmin.
C. In stru m entó w - Zmiany w t e j m ierz e są n a j b a r d z i e j o c z y w is t e i p o le g a ć będą na r e z y g n a c j i z w s z e l k i c h metod a d m l n l s t r a c y j n o - r e - s t r y k c y j n y c h na rz e c z ram l e g i s l a c y j n y c h oraz z a c h ę t 1 In n y c h p a r a metrów ekonomicznych.
Nadrzędnym celem p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a w s y s t e m ie s p o ł e c z n e j p o s p o d a rk l rynk ow e j powinno być p e łn e i r a c j o n a l n e ( p r o d u k t y w n e ) z a t r u d n i e n i e w s k a l i g o s p o d a rk i na rod ow ej^ . Z a s t r z e c s i ę p rz y tym s z c z e b lu ogólnokrajowym i r e g io n a ln y m ( l o k a l n y m ) przy w s p ó ł u d z i a l e w s z y s t k ic h podmiotów rynku p r a c y " - S . B o r k o w s k a , Rynek p r a c y . Szanse powodzenia w a l k i z b e z rob ocie m , " P r a c a i Z a b e z p i e c z e n ie S p o łe c z n e " 1991, nr 2-3.
* S z ero ka a rg u m e n ta c ja na rz e c z t e j te z y z aw a rta j e s t w p ra c y M. K a b a j a Aktywna p o l i t y k a z a t r u d n i e n i a 1 ś r o d k i w a l k i z bez ro bo ciem , I n s t y t u t P r a c y i Spraw S o c j a l n y c h , " S t u d i a i M a t e r i a ł y " , Warszawa 1990, z. 11 (3 3 4 ) ( z o b . s z c z e g ó l n i e ro z d z . I ) .
n a l e ż y , ż e : " p e ł n e z a t r u d n i e n i e " n i e oznacza d o s ło w n ie z a t r u d n i e n i a w s z y s t k i c h , a l e s t a n pewnego ( o p t y m a ln e g o ) b e z r o b o c i a . Z a t r u d n i e n i e p e łn e t o p o s t u l a t względnego ró wnoważenia k ra jo w e g o r y n ku p r a c y , a n i e g w a r a n c ja z a t r u d n i e n i a w s z y s t k i c h , k tó rz y tego c h c ą , w każdym z a w o d z ie , p rz y dowoln ych k w a l i f i k a c j a c h i we w s z y s t k i c h r e j o n a c h k r a j u .
P r z y t y c h w s z y s t k i c h z a s t r z e ż e n i a c h ak tyw na p o l i t y k a z a t r u d n i e n i a powinna J e d n o z n a c z n ie z m ie rz a ć do m o ż l iw ie p e łn e g o , p r o d u k t y w nego w y k o r z y s t a n i a d o s tę p n yc h zasobów p r a c y , a w i ę c być n a s t a w io n a na o g r a n i c z a n i e b e z r o b o c i a . P r z e m a w ia ją za tym poważne a rg um e n ty:
- W y ł ą c z n ie tak a p o l i t y k a s tw a r z a s zanse h a r m o n i j n e j r e a l i z a c j i o b ie k t y w n y c h f u n k c j i z a t r u d n i e n i a ( e k o n o m ic z n e j , dochodowej i s p o ł e c z n e j ) , k t ó r e ono p e ł n i w s y s t e m ie ekonomicznym.
- B e z r o b o c ie z w iązane j e s t z ogromnymi k o sz ta m i ekonomicznymi w y n ik a j ą c y m i z u t r a t y p o t e n c j a l n y c h e fe k tó w p r a c y l u d z i J e j p o z b a w ion y c h o raz ponoszonymi na u t r z y m a n ie b e z r o b o t n y c h . S z c z e g ó l n i e t e p ie r w s z o są a b s u r d a l n e w k r a j a c h o n i s k im p o z io m ie ro zw oju go s p o d a rc z e g o . - Masowe i d ł u g o t r w a ł e b e z r o b o c i e p r z y n o s i n i e u c h r o n n i e p a t o l o g i c z n e z j a w i s k a , n a ru s z a godność osoby l u d z k i e j . W o c e n i e n a u k i s p o ł e c z n e j , k o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o ( z o b . np. e n c y k l i k ę Laborem E x e r c e n s ) b e z r o b o c i a j e s t "p raw d z iw ą k l ę s k ą s p o ł ó c z n ą " . - Masowe b e z r o b o c i e p o z b a w ia ją c e l u d z i s z a n s y z a t r u d n i e n i a n a ru s z a prawa c z ł o w i e k a i J e s t n ie zg o d n e z p o w s z e c h n ie akceptowanym i normami prawa międzynarodowego^.
- Zdecydowana w ię k s z o ś ć r o z w i n i ę t y c h e k o n o m ic z n ie k r a j ó w ś w i a t a o g ospo da rce r y n k o w e j, p row ad z i aktywną p o l i t y k ę . z a t r u d n i e n ia zm ie r z a j ą c ą do z w ię k s z a n ia sza n s p o d j ę c i a p r a c y p rz ez osoby j e j p o s z u k u j ą c e .
- Z badart o p i n i i p u b l i c z n e j w P o l s c e w y n ik a , że b e z r o b o c i e J e s t p o w sz e chnie p o s t r z e g a n e j a k o z a g r o ż e n ie i s p o ty k a s i ę ze zdecydowa ną d e z a p r o b a t ą . Może s t a ć s i ę ono ważnym źródłem n i e z a d o w o l e n i a s p o łe c z n e g o i k o n f l i k t ó w .
Między in nym i k onwe ncja z 1988 r . nr 168 M ię d z y n a ro d o w e j O rg a n i z a c j i P r a c y s t a n o w i : "Każdy Rząd o k r e ś l i , że p ie rw sz op la now ym c e lem j e s t p o l i t y k a mają ca na c e l u z a p e w n ie n ie p e ł n e g o (podkr. moje - 3. M .) produktyw nego i swobodnie w y b ie ra n e g o z a t r u d n i e n i a za pomocą w s z e l k i c h w ł a ś c i w y c h środków w y ł ą c z a j ą c z a b e z p i e c z e n i e s p o ł e c z n e " .
Powyższym argumentom u z a s a d n ia ją c y m k o n ie c z n o ś ć aktywnego p r z e c i w s t a w i a n i a s i ę b e z ro b o c iu n i e p rz e c z y f a k t , żes
- Nadwyżkę podaży p r a c y w y w o łu ją w ł a ś c i w e g osp o d a rc e ry n k o w e j mechanizmy ekonomiczne i z w ykle j e s t to z j a w i s k o o b i e k t y w n i e n i e u n ik n io n e .
- B e z r o b o c ie n i e J e s t n a jle p s z y m bodźcem do d o b r e j p r a c y , a l e n i e w ą t p l i w i e w y w ie ra p r e s j ę na z a t r u d n io n y c h 1 p o s z u k u ją c y c h p r a c y w k ie ru n k u ro zw oju walorów p ra c o w n ic z y c h i z d y s c y p lin o w a n e g o wyko nywania obowiązków.
Organa partstwa - s z c z e g ó l n i e p a r la m e n t 1 rz ąd - powinny J e d n o z n a c z n ie z a d e k la ro w a ć swój stosunek do na drz ę dn ych c e ló w p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a . N ie może to być g w a r a n c ja “ prawa do p r a c y " w d o t y c h czasowym, uproszczonym j e j r o z u m ie n iu . N a to m ia s t można o c z e k iw a ć z a p e w n ie n ia , że w prow adzonej p o l i t y c e ek ono m icz ne j b ę d z ie ta k ż e u w zg lę d n ian y problem równowagi rynku p r a c y 1 szans z a t r u d n i e n i a d l a osób p rzygotow anych k w a l i f i k a c y j n i e i s p e ł n i a j ą c y c h wymagania p r a codawców.
N a c is k problemów zw iązanych z rosnącym na p o c z ątk u l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h bezrobociem spowodował, że w P o l s c e ma m i e j s c e d a le k o id ą c e u t o ż s a m i a n i e p rz e d m io tu p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a z p r o b l e mami rynku p r a c y i b e z r o b o c i a . Nawet ustawy t y c z ą c e t e j s f e r y >(za- równo t a z d n ia 29 g ru d n ia 1989 r . J a k i z 16 p a ź d z i e r n i k a 1991 r . ) pomimo sw oich nazw (o d p o w ie d n io ” o z a t r u d n i e n i u " o r a z "o z a t r u d n i e n i u 1 b e z r o b o c i u " ) * ’ są p r a k t y c z n i e c a ł k o w i c i e s k o n c e n tro w an e na b e z ro b o c iu i z w ią za nych z nim r e g u l a c j a c h . Tymczasem u z a s a a n lo n e j e s t r o z r ó ż n i e n i e p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a od p o l i t y k i rynku p r a c y i o g r a n i c z a n i a b e z r o b o c i a . Ta druga j e s t t y l k o elementem p i e r w s z e j . N i e z a l e ż n i e od b i e ż ą c e j s y t u a c j i n a l e ż y u w z g lę d n i ć , że w ię k s z o ś ć aktyw nych zasobów p r a c y z n a j d u j e dotąd z a t r u d n i e n i e i u c z e s t n i c z y w szerok o rozumianym p r o c e s i e p r a c y . D la t e g o c i ą g l e ważne i a k t u a l n e są problemy p o l i t y k i ( a ta k ż e t e o r i i ) z a t r u d n i e n i a t y c z ą c e : a k t y w i z a c j i zawodowej i j e j o p tym aln ych g r a n i c , k w a l i f i k a c j i zawodowych, prognozowania i p rz y g o to w a n ia k ad r w y k w a li f i k o w a n y c h , r u c h l i w o ś c i p r a c o w n i c z e j , a l o k a c j i zasobów p r a c y w ró ż n yc h p r z e k r o j a c h , p r z e mian s t r u k t u r a l n y c h w z a t r u d n i e n i u pod wpływem postę pu t e c h n i c z n e go, r e s t r u k t u r y z a c j i g a łę z io w o - b ra n ż o w e j i zmian w ła s n o ś c io w y c h oraz w i e l u i n n y c h .
U w z g lę d n ia ją c je d n a k p r e s j ę b i e ż ą c e j s y t u a c j i , w d a l s z e j c z ę ś c i o p ra c o w a n ia z o s t a n i e t a k ż e s kup io na uwaga na p r o b le m a t y c e rynku p r a c y .
2. TERENOWE ZRÓŻNICOWANIE SY T U A C JI NA RYNKU PRACY
P r z e s t r z e l i g ospo darcz a k r a j u c h a r a k t e r y z u j e s i ę różną s y t u a c j ą z a t r u d n i e n i a . Wynik a to z w i e l u względów: cech n a t u r a l n y c h p o s z c z e g ó ln y c h obszarów , d otychczasowego p r z e b ie g u proce sów ro zw ojowych o r a z i c h z aaw ansow ania, z j a w i s k lu d n o ś c io w y c h i t d . Z samej sw ej i s t o t y p r o c e s y ro zw oju zasobów p r a c y o r a z i c h a k t y w i z a c j i zawodowej mają n i e z w y k l e s i l n i e wyrażony a s p e k t p r z e s t r z e n n y 7 . Tyczy on z a równo s t r o n y i l o ś c i o w e j j a k i cech j a k o ś c i o w y c h ( k w a l i f i k a c j e , s t o sunek do p r a c y i t p . ) a k t y w i z u j ą c y c h s i ę zasobów p r a c y .
Każdy r e g i o n i s k ł a d a j ą c e s i ę nań m i k r o r e j o n y są r ó ż n i e wyposaż żone w n ie je d n o r o d n e zasoby p r a c y i w zwią zku z tym w y s t ę p u j ą w n i c h zawsze n i e c o odmienne problemy z a t r u d n i e n i a lu b p r z y n a j m n i e j i c h n a s i l e n i e J e s t z r ó ż n ic o w a n e . Odnosi s i ę to do w s z y s t k i c h a s p e k tów gospodarow ania zasobami p r a c y ( a w ię c p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a ) , w tym do rynku p r a c y . W P o l s c e t a odrę bność s y t u a c j i na l o k a l n y c h r y n k a c h p r a c y ma s z c z e g ó l n i e ważne z n a c z e n i e , gdyż ze względu na o g r a n ic z o n ą r u c h l i w o ś ć p r z e s t r z e n n ą tru d n o l i c z y ć na samoczynne p r o c e s y a d a p t a c y j n e prowadzące do z in t e g ro w a n e g o k ra jo w e g o rynku p r a c y .
B e z r o b o c ie w P o l s c e j e s t fa k te m . P o j a w i ł o s i ę ono na p o c z ą tk u 1990 r . i pod k o n ie c tego roku o s i ą g n ę ł o 1125 t y s . osób . W końcu l i s t o p a d a 1991 r . z a r e j e s t r o w a n o w k r a j u 2108 t y s . osób bezrobot-’ n y c h , co s t a n o w i ł o w s to su n k u do og ółu c z yn n yc h zawodowo 11,1% (p o d stawowa s to p a b e z r o b o c i a ) , а м sto su nku do p r a c u j ą c y c h poza r o l n i c twem in d y w id u a ln y m ok . 16%.
B e z r o b o c ie p o s ia d a na t e r e n i e c a ł e g o k r a j u pewne c e c h y w s p ó ln e . Na p r z y k ł a d ł ą c z y s i ę ono z n i e z w y k l e n i k ł ą l i c z b ą zgłaszanych przez pracodawców o f e r t p r a c y (n a k o n ie c każdego m i e s i ą c a 1991 r . b y ł o to w c ałym k r a j u z a l e d w i e 40-50 t y s . ) , co w o g ó le czyni w ą tp liw y m
funk-7 P o r . J . M e 1 1 e r , R e g io n a l n e g ospo da row anie zasobami p r a c y , Warszawa 1981 o raz T. S z u m l i c z , P r z e s t r z e n n e a s p e k t y z a t r u d n i e n i a , Warszawa 1987.
с jo n o w a n ie w P o l s c e a u te n ty c z n e g o rynku p r a c y . Z b l i ż o n a j e s t te ż s t r u k t u r a demoflraficzno-zawodowa b e z ro b o tn y c h (d u ż y u d z i a ł k o b i e t wśród osób p o s z u k u ją c y c h p r a c y p rz y z n a c z n e j n i e c h ę c i pracodawców do i c h z a t r u d n i e n i a , znaczne z a i n t e r e s o w a n i e b ez ro b o tn y c h n i e r o b o t n ic z y m i m ie js c a m i p r a c y p rz y o f e r c i e s k ł a d a j ą c e j s i ę g łó w n ie ze s t a nowisk r o b o t n i c z y c h t duży u d z i a ł wáród b e z ro b o tn y c h l u d z i m łodych, w tym absolw entów s z k ó ł , stosunkowo gorsza s y t u a c j a na rynku p ra c y osób o n a j n i ż s z y c h k w a l i f i k a c j a c h i temu podobne).
Równocześnie s t o p i e ń nie zrów n ow a że nia r e g i o n a l n y c h rynków p ra c y j e s t bardzo z ró ż n ic o w a n y . W y s t a r c z y p rz yp o m n ie ć, że podstawowa s t o pa b e z r o b o c ia wahała s i ę po J e d e n a s t u m i e s i ą c a c h 1991 r . w p r z e d z i a l e od 4,14 ( w o j . s t o ł . w a r s z a w s k ie ) do 184 ( w o j . s u w a l s k i e ) .
Oceny organów rządowych (n p . C e n t r a ln e g o Urzędu P l a n o w a n i a ) oraz ośrodków naukowych i in d y w id u a ln y c h s p e c j a l i s t ó w są zgodne, iż p r a k t y c z n i e n i e ma re g io n ó w , k t ó r e n i e b y ł y b y d o t k n i ę t e b e z ro b o ciem . Można j e d y n i e wskazać, że d o t y c h c z a s stosunkowo l e p s z a j e s t s y t u a c j a województw o wysokim p oziom ie i n d u s t r i a l i z a c j i i z r ó ż n i c o wanej s t r u k t u r z e p rz e m y s łu . Pomimo dość l i c z n y c h grup b e z r o b o t n y c h ,
w y s t ę p u j e tu te ż w ię k s z e z a p o trz e b o w a n ie na pracowników i r e a l n e s t a j ą s i ę pewne p r z e m i e s z c z e n ia . Można w t e j k a t e g o r i i województw w c h a r a k t e r z e p rz yk ła d ó w wym ienić r e g i o n y : w a r s z a w s k i, k r a k o w s k i, p o z n a ń s k i, w r o c ła w s k i a ta k ż e - z pewnymi z a s t r z e ż e n i a m i - k a t o w i c k i .
N a to m ia st znaczna c z ę ś ć k r a j u to ju ż o b e c n ie o b s z a r dużego z a g r o ż e n ia b e z rob ociem , z t e n d e n c j ą do d a ls z e g o z a o s t r z a n i a s i ę s y t u a c j i .
W y s tę p u ją w ramach tego obszaru t r z y grupy re g io n ó w :
A. N i e k t ó r e a g lo m e r a c j e przemysłowe o d u ż e j k o n c e n t r a c j i o k r e ś lo n y c h g a ł ę z i p rz e m y słu (n p . wydobywczy, l e k k i ) o raz znacznym udzia l e branż " s c h y ł k o w y c h " , o małych sza n s ac h ro zwojowych ze względu na t r u d n o ś c i ze zbytem na rynku wewnętrznym i z a g ra n ic z n y m . S z c z e g ó l n i e groźne są tu n a s i l o n e z w o l n i e n i a grupowe i gro źba u p a d ł o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w . N a j b a r d z i e j k l a s y c z n e p r z y k ł a d y tego typu re gionów to w o j. ł ó d z k i e oraz w a ł b r z y s k i e .
B. R eg io ny opóźnione w ro zwoju ekonomicznym, o n i s k im p oziom ie i n d u s t r i a l i z a c j i i u r b a n i z a c j i , a p rz ez to o o g r a n i c z o n e j l i c z b i e m i e j s c p r a c y poza r o ln i c t w e m . Chodzi tu g łó w n ie o grupę województw półn ocno- w schod nich ( s u w a l s k i e , ł o m ż y ń s k ie , o l s z t y ń s k i e , o s t r o ł ę c k i e i i n n e ) .
C. R e g io n y , w k t ó r y c h z lo k a li z o w a n o stosunkowo dużo ośrodków p rzem ysłowych ( s z c z e g ó l n i e p rz em ysłu maszynowego) n a s t a w io n y c h d o tą d w znacznym s t o p n i u na e k s p o r t do ZSRR o raz p o w iąz an y c h z p r z e mysłem z b ro je n io w y m . ( S t a r a c h o w i c e , S t a l o w a W o la , S a n o k , M i e l e c i t p . ) . B y ł y to o b s z a r y dużego z a t r u d n i e n i a tzw. c h ło p ó w - ro b o tn ik ó w i dojazdów do p r a c y . U t r a t a rynków z b y t u o r a z będące i c h n a stępstwem z w o l n i e n i a grupowe, a ta k ż e in te n s y w n y dopływ absolw entów z rozbudowanego tu m. i n . s z k o l n i c t w a zawodowego, d o p r o w a d z iły do o s t r y c h zaburzeń na m ie js c o w y c h r y n k a c h p r a c y . S y t u a c j a t a d o t y c z y g łó w n ie województw p o ł u d n i o w e j , a ta k ż e p o łu d n io w o - w s c h o d n ie j i w s c h o d n ie j P o l s k i ( k i e l e c k i e , r z e s z o w s k i e , k r o ś n i e ń s k i e , p rz e m y s k ie i i n n e ) . N a t u r a l n i e s y t u a c j a wewnątrz województw j e s t ta k ż e s i l n i e z r ó ż n ic o w a n a . Sto p y b e z r o b o c i a w p r z e k r o j u re jo n ó w z a t r u d n i e n i a w P o l sc e u k ł a d a j ą s i ę w p r z e d z i a l e J a k 1 do 20. W g r a n i c a c h t y c h samych województw s y t u a c j a może być odmienna w ró ż n yc h m i a s t a c h i gminach.
Rada M i n i s t r ó w w maju 1991 r . z a l i c z y ł a do obszarów s z c z e g ó l n i e z a g ro żo nych s t r u k t u r a l n y m bezrobociem w s z y s t k i e m i a s t a i gminy wo jewództw ł ó d z k i e g o i w a ł b r z y s k i e g o oraz S t a r a c h o w i c e w w o j. k i e l e c kim , 10 m ia s t i gmin z w o j. ło m ż yń sk ie g o , 14 j e d n o s t e k w o j. olsztyń s k ie g o o raz 16 m i a s t i gmin w o j. s u w a ls k ie g o .
B e z r o b o c ie j e s t z j a w is k i e m r ó w n o c z e ś n ie makroekonomicznym oraz re g i o n a l n y m . W u k ł a d z i e ogólnogospodarczym m ie sz c z ą s i ę p rzede w s z ys tkim je g o n a j g ł ę b s z e p r z y c z y n y . W P o l s c e n i e u le g a w ą t p l i w o ś c i , że są n i m i :
- r o z p o c z ę c ie przebudowy systemu ekonomicznego, co wym u siło ra c j o n a l i z a c j ę z a t r u d n i e n i a i u j a w n i e n i e b e z r o b o c i a u k r y t e g o d o tą d w " z a t r u d n i e n i u " ; - program s t a b i l i z a c y j n y 1 z a ła m a n ie s i ę p o l s k i e g o e k s p o r t u na t r a d y c y j n y c h r y n k a c h , co d o p ro w a d z iło do g ł ę b o k i e j r e c e s j i ; - z a p o c z ą tk o w a n ie r e s t r u k t u r y z a c j i g o s p o d a r k i , s z c z e g ó l n i e p r z e m y s ł u . 0 i l e n a j w a ż n i e j s z e ź r ó d ł a b e z r o b o c i a mają makroekonomiczny c h a r a k t e r , to t a k ż e ważne ś r o d k i mogące p o p ra w ić s y t u a c j ę ( p o l i t y k a f i s k a l n a , k r e d y t o w a , k u rs o w a , h a nd lu z a g r a n ic z n e g o , p rzem ysło wa i r e g i o n a l n a , a s z c z e g ó l n i e p ie n ię ż n o - d o c h o d o w a ) są podobnej n a t u r y . Jed n ak ró w n o c z e ś n ie fak te m j e s t , że b e z r o b o c i e u j a w n ia s i ę w k o n k r e t n y c h r e g i o n a c h , a ś c i ś l e j na o k r e ś l o n y c h l o k a l n y c h ry n k a c h p r a c y . Tam m i e s z k a j ą z w a l n i a n i z p r a c y i p o s z u k u j ą c y z a t r u d n i e n i a l u
d z i e . W t e j s k a l i u j a w n i a j ą s i ę z róż nicow a ne ro z m ia r y i s z c z e g ó ln e c e c h y s t r u k t u r a l n e b e z r o b o c i a . W t y c h ś c i ś l e o k r e ś l o n y c h m ia s ta c h i gminach t r z e b a podejmować r ó ż n e , o d p o w ia d a ją c e miejscowym warunkom i potrzebom p r z e d s i ę w z i ę c i a . W związku z t a k ą s y t u a c j ą w s z e l k i e s p o r y , k to odpowiada za b e z r o b o c ie i powinien ponosić g łó w ny c i ę ż a r o d p o w i e d z ia ln o ś c i i kosztów z w ią za nych z j e g o z w a l c z a niem, są b ezprzedm io tow e. Niezbędna j e s t p e łn a k o o p e r a c ja i w s p ó ł p ra c a o p a r t a na z a s a d z i e równowagi obowiązków i o d p o w i e d z i a l n o ś c i z j e d n e j oraz m o ż liw o ś c i i środków z d r u g i e j s t r o n y . D o ty c h c z a s n a r a s t a n ie b e z p ie c z e ń s t w o d y s p r o p o r c j i p o l e g a j ą c e j na o b a rc z a n iu ogniw te re now ych zadaniam i p r z e r a s t a j ą c y m i i c h p o t e n c j a ł ( g ł ó w n i e f i n a n sowy i k a d r o w y ), k t ó r y może być zaangażowany w 3kuteczne n e u t r a l i zowanie b e z r o b o c i a .
P o s t u l a t równowagi i k o o p e r a c j i c e n t r a l n y c h i r e g i o n a l n y c h pod miotów p o l i t y k i rynku p r a c y z n a j d u j e p e łn e p o t w i e r d z e n i e w p r a k t y c e k ra jó w wysoko r o z w i n i ę t y c h , a s z c z e g ó l n i e R e p u b l i k i F e d e r a l n e j N i e m ie c 0 .
3. AKTYWNE OGRANICZANIE BEZROBOCIA W REGIONACH
M ożliw e do z a s to s o w a n ia ś r o d k i s t w a r z a j ą c e s zansę o g r a n i c z e n i a b e z r o b o c ia oraz z ła g o d z e n ia je g o skutków, zarysowane są w w i e l u
do-U
kumentach o raz o p ra c o w a n ia c h . Powszechna znajomość t e j p r o b le m a t y k i upoważnia do r e z y g n a c j i z s ys te m a ty c z n e g o omawiania znanych t a k że w p r a k t y c e form d z i a ł a n i a ( p o ś r e d n ic t w o p r a c y i p o r a d n ic t w o , s z k o l e n i e 1 p r z e s z k o l e n i e , ro b o t y I n t e r w e n c y j n e , k r e d y t y na p o d e j mowanie d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a rc z e j o raz na t w o r z e n ie nowych m i e js c
Q
S p e c j a l i ś c i o r g a n i z a c j i rynku p r a c y w tym k r a j u u w a ż a j ą , że jednym z podstawowych warunków w z g lę d n ie s ku te c z n e g o d z i a ł a n i a tego systemu w RFN j e s t rozbudowany u k ła d i n s t y t u c j i ( F e d e r a l n y Urząd Z a t r u d n i e n i a , je g o o d p o w ie d n ik i w l a n d a c h , b i u r a p r a c y w gminach i i c h f i l i e w m n ie j s z y c h m i e j s c o w o ś c i a c h ) oraz wzajemne ś c i s ł e w s p ó ł d z i a ł a n i e .
9
Dla p r z y k ła d u zob. Ustawa o z a t r u d n i e n i u i b e z r o b o c i u z d n ia 16 p a ź d z i e r n i k a 1991 r . (D z. U. 1991, nr 1 06 ), dwa dokumenty p r o gramowe M i n i s t e r s t w a P r a c y i P o l i t y k i S o c j a l n e j ( Z a ł o ż e n i a programu, p r z e c i w d z i a ł a n i a skutkom b e z r o b o c i a , Warszawa, k w i e c i e ń 1991 oraz P o l i t y k a rynku p r a c y , "Rynek P r a c y “ 1991, nr 2 ) a t a k ż e cytowana j u ż p ra c a K a b a j a Aktywna p o l i t y k a z a t r u d n i e n i a . . .
p r a c y i t d . ) . Ograniczym y s i ę w ię c do k i l k u w y b ran ych spraw z w ią z a nych z d z i a ł a l n o ś c i ą tere now ych organów z a t r u d n i e n i a o r a z wspomaga niem i c h p rz ez centrum g o s p o d a rc z e . Można j e u j ą ć w dwóch kom p lek s a c h . 3 . 1 . R o z s z e r z a n i e i n f o r m a q j i o s y t u a c j i Warunkiem t r a f n e g o i s k u te c z n eg o d z i a ł a n i a na o k r e ś l o n y c h r y n kach p r a c y j e s t r z e t e l n e p o z n an ie s t o s u n k ó w , j a k i e s i ę na nim k s z t a ł t u j ą . I n f o r m a c j e t e muszą być z n a c z n ie b o g a ts z e w s to s u n k u do f o r m a ln i e o b o w ią z u ją c e g o z a k re s u s t a t y s t y k i p o ś r e d n ic t w a p r a c y . Po d stawowe k i e r u n k i w zbogacania i w e r y f i k a c j i i n f o r m a c j i o m ie js c o w y c h ry n k a c h p r a c y powinny być co n a j m n i e j n a s t ę p u j ą c e j A. U s z c z e g ó ło w ie n ie i n f o r m a c j i o b e z r o b o t n y c h . Poza s t a n d a r d o wymi cechami ( p ł e ć , w i e k , zawód, k w a l i f i k a c j e ) n ie z b ę d n e j e s t ś l e d z e n ie o k re s u p o z o s ta w a n ia p o s z c z e g ó ln y c h osób i c a ł y c h grup w s t a n i e b e z c z y n n o ś c i zawodowej. J e s t to p o trz e b n e d l a u j a w n i e n i a , czy i w j a k i e j s k a l i p o j a w i a s i ę groźne z j a w i s k o - b e z r o b o c i e c h r o n i c z n e . Ważne j e s t te ż u j a w n i a n i e ocz ek iw ań i postaw b e z r o b o t n y c h .
B. R z e t e l n a w e r y f i k a c j a grupy b e z ro b o tn y c h z punktu w id z e n ia i c h r e a l n e j c h ę c i p o d j ę c i a p r a c y o raz p o s i a d a n i a in n y c h (p oz a z a s i ł k a m i ) ź r ó d e ł u t r z y m a n ia . W e r y f i k a c j a t a j e s t t r u d n a , a l e w p r z y b l i ż e n i u możliw a na p o d s t a w ie ś l e d z e n i a z a i n t e r e s o w a n i a b e z r o b o t nych p r z e d k ła d a n y m i im o f e r t a m i p r a c y i s z k o l e n i a o r a z o p i n i i s p e c j a l i s t ó w z zakładów p r a c y z a jm u ją c y c h s i ę naborem p ra co w n ik ó w . Na l e ż y też os z ac o w a ć , j a k a j e s t s k a l a m iejscow ego " c z a r n e g o " rynku p r a c y . W każdym r a z i e p ie r w s z y krok - to u s t a l e n i e na i l e obraz wy n i k a j ą c y z f o r m a l n e j s t a t y s t y k i p o ś r e d n ic t w a j e s t r e a l n y a b e z ro b o c i e p ra w d z iw e 10. C. B ard zo szc z eg ó ło w a d e z a g r e g a c j a i n f o r m a c j i w p r z e k r o j u t e r e nowym, s p r o w a d z a ją c a s i ę do k o n k r e t n y c h gmin i m i e j s c o w o ś c i . J a k wiadomo w P o l s c e i s t n i e j ą l i c z n e małe i ś r e d n i e m i a s t a , w k t ó r y c h d z i a ł a j ą n i e l i c z n e (d o jednego w ł ą c z n i e ) z a k ła d y z a t r u d n i a j ą c e
10 Formułowane są o c e n y , że ponad 1/2 z a r e j e s t r o w a n y c h b e z r o b o tn y c h p o s ia d a w r z e c z y w i s t o ś c i ź r ó d ł o u t r z y m a n ia i t a k naprawdę to n i e z am ie rz a p o d ją ć p r a c y zawodowej ( z o b . J . О г у 1 1, B e z r o b o c i e . F i k c j a c z y d r a m a t ? , " Ż y c i e G o sp o d a rc z e " 1991, n r . 5 ) .
znaczną c z ę ś ć aktyw nych zawodowo mieszkańców t y c h m ia s t i m i a s t e c z e k 11. W t e j s y t u a c j i u p a d ło ść lu b d r a s t y c z n e r e d u k c j e pracowników u t y c h d o m inujących pracodawców w yw ołują bardzo d o t k l i w e s k u t k i . Są one n i e p r o p o r c j o n a l n i e w ię ks ze w sto su nku do s t a t y s t y c z n e j oceny s y t u a c j i w s k a l i c a ł y c h re gionów .
D. P i l n e ś l e d z e n i e s y t u a c j i z a t r u d n i e n i a na w s i , a s z c z e g ó l n i e tzw. c h ło p ó w - ro b o tn ik ó w . N a le ż y p rz yp o m n ie ć, że o f i c j a l n a s t a t y s t y k a p o ś r e d n ic t w a p r a c y ujm u je j e d y n i e t y c h b e z ro b o tn y c h r o l n i ków, k t ó r z y prowadzą gospodarstwa r o l n e o p o w ie r z c h n i p o n i ż e j 1 ha p r z e l i c z e n i o w e g o . Ju ż ten f a k t powoduje s z t u c z n e ła g o d z e n ie r z e c z y w i s t e j s y t u a c j i . Są w w i e l u r e g i o n a c h symptomy n a r a s t a n i a a g r a r nego b e z r o b o c i a . B ę d z ie ono s i ę n a k ł a d a ł o na t r u d n o ś c i " m i e j s k i e g o " rynku p r a c y i k o m p lik ow a ło u z y s k iw a n ie na nim w z g lę d n e j równowagi. Trzeba w ię c mieć r z e t e l n e r o z e z n a n ie s y t u a c j i na wsi i w r o l n i c t w i e , w y k r a c z a j ą c e poza fo rm aln e g r a n i c e ustawowej d e f i n i c j i b e z r o b o t nych.
E . P r z y d a t n a w d z i a ł a n i a c h p r a k t y c z n y c h na rynku p r a c y in f o r m a c j a musi mieć k o n i e c z n i e prospektyw ny c h a r a k t e r , a w ię c z a w ie r a ć ele m e nty p rognozy. N ie t r z e b a tego u z a s a d n i a ć . N i e k t ó r e j e j ele m en t y są stosunkowo ła t w e do u s t a l e n i a (n p . przewidywana l i c z b a i s t r u k t u r a absolwentów s z k ó ł , k t ó r z y n i e podejmują d a l s z e j e d u k a c j i i s ta n o w ić będą dodatkową podaż na rynku p r a c y ) . N a j w a ż n i e j s z e d la prz ewidywań s ta n u rynku są z a m ie r z e n ia głównych pracodawców co do s k a l i zmian w ro z m ia r a c h i s t r u k t u r z e i c h z a t r u d n i e n i a . Na p ie r w s z y p la n wysuwa s i ę odpowiednio wczesne u s t a l e n i e masowych z w o ln ie ń . A n a l i z a danych t y c z ą c y c h k o n d y c j i ekono m icznej wybranych f ir m oraz i n f o r m a c j e u z ysk iw ane b e z p o ś r e d n io od n a j w a ż n i e j s z y c h pracodawców (m. i n . z uw zg lę d nie nie m p rz e p is ó w ustaw y z d n ia 28 g r u d n ia 1989 r . o s z c z e g ó ln y c h zasad ach ro z w ią z y w a n ia z praco w nikam i stosunków p r a cy z p rz y c z y n d o t y c z ą c y c h z a k ła d u p r a c y ) u m o ż l i w i a j ą p r z y b l i ż o n ą ocenę zmian, j a k i e będą w n a j b l i ż s z y c h m i e s i ą c a c h z a c h o d z i ł y na
ł
rynku p r a c y . Pozw ala to na podejmowanie d z i a ł a ń n i e w warunkach z a s k o c z e n i a , a l e z pewnym wyprzedzeniem. W i e l e organów z a t r u d n i e n i a ( g ł ó w n i e s z c z e b la w o jew ód zk ieg o) p o w o łu je s p e c j a l n e "g r u p y w cz e sne go o s t r z e g a n i a " , k t ó r y c h zadaniem j e s t w ł a ś n i e w c z e ś n i e j s z e ro z p o z n a n ie s y t u a c j i o raz i n i c j o w a n i e środków z a r a d c z y c h .
11 Z a n a l i z y C e n t r a ln e g o Urzędu P la n o w a n ia w y n ik a , że w P o l s c e i s t n i e j e b l i s k o 500 zakładów z a t r u d n i a j ą c y c h ponad 204 og ó łu p r a c u j ą c y c h w m i e ś c i e s w o j e j l o k a l i z a c j i .
3 . 2 . ś r o d k i z a r a d c z e
Zgodnie z p r z y j ę t y m z a ło ż e n ie m , nie będziemy s y s t e m a t y c z n i e oma w i a l i o g ó l n i e znanych i s to so w anych w p r a k t y c e środków prow ad zących do ła g o d z e n ia s y t u a c j i na r e g i o n a l n y c h ry n k a c h p r a c y , o g r a n i c z a j ą c s i ę do k i l k u wybranych s p ra w , w k t ó r y c h i s t n i e j ą r ó ż n i c e poglądów lu b wymagają one - w naszym p rz e k o n a n iu - nowego p o d e j ś c i a .
Pierw szym - n a l e ż y p r z y z n a ć , że doraźnym i w o b e c n e j s y t u a c j i g o s p o d a r c z e j n i e wróżącym w i e l k i c h sukcesów - śro d kie m pomagającym r e g io n a ln y m biurom p r a c y w z w ię k s z e n iu i c h a k t y w n o ś c i j e s t czynne " w y s z u k iw a n ie " m i e j s c p r a c y . Pomimo fo rm alneg o obowiązku z g ł a s z a n i a w s z y s t k i c h wo lnych m i e j s c p r a c y , z a k ła d y p r z e d k ł a d a j ą o f e r t y z a t r u d n i e n i a w s k a l i bardzo n i e w i e l k i e j i o g r a n i c z o n e j do s t a n o w i s k , k t ó r y c h o b s a d z e n ie j e s t r z e c z y w i ś c i e t r u d n e . Po p rz e z k o n t a k t y z z a k ła d a m i, a s z c z e g ó l n i e s z y b k i e re ag o w a n ie na i c h p o t r z e b y , n a l e ż a ło b y dążyć do s t a n u , w k tórym w ię k s z o ś ć w o ln y c h m i e j s c p r a c y b y ł a b y z g ła s z a n a do j e d n o s t e k p o ś r e d n ic t w a p r a c y i b y ł a w y k o r z y s t a n a d la b e z ro b o tn y c h f a k t y c z n i e p o s z u k u ją c y c h p r a c y .
Pewne e f e k t y - w s k a z u ją na to n i e k t ó r e d o ś w ia d c z e n ia z t e r e n u b y ł e j NRO - można o s ią g n ą ć p rz ez ś c i ś l e j s z ą w s p ó łp r a c ę z p r z e d s i ę - b io r s tw a m i- p ra c o d a w c a m i w momencie, gdy f o r m u ł u j ą one sw ój zam iar w ię k s z y c h z w o l n ie ń . Celowe j e s t na tym e t a p i e i n i c j o w a n i e ponownej a n a l i z y s y t u a c j i pod kątem e w e n tu aln e g o o s ł a b i e n i a lu b e l i m i n a c j i p r z y c z y n le ż ą c y c h u podstaw z am ie rz on ych z w o l n ie ń ( r y n k i z b y t u , k r e d y t , zmiana p r o f i l u d z i a ł a l n o ś c i i t d . ) . M i e ś c i s i ę tu też p r o blem t z w • r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a , a w ię c l i k w i d a c j i nadwyżek p ra co w ników . Celowe j e s t zawsze s p r a w d z e n ie , czy r a c j o n a l i z a c j a n i e może n a s t ą p i ć p oprzez r o z s z e r z e n i e d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j d a n e j j e d n o s t k i i o d p o w ie d n ie p r z e s u n i ę c i a p ra co w ników . Z w o l n i e n i a n i e mu szą być je d y n ą d ro g ą . W iążą s i ę z tym s k u t k i p r y w a t y z a c j i d l a rynku p r a c y . Dogmat, i ż J e s t t o c z y n n ik n i e u c h r o n n i e p o w i ę k s z a j ą c y b e z r o b o c i e n a le ż y o d r z u c i ć . W dłuższym p r z y n a j m n i e j o k r e s i e , s p r y w a t y zowane p r z e d s i ę b i o r s t w a powinny być b a r d z i e j d yn a m ic z n e , a w i ę c te ż s t w a r z a ć ro z s z e r z o n e s za n s e z a t r u d n i e n i a .
C a ła s t r a t e g i a o g r a n i c z a n i a b e z r o b o c i a w k r a j u i r e g i o n a c h po winna o p i e r a ć s i ę na fundamentalnym z a ł o ż e n i u i s p r a w d z o n e j w św ie - c i e p r a k t y c e , że naprawdę jedynym skutecznym śro d kie m o g r a n i c z e n i a b e z r o b o c i a do " r o z s ą d n y c h " rozmiarów j e s t z a p e w n ie n ie g ospo da rce t e n d e n c j i ro zw o jo w y c h . T y lk o w warunkach o ż y w i e n i a i n w e s t y c y j n e g o i
produkcyjno-u3ługow ego można zapewnić u s t a b i l i z o w a n y p rz yro s t m i e j s c p r a c y , a problemy rynku p ra c y s p ro w a d z ić g łó w n ie do p rz e m iesz c z e ń o r a z z w ią za nych z tym p r z e s z k o le ń . D o ś w ia d c z e n ia międzynarodowe w s k a z u ją , Ze nikomu w ś w i e c i e n i e u d a ło s i ę i s t o t n i e o g r a n i c z y ć b e z r o b o c ia t y l k o poprzez r e a l i z a c j ę s p e c j a l n y c h programów w a l k i z tym z ja w is k i e m . N a to m ia s t dobra k o n iu n k t u r a r o b i t o w d u ż e j s k a l i , dość szybko i w sposób ekonom icznie n a j b a r d z i e j e f e k t y w n y .
Ponieważ problem j e s t s z e r s z y i w ykracza poza te m a t, o g r a n i c z y r my s i ę j e d y n i e do s t w i e r d z e n i a , że w centrum uwagi organów t e r e n o wych p o w in ie n być program rozwoju r e g i o n a ln e g o i r e a l i z o w a n e w je g o ramach w s z y s t k i e p r z e d s i ę w z i ę c i a mogące p r z y c i ą g n ą ć k a p i t a ł y (ob ce i k r a j o w e ) , uruchomić m iejscow y p o t e n c j a ł , s p r z y j a ć l o k a l i z a c j i i n w e s t y c j i oraz w s z e l k i c h in n y c h rodzajów p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i . Aktyw ność t a musi d o t y c z y ć ta k ż e wsi ( s z c z e g ó l n i e tzw. z a p le c z a p r z e twórczego i usługowego r o l n i c t w a ) , aby n ie u c h r o n n y odpływ zasobów p r a c y z r o l n i c t w a mógł z n a l e ź ć r a c j o n a l n e z a s to s o w a n ie na wsi i w małych m i a s t e c z k a c h , n i e k o m p lik u j ą c s y t u a c j i na zasadniczym " m i e j skim " rynku p r a c y .
Sprawdzonym r o z w ią z a n ie m , choć przynoszącym z w ykle o g r a n ic z o n e s k u t k i i l o ś c i o w e , j e s t tzw. s u b s y d io w a n ie m ie js c p ra c y . P o ls k a u s t a wa o z a t r u d n i e n i u i b e z ro b o c iu p r z e w i d u je w tym z a k r e s i e p r e f e r e n c y j n e k r e d y t y zarówno d l a pracodawców tw o r z ą c y c h nowe m i e j s c a p ra c y d l a b e z ro b o t n y c h , j a k i d l a osób bez p r a c y , k t ó r e chcą p o d ją ć d z i a ł a l n o ś ć gospo darczą na w łasn y ra c h u n e k .
Ponieważ j e s t to forma kosztowna, niezb ęd ne j e s t w yjątko w o p r e c y z y j n e i k o n t ro lo w a n e p o s łu g iw a n ie s i ę n i ą przez organa z a t r u d n i e n i a i w s p ó łp r a c u j ą c e z nim i b a n k i. Problem j e s t p r o s t y i p o le g a na n i e b e z p i e c z e ń s t w i e w y k o r z y s t a n ia t e j formy k re o w a n ia m i e j s c p ra c y na p r z e d s i ę w z i ę c i a , k t ó r e i ta k b y ł y b y z r e a l i z o w a n e . Wówczas ś r o d k i z funduszy p rz e z n a c z o n yc h na walkę z bezrobociem są t y l k o źródłem dodatkowych zysków d l a p r z e d s i ę b i o r s t w i a t r a k c y j n e g o k r e d y t u d l a
■ i л
o b ro t n y c h l u d z i , p o s i a d a j ą c y c h w r z e c z y w i s t o ś c i in n e m o ż liw o ś c i s f i n a n s o w a n i a swojego s t a r t u w mały i ś r e d n i b i z n e s . Chodzi po p r o s t u o t o , aby ś r o d k i na s u b s y d io w a n ie z a t r u d n i e n i a s ł u ż y ł y napraw dę bezrobotnym i to tym, k t ó r z y p r a c y n a j b a r d z i e j p o t r z e b u j ą .
12
Tego typ u z j a w i s k a u j a w n i ł a k o n t r o l a NIK o c e n i a j ą c a na z l e c e n i e Sejmu RP r e a l i z a c j ę ustawy()o z a t r u d n i e n i u ( " R z e c z p o s p o l i t a " 1991, n r 12 4 ).
R o z w i n i ę c i a wymagają (obok f u n k c j o n u j ą c y c h j u ż p r a c i n t e r w e n c y j n y c h ) a u t e n t y c z n e r o b o t y p u b l i c z n e , związane z w i e l k i m i p r o g r a mami narodowymi: budownictwem mieszkanio wym, i n f r a s t r u k t u r ą (g o s p o d ark a komunaln a, d r o g i , t e l e k o m u n i k a c j a , m o d e r n i z a c ja k o l e i ) oraz i n w e s t y c j a m i e k o l o g i c z n y m i . W przypadku u r u c h o m ie n ia w P o l s c e p r o gramu r o b ó t p u b l i c z n y c h k o n ie c z n a j e s t I c h w ł a ś c i w a l o k a l i z a c j a , ł ą c z ą c a względy m e r y to r y c z n e ( c e l o w o ś ć g osp o d a rcz a o k r e ś lo n e g o p r z e d s i ę w z i ę c i a ) ze s topniem z a g r o ż e n ia danego o b s za ru b ez ro b o c iem . Organa tere nowe powinny przygotowywać k o n k r e t n e , w s z e c h s t r o n n ie u z a s a d n io n e p r o p o z y c je t a k i c h r o b ó t na t e r e n i e swojego d z i a ł a n i a . S k a l a i s t n i e j ą c e g o ju ż i prognozowanego b e z r o b o c i a , makroekono miczny c h a r a k t e r j e g o p r z y c z y n , a n a d to n i e z w y k le o g r a n ic z o n e ś r o d k i f in a n s o w e , a w n i e k t ó r y c h r e g i o n a c h ta k ż e m o ż l iw o ś c i o r g a n iz a - c y jn o - k a d r o w e , p r z e s ą d z a j ą o k o n i e c z n o ś c i e f e k ty w n e g o wspomagania r e g i o n a l n y c h w y s iłk ó w na r z e c z o g r a n i c z a n i a b e z r o b o c i a p rz e z ś r o d k i i ogniwa c e n t r a l n e . Umownie można p o d z i e l i ć d o s tę p n e formy tego ( g ł ó w n i e m a t e r i a l n e g o ) w s p i e r a n i a na t r z y n u r t y :
A. F in a n s o w a n ie d z i a ł a l n o ś c i te re n o w y c h organów z a t r u d n i e n i a ze środków Funduszu P r a c y - obok b e z p o ś r e d n ie g o z a s i l a n i a w o jew ód zk ich i re jo n o w y c h b i u r p r a c y , o p i e r a j ą c s i ę na śro d k a c h tego Funduszu d z i a ł a też Bank I n i c j a t y w S p o łe c z n o - E k o n o m ic z n y c h . W p r z y s z ł o ś c i podobny c h a r a k t e r będą m i a ł y ś r o d k i urucham iane (w p o ł ą c z e n i u z Funduszem P r a c y ) na r o b o t y p u b l i c z n e . Wobec t e j p u l i środków, k t ó r y c h sposób w y k o r z y s t a n i a j e s t dość ś c i ś l e o k r e ś l o n y w o b o w ią z u j ą c y c h a k t a c h p raw n y c h , można wysunąć p o s t u l a t i c h b a r d z i e j p r e c y z y j n e j a l o k a c j i . Dotąd p o d z i a ł u w z g lę d n ia n a t u r a l n i e s k a l ę b e z r o b o c i a , a l e o p i e r a s i ę on g łó w n ie na o f i c j a l n y c h danych i n i e zapewnia wy ra ź n y c h p r e f e r e n c j i d l a obszarów n a j b a r d z i e j zag ro żo n yc h a u t e n t y c z nym masowym b e z rob ocie m .
B. S ty m u lo w a n ie r e s t r u k t u r y z a c j i g o s p o d a rk i w r e g i o n a c h - ten k i e r u n e k b ę d z i e m i a ł d e c y d u j ą c y wpływ na s y t u a c j ę , k tó r a s i ę u k s z t a ł t u j e na te re n o w y c h r y n k a c h p r a c y , ś r o d k i na te n c e l będą p o c h o d z i ł y zarówno z p u b l i c z n y c h i in n y c h ź r ó d e ł k r a j o w y c h o raz z z a g r a n i c z n ych i n s t y t u c j i f in a n s o w y c h . P o w s t a ł y ju ż agendy rządowe lu b z w i ą zane z rządem ( g ł ó w n i e Ag en c ja Rozwoju P r z e m y s ł u ) , k t ó r y c h celem j e s t u d z i a ł w r e s t r u k t u r y z a c j i g o s p o d a r k i. Zapowiadano ta k ż e i pod j ę t o r e a l i z a c j ę ró ż n y c h form wspomagania z a g r a n ic z n e g o , p rzed e wszy s t k im ze s t r o n y Banku ś w ia to w e g o , E u r o p e j s k i e g o Banku I n w e s t y c y j n e * go o raz E u r o p e j s k i e g o Banku Odbudowy i Rozwoju .
Iß Janusz Meller
Głównym koordynato rem w y k o r z y s t a n ia środków z a g r a n ic z n y c h i n s t y t u c j i fin a n s o w y c h ma być P o l s k i Bank Rozwoju. Je g o s i e ć terenowa powinna być rozbudowana.
Nadto e fe k ty w n e z punktu w id z e n ia o g r a n i c z a n i a b e z r o b o c i a wyko r z y s t a n i e środków p rz e z nacz on ych na z a s i l e n i e nowych j e d n o s t e k go s p o d a rc z yc h i r e s t r u k t u r y z a c j ę wymaga:
- sp ra w n e j k o o r d y n a c j i d z i a ł a l n o ś c i c o r a z w i ę k s z e j l i c z b y agend oraz i n s t y t u c j i f in a n s o w y c h d z i a ł a j ą c y c h na tym p o lu ;
- p r e c y z y j n e g o k o n c e n t r o w a n ia w y s iłk ó w fin a n s o w y c h i o r g a n i z a c y j n y c h w r e j o n a c h , w k t ó r y c h aą one s z c z e g ó l n i e p o trz e b n e i mogą p r z y n i e ś ć n a j b a r d z i e j ‘znaczące w y n i k i ;
- d u ż e j a k t y w n o ś c i ogniw r e g i o n a l n y c h w p rz y g o to w a n iu p r o f e s j o n a ln y c h p r o je k t ó w p r z e d s i ę w z i ę ć g o s p o d a rc z y c h , k t ó r e m i a ły b y być r e a liz o w a n e z u d z iałem środków c e n t r a l n y c h lub k a p i t a ł ó w z a g r a n i c z ny c h ; dotąd w i ę c e j j e s t o g ó lnik ow ych narzekań na tru dn ą s y t u a c j ę i brak środków, n i ż k o n k r e t n y c h , dobrze opracowanych i r e a l n y c h p r o je k tó w wymagających w s p a r c i a zewnę trznego.
C. P r z e s t r z e n n e z r ó ż n ic o w a n ie n i e k t ó r y c h parametrów ekonom icz nych - w t e j s p r a w ie i s t n i e j e od dawna s z c z e g ó l n i e ja s k r a w a r o z b ie ż n o ś ć pomiędzy nie kw e stio now a nym i u s t a l e n i a m i t e o r i i a p r a k t y k ą . Ta p ie r w s z a n i e ma w ą t p l i w o ś c i , że w a run ki d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j oraz s y t u a c j a ekonomiczna są p r z e s t r z e n n i e s i l n i e z ró ż n i c o w a ne. U z as ad n ia t o o d r z u c e n ie s w o is te g o g lo b a liz m u 1 t r a k t o w a n i a g o s p o d a rk i narodow ej j a k o j e d n o r o d n e j p r z e s t r z e n i g o s p o d a r c z e j . Rów n o c z e ś n ie - s z c z e g ó l n i e w P o l s c e - w minionym i obecnym s y s t e m ie ekonomicznym, brak elementów tere now ych w k o n k r e t n y c h ro z w ią z a n ia c h . J e s t w i e l e ważnych p r z e s ła n e k p o s t u l a t u , aby na p r z y k ł a d s k a l a od pisów a m o r t y z a c y jn y c h , d ostę pn ość i cena k re d ytó w o raz p o d a t k i b y ł y r e g i o n a l n i e z ró ż n ic o w a n e , s t w a r z a j ą c p r e f e r e n c j e d l a r o z w i j a n i a g o s p o d a rk i na o b s z a ra c h o na jw ię k sz ym z a g ro ż e n iu b ez ro b o c ie m . J e s t to, mówiąc i n a c z e j , p o s t u l a t wprowadzenia p rz e z państwo elementów ś w i a domej p o l i t y k i r e g i o n a l n e j , u w z g l ę d n i a j ą c y , że nadm ierny l i b e r a l i z m i mechanizmy rynkowe a k u r a t w t e j d z i e d z i n i e n i e f u n k c j o n u j ą n a j l e p i e j i n i e g w a r a n t u ją n ie z b ę d n e j h a rm o n ii ro zwoju ekonomicznego w u k ł a d z i e p rz e s tr z e n n y m .
Powyższe p r o p o z y c je k a p it a ło w e g o w s p i e r a n i a r e g i o n a l n y c h p r o gramów ro zw oju n a p o t y k a j ą n i e z w y k l e t ru d n ą do p okonania b a r i e r ę m o ż liw o ś c i f in a n s o w y c h , zarówno państwa j a k i sponsorów z a g r a n lc z
-n y c h . D la t e g o r e a l i z m każe p og od zić s i ę z z a ło ż e -n ie m , że musi być początkowo zasto so w an a n i e z w y k l e o s t r a s e l e k c j a re g io n ó w o raz o g r a n i c z e n i e i c h s k a l i do k o n k r e t n y c h m i a s t i gmin. W t y c h w y s e l e k c j o nowanych i stosunkowo n i e l i c z n y c h r e j o n a c h (nazywane są j u ż one " s t r e f a m i s p e c j a l n e j p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i " ) powinny być w sposób skoordynowany k o nce ntro w a ne ś r o d k i ze w s z y s t k i c h m o żliw y c h ź r ó d e ł (Fundusz P r a c y , ś r o d k i na ro b o t y p u b l i c z n e , k r e d y t y i pomoc z a g r a n i c z n a , k a p i t a ł y z t y t u ł u e k o n w e r s j i długów i t p . ) . T ow arzysz yć temu powinna w yjątko w o n a s i l o n a d z i a ł a l n o ś ć d o r a d c z a , w s p a r c i e o r g a n i z a c y j n e , wzm ocnienie m ie js c o w y c h s łu ż b ek ono m icznych, w tym o b s łu g u j ą c y c h ryne k p r a c y l t d . S to p n io w o , w m ia rę z w ię k s z a n ia s i ę m o żliw o ś c i , g łó w n ie f in a n s o w y c h , z a s ię g p r z e s t r z e n n y s k o n c e n tro w a n y c h i n t e r w e n c j i na rz e c z m i e js c o w e j g o s p o d a rk i o raz równoważenia rynku p r a c y , mógłby być r o z s z e r z a n y .
4. 1EREN0WE ORGANY ZATRUDNICN1A
Dotychczasowy p o t e n c j a ł b i u r p r a c y ( s z c z e g ó l n i e r e jo n o w y c h ) j e s t n i e w y s t a r c z a j ą c y 1 n i e g w a r a n t u je dobrego wykonywania i c h f u n k c j i . Pomimo dużych w y s iłk ó w l pewnej poprawy, c i ą g l e s t a n kadr ( l i c z b o w o I pod względem k w a l i f i k a c j i ) , i c h w y n a g r a d z a n ie , w a run ki lo k a l o w e , w y p o sa ż e n ie t e c h n i c z n e ( I n f o r m a t y k a ! ) o d b i e g a j ą od p r z y j ę t y c h w E u r o p i e s t a n d a r d ó w 1"5. N i e z a l e ż n i e od o g r a n i c z e ń f i n a n s o w ych, muszą być p o n i e s i o n e n a k ła d y na a p a r a t o d g r y w a j ą c y tak ważną r o l ę w s w o i s t e j " o b s ł u d z e " b e z r o b o c i a . W y ra ź n e j pomocy w tym z a k r e s i e u d z i e l a j ą i z a m i e r z a j ą u d z i e l i ć P o l s c e n i e k t ó r e k r a j e z ac h o d n ie (R F N , F r a n c j a ) o r a z międzynarodowe i n s t y t u c j e f in a n s o w a (w s z c z e g ó l n o ś c i flank Ś w i a t o w y ) .
I s t o t n ą 1 w y w o łu ją c ą d y s k u s j ę sprawą j e s t k o m p e te n c y jn e u s y t u o w anie organów o b s ł u g u j ą c y c h ryne k p r a c y . Oylem at p o le g a na tym, c5ry mają one być elementem systemu o g ó l n e j a d m i n i s t r a c j i rz ą do w e j
R z e t e l n y obraz s y t u a c j i i n i e k t ó r e p r o p o z y c j e z a w a rt e są w dwóch p u b l i k a c j a c h J . W o l i ń s k i e j wydanych p rz ez I n s t y t u t P r a c y i Spraw S o c j a l n y c h w s e r i i " E k s p e r t y z y - I n f o r m a c j e " . Są t o : N i e k t ó r e p roble m y fu n k c jo n o w a n ia re jo n o w y c h b i u r p r a c y w I k w a r t a l e 1990 r . , W arszawa, l i s t o p a d 1990 o raz Prob lem y f u n k c j o n o w a n ia s łu ż b p o ś r e d n ic t w a p r a c y , W arszawa, l u t y 1991.
( a w ię c w t e r e n i e p o d le g ać wojewodom i kierownikom r e j o n ó w ) , czy też n a le ż y tw o rz yć s p e c j a l n ą a d m i n i s t r a c j ę d s. z a t r u d n i e n i a i p r z e c i w d z i a ł a n i a b e z r o b o c i u .
A k t u a l n i e o b o w ią z u je p ie r w s z e z zarysow anych w yż ej ro z w ią z a ń . Ustawa o z a t r u d n i e n i u i b e z ro b o c iu z d n ia 16 p a ź d z i e r n i k a 1991 r . p r z e s ą d z i ł a je d n a k spór na k o r z y ś ć p o w o ła n ia w y o d rę b n io n e j a d m in i s t r a c j i z a t r u d n i e n i o w e j p o d l e g ł e j m i n i s t r o w i p r a c y i p o l i t y k i s o c j a l n e j . Od 1 s t y c z n i a 1993 r . ma ro zp ocz ąć d z i a ł a l n o ś ć j a k o cen*-
t r a l n y urząd a d m i n i s t r a c j i państwowej Urząd P r a c y . Będą mu p o d le g a ł y wojew ódzkie 1 re jo now e urzędy p r a c y .
Powyższe r o z w ią z a n ie j e s t o c z y w i ś c i e możliwe i ma za g r a n i c ą l i c z n e p re c e d e n sy (n p . w R e p u b l i c e F e d e r a l n e j N i e m i e c ) . Trudno j e d nak n i e zauważyć, że w a k t u a l n y c h p o l s k i c h r e a l i a c h p r z y j ę t y model n i e j e s t wolny od pewnych z ag ro żeń . P o l e g a j ą one na n i e b e z p i e c z e ń s t w i e u z n a n ia , że b e z r o b o c i e to j a k i ś w ą s k i, w y iz olo w an y problem , do r o z w ią z a n ia k t ó r e g o z o s t a ł y powołane w y s p e c j a l iz o w a n e j e d n o s t k i . P r z y j ę t e r o z w ią z a n ie może tw o rz yć w r a ż e n i e , że r e g i o n a l n e organy i s łu ż b y a d m i n i s t r a c y j n e ( w y d z i a ł y ro zwoju g os p o d a rc z e g o, komórki go s p o d a r k i p r z e s t r z e n n e j , r o l n i c t w a , s łu ż b y s o c j a l n e , p ełn o m o c n ic y i b i u r a d s . w s p ó łp ra c y z z a g r a n i c ą , różnego typu s łu ż b y f in a n s o w e i skarbowe o raz w i e l e temu podobnych) n i e muszą s i ę zajmować p r o b l e matyką b e z r o b o c ia i u w z g lę d n ia ć j e j w s w o j e j d z i a ł a l n o ś c i . B y ło b y to bardzo n ie b e z p ie c z n e i k ł ó c i ł o s i ę z k o n c e p c ją kompleksowego p o d e j ś c i a do równoważenia rynku p r a c y , z główną r o l ą e f e k t y w n e j d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j .
Wydaje s i ę , że ustawodawca d o s t r z e g a ł te z a g r o ż e n ia i c h c i a ł im z a p o b ie c poprzez wprowadzenie z a s a d y , i ż na c z e l e powo łanych w t e r e n i e organów o p in io d a w c z o - d o ra d c z y c h (w o je w ó d z k ic h i rejo n o w y c h ra d z a t r u d n i e n i a ) s t a ć będą odpowiednio wojewodowie i k i e r o w n i c y r e jo n ó w . U w z g lę d n ia ją c je d nak n i e w ła d c z y c h a r a k t e r u p ra w n ie ń rad z a t r u d n i e n i a , powyższe " z a b e z p i e c z e n i e " wyd aje się n i e w y s t a r c z a j ą c e .
*»
S k a la b e z r o b o c ia w P o l s c e i związane z tym z a g r o ż e n ia wymagają i n i c j o w a n i a i w s p i e r a n i a ruchu s p o łe c z n e g o na r z e c z w a l k i z b e z r o bociem i j e g o s k u t k a m i. N a j b a r d z i e j sprawne organy typu a d m i n i s t r a c y jn e g o n i e w y s t a r c z ą . P o c z ą t k i p ro c e s u " u s p o ł e c z n i e n i a " b e z r o b o c i a są j u ż w id o cz n e . Z w i ę k s z y ł y swoje z a i n t e r e s o w a n i e tym i sprawami z w ią z k i zawodowe. Są z a c z ą t k i sam oorganizowania s i ę b e z ro b o t n y c h . P o w s t a ła P o ls k a O r g a n i z a c j a B e z ro b o tn y c h i tworzone są in n e tego typu s t o w a r z y s z e n i a . B e z r o b o t n i a b s o lw e n c i p o w o ł a l i w K rak o w ie
p ie r w s z y Jo b - C lu b . S i e ć t a k i c h klubów odgrywa i s t o t n ą r o l ę w z a chodnim s y s t e m ie d z i a ł a ń p rz e c iw k o b e z r o b o c i u . W szelkim społecznym d z i a ł a n i o m na omawianym p o lu n i e t y l k o n a l e ż y w r e g i o n a c h s p r z y j a ć o raz im pomagać, a l e wręcz j e i n i c j o w a ć i s ty m u lo w a ć . J e s t to m. In. z a d a n ie t e re n o w y c h rad z a t r u d n i e n i a . Jednym z c e ló w t y c h d z i a ł a ń po winno być u trz y m y w a n ie i w zm acnianie wśród osób p o s z u k u ją c y c h p r a c y n i e z b ę d n e j e n e r g i i , i n i c j a t y w y , w i a r y w m o żliw ość ponownego z n a l e z i e n i a s i ę w s f e r z e a k t y w n o ś c i zawodowej. P r z y ró w n o le g ły m n a c is k u przymusu ekonomicznego (o p t y m a ln a r e l a c j a z a s i ł k ó w d l a b e z ro b o t n y c h w sto su n ku do p ł a c ) j e s t to n i e z w y k l e ważne, aby w y s i ł k i na rz e c z t w o r z e n ia sza n s z a t r u d n i e n i a s p o t y k a ł y s i ę z c i ą g ł y m dążeniem b e z ro b o t n y c h do s z k o l e n i a i zajmowania d o s tę p n yc h m i e j s c p r a c y .
5. BADANIA NAD RYNKIEM PRACY W POLSCE
Zarówno p o g łę b io n a d iag n o za s y t u a c j i i p rz e w id y w a n ie j e j zmian, ja k i o k r e ś l e n i e n a j b a r d z i e j s k u t e c z n y c h metod równoważenia k r a j o wego i r e g i o n a l n y c h rynków p r a c y wymagają s y s t e m a t y c z n y c h badań ró ż n y c h ośrodków naukowych. P r o b le m a t y k a z a t r u d n i e n i a i b e z r o b o c i a s k u p i ł a ju ż w o s t a t n i c h l a t a c h znaczne z a i n t e r e s o w a n i e p o l s k i c h
14 s p e c j a l i s t ó w
R ozm iary i z ło ż o n o ś ć problemu wymaga je d n a k s z e r s z y c h i d ł u g o okresow ych badań w dużych z e s p o ł a c h . Z a m ie r z e n ia t a k i e powinny z na l e ź ć s i ę w p ro g r a m ie K o m it e t u Badań Naukowych. I s t o t n ą w n i c h r o l ę może o d e g ra ć W y d z ia ł E k o n o m ic z n o - S o c j o lo g ic z n y U n i w e r s y t e t u Łó d z k i e g o , k t ó r y p o s ia d a znaczne d o ś w ia d c z e n ie i o s i ą g n i ę c i a w b ad a n i a c h nad rynk ie m p r a c y z uw z g lę d n ie n ie m a s p e k t u r e g i o n a l n e g o ( z e s p ó ł p r o f , dr hab. S . B o r k o w s k i e j i z e s p ó ł p r o f , d r hab. H. M o r t i - m e r- S z y m c z a k ). 1 4 Zob. Z a t r u d n i e n i e i b e z r o b o c i e w P o l s c e . L i t e r a t u r a p o l s k a w wyborze za l a t a 1985-1990, Główna 8 i b l i o t e k a P r a c y i Z a b e z p i e c z e n i a S p o łe c z n e g o , Warszawa 1990.
Ja n u sz M e l l e r
REGIONAL ASPECTS OF THE EMPLOYMENT POLICY IN C0N0ITI0NS OF THE MARKET ECONOMY
1. I n c o n d i t i o n s of the market economy i t i s n e c e s s a r y to c o n t r o l the human r e s o u r c e s management and, t h u s , the employment p o l i c y . I n r e l a t i o n to the p r e v io u s p r a c t i c e of the form er s o c i a l i s t c o u n t r i e s t h e r e must tak e p l a c e fundam ental changes as re g a r d s the g o a l s of t h i s p o l i c y , e n t i t i e s c a r r y i n g i t out and a p p r o p r i a t e i n s tru m e n ts .
2. A supreme g o a l of the employment p o l i c y in the system of s o c i a l market economy • should be a f u l l (u n d e r s to o d as l i m i t e d or o p t im a l unemployment) and r a t i o n a l ( p r o d u c t i v e ) employment.
3. A mass and permanent unemployment must be t r e a t e d as a n e g a t i v e phenomenon from the economic, p s y c h o - s o c i a l , p r o t e c t i o n of human r i g h t s , moral and o t h e r p o i n t s o f v ie w .
4. The S t a t e org ans a r e o b lig e d to c onduct an a c t i v e p o l i c y aimed a t c u r b i n g the s i z e and consequences of unemployment. The main e f f o r t s hould be c o n c e n t r a t e d on the f i r s t t a s k , which p r im a
r i l y c a l l s f o r an improvement and s t a b i l i z a t i o n o f the economic s i t u a t i o n .
5. I n s p i t e o f a macroeconomic n a t u r e o f i t s c a u s e s , unemploy ment a lw a y s emerges in p a r t i c u l a r l o c a l i t i e s , c e n t r e s , r e g i o n s . Ihe s i t u a t i o n on the l o c a l and r e g i o n a l la b o u r m arkets i s q u i t e d i f f e r e n t i a t e d and, he n c e , the adopted measures s h ould be a d j u s t e d to d i f f e r e n t i a t e d l o c a l c o n d i t i o n s .
6. A l l e f f o r t s aimed a t b a l a n c i n g the r e g i o n a l la b o u r markets s hould i n v o l v e a c l o s e c o l l a b o r a t i o n ( f i n a n c i a l and o r g a n i z a t i o n a l ) o f the c e n t r a l and l o c a l o r g a n s . A s p e c i a l r o l e I s p la y e d h e r e by the l o c a l employment o f f i c e s , which s h o u ld be s t r e n g t h e n e d .
