Piotr Kowolik
"Słownik ortograficzny w
wyrażeniach", oprac. Edward
Polański, Wrocław 2005 : [recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), 264-266
Recenzja książki: Edward Polański (red.),
Słownik ortograficzny w wyrażeniach.
Wroclaw 2005; W ydawnictwo Europa; ss. 448
Piotr K ow olik
N iniejszy słow nik je st autorskim pom ysłem znanego polskiego językoznaw cy prof. zw. dr hab. Edw arda Polańskiego i został opracow any razem z gronem jeg o najbliższych w spółpracow ników (M ałgorzata Kita, E w a D ereń i Tom asz
Nowak).
Coraz częściej narzekam y na stan ortografii polskiej w pracach pisem nych uczniów i studentów, w artykułach prasow ych, w reklam ie.
Czy znajom ość ortografii je st konieczna, zw łaszcza w dobie kultury w izualnej? Codziennie korzystam y też z kom puterów , w których edytory tekstu i program y spraw dzające popraw ność ortograficzną są coraz to precyzyjniejsze i doskonalsze (choć i tu zdarzają się błędne „podpow iedzi” program u). A le kom puter naw et "najnowszej generacji" nie pom oże w ów czas, gdy m am y rozstrzygnąć, co wybrać:
m oże czy morze, tempo czy tępo, hart czy chart, strużka czy stróżka, krzyk czy kszyk.
K om puter nie zw róci uw agi, gdy napiszem y prosim y o nie palenie (zamiast: niepalenie) papierosów. Zwróci natom iast uw agę, gdy napiszem y niezazdrosny,
niezam urowany czy niew ygaszony i każe nam oddzielić nie od im iesłowu,
nam aw iając tym sam ym do błędu - autorzy kom puterow ych program ów korekty nie znają bow iem zasady, że nie z im iesłow am i od dobrych ju ż kilku lat należy pisać łącznie. W takich sytuacjach przydaje się dobra znajom ość zasad pisowni.
Słow nik liczy 14 134 hasła, skierow ane do uczniów szkół ponadpodstaw ow ych: gim nazjalistów i uczniów szkół średnich różnego typu.
Słow nik składa się ze spisu treści; słow a od A utorów oraz podstaw ow ych reguł ortograficznych i interpunkcyjnych. A utorzy przypom nieli podstaw ow e zasady ortograficzne pisowni w yrazów z: ó, u, rz, ż„ ch,.h, ą, ę, i, j, z zanikiem dźw ięczności, przedrostków i przyrostków , pisow ni w ielkich liter, cząstki nie, w yrazów z przedrostkam i, dzielenie w yrazów i skróty. W polszczyźnie marny dziesięć znaków interpunkcyjnych. Sąto: kropka, przecinek, średnik, w ykrzyknik, znak zapytania, dw ukropek, myślnik, nawiasy, w ielokropek, cudzysłów - przypom niano najw ażniejsze reguły dotyczące ich zastosow ania.
Recenzja książki: Edward Polański (red.), Słownik ortograficzny w wyrażeniach 2 6 5
Dalej A utorzy d ają kilka w skazów ek m etodycznych dotyczących uczenia się ortografii za p om ocą recenzow anego słow nika krok po kroku. Zaw arto rów nież w ażniejsze skróty oraz najw ażniejsza część opracow ania to sam słow nik od strony 23 do 445. Całość zam yka w ykaz pozycji bibliograficznych.
O pożytkach z używ ania słownika ortograficznego nie trzeba przekonywać: te okażą się oczywiste, gdy uczeń - nie tylko zaglądając do niego sporadycznie, w razie potrzeby, ale też po przeczytaniu w stępnego rozdziału omawiającego zasady polskiej ortografii - dostanie z dyktanda (dotychczas nielubianej uprzykrzonej części lekcji języka polskiego) ocenę w yższą niż wcześniej, może naw et celującą: to będzie nagroda za niepopełnienie błędów i znakom ite opanow anie pisowni.
Słownik różni się od innych tym, że zawiera nie tylko rejestr wyrazów trudnych, czyli takich, które m ogą sprawić kłopot, ale też pokazuje różne formy ich odmiany. Dzięki temu czytelnik dostrzeże regularne różnice pojawiające się w pisowni rzeczowników w różnych przypadkach liczby pojedynczej i mnogiej, przym iotników różnych rodzajów oraz różnych kategorii czasownika: osób, czasów, trybów. Tym sposobem uczeń poznaje możliwości użycia wyrazu, dostrzega też różnice w odmianie między wyrazami, które m ają taką sam ą postać podstaw ow y (czyli rzeczowniki identyczne w mianowniku liczby pojedynczej i czasowniki identyczne w bezokoliczniku).
W yrażenia, w których w ystępuje dane słowo, przynoszą też inform ację o jeg o znaczeniu - dotychczasow e słowniki ortograficzne odnotow ujątylko podstaw ow ą form ę w yrazu, nie inform ują natom iast o jeg o znaczeniu (nie po d ają też różnych form fleksyjnych). Autorzy słow nika zakładają, że znaczenie poszczególnych słów w ynika ze sposobu ich użycia.
Słow nik ortograficzny w w yrażeniach naw iązuje w swojej koncepcji u m ie szczania wyrazu w kontekście i podaw ania kilku form fleksyjnych do form uły leksykograficznej zastosow anej w Słow niku ortograficznym dla najm łodszych
Profesora Edwarda P olańskiego (W ydaw nictwo Szkolne PW N , W arszawa 2003).
Z tego słow nika korzystają uczniow ie najm łodsi, z klas od pierw szej do czwartej szkoły podstaw ow ej.
Recenzow any słownik adresow anyjestdo uczniów zeszkółponadpodstaw ow ych - tych, którzy chcą doskonalić sw oją znajom ość języ k a ojczystego, poznaw ać tajniki nie tak znów trudnej ortografii polskiej.
Wysoko należy ocenić pomysł Autorów, tj. poprzedzenie sam ego słownika poradnikiem dydaktycznym (metodycznym), w celu ułatwienia opanow ania piso wni. Zaw iera on cenne wskazówki, jak pracować, aby zdobyć potrzebne w nauce i życiu społecznym kompetencje ortograficzne. Przekazuje informacje o znaczeniu słowa w kontekście, za pom ocą wyrażeń podaje różne m ożliwości użycia wyrazów w tekście oraz dzięki przykładom ułatwia zapam iętanie poprawnego zapisu słów.
2 6 6 Nauczyciel i Szkoła 1 -2 2006
Ponadto Słow nik ortograficzny w wyrażeniach - zawiera rejestr wyrazów trudnych z ich odm ianą i przedstawia metodę sam odzielnego doskonalenia ortografii. Jest dostosow any do aktualnych program ów nauczania, porządkuje wiedzę szkolną i rozwija indywidualne zainteresowania ucznia.
Prosty, alfabetyczny układ treści, bogactw o m ateriału, oryginalny sposób pre zentacji i piękna szata graficzna to głów ne ccchy opracow ania.
U m iejętność pisania zgodnego z zasadam i ortograficznym i stanow ią podstaw ę w ykształcenia językow ego i w ażny składnik kultury języ k a - w spółczesnego Polaka.
