Jacek Janusz Mrozek
Rozważania prawne wokół pojęcia
"wolność słowa”
Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 8, 157-163
2012
Rozważania prawne wokół pojęcia
„wolno ść słowa"
Słowa kluczow e: w olność m yśli, w olność słow a, w olność w ypow iedzi, w olność prasy Key w ords: freed om of thought, freedom of speech, freedom of expression, freedom of the press
P rzed m iotem w olności słow a je s t prawo do swobodnego w yrażan ia m y śli. W olność m yśli definiujem y ja k o wolność w ew n ętrzną człow ieka (lib er- ta s in t e r n a ) 1. To wolność p osiad an ia poglądów n a n ajro zm aitsze przejaw y życia biologicznego i społecznego. M yśli nieu zew nętrznione podlegają bez w zględnej ochronie (c o g ita tio n is p o e n a m n e m o p a t it u r ) 2. W te j sferze nie wolno stosow ać żadnego przym usu. Stosow an ie go byłoby z resz tą bezcelo we, bo m yśl je s t poza zasięgiem skutecznego oddziaływ ania zew n ętrzn e go. J e s t też n ied ostęp n a dla poznania wbrew woli tego, kto j ą g en eru je3. W olność m yśli m a c h a ra k te r pierw otny, w aru n ku jący d e f a c t o możliwość k o rzy stan ia z w olności su m ien ia, a w kon sek w en cji tak że z w olności słowa oraz relig ii4.
W olność m yśli zak ład a prawo b ytu m yślącego do wolnego posługiw ania się przym iotem , ja k im je s t u m iejętn ość m yślen ia: jakiegoko lw iek i o czym kolw iek. W olność ta m a c h a ra k te r absolu tny i bezw arunkow y, ponieważ dotyczy k w estii w ew nętrznych, w które w gląd je s t bardzo ograniczony, r a czej niem ożliw y. N a tym poziomie nie sp raw ia ona sp ecjaln ych problemów, pozostając niew idoczną, nie krzyw dząc nikogo w uchw ytny sposób5.
Pochodną w olności m yśli je s t wolność słowa, wolność wypowiedzi, wol ność p rasy i wolność druku.
Sam o pojęcie „wolność słow a” stanow i pew ien sk ró t myślowy, nieodda- ją c y w pełni w ielości zagad nień zw iązanych z problem em . O znacza bowiem zarówno wolność słow a sen su stric to , ja k i inn e w olności fu n kcjo nu jące w zak resie różnych zew nętrznych przejaw ów aktyw ności lu dzkiej. Chodzi o swobodę w za k resie u zew n ętrznian ia w łasnych m yśli (opinii, inform acji) wobec innych osób w form ie możliwej do odbioru (zrozu m iałej), w yrażanych
1 H. Cederbaum, Słowo i pismo wobec prawa, Warszawa 1916, s. 1.
2 B. Gronowska, T. Jasudowicz, M. Balcerzak, M. Lubiszewski, R. Mizerski, Prawa czło wieka i ich ochrona, Toruń 2005, s. 322.
3 A. Łopatka, Prawo do swobodnego wyrażania opinii, Warszawa 1993, s. 5.
4 J. Szymanek, Konstytucjonalizacja prawa do wolności myśli, sumienia, religii i przeko nań, „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2007, nr 10, s. 99.
5 J. Falski, Europejskie kryteria wolności sumienia i wyznania a islam, „Państwo i Pra wo” 2008, nr 9, s. 57.
1 5 8 Ja c e k Ja n u sz Mrozek
w procesie kom u nikow ania się ludzi. C zęsto ok reślenie „wolność słow a” byw a zastępow ane przez „wolność przepływu in fo rm acji” czy „wolność ko m unikow ania”. Zwykle bowiem je ś li inform ujem y, to rów nocześnie i ko m unikujem y, i to zarówno wówczas, gdy działam y czynnie, ja k i gdy s ta nowimy odbiorcę. Ja k o ogólną zasad ę należałoby zatem przyjąć, że chodzi 0 swobodę społecznych in te ra k c ji w z a k resie p rzekazyw ania m yśli i uczuć6. Swobodny przepływ in form acji, wolność je j pozyskiw ania, poszukiw ania, przekazyw ania, swoboda w yrażan ia opinii oraz jaw n ość życia publicznego - stanow ią podstaw ę dem okratycznego p ań stw a p raw a7.
P ojęcie w olności słow a je s t sy n tezą dwóch składników : w olności „od” 1 w olności „do”. W olność „od” oznacza em ancyp ację je d n o stk i z grupy spo łecznej i szeroko pojętego społeczeństw a. O znacza ona również n iein g e ren cję p ań stw a w sferę w olności człow ieka m anifestow anej nie tylko ja k o wyraz pew nej aktyw ności jed n o stk i, ale w yrażan ej również w form ie p a syw nej, n a przykład praw a do m ilczenia. Z kolei wolność „do” z a k ład a a k tyw ność państw a, które powinno zapew nić jed n o stce odpowiednie w aru nki, by m ogła ona z w olności korzy stać. Szczególnym w yrazem w olności „do” je s t prawo do bycia poinform ow anym 8.
W olność słow a m ieści w sobie prawo w yboru form y słow a i prawo wy boru słuchaczy. W yn ika z tego, że określone poglądy m ogą być w yrażane w dowolnej postaci, za pomocą w szelkich dostępnych sposobów oraz że p an u je swoboda w u sta le n iu gron a osób, którym chce się m yśl zakom unikow ać9. „Wolność słow a” dotyczy wypowiedzi w form ie w erb aln ej. W olność wy powiedzi to m ożność w yrażan ia w w ybranej form ie, w erb aln ej bądź n ie w erb aln ej, m yśli i przekonań. W olność wypowiedzi bywa też u to żsam ia n a z w olnością ek sp resji, czyli m ożnością p rzekazyw ania in fo rm acji i idei w swobodnie w ybranej form ie i do w ybranych odbiorców10.
W olność słow a podlega ocenie, relaty w izacji i kon cep tu alizacji, u s ta la ją c e j każdorazowo je j treść, sens i z asięg przedm iotow y w zderzeniu z dwo m a innym i stan am i, w artościam i czy dobram i. P ierw szym są p raw a i wol ności, które niekon iecznie m a ją tę sam ą sk alę relew an cji, co oznacza, że 6 J. Braciak, Wolność słowa w Polsce, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Pra wa i Administracji” 1997, nr 37, s. 49; por. J. Mikułowski-Pomorski, Informacja i komunika cja. Pojęcia, wzajemne relacje, Wrocław 1988, s. 5 i n.
7 R. Czyżak, Międzynarodowe standardy wolności słowa - geneza rozwoju prawa do in formacji, „Prawo - Administracja - Kościół” 2003, nr 4, s. 103; J.A. Stefanowicz, Prawo pra sowe: gwarancje swobodnego przepływu informacji, „Rzeczpospolita” 2007, nr 63, s. C4.
8 A. Redelbach, Prawa naturalne, prawa człowieka, wymiar sprawiedliwości, Toruń 2000, s. 90 i n.; B. Baczyńska, Wolność wyrażania opinii na podstawie artykułu 10 Europej skiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w: Prawa podmiotowe - pojmowanie w naukach prawnych. Zbiór studiów, red. J. Ciapała, K. Flaga-Gieruszyńska, Jarocin 2006, s. 226.
9 Z. Cybiński, Polskie Prawa Państwowe. Na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i po równawczego prawa państwowego, Warszawa 1925, s. 149.
10 J. Sobczak, Swoboda wypowiedzi w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka w Stras burgu. Cz. 1, „Ius Novum” 2007, nr 2-3, s. 5 i n.; L. Wiśniewski, Wolność słowa i druku, „Studia Prawnicze” 1986, nr 3-4, s. 3 i n.
pośród ca łej gam y praw i w olności m ożna dokonywać h iera rch iz a cji, w ar tościow ania, podporządkow ania jed n ych praw i w olności drugim , uznanym za priorytetow e czy fu n d am en taln e. D rugim z kolei są p raw a i wolności innych osób, gdyż re a liz a c ja jed n ej w olności w kon kretn ym , jednostkow ym przypadku (n a przykład w olności wypowiedzi) nie może n aru szać, o g ran i czać, a tym b ard ziej redukow ać czy w ogóle elim inow ać w olności in n ej oso by czy innych osób. D latego należy stosow ać zasad ę, wedle k tó rej wolność jed n ej osoby kończy się tam , gdzie zaczyna się wolność drugiej osoby11.
W olność słow a m ożna podzielić n a pozytyw ną i negatyw ną. S e n s pozy tyw nej w olności słow a zaw rzeć m ożna w n astęp u ją cej ek sp lik acji: chcę sam decydować o sobie i o tym , co m i wolno i nie wolno mówić, nie chcę być w tych decyzjach kierow any przez innych. M oje zachow anie, m oje decyzje i m oje postępow anie z y sk u ją n iep ow tarzaln ą dla m nie w artość ju ż za sp ra w ą faktu , że je s t po prostu m oje i tylko m oje, nie zostało m i bowiem n a rzucone. N ato m iast negatyw n a wolność słow a oznacza, że człow iek może działać bez żadnych ograniczeń i przeszkód ze stron y innych ludzi tylko wtedy, gdy n ik t nie w trą ca się w jego decyzje. Im w iększy je s t obszar tego n iew trą ca n ia się, tym w iększa je s t jego w olność12.
W olność słow a n ależy tak że rozpatryw ać w trzech w ym iarach: 1) h u m anistyczn ym - wolność słow a ja k o podstaw owa w artość dla sa m o reali z a cji człow ieka; 2) dem okratycznym - wolność słow a ja k o g w aran cja życia publicznego, funkcjonow ania p ań stw a i jego in sty tu cji; 3) praw orządności - gw aran cje praw ne w olności słowa, a tak że ok reślenie je j g ra n ic13.
O gólna filozoficzna a n a liz a w olności słow a zazw yczaj w ym ienia cztery główne rodzaje u zasad n ień : 1) dążenie do prawdy, 2) sam o ek sp resja, sam o re a liz a cja i suw erenność jed n o stk i, 3) krzew ienie w łaściw ych postaw od biorców, 4) sp ełn ian ie wymogów d em okracji politycznej, k tó rej niezbędnym w aru n kiem je s t wolność wypowiedzi14.
„Wolność wypowiedzi” je s t pojęciem szerokim i u niw ersaln ym w tym znaczeniu , że obejm u je swym z ak resem różnorodne, coraz to nowe p rz e ja wy ludzkiej działalności. Sam odzielność i au tonom ia w y rażają się w moż liw ości swobodnego poszukiw ania, otrzym yw ania, w yrażan ia oraz rozpo w szechn ian ia poglądów i in fo rm acji za pomocą słow a mówionego, pisanego, druku, g estu czy dzieła sztu ki. Zaaw ansow ane te ch n ik i i rozwój środków masowego kom u nikow ania d ają niezliczone okazje p rezentow ania opinii. M ożna je przecież rozpow szechniać za pośrednictw em rad ia, telew izji,
11 J. Szymanek, Konstytucyjna zasada wolności słowa w radiofonii i telewizji, „Państwo i Prawo” 2007, nr 8, s. 18 i n.
12 B. Michalski, T. Kononiuk, Poradnik oficera prasowego, Warszawa 1996, s. 62 i n. 13 J. Bafia, Polskie prawo prasowe, „Państwo i Prawo” 1984, nr 10, s. 35 i n.; tenże, Ustrojowe aspekty prawa prasowego, „Rzeczpospolita” 1983, nr 177, s. 3.
14 W. Sadurski, Prawo do wolności słowa w państwie demokratycznym (zagadnienia teoretyczne), „Państwo i Prawo” 1992, nr 10, s. 5 i n.; tenże, System demokracji politycznej a wolność środków masowego przekazu, „Ethos” 1993, nr 4, s. 97 i n.
1 6 0 Ja c e k Ja n u sz Mrozek
połączeń sa te lita rn y ch , sieci in tern etow ej oraz trw ałych nośników inform acji, k tórym i są k a se ty m agnetofonow e, płyty kom paktow e czy k a se ty w ideo15.
W olność wypowiedzi je s t niezbęd na dla fun kcjonow ania dem okracji z trzech powodów. Po pierw sze - wolność wypowiedzi odgrywa isto tn ą rolę w zapew nianiu obyw atelom in fo rm acji niezbędnych do b ra n ia udziału w społecznych debatach i w spraw ow aniu dem okratycznych rządów. Po dru gie - wolność kry ty k i um ożliw ia poddanie osób spraw ujących władzę kontroli w celu w yelim inow ania koru pcji oraz arbitralności. Po trzecie - wolność wypowiedzi sprzyja procesowi id entyfik acji interesów przez obyw ateli oraz ich reprezentantów , a także w sp ieraniu k ształtow an ia prawidłowych relacji pomiędzy rządzącym i i rządzonym i16. W olność wypowiedzi to nie je s t p ra wo wydawców i nadawców do prezentow ania swoich treści społeczeństwu, ale je s t to przede w szystkim prawo odbiorców do uzyskiw ania in form acji17. N iektórzy przedstaw iciele doktryny praw niczej ze względu n a koniecz ność k la s y fik a cji praw nej czynów niedozwolonych (prawo cyw ilne) i zab ro nionych (prawo k a rn e) dzielą wypowiedzi n a publiczne i pryw atne oraz in form acyjne i opinie. W ypowiedzi publiczne to wypowiedzi udostępnione przez au to ra szerokiem u gronu odbiorców, o tem aty ce w zbudzającej z a in teresow an ie w społeczeństw ie. N ato m iast wypowiedzi pryw atne dotyczą in fo rm acji z życia pryw atnego, rodzinnego bądź intym nego, ale tak że mogą zaw ierać in form acje o różnorodnej tem atyce, przekazyw ane w oparciu o swobodę doboru adresatów , m iejsca, czasu i form y p rezen tacji. W ypowie dzią p ryw atną m ogą być zatem tak że opinie n a te m a t bieżących w ydarzeń politycznych i społecznych. W ypowiedzi in form acyjn e to wypowiedzi opiso we, k tó re op isu ją rzeczyw istość, a w n iej spraw dzalne fak ty i poddające się w ery fik acji oceny. O pinie n a to m ia st są oceną istn ieją cy ch faktów oraz pod miotów, k tó ra nie może być poddana w ery fik acji pod k ą tem prawdy bądź fałszu, a od autorów ta k ich wypowiedzi nie m ożna dom agać się przeprow a dzenia dowodu praw dy18, chociaż m ogą być one w eryfikow ane w oparciu o k ry teriu m zasad w spółżycia społecznego19.
S e n s swobody wypowiedzi nie polega n a tym , by nie sp o ty kała się z żadnym oporem, ale by ów opór był m ożliwie łagodny. R zecznicy swobody wypowiedzi w sk azu ją n a rep resyjność praw a, in sty tu cji, obyczaju, sch em a tów m yślowych, tra k tu ją c w alkę z nim i ja k o działanie n a rzecz te j swobody. Łatw o je d n a k dostrzec, że p resje ze strony innych poglądów, środow iska czy trad y cji, jak k o lw ie k nierzadko uciążliw e, stan ow ią o atra k cy jn o ści tej wol
15 A. Frankiewicz, Regulacja wolności wypowiedzi w polskim porządku prawnym, w: Pra wa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2000, s. 362.
16 A. Wiśniewski, Znaczenie wolności słowa w państwie demokratycznym, „Gdańskie Stu dia Prawnicze” 2000, nr 7, s. 650.
17 R. Bartoszcze, O wolności wypowiedzi, w: Media, władza, prawo, red. M. Magoska, Kraków 2005, s. 39.
18 J. Taczkowska, Kategorie wypowiedzi i ich ochrona, Warszawa-Poznań 2008, s. 117 i nn. 19 T. Kononiuk, Ochrona dóbr osobistych - restytucja czy represja, w: Media masowe w praktyce społecznej, red. D. Waniek, J.W. Adamowski, Warszawa 2007, s. 207.
ności i czynią sta ra n ia o n ią sensow nym i. Tam , gdzie nie byłoby sprzecz nych poglądów, nie byłoby u to żsam ian ia się z odm iennym i zd an iam i20. W olność p rasy realizu je praw a obyw ateli do rz eteln e j, czyli praw dziw ej, uczciw ej, ja s n e j, niew prow adzającej w błąd i odpow iedzialnej in fo rm acji21. W doktrynie praw a kon stytucyjnego dom inuje pogląd, że wolność prasy je s t pochodną w olności m yśli, z k tó rej w ynika z kolei wolność przekonań.
W olność m yśli i wolność przekonań m ogą zaś zn aleźć u zew nętrznien ie ty l ko w przypadku is tn ie n ia w olności wypowiedzi22. W doktrynie i orzeczni ctw ie wolność wypowiedzi definiow ana je s t ja k o wolność p re z en ta cji poglą dów i przekonań w różnej form ie, w sposób widoczny dla in n ych 23. Służy tem u zaaw ansow anie tech n ik i, a co za tym idzie, rozwój środków m asow e go kom unikow ania. P od ążając tym torem rozw ażań, zn aczn a część k o n sty tucjo n alistów tw ierdzi, że wolność p rasy je s t kw alifikow an ą p ostacią wol ności wypowiedzi24.
W olność p rasy je s t je d n ą z w olności politycznych, k tó re w p raktyce m ogą doznawać ograniczeń z uw agi n a konieczność zap ew nienia wolności je d n o stk i25. T a k więc wolność p rasy nie m a i nie może m ieć c h a ra k te ru ab
solutnego, nie może m ieć p ostaci nieskrępow anej niczym swobody działania, a tym b ard ziej nie sposób je j trak tow ać ja k o sam oistnego źródła w arto ści26. P o jęcia „wolność słow a” i „wolność p rasy”, k tó re ta k często są używ a ne zastępczo, nie są rów noznaczne. W olność słow a przysługuje obyw atelom i innym podmiotom, fu n kcjonu jącym w k o n tek sta ch innych niż te, które są zw iązane z w yszukiw aniem , in terp reto w an iem i rozpow szechnianiem in form acji, zaś wolność p rasy przysłu guje środkom masow ego kom u niko w an ia (p ra sie)27.
P r a s a oznacza p u blikacje periodyczne, k tó re nie tw orzą zam k n iętej, jedn orodnej całości, u k azu jące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stały m ty tu łem albo nazw ą, num erem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopism a, serw isy agencyjne, sta łe przekazy teleksow e, b iu letyny, program y radiow e i telew izyjn e oraz k ro n ik i film owe; p ra są są ta k że w szelkie is tn ie ją ce i p ow stające w w yniku postępu technicznego środki masowego przekazyw ania, w tym tak że rozgłośnie oraz tele- i radiow ęzły
20 R. Legutko, Traktat o wolności, Gdańsk 2007, s. 21.
21 Zob. S. Urbanowicz, Wolność prasy pod względem prawnym, „Gazeta Sądowa War szawska” 1929, nr 50, s. 748-749, oraz nr 51, s. 763-764.
22 Z. Krupa, Regulacja wolności prasy w polskim porządku prawnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2005, nr 67, s. 118 i n.
23 Por. J. Sobczak, Prawo prasowe, Warszawa 2000, s. 153 i n. 24 Por. A. Frankiewicz, dz. cyt., s. 366.
25 Por. M. Potulicki, Wolność i odpowiedzialność prasy, „Współczesna Myśl Prawnicza” 1938, nr 4, s. 1 i n.
26 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r. (V KK 52/03), Orzeczni ctwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa 2004, nr 3, poz. 24; S. Hoc, Glosa do posta nowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r. (V KK 52/03), Orzecznictwo Sądów Polskich 2005, nr 2, poz. 25 k; zob. W. Johann, Wolność wypowiedzi w orzecznictwie Trybu nału Konstytucyjnego, „Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia” 2001, s. 134.
1 6 2 Ja c e k Ja n u sz Mrozek
zakładow e, u pow szechniające p u blikacje periodyczne za pomocą druku, w izji, fonii lub innej tech n ik i rozpow szechniania; p rasa obejm uje również zespoły ludzi i poszczególne osoby z ajm u jące się d ziałaln ością d z ie n n ik arsk ą28.
P r a s a w szerokim zn aczen iu je s t in aczej nazyw ana środkam i m asowego kom u nikow ania29. P ojęcie to oznacza in sty tu cje oraz środki kom unikow a n ia służące przekazyw aniu in fo rm acji różnego rodzaju 30. Do nich m ożna zaliczyć gazety i czasopism a, radio, telew izję, agencje prasow e i fotogra- ficzne31 oraz, daw niej, tak że k ro n ik i film ow e; używa się też wobec nich o k re śle n ia „m edia”32.
„M edia” są pojęciem szerokim , dotyczącym p rasy i w szystkich moż liwych środków kom unikow ania, rozw ijającym się wraz z postępem te ch nicznym i naukow ym ; o b ejm u ją środki masowego kom u nikow ania i kom u n ik a cję indyw idualną. M edia to tak że film y, p lakaty , ulotki, k a se ty , płyty itd. Z kolei pojęcie „m ass m ed ia” zaw ęża się do m asow ych środków komu- niko w ania33.
Ze względu n a rodzaj p ercep cji w yróżniam y m ed ia w izualne (prasa, k siążk a), au dialne (radio, ta śm a dźwiękowa), audiow izualne (telew izja) i m u ltim ed ialn e (In te rn e t)34. W spraw ie zakw alifiko w an ia In te rn e tu do mediów Sąd N ajw yższy w ydał orzeczenie, które dotyczyło obow iązku re je s tr a c ji elektron icznych (internetow ych ) dzienników i czasopism , co wywoła ło w iele pytań i d ysku sji35. Je d n a k w edług Ja n u s z a B a r ty i R yszard a M ar kiew icza nie m a d e le g e la t a podstaw i przekonujących ra c ji do nałożenia obow iązku reje stracy jn eg o n a rozpow szechniane przez In te rn e t przekazy, serw isy zbliżone od strony fu n k cjo n aln ej, form alnej i m erytorycznej do p ra sy tra d y cy jn ej36.
28
Art. 7 ust. 2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.); zob. B. Michalski, Terminologiczne problemy przepisów prawa normujących działalność prasy, „Zeszyty Prasoznawcze” 1971, nr 1, s. 18 i n.29
A. Kopff, O pojęciu środków komunikowania masowego, „Zeszyty Prasoznawcze” 1979, nr 2, s. 59 i n.30
Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Wrocław 1976, s. 233.31
J. Adamczyk, M. Kafel, A. Tewiaszew, Dziennikarstwo. Problemy teoretyczne i za gadnienia praktyki, Warszawa 1968, s. 6; M. Szulczewski, Prasa i społeczeństwo, Warszawa 1964, s. 8; M. Kafel, Prasoznawstwo, Warszawa 1969, s. 100 i n.; T. Kupis, Współczesna prasa polska (zarys), Warszawa 1967, s. 4; B. Michalski, Przedruk prasowy w świetle prawa, Kra ków 1972, s. 123; W. Pisarek, Wiedza o komunikowaniu - nazwy i zakres, „Przekazy i Opinie” 1975, nr 1, s. 14 i n.; I. Dobosz, Prawne i doktrynalne pojęcie środków masowego komuniko wania, „Zeszyty Prasoznawcze” 1979, nr 2, s. 54 i n.32
Uchwała nr 19 Rady Ministrów z dnia 17 lutego 1978 r. w sprawie dalszego uspraw nienia informacji dla środków masowego przekazu (MP Nr 5, poz. 21).33
K. Święcka, J.S. Święcki, Dyferencjacje prawne pojęcia „media”, „Roczniki Nauk Praw nych” 2006, nr 1, s. 456 i n.34
A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 1998, s. 42 i n.; C. Mik, Media masowe w euro pejskim prawie wspólnotowym, Toruń 1999, s. 30.35
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r. (IV KK 174/07), Orzecznictwo Sądów Polskich 2008, nr 6, poz. 60.36
J. Barta, R. Markiewicz, Rejestracja e-dzienników i czasopism, „Rzeczpospolita” 2007, nr 236, s. C8.M ed ia m uszą być niezależn e i nie m ogą być poddane rządow ej kontroli, ale nie we w szystkich asp ek tach sw ojej działalności. Ich zad an iem je s t k o n tro la działań władzy, aczkolw iek n ik t ich do tego nie w yznaczał, to ty l ko one są w sta n ie kontrolow ać poczynania rządzących. M edia m a ją tw o rzyć poinform ow aną opinię publiczną, niezbęd ną do w łaściw ego fu n kcjo now ania dem okracji. Tylko obyw atele w p ełn i poinform ow ani o stojących przed nim i m ożliw ościach oraz altern aty w ach i zn a ją cy konsekw en cje swo ich decyzji m ogą podejm ować racjo n aln e decyzje37.
W d em okracji m edia powinny być a re n ą ściera n ia się poglądów, wolnym rynkiem idei, powinny pom agać obyw atelom w dążeniu do prawdy. P raw dy, k tó ra zgodnie z k lasy czn ą te o rią prawdy (por. P laton , A rystoteles, L o cke, K a n t i in ni) głosi zgodność sądu z rzeczyw istością. Sąd to k ażd a myśl, k tó ra zd aje spraw ę z tego, że ta k a ta k je s t albo że ta k a ta k nie je s t 38. W olność słow a realizow an a je s t przez w szystkich obyw ateli, bez w zglę du n a w ykonyw aną przez nich działalność. Szczególnie zaś k o rz y sta ją z tej w olności dziennikarze. W ykonyw anie zawodu d zienn ik arza obejm u je dwa aspekty: przedm iotowy (jako system czynności zawodowych, ta k ich ja k : zb ieran ie, p isan ie, redagow anie, ocen ianie i przygotow yw anie do p u b lik acji m ateriałów prasow ych) i podmiotowy (o k re ślający osoby w ykonujące ten zawód w m iarę m ożliw ości system atyczn ie, czerpiące z tego z a ję cia główne środki u trzy m an ia)39.
S u m m a r y
Legal aspects of the concept of “freedom o f speech”
The subject of this article is legal aspects of the concept of “freedom of speech”. At the beginning of this article, the author explains the concept of freedom of thought, which has a bias towards freedom of speech. He then expands the concept of freedom of speech into freedom of expression (speech), which is expressed in the possibility of freedom to seek, receive, express and disseminate ideas and information through spoken, written or printed word, gestures and works of art. In the next part of the article, the author focuses his attention on press freedom, which implements the right of citizens to reliable (i.e. true), fair, clear, not misleading and responsible information; where the term “press” is defined as all possible ways of communication, developing along with technical and scientific progress. This article allows the reader to become familiar with the terminology related to freedom of speech and freedom associated with other concepts. It is especially useful for journalists seeking to improve their theoretical knowledge.
37 R. Bartoszcze, Rola komunikowania masowego, w: Media a integracja europejska, red. T. Sasińska-Klas i A. Hess, Kraków, s. 23.
38 J. Jabłońska-Bonca, O prawie, prawdzie i przekonywaniu, Koszalin 1999, s. 85. 39 T. Kononiuk, B. Michalski, Problemy prawne zawodu dziennikarskiego, Warszawa 1998, s. 11 i n.
