"La bioetica. Quando la vita comincia e finisce", Xavier Thévenot, Brescia 1990 : [recenzja]

Janusz Królikowski

"La bioetica. Quando la vita comincia

e finisce", Xavier Thévenot, Brescia

1990 : [recenzja]

Collectanea Theologica 62/4, 194-195

X a v i e r T H É V E N O T , L a b io e t ic a . Q u a n d o l a v i t a c o m in c ia e f i n i s c e (tłu m . z fr.), Q u e r in ia n a , B r e s c ia 1990, s. 134. B io e t y k a j e s t z p e w n o śc ią t ą g a łę z ią w ie d z y e ty c z n e j i te o lo g ic z n o m o - m o r a ln e j, k t ó r a n a r o d z iw s z y się w w ie k u X X w p r o w a d z a n a s w w ie k X X I . J e s t św ia d e c tw e m , że w k a ż d e j e p o c e s t a ją p r z e d c z ło w ie k ie m c o r a z to n o w e p r o b le m y m o r a ln e , n a k t ó r e m u s i on d a w a ć o d p o w ie d z ia ln ą , g o d n ą i p o p r a ­ w n ą o d p o w ied ź . B io e t y k a , n a jo g ó ln ie j m ó w ią c , s t a r a się d a ć t a k ą o d p o w ie d ź n a p r o b le m y m o r a ln e z w ią z a n e g łó w n ie z p o c z ą tk ie m ż y c ia lu d z k ie g o o r a z z je g o k o ń c e m — ś m ie r c ią (n ie j e s t je sz c z e do k o ń c a o k re ślo n e , co je s t p r z e d ­ m io te m b io e ty k i). P r o b le m ó w ty c h j e s t b a r d z o d u żo , p o j a w i a j ą się n o w e , a z p e w n o śc ią b ę d z ie ic h z k a ż d y m r o k ie m p r z y b y w a ć . W E u r o p ie Z a c h o d ­ n ie j o r a z w S t a n a c h Z je d n o c z o n y c h lit e r a t u r a z z a k r e s u b io e ty k i je s t b o g a to r e p r e z e n to w a n a , b ę d ą c p r ó b ą o d p o w ie d z i n a n a jn o w s z e p y t a n ia m o r a ln e , w i­ d z ą c j e ja k o s w o is t y „ z n a k c z a s u ” . P r z y k ła d e m c ie k a w e g o , c a ło śc io w e g o , c h o ­ c ia ż b a r d z o zw ię z łe g o , u ję c ia b io e ty k i j e s t k s ią ż k a f r a n c u s k ie g o te o lo g a X . T h é v e n o ta . J e s t on p r o fe s o r e m te o lo g ii m o r a ln e j w I n s ty tu c ie K a t o lic k im w P a r y ż u , z n a n y m z p u b lik a c ji z z a k r e s u e ty k i s e k s u a ln e j. A u to r ro z p o c z y n a o d w s k a z a n ia n a p r o b le m a ty c z n o ść n ie k tó r y c h p r a k ty k k lin ic z n y c h , k tó r y c h d z is i a j się d o k o n u je ; s ą to p r z e d e w sz y st k im p r a k t y k i z w ią z a n e z p r o k r e a c ją i z in te r w e n c ja m i m e d y c z n y m i n a o so b ie u k r e s u ż y ­ cia. P r o b le m a ty c z n o ść ty c h p r a k t y k s t a w ia ta k ż e p y t a n ia d o ty c z ą c e ich m o ­ r a ln o ś c i. A b y s t a ł a się m o ż liw a o d p o w ie d ź n a k o n k r e tn ą p r a k t y k ę k lin ic z n ą , b io e ty k a m u s i w y p r a c o w a ć f u n d a m e n t a ln e z a sa d y , n a k tó r y c h b ę d z ie j ą f o r ­ m u ło w a ć . X . T h é v e n o t f o r m u łu je d w ie g r u p y t a k ic h z a s a d : filo z o fic z n ą i te o ­ lo g ic z n ą . W z a s a d a c h filo z o fic z n y c h p o d k r e ś la , że tr z e b a r o z w a ż a ć o so b ę ja k o c e l; ż e c z ło w ie k m u s i k sz ta łt o w a ć su m ie n ie i sz u k a ć d la n ie g o o św ie c e n ia ; ż e m u s i sz u k a ć z n a c z e n ia z a c h o w a ń i p a m ię t a ć o ich p o d m io to w y m k ie r o ­ w a n iu ; że in te n c ja j e s t w a ż n a , a le n ie w y s t a r c z a do k ie r o w a n ia z a c h o w a n ie m ; ż e z a c h o w a n ia m a ją o d n ie sie n ie w sp ó ln o to w e i że t r z e b a b r a ć n a s e r io c z a s, w k tó r y m ż y je m y . Z a s a d y te o lo g ic z n e , k t ó r e p o w in n a u w z g lę d n ia ć b io e ty k a , w y p r o w a d z a a u to r z p o d sta w o w y c h m is te r ió w z b a w ie n ia : stw o r z e n ia , w c ie ­ le n ia , k r z y ż a i o d k u p ie n ia , z m a r t w y c h w s t a n ia o r a z z e s ła n ia D u c h a Ś w ię ­ teg o . C z ło w ie k z o st a ł stw o r z o n y p r z e z B o g a n a J e g o o b r a z i p o d o b ie ń stw o , m a n a p e łn ia ć z ie m ię i czy n ić j ą so b ie p o d d a n ą , je g o c ia ło z o sta ło o d k u p io n e i m a w ie lk ą w a r to ść , o b ja w ie n ie d o k o n a n e p r z e z k r z y ż i z m a r tw y c h w s ta n ie d o m a g a się in te g r a ln e j i p e łn e j w iz ji c z ło w ie k a (d y s k w a lif ik u je w sz e lk ą n a i­ w n ość), z e sła n ie D u c h a Ś w ię t e g o je s t p o d st a w ą p o s łu s z e ń s tw a K o śc io ło w i i n a ­ d z ie ją n a z n a le z ie n ie p r a w d z iw e j ro z tr o p n o śc i, b y k ie r o w a ć się n ią w ży ciu . D la z b u d o w a n ia p o p r a w n e j b io e ty k i p o tr z e b a ta k ż e , o p r ó c z s fo r m u ło w a ­ n ia z a s a d , n a k tó r y c h m a ją o p ie r a ć się r o z w ią z a n ia sz c z e g ó ło w e , i n t e g r a l ­ n e j o d p o w i e d z i n a p y t a n i e o o s o b ę . W d a lsz e j c z ę śc i r o z w a ż a ń X . T h é v e n o t o m a w ia n ie k tó r e k w e s tie sz c z e ­ g ó ło w e : c z y e m b r io n j e s t o so b ą ; d la c z e g o r o z p a tr y w a ć e m b rio n , j a k r o z p a ­ t r u je się o so b ę ; c z y b y t lu d z k i w śp ią c z c e j e s t je sz c z e o s o b ą ? W śró d z a ­ g a d n ie ń , k tó r y m i z a jm u je się b io e ty k a , je d n y m z n a jw a ż n ie jsz y c h je s t z a ­ g a d n ie n ie p r o k r e a c ji. Z a d a n ie m b io e ty k i je s t z a ró w n o in te r d y s c y p lin a r n e o k r e ś ­ le n ie , c zy m j e s t p r o k r e a c ja , j a k i d z ia ła n ie n a rz e c z w ła ś c iw e g o u s ta w ie n ia w t y m w z g lę d z ie ś w ia d o m o ś c i sp o łe c z n e j. W ła śc iw e r o z u m ie n ie p r o k r e a c ji m a fu n d a m e n t a ln e z n a c z e n ie d la o s ą d u e k sp e r y m e n tó w m e d y c z n y c h z w ią z a n y c h b e z p o śr e d n io z p r o k r e a c ją . P o d o b n ie p o d sta w o w e , j a k o p r o k r e a c ję , je s t d la b io e ty k i p y ta n ie o c ie r p ie n ie o so b y o r a z e u t a n a z ję , a w ię c o k o n ie c ż y c ia lu d z ­ k ie g o i m o ż liw o ść c z ło w ie k a d e c y d o w a n ia o ty m k o ń cu . K s i ą ż k a X . T h e v e n o t a s ta n o w i b a r d z o d o b r e p o d sta w o w e w p r o w a d z e ­ n ie do b io e ty k i; j e j w a r to ś ć w y n ik a z p o d k r e ś le n ia i ja s n e g o s fo r m u ło w a n ia p o d sta w o w y c h z a s a d filo z o fic z n y c h i teo lo g ic z n y c h , n a k tó r y c h m a ją o p ie r a ć s ię r o z w ią z a n ia sz c z e g ó ło w y c h k w e s tii m o r a ln y c h d o ty c z ą c y c h ż y c ia lu d z k ie g o ;

a u t o r u w r a ż liw ia ta k ż e n a in te r d y s c y p lin a r n o ść w b io e ty c e i j e j m e to d a c h . S z c z e g ó ln ie i n t e r e s u ją c y je s t je j w a lo r p r o g r a m o w y ; a u to r z w r a c a u w a g ę n a p r o b le m y z b io e ty k i, k t ó r e p o w in n y z o sta ć sz y b k o p o d ję te d la w ła ś c iw e g o ro z w ią z a n ia w sp ó łc z e sn y c h p r o b le m ó w m o r a ln y c h i p o p ra w n e g o k s z ta łt o w a ­ n ia su m ie ń . P o le k tu r z e m o ż n a ty lk o w y r a z ić z d u m ie n ie , że b io e ty k a je s t t a k u b o g o r e p r e z e n to w a n a w p o ls k im śr o d o w is k u te o lo g ic z n y m . A p r z e c ie ż w P o l­ sc e p r o b le m ó w , k tó r y c h d o ty c z y b io e ty k a , j e s t w c a le n ie m n ie j n iż w A m e ­ ry c e c z y E u r o p ie Z a c h o d n ie j. k s . J a n u s z K r ó l i k o w s k i , R z y m H a n s U r s v o n B a l t h a s a r . F i g u r a e o p e r a , red . K a r l L E H M A N i W a lte r K A S P E R (tłu m . z n iem .), P ie m m e , C a s a le M o n fe ra to 1991, s. 467. H a n s U r s v o n B a l t h a s a r — „ n a jb a r d z ie j w y k sz ta łc o n y c z ło w ie k n a sz e g o w ie k u ” , j a k n a p is a ł o n im H e n ri d e L u b a c . P o st a ć te g o c z ło w ie k a o r a z d z ie ­ ło, k t ó r e g o d o k o n a ł, p o t w ie r d z a ją o p in ię k a r d . H . d e L u b a c a , s t a w i a ją g o w rz ę d z ie n a jw y b itn ie jsz y c h lu d z i K o ś c io ła n a sz e g o w ie k u . S z c z e g ó ln ie z a ­ słu ż y ł się w K o ś c ie le ja k o teo lo g , c h o c ia ż je g o d z ie ło te o lo g ic z n e c z e k a je sz c z e n a p e łn e o d k r y c ie i w łą c z e n ie w te o lo g ic z n e ż y c ie K o ś c io ła . N a jw y m o w n ie j­ sz y m św ia d e c tw e m w ie lk o śc i B a l t h a s a r a ja k o te o lo g a n ie ch b ę d z ie f a k t , że b y ł je d y n y m te o lo g ie m n a sz e g o w ie k u , k t ó r y p o d ją ł się in d y w id u a ln e g o o p r a ­ c o w a n ia sy n t e z y c a łe j te o lo g ii, k t ó r ą d o p ro w a d z ił d o k o ń ca , o p ie r a ją c j ą n a w y p r a c o w a n y m p r z e z sie b ie p la n ie i w y r a ż a ją c w k a te g o r ia c h n ie sp o ty k a n y c h w t a k im s to p n iu d o t e j p o r y w teo lo g ii. W ła śc iw ie , m ó w ią c z a B a lt h a s a r e m , c a łe je g o d z ie ło teo lo g ic z n e , w sz y stk o , c o n a p is a ł, p r z e tłu m a c z y ł i co w y d a ł, j e s t t ą sy n te z ą . P r ó b ę w stę p n e g o p r z y b liż e n ia o so b y i d z ie ła H . U . v o n B a l t h a s a r a p o ­ d ję li K . L e h m a n i W. K a s p e r , je g o p r z y ja c ie le i w sp ó łp ra c o w n ic y . P r z y g o to ­ w a li o n i d o w y d a n ia to m sz k ic ó w n a p is a n y c h p r z e z ró ż n y ch a u to r ó w , k tó r z y p r e z e n tu ją , k im b y ł i cze g o d o k o n a ł s z w a jc a r s k i teo lo g . N a p o c z ą t k u P . H e n r i c i p r z e d s ta w ia b o g a t ą i m ie js c a m i d r a m a ty c z n ą b io g r a f ię B a lt h a s a r a , w k t ó r e j z n a m ie n n e i p r z e w o d n ie w y d a ją się b y ć s ło w a : „O n b y ł d la n a s w sz y stk ic h tro c h ę z b y t w ie lk i” (s. 26). A . M . H a a s p o św ię c a sw ó j s z k ic k sią ż c e B a l t h a s a r a G e s c h ic h t e d e s e s c h a t o l o g i s c h e n P r o b l e m s in d e r m o d e r n e n d e u t s c h e n L i t e r a t u r o r a z , c o się z ty m w ią ż e , sz e ro k o o b e c n ej w je g o d z ie le te o lo g ic z n y m „ te o lo g ii li t e r a t u r y ” . D e c y d u ją c y m m o m e n te m w f o r m a c ji s z w a jc a r s k ie g o te o lo g a b y ło s p o t k a n ie z te o lo g ią p a tr y s ty c z n ą . B a l ­ t h a s a r a ja k o „ te o lo g a te o lo g ii O jc ó w ” p r e z e n tu je C h . K a n n e n g i e s s e r . W a żn y m i sz e ro k o z n a n y m p o le m d z ia ła ln o ś c i B a l t h a s a r a b y ła p r a c a p is a r s k a o r a z w y d a w n ic z a ; j a k w y g lą d a ła i j a k ą k ie r o w a ła się lo g ik ą , p isz e I. B a u m e r .

W ż y c io w y m d z ie le B a l t h a s a r a t r w a łe m ie js c e z a ję ł a A d rie n n e v o n S p e y r , le k a r k a i m is ty c z k a — m . in. w sp ó ln ie z a ło ż y li św ie c k i in sty tu t m is y jn y (W sp ó l­ n o ta św . J a n a ) o r a z w y p r a c o w a li d la n ie g o p r o g r a m d z ia ła n ia i d u c h o w o ść , k t ó r a p o w in n a g o o ż y w ia ć . A n tr o p o lo g ic z n o -m a r y jn e g o d u c h a t e j w sp ó ln o ty u k a z u je A . G . R o te n , a M . G r e in e r r o z m a w ia z C. C a p o l i M . G isi, p r z y ja ­ c ió łk a m i i w sp ó łp r a c o w n ic a m i B a lt h a s a r a , o j e j p o c z ą tk u .

B a l t h a s a r do 1950 r. n a le ż a ł d o T o w a r z y s t w a Je z u s o w e g o — t a p r z y n a le ż ­ n o ść z r o d z iła się w n im i u k sz ta łt o w a ła p o d d e c y d u ją c y m w p ły w e m Ć w ic z e ń d u c h o w n y c h S w . I g n a c e g o L o y o li. Ć w ic z e n ia te, ja k p isz e W. L ö s e r , u c z y n iły g o p r a w d z iw y m sy n e m św . Ig n a c e g o o r a z s ta n o w ią je d e n z k o n sty tu ty w n y c h e le m e n tó w je g o teo lo g ii. P r a w d z iw y m fu n d a m e n t e m t e j te o lo g ii je s t o parcie- je j n a C h r y s tu s ie o r a z w y r a ż e n ie w D u c h u Ś w ię ty m . T o s p r a w ia , że j e s t to r j a k p o d k r e ś la W. T r e i 1 e r, „ te o lo g ia a u te n ty c z n a ” . Isto tn y m r y s e m t e j te o ­ lo g ii je s t z łą c z e n ie j e j — w d u c h u t r a d y c ji K o ś c io ła — ze Ś w ię to ś c ią , o c z y n i p isz e A . S i с a r i.