Telewizja w Grecji
w epoce socjalistycznego snu
Andreasa Papandreu
1
Tomasz Fraszczyk
A
ndreas Papandreu to nie tylko legenda grec-kiej sceny politycznej, lecz takĪe z pewno-Ğcią jeden z najbardziej znanych w Ğwiecie Gre-ków Īyjących w XX wieku. ZaáoĪyciel Ogólno-greckiego Ruchu Socjalistycznego (PASOK, gr.ȆĮȞİȜȜȒȞȚȠ ȈȠıȚĮȜȚıIJȚțȩ ȀȓȞȘȝĮ, Ȇǹ.Ȉȅ.Ȁ.),
wieloletni premier Grecji, hegemon lat 80. i po-áowy 90., który jednak nie ustrzegá siĊ skandali zarówno politycznych, jak i obyczajowych, do dziĞ stanowi jeden z waĪniejszych punktów od-niesienia w dyskusjach o przeszáoĞci i przyszáo-Ğci kraju. Dla jednych bohater i patriota, który pragnąá zapewniü Grekom dobrobyt i poczucie bezpieczeĔstwa socjalnego, dla innych zaĞ – skorumpowany cudzoáoĪnik, który zmarnowaá najlepszą, bo pierwszą, dekadĊ czáonkostwa kraju w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej i moĪliwoĞci, które wówczas staáy przed Atena-mi. W niniejszym tekĞcie zostanie przedstawio-ny niewielki wycinek dziaáaĔ ekipy Andreasa
Papandreu w okresie pierwszej kadencji jego rządów (1981–1985) – ten, który bezpoĞrednio odnosi siĊ do jej postĊpowania wobec najbar-dziej wpáywowego medium pod Akropolem, czyli telewizji2.
Telewizja w okresie pierwszej
kadencji rz
ądów socjalistów:
pocz
ątek zmian
Reforma greckich mediów paĔstwowych, od wielu lat ostro krytykowanych przez socjali-stów, zajĊáa istotne miejsce w programie wy-borczym ich partii3. Andreas Papandreu
twier-dziá, Īe konserwatyĞci uczynili z ERT „organ partyjnej propagandy i prania mózgu, który informuje wyáącznie o dziaáaniach rządu, a re-lacje z przekazywania do uĪytku nowych base-nów i niekoĔczące siĊ oĞwiadczenia ministrów zastĊpują tu waĪne, acz niewygodne dla wáadzy tematy, szczelnie wypeániając czas programów
1 Tekst jest fragmentem pracy doktorskiej autora nt. Radiofonia i telewizja w Grecji. Ewolucja mediów
audio-wizualnych w modelu Ğródziemnomorskim, która zostaáa nagrodzona w VII edycji konkursu „Studiów Medioznaw-czych” na pracĊ doktorską z zakresu nauk o mediach.
2 Zob. teĪ D. Hallin, P. Mancini, Systemy medialne. Trzy modele mediów i polityki w ujĊciu porównawczym,
Kraków 2007, s. 21–45 oraz Ȉ. ȆĮʌĮșĮȞĮıȩʌȠȣȜȠȢ, ȆȠȜȚIJȚțȒ țĮȚ ȂȂǼ. Ǿ ʌİȡȓʌIJȦıȘ IJȘȢ ȃȩIJȚĮȢ ǼȣȡȫʌȘȢ, ǹșȒȞĮ 2004, s. 37–79.
3 Krótkie, skáadające siĊ z jednego sáowa hasáo tej kampanii uĪyte przez PASOK: „Zmiana” (oraz jego liczne
parafrazy i rozwiniĊcia, np. „PASOK dla zmiany”, „Rządy zmiany”, „Nadchodzi zmiana”, „PASOK w rządzie, naród u wáadzy”, „Naród pragnie zmian, a PASOK moĪe jej dokonaü” itp.) przeszáo do historii greckiej polityki.
Telewizja w Grecji w epoce
socjalistycznego snu Andreasa
Papandreu
informacyjnych”4. WĞród konkretnych zarzutów
stawianych nadawcy i sposobowi jego organiza-cji lewicowy kandydat na premiera wymieniaá m.in. bezpoĞrednią zaleĪnoĞü zarządu i dyrekcji poszczególnych dziaáów Þ rmy od czynników politycznych, czy teĪ kryptoreklamĊ prorządo-wej prasy w audycjach publicystycznych. Pro-ponowaá utworzenie niezaleĪnej rady dziennika-rzy, odpowiedzialnej za ksztaátowanie ramówek
w radiu i telewizji oraz dokonującej selekcji tematów odnoszących siĊ do polityki, a takĪe – analogicznej rady twórców, budującej ofertĊ kulturalną ERT. Ponadto Papandreu stanowczo opowiadaá siĊ za wprowadzeniem caákowitego zakazu emisji reklam, nazywając je „Ğmieciami zanieczyszczającymi eter”, które reprezentują interesy miĊdzynarodowych korporacji dziaáają-cych na szkodĊ niezaleĪnoĞci kraju5.
4 Greccy politycy (i chyba nie tylko greccy) do dziĞ bardzo lubią wystĊpowaü w telewizji na tle oddawanych
wáaĞnie do uĪytku inwestycji publicznych.
5 Kwestia zagroĪenia opanowaniem Grecji przez miĊdzynarodowe grupy kapitaáowe i obce koncerny byáa
jed-nym z gáównych tematów podnoszonych przez PASOK w kampanii wyborczej 1981 roku, a zasadniczym postulatem wynikającym z powyĪszej diagnozy uczyniono sprzeciw wobec realizacji umowy akcesyjnej ze Wspólnotami Euro-pejskimi na warunkach wynegocjowanych przez Nową DemokracjĊ w 1979 roku. Zob. teĪ J. Bonarek i in., Historia Grecji, Kraków 2005, s. 633.
Fot. 1. Historyczny przedwyborczy wiec PASOK, Ateny, 15 X 1981 r. Na stoáecznych ulicach pomiĊdzy placami Syntagma (Konstytucji) i Omonia (Zgody) zgromadziáy siĊ wówczas setki tysiĊcy zwolenni-ków Andreasa Papandreu, które trzy dni póĨniej przyczyniáy siĊ do wielkiego wyborczego zwyciĊstwa
Zgodnie z oczekiwaniami, przeprowadzone 18 paĨdziernika 1981 roku wybory parlamentar-ne wyraĨnie wygraá socjalistyczny PASOK, ob-sadzając 174 mandaty w Izbie Deputowanych, które mu zapewniáy komfortową wiĊkszoĞü. Pokonana Nowa Demokracja musiaáa zadowo-liü siĊ 113 fotelami, a skáad Izby uzupeániaáa Komunistyczna Partia Grecji z 13 posáami6.
Nowy premier Andreas Papandreu pierwsze-go zagranicznepierwsze-go wywiadu, transmitowanepierwsze-go przez ERT, udzieliá amerykaĔskiej sieci NBC, „skáadając wiele rozbudzających duĪe nadzieje obietnic”, ale i „robiąc dobre wraĪenie dziĊki wywaĪonym, rzeczowym odpowiedziom, które wywoáywaáy wĞród widzów poczucie ogólnego zadowolenia”7.
TuĪ po zaprzysiĊĪeniu nowy gabinet przy-stąpiá do zmian w obszarze mediów elektro-nicznych. Politycy PASOK niedwuznacznie sugerowali, Īe bĊdą one gáĊbokie, gdyĪ, jak stwierdziá jeden z bliskich wspóápracowników Papandreu, „obecnie nawet operatorzy kamer w ERT otwarcie popierają Nową DemokracjĊ”8.
Prezesem nadawcy paĔstwowego mianowano dziennikarza Jorgosa Romeosa; postawiono przed nim zadanie niezwáocznego wykonania zapisów ustawy medialnej z 1975 roku w kwe-stii wáączenia wojskowej telewizji YENED do struktur ERT, który to proces zostaá skutecznie zamroĪony w poprzedniej kadencji parlamentu dziĊki staraniom sympatyzującej z armią zacho-wawczej frakcji konserwatystów9.
Wbrew zapowiadanej przez Papandreu kon-cepcji odpolitycznienia mediów paĔstwowych w gáównym gmachu ERT szybko pojawili siĊ partyjni nominaci o „bliĪej nieokreĞlonych
6 TamĪe.
7 Por. Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ, ǹșȒȞĮ 2008, s. 102. 8ī. ǻȐȝʌĮıȘȢ, ȉȘȞ İʌȠȤȒ IJȘȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ, ǹșȒȞĮ 2002, s. 184.
9 W áonie rządzącego ugrupowania PASOK rycháo pojawią siĊ wątpliwoĞci co do kierunku dalszego
przeksztaá-cania stacji YENED; szczegóáy – w dalszej czĊĞci tekstu. Historia mediów wojskowych w Grecji siĊga czasów wojny domowej z lat 1946–1949.
Fot. 2. Pierwsza strona ateĔskiego dzienni-ka „Kathimerini” z 19 X 1981 r. informuj ą-ca o wyborczym zwyciĊstwie PASOK. Na zdjĊciach: w górnym rzĊdzie od lewej Jeorjos Rallis, szef Nowej Demokracji, oraz Andreas Papandeu, zaáoĪyciel i lider PASOK; na dole Konstantinos Karamanlis, twórca demokracji greckiej po 1974 roku, zaáoĪyciel partii Nowa Demokracja, w latach 1980–1985 oraz 1990–1995 prezydent Republiki
obowiązkach”, których z przekąsem nazywano „zielonymi straĪnikami”10. Nie kryli oni wcale
bliskich związków z lewicową wáadzą, a nowy dyrektor telewizji, Nikos Alewras, prywatnie bratanek wybranego po paĨdziernikowych wy-borach przewodniczącego Izby Deputowanych Janisa Alewrasa, bez ogródek przyznawaá, Īe czuje siĊ „komisarzem socjalistycznego rządu”11.
Premier Papandreu nie dostrzegaá sprzecznoĞci miĊdzy swoją wczeĞniejszą krytyką poczynaĔ Nowej Demokracji i przedwyborczymi zapowie-dziami a powyborczym stanem faktycznym, t áu-macząc, Īe „nasz socjalistyczny sen nie ziĞci siĊ nigdy, jeĞli partia nie zapewni sobie kontroli nad strukturami paĔstwa, które powinny zacząü pra-cowaü na rzecz obiecywanych przez nas zmia-n”12. MoĪna stwierdziü, Īe zarówno na poziomie
retoryki, jak i przede wszystkim konkretnych dziaáaĔ PASOK nie opará siĊ pokusie politycznej instrumentalizacji ERT i próbie wykorzystania nadawcy w procesie realizacji „socjalistycznego snu”, traktując media jako waĪną czĊĞü wybor-czych zdobyczy.
Nowy dyrektor programowy ERT Wasilis Wasilikos13 przystąpiá do energicznych zmian
w ofercie nadawcy paĔstwowego14. Jego
pierw-sza decyzja doprowadziáa do zdjĊcia z anteny najpopularniejszego zagranicznego serialu te-lewizyjnego w Grecji – amerykaĔskiego „Dal-las”. Jej motywy byáy wyáącznie ideologiczne
i wpisywaáy siĊ wyraĨnie w antyamerykaĔską, czy teĪ szerzej – antyzachodnią retorykĊ PA-SOK. ZastrzeĪenia wobec serialu dotyczyáy piĊtnowanej przez socjalistów przy róĪnych okazjach popkulturowej promocji konsump-cjonizmu, którego jedynymi beneÞ cjentami miaáy byü wielkie korporacje, czĊsto wywo-dzące siĊ z USA15. Po masowych protestach
zdenerwowanych widzów Wasilikos wycofaá zakaz emisji „Dallas”, ale jednoczeĞnie zapo-wiedziaá powoáanie „okrągáego stoáu” do ak-sjologicznej oceny przekazu zawartego w za-chodnich produkcjach telewizyjnych16.
10 Zielony do dziĞ jest kolorem symbolizującym partiĊ PASOK. Por. Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ
IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 103. WiĊcej o „zielonych straĪnikach” i tworzonej przez nich Zielonej Gwardii zob. J. Bo-narek i in., Historia Grecji…, dz. cyt., s. 636–637.
11ī. ǻȐȝʌĮıȘȢ, ȉȘȞ İʌȠȤȒ IJȘȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ..., dz. cyt., s. 177.
12 Za: Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 103.
13 Znany lewicujący pisarz, autor m.in. wydanej w Polsce powieĞci Z, ostro oceniającej sytuacjĊ polityczną
w Grecji przed wojskowym zamachem stanu z 1967 r. (wyd. polskie Czytelnik, 1976 r.).
14 Przedstawione niĪej zmiany w koncepcji funkcjonowania i polityki programowej telewizji obejmowaáy
rów-nieĪ nadawcĊ wojskowego YENED, którego wciąĪ jeszcze konsekwentnie przygotowywano do poáączenia z ERT, stopniowo integrując poszczególne piony zarządzania.
15 Stąd takĪe wynikaá cháodny stosunek Andreasa Papandreu do reklam telewizyjnych.
16 Ostatecznie „Dallas” otrzymaáo staáe zezwolenie na dalszą emisjĊ, za czym opowiadaá siĊ m.in. Rowiros Manthulis
doradzający Wasilikosowi. Na antenach ERT i YENED utrzymaáy siĊ ponadto amerykaĔskie „Dynastia”, „Statek miáoĞci”, czy brytyjski „Dobrze, panie ministrze”. Zob. teĪ Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 103.
Fot. 3. Andreas Papandreu triumfuje. Ateny, X 1981 r.
Z surową oceną dyrektora spotkaáy siĊ nie tylko Þ lmy i seriale zagraniczne, lecz takĪe dzieáa krajowe. Wasilikos, po doĞwiadczeniach z „Dal-las”, nie odwaĪyá siĊ szybkim ciĊciem usunąü z ramówki wszystkich nieprzystających, we-dáug niego, do socjalistycznej wizji przestrzeni publicznej, lansowanej przez PASOK produkcji ERT i YENED, gdyĪ widzowie darzyli je sym-patią. Proces korygowania oferty w zakresie juĪ nadawanych audycji rozáoĪyá zatem na dáuĪszy okres17, a tymczasem w pierwszej kolejnoĞci
za-blokowaá czĊĞü nowych projektów zatwierdzo-nych juĪ przez poprzedni zarząd, które dopiero przygotowywano do emisji18. JednoczeĞnie
zo-staá zwiĊkszony budĪet przeznaczony na realiza-cjĊ scenariuszy zaakceptowanych przez obecną dyrekcjĊ, co w zamyĞle miaáo wpáynąü pozytyw-nie na jakoĞü oferty. Aby zwiĊkszyü dynamikĊ anteny oraz zmobilizowaü twórców do czĊst-szego zgáaszania ĞwieĪych pomysáów, Wasilikos wprowadziá maksymalną liczbĊ odcinków z ja-kiej mogáy siĊ skáadaü nowe seriale telewizyjne, ustalając ją na 13.
NaleĪy zaznaczyü, Īe juĪ od poáowy lat sie-demdziesiątych PASOK intensywnie domagaá siĊ wyrzucenia z telewizji pracowników, któ-rych politycy tej partii uznawali za skompromi-towanych w okresie wojskowej dyktatury. Po przejĊciu przez lewicĊ wáadzy w mediach paĔ-stwowych ten postulat zacząá byü realizowany w praktyce, a do postaci niepoĪądanych doáą-czyli takĪe ci, którzy rozpoczĊli pracĊ w me-diach po 1974 roku, ale doczekali siĊ etykiety prawicowców. „W krĊgach decyzyjnych ERT powstaáa niepisana czarna lista producentów,
twórców, aktorów i przedstawicieli innych za-wodów, dla których drzwi radia i telewizji zo-staáy zamkniĊte. (…) Na ich miejsce przyjĊto nowych pracowników, z których wiĊkszoĞü na-leĪaáa do PASOK lub posiadaáa nieoÞ cjalne re-komendacje czáonków tej partii”19. Tego rodzaju
posuniĊcia personalne, jak moĪna domniemy-waü, animowane przez opisanych wyĪej „zie-lonych straĪników”, siáą rzeczy przyspieszaáy gruntowną przebudowĊ oferty programowej we wszystkich obszarach produkcji telewizyjnej.
Polityka programowa telewizji
socjalistycznego snu: Þ lmy i seriale
Pierwszą stworzoną od podstaw audycją, która pojawiáa siĊ na antenie greckiej telewizji zarzą-dzanej przez ekipĊ z nadania PASOK, byá ma-gazyn reporterski zatytuáowany, nomen omen, „Reporterzy”. Jego koncepcja nawiązywaáa do polityki zbliĪania nadawcy publicznego do zwy-káych ludzi i ich problemów ogáoszonej jeszcze przez Rowirosa Manthulisa, dyrektora general-nego ERT za czasów rządów konserwatystów; magazyn zadebiutowaá w grudniu 1981 roku. W kwietniu 1982 roku widzowie ERT obejrzeü mogli premierĊ pierwszego serialu zrealizowane-go pod nadzorem Wasilisa Wasilikosa, zatytu áo-wanego „Lawreotika”20. Scenariusz dzieáa zostaá
oparty na prawdziwych wydarzeniach z koĔca XIX wieku, gdy attyccy robotnicy táumnie prote-stowali przeciwko eksploatowaniu greckich záóĪ metali przez zagraniczne koncerny wydobyw-cze. Protesty zwieĔczyá strajk górników w 1896 roku, który bywa uznawany za początek maso-wego ruchu robotniczego w Grecji21. Nic zatem
17 Z pierwszymi, wytypowanymi do likwidacji serialami telewidzowie poĪegnali siĊ juĪ w grudniu 1981 roku. 18 Interesujące, Īe wiele odrzuconych przez Wasilikosa na początku lat osiemdziesiątych scenariuszy seriali
zo-stanie przejĊte dziesiĊü lat póĨniej przez wchodzące na rynek telewizje komercyjne, zdobywając duĪą popularnoĞü.
19 Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 104.
20 Tytuá ten pochodzi od sáowa Laurion – nazwy regionu geograÞ cznego w Attyce; w wolnym táumaczeniu
ozna-cza „sprawy laurioĔskie”.
21 WiĊcej na temat spoáeczno-ekonomicznego táa fabuáy omawianego serialu: J. Bonarek i in., Historia Grecji…,
dziwnego, Īe wáadze ERT, odwoáując siĊ do pro-gramu socjalistycznej zmiany Andreasa Papan-dreu siĊgnĊáy po ten wáaĞnie temat, jako swego rodzaju credo i symboliczny wyznacznik nowej polityki programowej nadawcy.
Po upáywie kilku miesiĊcy od wyborów zostaáy wyklarowane ideologiczne cele pod hasáem „socjalizm, prowincja, kobieta”, któ-re miaáy przyĞwiecaü dziaáalnoĞci „zielonych” mediów paĔstwowych. Po pierwsze, zakáadano aktywną rolĊ ERT w zwalczaniu spoáecznego ucisku, m.in. za pomocą nacechowanego poli-tycznie, perswazyjnego przekazu w publicysty-ce i rozrywpublicysty-ce; po drugie, planowano poáoĪyü wiĊkszy nacisk na prezentowanie problemów greckiej prowincji oraz inicjowanie dyskusji na rzecz zrównowaĪonego rozwoju kraju22;
po trzecie, zapowiadano zaangaĪowanie siĊ nadawcy po stronie Ğrodowisk feministycznych walczących o równe prawa obu páci i wywróce-nie patriarchalnego modelu rodziny. Ten ostatni punkt uzyskaá silne wsparcie Īony premiera, Margarity Papandreu, która doprowadziáa do rozszerzenia zarządu ERT o przedstawicielkĊ lewicowej Greckiej Unii Kobiet23.
Najpopularniejszym serialem telewizyjnym w okresie pierwszej kadencji rządów PASOK byáy „DĨwiĊki jutrzenki”, które zadebiutowaáy na antenie ERT w styczniu 1983 roku. Produkcja opowiadaáa o Īyciu i dziaáalnoĞci wykonawców miejskiej muzyki ludowej rembetiko w okresie od lat trzydziestych do szeĞüdziesiątych XX wieku. W serialu przedstawiono pasjonującą drogĊ, jaką przebyli miejscy grajkowie jako grupa spoáeczna – od zakazanych szynków w podupadáych dziel-nicach wielkich metropolii, gdzie narodziá siĊ ten muzyczny styl, i miana „typów spod ciemnej gwiazdy”, do opracowaĔ naukowych uznających
rembetiko za waĪny element wspóáczesnej
kul-tury narodowej, a jego wykonawców – za depo-zytariuszy i Ğwiadków trudnych greckich losów na przestrzeni kilku ostatnich dziesiĊcioleci. Za-równo w gáównych, jak i epizodycznych rolach wystąpiáo wielu znanych i lubianych wówczas aktorów, którym muzycznie i tanecznie towa-rzyszyáy grupy specjalizujące siĊ w rembetiko. O wielkim sukcesie tego dzieáa Ğwiadczyá fakt, Īe mimo początkowych oporów dyrekcja ERT, pod naciskiem widzów oraz czynników politycz-nych, wyraziáa zgodĊ na nakrĊcenie drugiej serii „DĨwiĊków jutrzenki”.
Polityka programowa telewizji
socjalistycznego snu:
audycje informacyjne
Choü w kampanii wyborczej dziaáacze PASOK, na czele z Andreasem Papandreu, wiele mówili o skrajnej instrumentalizacji mediów pa Ĕstwo-wych oraz cenzurze gáĊboko ingerującej w treĞü programów informacyjnych, a takĪe obiecywali zasadniczą zmianĊ tej sytuacji, to nadspodzie-wanie szybko okazaáo siĊ, Īe zmiany, owszem, nastąpią, ale jedynie w zakresie ideologiczne-go przeorientowania poszczególnych redakcji. Pierwszym zwiastunem nowych czasów i ten-dencji w serwisach ERT byáo caákowite prze-milczenie wprowadzenia przez komunistyczną dyktaturĊ stanu wojennego w Polsce 13 grud-nia 1981 roku. Jak zauwaĪyá jeden z greckich badaczy mediów, „deklaracje i pomysáy doty-czące utworzenia niezaleĪnej, pluralistycznej telewizji, wzorowanej choüby na BBC, zostaáy porzucone rychlej, aniĪeli ktokolwiek oczeki-waá. W ich miejsce pojawiáa siĊ nowa odsáona mediów partyjnych, caákowicie zaleĪnych od ugrupowania sprawującego wáadzĊ”24. Gáówne
22 Wspomniany wyĪej nowy magazyn „Reporterzy”, czy teĪ utrzymany na antenie nadawcy paĔstwowego i
roz-wijany cykl „ERT w póánocnej Grecji”, to przykáady audycji przybliĪających problematykĊ obszarów wiejskich, maáych miasteczek itp.
23 Por. Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 105. 24 Ȉ. ȆĮʌĮșĮȞĮıȩʌȠȣȜȠȢ, ǹʌİȜİȣșİȡȫȞȠȞIJĮȢ IJȘȞ IJȘȜİȩȡĮıȘ, ǹșȒȞĮ 1996 s. 242.
wydania wiadomoĞci w obu kanaáach niezwy-kle skrupulatnie informowaáy o poczynaniach rządu, a premier Papandreu „wystĊpowaá w te-lewizji czĊĞciej niĪ na forum parlamentu”25.
Politykom Nowej Demokracji i komunistom umoĪliwiono wprawdzie swobodne prezento-wanie swoich poglądów w sprawach bieĪących, jednak ich oĞwiadczenia z zasady podsumowy-wano ripostą strony rządowej26, co mogáo
wy-woáywaü wraĪenie, Īe to rolą rządu jest recen-zowanie poczynaĔ opozycji, a nie na odwrót.
NowoĞcią w ofercie informacyjno-publicy-stycznej ERT byáy programy typu talk-show, re-alizowane w dynamicznej, atrakcyjnej dla widza formie, niestroniącej od elementów rozrywko-wych. JuĪ w 1982 roku na antenie paĔstwowego nadawcy zadebiutowaáy dwie propozycje: „Mów swobodnie” i „Otwarte karty”, jednak wbrew rozbudzającym duĪe nadzieje tytuáom nie byáy one wolne od politycznych stygmatów. Prowa-dzący je dziennikarze dopuszczali nieskrĊpo-waną dyskusjĊ na tematy historyczne, nawet te, które wciąĪ dzieliáy spoáeczeĔstwo greckie (np. okupacja, wojna domowa), starając siĊ nie wy-chodziü poza wyznaczoną im rolĊ moderatora; gorzej, gdy debata dotykaáa problemów aktual-nych, z którymi zmagaá siĊ rząd PASOK – wów-czas konsekwentnie kierowano rozmowĊ w stro-nĊ konkluzji korzystnych dla socjalistów27.
Wypada stwierdziü, Īe wieloletni pobyt na Zachodzie nauczyá Andreasa Papandreu, Īe komunikowanie siĊ ze spoáeczeĔstwem
i kreowanie wáasnego wizerunku za poĞred-nictwem mediów elektronicznych jest nie-odzownym elementem skutecznego uprawiania polityki28. Niestety, w Ğlad za tą wiedzą, oraz
wynikającą z niej aktywnoĞcią premiera i jego wspóápracowników w radiu i telewizji, nie poszáy stosowne rozwiązania prawne, tudzieĪ dziaáania praktyczne, które zapewniaáyby fak-tyczne otwarcie ERT na wszystkie Ğrodowiska i nurty ideologiczne w bardzo przecieĪ pod tym wzglĊdem zróĪnicowanej Grecji. Przeciwnie, tendencja do podporządkowywania nadawcy paĔstwowego partykularnym interesom rządzą-cego ugrupowania PASOK nie byáa sáabsza niĪ w przypadku konserwatystów. Co wiĊcej, warto pamiĊtaü, Īe ci drudzy, za sprawą Konstantinosa Karamanlisa, przez pewien czas po wygranych w 1974 roku wyborach utrzymywali swego rodzaju równowagĊ miĊdzy popieranym przez zachowawcze struktury partyjne prawicowym prezesem telewizji Lampsasem a centrowym, bezpartyjnym dyrektorem generalnym Man-thulisem, polecanym przez sympatyzującego z lewicą reĪysera Michalisa Kakojanisa29, co
znajdowaáo odbicie w miejscami caákiem barw-nej ofercie programowej30. SocjaliĞci natomiast
od początku swych rządów zdecydowali siĊ na spójną ideologicznie, bezkompromisową poli-tykĊ w stosunku do mediów elektronicznych, Ğwietnie zobrazowaną sáowami premiera Pa-pandreu podkreĞlającymi rolĊ mediów w reali-zacji socjalistycznego snu31.
25 TamĪe, s. 143.
26 Por. Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 110. 27 TamĪe.
28 Profesjonalizacja kampanii wyborczych PASOK oraz wywiady dla zagranicznej prasy to dobre przykáady
obrazujące medialną ĞwiadomoĞü socjalistycznego przywódcy.
29 Twórca m.in. sáynnego Þ lmu „Grek Zorba” (1964 r.) z Anthonym Quinnem w roli gáównej.
30 Vide gorące dyskusje o audycjach ERT na áamach zarówno lewicowej, jak teĪ prawicowej prasy w II poáowie
lat siedemdziesiątych XX wieku. Opisywany stan rzeczy, wynikaá gáównie z frakcyjnych sporów wewnątrz Nowej Demokracji (popierana przez armiĊ grupa zachowawcza oraz zbliĪeni do premiera Karamanlisa centryĞci), a nie ze szczególnej troski o zachowanie pluralizmu.
31 PASOK w 1981 roku byá partią bardziej zwartą wewnĊtrznie niĪ Nowa Demokracja w latach 1974–1977, co
Kres telewizji si
á zbrojnych
Wraz z przystąpieniem Grecji do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1 stycznia 1981 roku) kwestia podporządkowania stacji YENED Mi-nisterstwu Obrony Narodowej oraz obecnoĞü w jej wáadzach zawodowych Īoánierzy staáy siĊ przedmiotem krytyki Brukseli, zadziwionej ist-nieniem owego specyÞ cznego, z punktu widze-nia zachodnich standardów, elementu greckiego áadu medialnego. Sygnaáy z zagranicy umocniáy polityków PASOK w przekonaniu o konieczno-Ğci natychmiastowej likwidacji YENED, jednak po jesiennych wyborach 1981 roku okazaáo siĊ, Īe wbrew zapowiedziom socjaliĞci nie mieli uzgodnionej koncepcji odebrania armii wpáywu na telewizjĊ. Rowiros Manthulis, który znalazá siĊ w grupie doradców PASOK w sprawach mediów elektronicznych, sugerowaá rozwiąza-nie najszybsze i najprostsze, tudzieĪ respektu-jące istniejący porządek prawny, a mianowicie wydanie przepisów wykonawczych do tzw. „ustawy Lambrijasa” z 1975 roku, zakáadającej fuzjĊ YENED z paĔstwowym ERT32. Pomysá
napotkaá jednak na duĪy opór ze strony wpáy-wowych polityków z otoczenia premiera Pa-pandreu, którzy nawet nie dopuszczali do siebie myĞli, Īe ich partia mogáaby skorzystaü z do-robku prawnego konserwatystów w tak istotnej sprawie, jak budowa socjalistycznych mediów. Innych powaĪnych propozycji Ğrodowiska eks-perckie zbliĪone do socjalistów nie zgáaszaáy, a prawicowa prasa dworowaáa sobie z lewicy, która od kilku lat Īądaáa likwidacji YENED, a gdy doszáa do wáadzy, to rozáoĪyáa rĊce33.
Opisana wyĪej patowa sytuacja ulegáa zmianie póĨną jesienią 1982 roku, przy okazji
parlamentarnych prac nad ustawą o reorgani-zacji ministerstwa – UrzĊdu Prezydium Rządu. PrzyjĊte zostaáy wówczas zapisy, które caáko-wicie odbiegaáy zarówno od wizji losów tele-wizji YENED nakreĞlonej w 1975 roku, jak i póĨniejszych rozwaĪaĔ w tym zakresie. Na ich mocy nadawca wojskowy ulegaá przeksztaá-ceniu z instytucji bĊdącej czĊĞcią Siá Zbrojnych w przedsiĊbiorstwo uĪytecznoĞci publicznej podlegáe UrzĊdowi Prezydium Rządu, który obejmowaá peáną kontrolĊ nad administracją i Þ nansami Þ rmy. Szef tego UrzĊdu (zarazem czáonek Rady Ministrów) nominowaá ponadto 5-osobowy zarząd nowej instytucji; do historii przechodziáa nazwa YENED, zastąpiona przez ERT-2, czyli drugi kanaá telewizji greckiej34.
Instytucją najbardziej osáabioną w wyniku likwidacji YENED byáa grecka armia, która straciáa kontrolĊ nad podmiotami tworzącymi dotąd system mediów wojskowych, i gáoĞno protestowaáa przeciwko wprowadzanej refor-mie. Jeden ze Ğwiadków omawianych wyda-rzeĔ, który przyjąá w owym czasie propozycjĊ przejĞcia z ERT-1 do ERT-2, wspominaá po la-tach: „(…) Gdybym wiedziaá, z jaką wrogoĞcią mundurowi zareagują na odebranie im telewi-zji, to nie zgodziábym siĊ tak od razu na podjĊ-cie nowego wyzwania”, mając na myĞli presjĊ i negatywną kampaniĊ rozpoczĊtą w sympaty-zującej z wojskiem prasie, wymierzoną w ludzi, którzy pojawili siĊ w 1982 roku w zreformo-wanej stacji”35. Kosztem siá zbrojnych
wzmoc-nieniu w ukáadzie rządowo-medialnym ulegáa pozycja UrzĊdu Prezydium Rządu, który do po-siadanego juĪ wpáywu na obsadĊ wáadz ERT-1 doáączyá kontrolĊ nad ERT-2.
32 Jak wspomniano, bezpoĞrednio po wyborach z 1981 roku tĊ wáaĞnie koncepcjĊ realizowano w kierownictwie
ERT.
33 Por. Ȉ. ǺĮȜȠȪțȠȢ, ǿıIJȠȡȓĮ IJȘȢ İȜȜȘȞȚțȒȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ…, dz. cyt., s. 111.
34 Ustawa A.ȃ. 1288/1982. W tym samym akcie dokonano takĪe zmiany nazwy dotychczasowej ERT na ERT-1.
NaleĪy zwróciü uwagĊ, iĪ mimo stworzonej w ten sposób identyÞ kacji sugerującej instytucjonalne powiązanie ERT-1 i ERT-2, nadawcy ci wciąĪ pozostawali caákowicie niezaleĪni od siebie. Zob. teĪ tabela na str. 77.
Telewizja w uk
áadzie politycznym
PASOK: nieudane próby reform
W pierwszym okresie rządów partii socjali-stycznej gáównymi problemami systemu me-diów elektronicznych w Grecji byáy nepotyzm, korupcja oraz káopoty z zasiĊgiem i ujednolice-niem krajowej tablicy czĊstotliwoĞci wykorzy-stywanych do celów cywilnych. Symbolem ne-potyzmu i wszechobecnych ukáadów towarzy-skich rządzących mediami staáo siĊ utworzone w strukturze PASOK Partyjne Zrzeszenie Arty-stów. Czáonkostwo w tej organizacji stanowiáo nieformalny warunek, konieczny do otrzymy-wania zleceĔ na produkcjĊ audycji i seriali dla ERT, uáatwiając politykom kontrolĊ nad zawar-toĞcią nowych programów. Nie bez znaczenia
byáa takĪe jego uĪytecznoĞü w zakresie odcina-nia od telewizji producentów wspóápracujących z nadawcą paĔstwowym za rządów Nowej De-mokracji. ħródáo korupcji natomiast wypáywa-áo z morza niejasnych procedur przetargowych oraz negatywnej konkurencji36 miĊdzy oboma
instytucjami medialnymi naleĪącymi do paĔ-stwa, których nie zniwelowaáa do koĔca refor-ma z 1982 roku, odbierająca YENED wojsku. W efekcie powstaá system ustawianych przetar-gów i opáacanych komisji kolaudacyjnych za-twierdzających scenariusze do realizacji37. Obaj
greccy nadawcy zmagali siĊ ponadto z proble-mami z objĊciem swym zasiĊgiem terytorium caáego kraju, zwáaszcza regionów póánocnych oraz wysp na Morzu Egejskim38. Spory w nich
36 Konkurencja nie wynikaáa bynajmniej z chĊci staáej poprawy jakoĞci programu, zachĊcania do wspóápracy
naj-lepszych dziennikarzy czy twórców. Motywowana ona byáa wyáącznie wzglĊdami politycznymi i napiĊciami miĊdzy przedstawicielami PASOK (w tym „zielonymi komisarzami”) w ERT a ludĨmi zbliĪonymi do wojska, utrzymują-cymi wciąĪ czĊĞü wpáywów w YENED, zwáaszcza do momentu podjĊcia reformy z 1982 roku. Dziaáania mające na celu w wiĊkszym stopniu zaszkodzenie rywalowi, aniĪeli podnoszenie poziomu wáasnej oferty, skutkowaáy m.in. sáabszymi ocenami audycji wystawianymi przez widzów. DoĞü powiedzieü, Īe w pierwszych dwóch–trzech latach rządów socjalistów niewiele seriali greckich, opartych na oryginalnym scenariuszu, dorównaáo popularnoĞcią pro-dukcjom z lat siedemdziesiątych, mimo licznych prób oraz stopniowego wygaszania pozycji odziedziczonych po konserwatystach. Wysokim ocenom nie sprzyjaá teĪ z pewnoĞcią jednolity ideologicznie przekaz telewizyjny, takĪe w kontekĞcie dzieá fabularnych.
37 Por. ī. ǻȐȝʌĮıȘȢ, ȉȘȞ İʌȠȤȒ IJȘȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ..., dz. cyt., s. 200.
38 Ten problem bĊdzie towarzyszyá greckiej radiofonii i telewizji aĪ do czasów obecnych, wáączając w to proces
cyfryzacji nadawania telewizyjnego.
Tabela 1. Telewizja w Grecji po zmianach w 1982 roku
Kanaá ERT-1 ERT-2
Prawna podstawa
dziaáalnoĞci Ustawa o powoáaniu spóáki akcyjnej pod nazwą Grecka Radiofonia i Telewizja (ERT), 1975 r.
Ustawa o okreĞleniu zakresu kompetencji ministerstwa – UrzĊdu Prezydium Rządu, 1982 r.
Forma organizacji spóáka akcyjna; akcjonariat pod kontrolą
skarbu paĔstwa paĔstwowe przedsiĊbiorstwo uĪytecznoĞci publicznej Instytucja powoáująca
wáadze nadawcy Rada Ministrów (zarząd i prezes zarządu); ministerstwa Þ nansów, komunikacji, Urząd Prezydium Rządu (inne organy nadawcy)
Urząd Prezydium Rządu
ProÞ l informacyjno-kulturalno-rozrywkowy rozrywkowo-informacyjny
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: ustawy o powoáaniu spóáki akcyjnej pod nazwą Grecka Radiofonia i Telewizja (ERT), A.N. 230/1975; ustawy o okreĞleniu zakresu kompetencji ministerstwa – UrzĊdu Prezy-dium Rządu, A.N. 1288/1982; oraz analizy programu obu nadawców.
udziaá miaá brak ujednoliconej tablicy czĊstotli-woĞci cywilnych, a niemaáy chaos w tym obsza-rze pogáĊbiaáo korzystanie przez YENED z czĊ-stotliwoĞci naleĪących do siá zbrojnych.
Po roku 1982 zarysowane wyĪej wady sys-temu mediów elektronicznych w Grecji dostrze-gaáy coraz wyraĨniej wáadze ERT-1. Nietrudno bowiem byáo skonstatowaü, Īe przyjĊta w tym wáaĞnie roku reforma telewizji nie likwidowaáa Ĩródáa patologii, czyli instytucjonalnego podzia-áu nadawców, skupiając siĊ jedynie na szybkim wydarciu YENED spod kurateli ministerstwa obrony i wojska. Tymczasem fuzja, przewidzia-na w ustawie z 1975 roku, wciąĪ pozostawaáa martwym prawem. Na Ğwiąteczno-noworocz-nym spotkaniu w pierwszych dniach stycznia 1984 roku kierownictwo ERT-1 sformuáowaáo komunikat o koniecznoĞci utworzenia jednego paĔstwowego nadawcy radiowo-telewizyjnego tak, aby „w przyszáym roku pracownicy obu kanaáów mogli ĞwiĊtowaü juĪ razem”39.
Ko-munikat przyspieszyá bieg zdarzeĔ w obszarze radiofonii i telewizji: w poáowie stycznia 1984 roku premier Andreas Papandreu ogáosiá powo-áanie nowego ministerstwa bez teki, odpowie-dzialnego za paĔstwowy nadzór nad mediami elektronicznymi, odbierając jednoczeĞnie czĊĞü kompetencji w tym zakresie UrzĊdowi Prezy-dium Rządu. W powszechnej opinii ta decyzja przygotowywaáa strukturalnie RadĊ Ministrów do rycháego poáączenia obu nadawców tym bardziej, Īe politycy PASOK nie zgáaszali ne-gatywnych ocen odnoĞnie do noworocznego oĞwiadczenia szefów ERT-1.
Nowy minister ds. mediów elektronicznych, Anastazjos Peponis, báyskawicznie jednak roz-czarowaá zwolenników fuzji juĪ w pierwszym publicznym wystąpieniu, oĞwiadczając nie-oczekiwanie, Īe otrzymaá jednoznaczne dys-pozycje od premiera, zgodnie z którymi dal-szy rozwój telewizji greckiej miaá siĊ opieraü
na dwóch niezaleĪnych od siebie podmiotach; kaĪdy z nich winien zachowaü osobne redak-cje informacji i publicystyki o zróĪnicowanych zadaniach, a takĪe rozwijaü wáasną ofertĊ roz-rywkową, kulturalną itd. W opinii Peponisa stworzenie jednolitego organizmu, który zmo-nopolizowaáby przestrzeĔ publiczną w Grecji nie sáuĪyáoby pluralizmowi i jakoĞci programu.
Szeroki zakres zmian proponowanych przez ministra Peponisa nie mógá pozostaü bez wpáywu na jego relacje z dotychczasowymi wáadzami obu nadawców oraz ze związkami zawodowymi. Istota jego reformy, czyli spe-cjalizacja rozbudowanych redakcji informacji i szerokie otwarcie anteny „Dwójki” na auto-rów zewnĊtrznych, musiaáa bowiem skutkowaü z jednej strony zwolnieniami pewnej czĊĞci pra-cowników, z drugiej zaĞ – utratą Ğcisáej kontroli kierownictwa ERT-2 nad polityką programową stacji czy teĪ rozszczelnieniem hermetyczne-go ukáadu producenckiego dopuszczonego do kontraktów z telewizją. Nie bez znaczenia byáy takĪe zakusy Peponisa odnoĞnie do stworzenia ujednoliconego prawa w zakresie warunków emisji reklam.
Minister Peponis z pewnoĞcią zdawaá sobie sprawĊ, Īe wnoszone przezeĔ zmiany, przeku-te w projekty konkretnych ustaw kierowanych do parlamentu, naruszają interesy wszystkich gáównych rozgrywających oraz wielu szerego-wych uczestników rynku mediów elektronicz-nych, Dlatego teĪ, obawiając siĊ zorganizowa-nego sabotowania swych dziaáaĔ, w pierwszej kolejnoĞci dąĪyá do powoáania nowych wáadz w obu kanaáach. DziĊki osobistej interwencji premiera Papandreu, który wspará Peponisa, doĞü sprawnie wymieniono niemal caáy za-rząd ERT-1, w tym prezesa. Zdecydowanie trudniejsza wydawaáa siĊ sytuacja w ERT-2, gdzie nie tylko szefostwo, ale teĪ związki za-wodowe stanowczo protestowaáy przeciwko
reformatorskim pomysáom ministerstwa, zaĞ premier tym razem postanowiá stanąü nieco z boku sporu, mając ĞwiadomoĞü, Īe wielu posáów PASOK solidaryzuje siĊ z dyrekcją i pracowniczym aktywem tego kanaáu i nie ma ochoty oddawaü ani jednego pasma programo-wego politykom opozycji lub organizacjom pozarządowym. Ostatecznie, w atmosferze programowego chaosu oraz wzajemnej nie-chĊci i urazów, Peponis dopiąá swego, wyzna-czając nowego prezesa „Dwójki”, choü byáo to pyrrusowe zwyciĊstwo.
WĞród socjalistów narastaáo bowiem na-piĊcie i zniecierpliwienie wywoáane otwartym konß iktem miĊdzy ministrem Peponisem a wáa-dzami i związkowcami ERT-2. Na porządku dziennym byáy wielogodzinne przerwy w pracy dziennikarzy i techników, zdarzaáy siĊ przypad-ki audycji przerywanych w poáowie „ze wzglĊ-du na trudnoĞci techniczne”, opozycyjna prasa publikowaáa materiaáy dokumentujące caáko-wity brak nadzoru nad wydatkowaniem pieni Ċ-dzy, które szerokim strumieniem wyciekaáy do wybranych grup producenckich na podstawie sztucznie zawyĪanych kosztów produkcji za-mawianych programów. Nowo mianowany pre-zes stacji, Jorgos Tsujopulos, nie zdoáaá uspo-koiü nastrojów; premier Papandreu zdawaá siĊ stopniowo cofaü poparcie dla swego dotychcza-sowego faworyta, a struktury partyjne PASOK w parlamencie nadzwyczaj skutecznie bloko-waáy rozwiązania legislacyjne nadesáane przez resort ds. mediów, skazując je na niekoĔczące siĊ dyskusje w komisjach.
Decydująca dla przyszáoĞci Peponisa oka-zaáa siĊ kampania przed wyborami do Parla-mentu Europejskiego, które miaáy siĊ odbyü w czerwcu 1984 roku. W jej trakcie równieĪ doszáo do kilku kompromitujących wpadek, zaliczonych przez prasĊ na konto rządzących
(m.in. opóĨniono o 40 minut gáówne wydanie wiadomoĞci, aby nadaü w nich zmontowane przemówienie premiera Papandreu, przeciwko czemu Peponis stanowczo zaprotestowaá). Spo-wodowaáy one, Īe minister ds. mediów elektro-nicznych uznaá swoją dalszą pracĊ na tym sta-nowisku za bezproduktywną, zwáaszcza w obli-czu powszechnych ĪądaĔ jego dymisji40,
igno-rowania wydawanych przezeĔ poleceĔ, czy teĪ parlamentarnej obstrukcji zgáaszanych ustaw. Rezygnacja Peponisa zostaáa przyjĊta tuĪ po wyborach, a w Ğlad za nią do historii przeszedá powoáany dlaĔ resort, którego kompetencje od-zyskaá Urząd Prezydium Rządu. Po raz kolejny upadá równieĪ plan poáączenia ERT-1 i ERT-2 – zgáoszony tuĪ przed wypáyniĊciem Peponisa postulat najpierw zostaá przezeĔ spostponowa-ny, a po jego odejĞciu tematu juĪ nie podjĊto, co moĪna uznaü za bezpoĞrednią konsekwencjĊ póárocznej kadencji ministra.
Trudno oprzeü siĊ wraĪeniu, Īe zupeánie nie-oczekiwane stworzenie nowego stanowiska mi-nistra ds. mediów elektronicznych, i obsadzenie na nim nikomu nieznanego, niedo Ğwiadczone-go urzĊdnika trzeciego planu, mogáo sáuĪyü obytemu od ponad dwudziestu lat w meandrach wielkiej polityki Andreasowi Papandreu swo-istemu rozeznaniu siĊ w nastrojach panujących wĞród ludzi związanych z telewizją, zwáaszcza w kontekĞcie styczniowego komunikatu dyrek-cji ERT-1 w sprawie postulowanej fuzji dwóch nadawców.
„Sprawa Peponisa” uĞwiadomiáa szefowi rządu, Īe wĞród najbardziej wpáywowych po-lityków jego wáasnej partii nie byáo nikogo, kto opowiadaáby siĊ za jakąkolwiek formą gáĊbszych reform telewizji, zmierzających do jej faktycznego otwarcia na opozycjĊ czy or-ganizacje pozarządowe, a dominującą wciąĪ postawą okazaáo siĊ traktowanie nadawców
40 Peponis nie mógá liczyü na wsparcie konserwatywnej i komunistycznej opozycji, która zarzucaáa mu m.in.
jako waĪnego áupu wyborczego. Nikt ze Ğcisáe-go kierownictwa PASOK nie ująá siĊ bowiem za Anastazjosem Peponisem, gdy ten prosiá o wsparcie w konß ikcie z wáadzami i związ-kowcami w ERT-2, oraz gdy apelowaá o szyb-sze procedowanie nad zmianami ustawowymi w parlamencie. Premier Papandreu musiaá teĪ wiedzieü, chociaĪby przeĞledziwszy losy prezesa Dimitrisa Horna i dyrektora Rowiro-sa ManthuliRowiro-sa za czasów Nowej Demokracji, Īe osoba z zewnątrz, bez silnego polityczne-go umocowania, nie bĊdzie w stanie przeciąü gĊstej sieci opisanych wyĪej towarzyskich i Þ nansowych zaleĪnoĞci w paĔstwowych me-diach, ani teĪ przeáamaü oporu aparatu biu-rokratycznego. Czy zatem istotnie koncepcje ministra Peponisa byáy jedynie prowokacją Papandreu obliczoną na wywoáanie krótko-trwaáego zamieszania, rozpoznania nastrojów? ħródáa nie dają jednoznacznej odpowiedzi, jed-nak sekwencja zdarzeĔ oraz osamotnienie tego pierwszego w kluczowych chwilach wydają siĊ wskazywaü, Īe premier nie zamierzaá rezy-gnowaü z silnie zinstrumentalizowanych me-diów socjalistycznego snu, albo teĪ nie uzyskaá na to zgody najbliĪszych wspóápracowników. Sposób, w jaki szef PASOK rozegraá partiĊ z niedoĞwiadczonym urzĊdnikiem, wpisywaá siĊ ponadto w narastający z biegiem lat, „coraz bardziej despotyczny styl sprawowania [prze-zeĔ] wáadzy. [Papandreu] traktowaá swoich ministrów z lekcewaĪeniem i czĊsto zmieniaá ich decyzje. Dymisjonowaá bądĨ wymieniaá ministrów wedle swojej woli”41. Wszystko to
pozwala sądziü, Īe proreformatorskie sygnaáy wysyáane z kancelarii premiera w pierwszych tygodniach 1984 roku mogáy byü, przynaj-mniej do pewnego stopnia, pozorowane.
Po likwidacji ministerstwa ds. mediów elektronicznych oĞrodek decyzyjny w zakresie
radiofonii i telewizji powróciá do najwyĪszych gremiów partyjnych i rządowych. Nowe kie-rownictwo ERT-1, powoáane w lipcu 1984 roku, nie wysuwaáo Īadnych wáasnych pomysáów reorganizacji nadawców paĔstwowych, ĞciĞle trzymając siĊ linii wyznaczonej przez PASOK, zgodnie z którą do najbliĪszych wyborów par-lamentarnych (jesieĔ 1985 roku) miaáy pano-waü spokój i ideologiczna dyscyplina. Prezes Wasilis Matiopulos obiecywaá wprawdzie, Īe w ciągu stu dni zapewni dziennikarzom atmos-ferĊ swobodnej pracy, jednak ta obietnica nie wyszáa poza sferĊ deklaracji publikowanych w prasie, gdyĪ nie byá on w stanie uwolniü Þ r-my od politycznych dyrektyw, ani teĪ nie pod-jąá w tym kierunku istotnych prób42. W ERT-2
natomiast wciąĪ odczuwano skutki kilkumie-siĊcznego chaosu oraz wspieranej sabotaĪem i strajkami walki z Peponisem, starając siĊ odtworzyü stabilną ramówkĊ. Prezesem stacji pozostaá nominowany przez ministra ds. me-diów elektronicznych Jorgos Tsujopulos, choü po ustąpieniu swego promotora takĪe i on po-zostawaá w caákowitej zaleĪnoĞci od bieĪących decyzji podejmowanych przez partyjnych dy-gnitarzy.
GáĊbszym zmianom w telewizji nie sprzy-jaáa gĊstniejąca atmosfera na scenie politycz-nej. Liderem opozycyjnej Nowej Demokracji zostaá Konstantinos Mitsotakis, który, przy-gotowując partiĊ do zbliĪającej siĊ kampanii wyborczej, problematykĊ rynku mediów umie-Ğciá wĞród gáównych punktów jej programu. O nadawcach zarządzanych przez socjalistów szef konserwatystów nie mówiá inaczej jak tyl-ko „faszystowska telewizja PASOK”, zarzuca-jąc im skrajnie nieobiektywne relacjonowanie poczynaĔ polityków prawicy oraz przesiąk-niĊte lewicową ideologią interpretowanie naj-nowszej historii kraju, noszące, wedáug niego,
41 A. BrzeziĔski, Grecja, Warszawa 2002, s. 212–213.
znamiona prymitywnej propagandy43.
Parla-mentarzyĞci i sympatycy Nowej Demokracji, wspierani przez konserwatywną prasĊ, pod-nosili ponadto kwestiĊ utrudnionego dostĊpu do mediów paĔstwowych dla przedstawicieli ugrupowaĔ opozycyjnych, jak teĪ piĊtnowali szereg konkretnych decyzji wáadz obu kana-áów (np. wydzierĪawienie archiwów ERT-1 prywatnej Þ rmie powiązanej z socjalistami44
czy zawieszenie w obowiązkach, zakoĔczo-ne rezygnacją, dziennikarki radiowej Marii Rezan za zorganizowanie debaty na temat liberalizacji greckiego rynku radiowo-telewi-zyjnego). Partia Mitsotakisa Īądaáa dyskusji na forum Izby Deputowanych, lecz w wyniku braku zainteresowania ze strony lewicowej wiĊkszoĞci przenosiáa protesty na ulice Aten, pikietując gmachy paĔstwowych nadawców (XI–XII 1984 roku).
Mimo napiĊtej sytuacji i wysokiego pozio-mu politycznych emocji w listopadzie 1984 roku podjĊto ponadpartyjne rozmowy w spra-wie ponownego wyboru Konstantinosa Kara-manlisa na urząd prezydenta Grecji. Premier Papandreu początkowo wydawaá siĊ wspieraü ten plan, w efekcie czego, w ramach protestu, do dymisji podaá siĊ dyrektor programowy ERT-1 Wasilis Wasilikos – jedyna osoba ze Ğci-sáego kierownictwa obu anten, która przetrwaáa na stanowisku od koĔca 1981 roku45. Niedáugo
przed upáywem kadencji prezydenta Karamanli-sa, gdy doĞü powszechnie spodziewano siĊ jego
reelekcji, lider PASOK wystąpiá z nieoczekiwa-nym oĞwiadczeniem (9 marca 1985 roku), ogáa-szając, Īe socjaliĞci przedstawią parlamentowi wáasnego kandydata, Christosa Sarcetakisa, i zarazem zapowiadając przeprowadzenie zmian w konstytucji ograniczających dotychczasowe uprawnienia gáowy paĔstwa na rzecz premiera oraz Izby Deputowanych. W obliczu tak zasad-niczej wolty Papandreu, prezydent Karamanlis demonstracyjnie záoĪyá urząd i opuĞciá swoją siedzibĊ 10 marca. W trzeciej turze gáosowania, 30 marca, parlament wybraá Sarcetakisa mini-malną wiĊkszoĞcią jednego gáosu – naleĪące-go do przewodniczącego Izby, co natychmiast
43 Konstantinos Mitsotakis miaá na myĞli m.in. seriĊ wspomnieniowych audycji emitowanych z okazji zbliĪającej
siĊ dwudziestej rocznicy ustąpienia lewicowego rządu Jeorjosa Papandreu (VII 1965 roku), zarzucając ich twórcom idealizowanie intencji ówczesnego premiera, przy jednoczesnym demonizowaniu postawy króla oraz prawicowej opozycji, w tym roli jego samego, jako jednego z jej przywódców. Zob. teĪ Ȉ. ǼȣıIJĮșȚȐįȘȢ, ȉĮ ʌĮȡĮıțȒȞȚĮ İȞȩȢ ʌȡĮȟȚțȠʌȒȝĮIJȠȢ IJȠ ȠʌȠȓȠ ȐȞȠȚȟİ IJȠȞ įȡȩȝȠ ȖȚĮ IJȘ įȘȝȠțȡĮIJȓĮ ȝȑıȦ ȝȚĮȢ... įȚțIJĮIJȠȡȓĮȢ, http://www.tovima.gr/poli-tics/article/?aid=124233 [dostĊp: 2.06.2012].
44 Por. ī. ǻȐȝʌĮıȘȢ, ȉȘȞ İʌȠȤȒ IJȘȢ IJȘȜİȩȡĮıȘȢ..., dz. cyt., s. 204. 45
Konß ikt miĊdzy Karamanlisem a Wasilikosem siĊgaá lat szeĞüdziesiątych XX wieku, gdy ten drugi opubliko-waá wspominaną juĪ wyĪej powieĞü pt. Z. PoĞrednio oskarĪaá w niej Karamanlisa, Īe jako minister w prawicowych rządach (na przeáomie lat 50. i 60.) nie przeciwstawiaá siĊ nielegalnym dziaáaniom tajnej policji politycznej wy-mierzonym w polityków i dziaáaczy ówczesnej lewicowej opozycji. Premier Papandreu z pewnoĞcią zdawaá sobie sprawĊ, Īe podjĊcie rozmów z Karamanlisem spowoduje szybką reakcjĊ Wasilikosa.
Fot. 4. „PASOK uratuj nas”. Rządom socjali-stów przez dáugie lata towarzyszyáy ogrom-ne spoáeczne nadzieje i oczekiwania, o czym Ğwiadczy choüby ten napis na murze. Byü moĪe wáaĞnie dlatego wielu starszych Greków do dziĞ z nostalgią wspomina lata 80. XX wieku
podniosáa opozycja, wskazując, Īe ten nie po-winien braü udziaáu w elekcji, poniewaĪ od chwili ustąpienia Karamanlisa jednoczeĞnie peániá obowiązki prezydenta. Konstantinos Mit-sotakis nie uznaá legalnoĞci wyborów i zapo-wiedziaá záoĪenie wniosku o wotum nieufnoĞci dla rządu; Papandreu ubiegá inicjatywĊ Nowej Demokracji, podając swój gabinet do dymisji i wyznaczając 2 czerwca jako datĊ przedtermi-nowych wyborów parlamentarnych46. Jak siĊ
miaáo wkrótce okazaü, grecki elektorat zdecy-duje siĊ kontynuowaü socjalistyczny sen wiel-kiego Andreasa, który potrwa aĪ do 1989 roku.
Podsumowanie
„Rządy zmiany” to jeden z wariantów hasáa wy-borczego PASOK z kampanii 1981 roku. W kon-tekĞcie mediów elektronicznych, jak wskaza-no w tekĞcie, owa zmiana, która dokonaáa siĊ
w okresie pierwszej kadencji rządów Andreasa Papandreu, polegaáa gáównie na ideologiczno-kadrowej reorientacji nadawcy paĔstwowego, stworzeniu hermetycznego ukáadu polityczno-towarzysko-Þ nansowego oraz przeksztaáce-niach strukturalnych de facto umacniających kontrolĊ najwyĪszych czynników polityczno-partyjnych nad bieĪącą dziaáalnoĞcią obu Þ rm, w tym – nad treĞciami przekazu telewizyjnego. KtoĞ krytyczny wobec Papandreu mógáby do-daü: nihil novi sub sole, gdyĪ na tym wáaĞnie polegaáy jego rządy, a stworzone w latach 80. XX wieku wielkie i dalekie od przejrzystoĞci struktury polityczno-związkowe w przeróĪnych sektorach gospodarki na caáe dziesiĊciolecia za-czĊáy obciąĪaü efektywnoĞü gospodarczą Gre-cji, sprzyjaáy korupcji, prowadziáy do wielkiego marnotrawstwa publicznych pieniĊdzy. Dlacze-go zatem Andreas do dziĞ jest legendą?...
