Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
25
Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej NUMER 2/2013
T
ERESAS
ERAFINWYŻSZA SZKOŁA EDUKACJI INTEGRACYJNEJ I INTERKULTUROWEJ W POZNANIU
Analiza wybranych norm prawnych
określających nowe obowiązki
nauczycieli i specjalistów wychowania
przedszkolnego i wczesnoszkolnego
oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych
ABSTRACT: Serafin Teresa, The analysis of selected legal standards defining the new responsibilities of teachers, pre-school and early education specialists as well as psychological and pedagogical counseling centers [Analiza wybranych norm prawnych określających
nowe obowiązki nauczycieli i specjalistów wychowania przedszkolnego i wczesno-szkolnego oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych]. Interdyscyplinarne Kon-teksty Pedagogiki Specjalnej, nr 2, Poznań 2013. Pp. 25–55. Adam Mickiewicz Univer-sity Press. ISBN 978-83-232-2594-2. ISSN 2300-391X.
The purpose of this article is to draw attention to the inconsistencies and incoher-ence in the applicable provisions of education law in relation to the education of pupils with special educational needs arising from disability. Therefore, this paper presents an analysis of the current rules in relation to pre-school and early educa-tion and teaching with a focus on the following aspects: 1) new tasks for pre-school and early education teachers, 2) duties of teachers, psychologists and other profes-sionals working in kindergartens and schools, for psychological and pedagogical counseling centers as well as pre-school and early elementary education teachers, 3) qualification requirements under the regulation of the Minister of Education and requirements for skills gained during studies and determined by the regulation of the Minister of Science and Higher Education on teacher preparation standards in the context of pre-school and early elementary education teachers’ work, 4)
com-26 TERESA SERAFIN parison between a decision on the need for special education and a certificate of disability.
KEY WORDS:special education, early education, legal standards
Wprowadzenie
Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów prawaoświa-towego zarówno poradnie psychologiczno-pedagogiczne1, jak i
przed-szkola, szkoły oraz placówki oświatowe są zobowiązane do: (a) wspie-rania rozwoju dzieci od momentu urodzenia, (b) udzielania dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, (c) pomocy w wy-borze kierunku kształcenia i zawodu, (d) udzielania rodzicom i na-uczycielom pomocy związanej z wychowywaniem oraz kształce-niem dzieci i młodzieży. W trakcie realizowania przez obywateli naszego kraju oraz osoby zamieszkałe na terenie Polski indywidu-alnej ścieżki edukacyjnej – od wczesnego wspomagania rozwoju, instytucjonalnie organizowanego wychowania przedszkolnego przez spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki – system oświa-ty obejmuje ich opieką wychowawczą oraz zapewnia kształcenie dostosowane do wieku i osiągniętego rozwoju. Dodatkowo dla po-radni psychologiczno-pedagogicznej wprowadzony został obowią-zek organizowania i prowadzenia wspomagania przedszkoli, szkół i placówek w realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Pomoc może być udzielana w formie: warsztatów, porad i konsultacji, wykładów i prelekcji oraz działalności informa-cyjno-szkoleniowej, realizowania zadań mających na celu profilak-tykę oraz wspieranie wychowawczej i edukacyjnej funkcji przed-szkola, szkoły i placówki, wspierania nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych.
________________
1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w
spra-wie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedago-gicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U., poz. 199) oraz Roz-porządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicz-nych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 228, poz. 1487).
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
27
Z powyższych obowiązków dla poradni psychologiczno-peda-gogicznych wynikają następujące zadania:
1) diagnozowanie poziomu rozwoju i potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży w celu określenia indywidualnych potrzeb roz-wojowych, edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psy-chofizycznych, wyjaśnienia mechanizmów ich funkcjonowa-nia w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazafunkcjonowa-nia sposobu rozwiązania tego problemu,
2) udzielanie dzieciom i młodzieży oraz rodzicom bezpośredniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej polegającej między in-nymi na: udzielaniu pomocy w rozwijaniu potencjalnych możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, udzielaniu wsparcia dzieciom oraz młodzieży w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej, udzielaniu pomocy rodzicom w rozpo-znawaniu i rozwijaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych oraz edukacyjnych, a także związanych z rozwiązywaniem problemów edukacyjnych i wychowawczych i prowadzeniu terapii,
3) realizowanie zadań profilaktycznych oraz wspierających wycho-wawczą i edukacyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieranie nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych w formie: indywidualnych lub grupowych zajęć terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, terapii rodziny, organizowania grup wsparcia, prowadzenia mediacji, interwencji kryzysowej.
We wszystkich tych działaniach poradnie kierują się:
przepisa-mi w sprawie ochrony danych osobowych2 dzieci i ich rodzin,
przepisami konstytucji RP3, prawa rodzinnego i opiekuńczego4 oraz
________________
2 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tj. Dz.U. 2002 r.
Nr 101, poz. 926 z późn. zm.).
3 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997
Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) art. 47 gwarantujący każdemu obywatelowi prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do de-cydowania o swoim życiu osobistym, a art. 51 daje prawo każdej osobie do ochrony dotyczących jej informacji.
28 TERESA SERAFIN
ustawy o systemie oświaty5. Rodzice mają bowiem wyłączne prawo
do decydowania o momencie przekazania informacji dotyczącej powyżej przedstawionych problemów zdiagnozowanych u własne-go dziecka. Oznacza to, że ani zespół orzekający działający w po-radni psychologiczno-pedagogicznej, ani pojedyncza osoba z tego zespołu ani dyrektor poradni nie mogą z własnej inicjatywy prze-kazywać informacji do organu prowadzącego przedszkole lub szko-łę albo do przedszkola lub szkoły. Organ prowadzący szkoszko-łę ma prawo do wiedzy, ale tylko dotyczącej liczby dzieci według podzia-łu na: rodzaj zdiagnozowanych specjalnych potrzeb edukacyjnych, grupę niepełnosprawności, grupę wiekową, a nie o danych perso-nalnych dzieci i młodzieży.
Obowiązki nałożone przepisami prawa zarówno na przedszko-la, szkoły i placówki oświatowe, jak i na poradnie psychologiczno- -pedagogiczne wymagają od nauczycieli i specjalistów zatrudnio-nych w tych instytucjach nie tylko kwalifikacji pedagogiczzatrudnio-nych, ale także umiejętnego prowadzenia diagnozy funkcjonalnej i kompe-tentnego opracowywania oraz realizowania przez wszystkie osoby prowadzące zajęcia z dzieckiem programu wspierania rozwoju dzieci i młodzieży oraz pomocy w przezwyciężaniu trudności w nauce.
W niniejszym artykule przedstawiona zostanie analiza obowią-zujących norm prawnych wychowania przedszkolnego i nauczania wczesnoszkolnego w aspektach:
1) nowych zadań nauczycieli wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego,
2) zadań pedagogów, psychologów i innych specjalistów za-trudnionych w przedszkolach i szkołach oraz poradniach psy-chologiczno-pedagogicznych, jak również nauczycieli wycho-wania przedszkolnego i nauczania wczesnoszkolnego,
3) wymagań kwalifikacyjnych wynikających z regulacji ministra edukacji narodowej oraz kwalifikacji uzyskiwanych podczas
________________
4 Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 r., poz. 788).
5 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 256,
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
29
studiów zgodnie z określonym przez ministra nauki i szkol-nictwa wyższego rozporządzeniem w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu na-uczyciela w kontekście wykonywania pracy przez nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej,
4) porównania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z orzeczeniem o niepełnosprawności.
Celem tego artykułu jest zwrócenie uwagi na niekonsekwencje i niespójności w obowiązujących przepisach prawa oświatowego w odniesieniu do obowiązków kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wynikającymi z niepełnosprawności.
Nowe zadania nauczycieli
w nauczaniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym
Dzieciom w wieku od 3 do 6 lat zapewniana jest możliwość uczestniczenia w wychowaniu przedszkolnym pozwalającym na wspólną zabawę i naukę w przyjaznych i bezpiecznych warunkach dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych. Celem wychowania przedszkolnego jest m.in.: kształtowanie czynności intelektualnych oraz odporności emocjonalnej niezbędnych w dalszej edukacji i w radzeniu sobie w nowych i trudnych sytuacjach dnia codziennego, rozwijanie umiejętności społecznych w budowaniu poprawnych relacji międzyludzkich, w tym budowaniu systemu wartości dobra i zła oraz troska o zdrowie i ich sprawność fizyczną, budowanie wiedzy o świecie, kształtowanie poczucie przynależności społecznej i zapewnianie przez rozwijanie ich aktywności i ciekawości po-znawczej lepszych szans edukacyjnych na kolejnych etapach edu-kacyjnych.Reforma programowa wychowania przedszkolnego na nauczycieli przedszkola nałożyła nowe zadania. Mają one na celu poznanie przez nauczycieli i rodziców możliwości oraz potrzeb rozwojowych dzieci na podstawie obowiązkowego prowadzenia obserwacji pedagogicznej.
30 TERESA SERAFIN roku szkolnego poprzedzającego rozpoczęcie przez te dzieci nauki
w szkole6. Zaobserwowane cechy charakteryzujące poziom rozwoju
dzieci są dokumentowane i na ich podstawie dokonywana jest analiza
gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Założeniem
wprowa-dzenia obowiązku diagnozy przedszkolnej było podkreślenie wagi
dostosowywania działań edukacyjno-wychowawczych do indywi-dualnych i podmiotowych cech rozwojowych dziecka oraz
przygo-towanie go do wykonywania zadań szkolnych. W przypadku zauwa-żenia dysharmonii lub indywidualnych potrzeb edukacyjnych dziecka nauczyciel przedszkola ma zadanie opracowania dla niego
indywi-dualnego programu wspomagania i korygowania zauważonych od-chyleń rozwojowych oraz realizowania tego programu do końca roku
poprzedzającego rozpoczęcie nauki w szkole.
Przyczynami, dla których dziecko może zdradzać indywidualne
potrzeby edukacyjne7, mogą być np.: niepełnosprawność,
szczegól-ne uzdolnienia, zaburzenia komunikacji językowej, traumatyczszczegól-ne przeżycia spowodowane trudnościami adaptacyjnymi związanymi ze zmianą środowiska wychowawczego, choroba przewlekła, za-niedbania środowiskowe wynikające z sytuacji bytowej dziecka i rodziny lub inne. W zależności od indywidualnych potrzeb dziec-ka w indywidualnym programie wspomagania i korygowania po-trzeb rozwojowych dziecka mogą być wskazane zajęcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie zajęć specjalistycz-nych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych oraz innych terapeutycznych, a w przypadku dziecka z niepełnosprawnością zajęcia rewalidacyjne usprawniające jego funkcjonowanie i przygo-towujące do rozpoczęcia nauki w szkole.
________________
6 Tamże, odnośnik nr 3; ostatni rok uczęszczania dziecka do przedszkola
na-zwany jest obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego (art. 14 ust. 3). Natomiast dziecko z niepełnosprawnością może mieć wydłużony czas uczęszczania do przedszkola i wówczas roczne przygotowanie przedszkolne realizowane jest zgodnie z art. 14 ust. 1a).
7 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r.
w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 228, poz. 1487).
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
31
Wyniki dokonanej diagnozy, jak również zaplanowane działa-nia wspierające rozwój dziecka powinny być przedstawione rodzi-com przedszkolaka, aby i oni mogli go wspomagać w osiągnięciu gotowości przedszkolnej. Na zakończenie rocznego obowiązku szkolnego przedszkole wydaje „Informację o gotowości dziecka do
podjęcia nauki w szkole podstawowej”8.
Jeżeli jednak wspieranie rozwoju dziecka w trakcie realizacji obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego nie przyniosło oczekiwanych rezultatów, wówczas rodzice dziecka mogą wystąpić do poradni psychologiczno-pedagogicznej z wnioskiem w celu do-konania pogłębionej diagnozy poziomu rozwoju dziecka albo do dyrektora publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której
dziec-ko mieszka, o odroczenie obowiązku szdziec-kolnego9 lub o zgodę na
spełnianie tego obowiązku poza przedszkolem.
Przedszkole powinno określić w swoim statucie procedurę oraz metody i formy przekazywania rodzicom informacji na temat zaob-serwowanych zdolności i dysharmonii rozwojowych. Poniżej przedstawiono przykład systematycznych działań przedszkola w zakresie diagnozowania potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka oraz pozyskania informacji potrzebnych do przygotowania i realizowania działań wspierających przedszkolaków w osiągnię-ciu gotowości przedszkolnej.
Przypomnieć także należy, że aby nauczyciele wychowania przedszkolnego mogli przygotować dzieci do nauki w szkole, po-winni również znać podstawę programową kształcenia ogólnego obowiązującą w klasie pierwszej szkoły podstawowej.
Rodzice dziecka podlegającego rocznemu obowiązkowemu wy-chowaniu przedszkolnemu powinni dopełnić czynności związane ze zgłoszeniem go do przedszkola, oddziału przedszkolnego zor-ganizowanego w szkole podstawowej lub innej formy wychowania
________________
8 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w
spra-wie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz.U. Nr 97, poz. 624), druk nr 70 zawarty w zał. nr 3.
32 T ERE SA SE RA FI N Tabela 1. Przyk ładowy pla n dzi ał ań w zakresie rozpoznawa nia gotow oś ci do p odj ęcia nauki w szko le 10 i realizacji du al nego pr og ra mu dzia ła ń ws pieraj ących dzie cko R ok szko ln y Dzi ał an ia C el Na rz ędz ia i dok umenta cja O d 1 w rze śni a gr om ad zeni e i nfo rm ac ji o d zi ec ku na temat jego a ktu alnego z akresu poz iomu roz w oj u: a) fi zyc zne go (m ot or yka m ał a, d u-ża , sa moobs ług a, umiej ętno ść wykonywa nia c zy nno ści g ra fo-mot ory cz ny ch , b) psy ch iczn eg o (k on cent ra cj a uw a-gi , spostrz eg anie, mowa , my śle-nie, pami ęć , m owa), c) spo łecznego (wspó łp rac a w z a-ba wi e, rel acje z i nny mi, w yk ony-wanie z ad ań , emocje z w ią zane z fu nkc jo no w ani em w pr zed -sz ko lu i wy ko ny wa niem z ad ań ) ro zp oz na ni e p oz io m u roz w oj u intelek tua lneg o, f iz yc zn eg o, em o-cj on al ne go , s po łeczne go d zi ec ka i na tej podstawie okre ślenie, cz y ono sprosta obo w ią zko m sz ko ln ym ob se rw ac ja funkc jonalna, bez po-śre dn ia i po średni a, celowa , s ys te m at yc zn a, o bi ek ty w na i wnikl iw a: 1) ar ku sz o bser w ac ji, 2) k ar ta w yw iad u z r od zi cam i, 3) w ytw or y p rac dzi ec ka, 4) dz iennicz ek obserwa cji na ucz y-ciela , 5) test y d o b ad ani a p ozi om u ro z-woju dz ieck a Pa źdz iernik an aliza wy nik ów ba da nia g otowo-ści d o na uk i w sz ko le posz cz eg ól-ny ch dz ieci usta lenie potrz eb i z ak resu wspie-rania psy chologiczno-pe d agogic z-nego b ąd ź rewali da cy jneg o prz edsta wienie wy ka zu potrz eb dz ieci dy rek torow i prz edsz kola ; dy rek tor usta la z ak res dz ia ła ń Listopa d dy rek tor prz ek azuje in forma cj ę rodz icom na tem at g otowo ści pr ze d -sz ko lnej, wsk az uj e mocne strony d zi ec ka o raz o bszar y w ym ag aj ące wspa rcia usta lenie z ak resu ko nty nuowa nia w dom u dz ia ła ń wspiera ją cy ch ro zw ój d zi ec ka p rzez r od zi có w na przyk ład zaw ar ci e ko ntr aktu z rodz ica m i lub sp orz ądz enie no-tatki n a temat z ak resu wspó łpra cy z rodz ica m i ___ ___ __ ___ __ __ _ 10 R ozporz ąd
zenie Ministra Edukacji Narodowe
j z dnia 27 sier pnia 2012 r . w sprawie podsta wy program owej wy-chowa nia pr zed szkolne go oraz kszta łceni a og ól neg o w p oszc ze gól ny ch ty pa ch szkó ł ( D z.U ., poz. 977). 32 TERESA SERAFIN
A na liza w yb ran yc h no rm p raw ny ch ok re śla ją cy ch now e obo wi ązki
33 L isto pad /gr ud zi eń spotkanie zespo łu na ucz ycieli pr zed szko la i sp ecj al is tó w z zakr e-su pom ocy psych ologicz no-peda -go gi cz nej opra cowa ni e sz cz eg ół owy ch in-dy widua lny ch pr og ra mów wspo-ma ga ni a i k ory go wa nia roz w oju lub/i indy wid ua lny ch prog ra mów ed uk ac yj no -w yc ho w aw czyc h pla n dz ia ła ń w posta ci indy wid u-al neg o prog ra mu dostosowa neg o do rozpoznanyc h mo żliwo ści i po-tr zeb d zi ec ka. Od momentu ro zp ocz ę-ci a r eal izac ji op rac ow a-nych progra mów wspie-ra nia roz w oju dz ieck a do osi ągni ęc ia p rzez d zi ec ko go to w oś ci do podj ęci a nauk i w sz ko le ( np. do ko ńc a r oku szko ln ego ) re al izac ja z d zi eć mi indy w idua l-ny ch prog ra mów wspoma ga nia i ko rygo w ani a r ozw oj u, m oni to -rowa nie udz ia łu d zieci w z aj ęcia ch
oraz efektów dzia
ła ń wspiera ją -cy ch
ewentualne modyfikowanie dzia- łań wspiera
ją cy ch ; w ym iana w ied zy na tem at p ost ę-pów dz iecka pom ię dz y na ucz ycie-la mi i rodz ic am i; moty wowa nie do sy stema ty cz no ści wspiera nia d oku m ento w ani e p rac y z d zi ec -ki em w dz iennik u z aj ęć ; system at yc zn a d oku m entac ja zm ia n zac ho d zą cy ch w funk cjono-wa niu dz ieck a w dz iennicz ku ob-ser w ac ji nau czyc iel a Kwiec ie ń
powtórzenie badania gotowo
ści do na uk i w sz ko le ocena post ępów i efektów pracy indy widua lnej testy d o b ad ani a p ozi om u ro zw oj u dz ieck a W prz ypa dku koniecz -no ści n ast ępne miesi ące spotkanie zespo łu; ko ntynu ow ani e d zi ał ań pomoco-wy ch pomoc dz ieck u w osi ągni ęciu go to w oś ci do na u ki w sz ko le rea liz ac ja odpow iednieg o indy wi-dua lneg o prog ra mu M aj / cz er w iec sp ot kani e z r od zi cam i, p rzekaza ni e im pise mnej infor m ac ji o g otowo ści dz ieck a do na uk i sz ko lnej prz edsta wienie ro dz icom oceny go to w oś ci dz ieck a do na uk i w sz ko le w cel u p odj ęci a d ec yzj i w spra wie roz poc zę cia na uk i lub ewentualne wyst ąpienie z wnios-ki em o od ro cz enie obowi ązku sz ko lneg o i pro śba o p ozo st an ie w yc ho w anki em p rzed szko la al bo wy st ąpienie do po ra dni psy cholo-gi cz no -p ed ago gi cznej o p og łę bion ą dia gnoz ę d ru k nr 70 „Info rm ac ja o go to w oś ci dz ieck a do pod ję ci a na uk i w sz ko le podsta wowej” – z ałą cz ni k do roz -porz ąd zeni a z d ni a 28 m aj a 20 10 r . w spra wie św ia d ec tw, dy pl omów pa ństwowy ch i in ny ch druk ów szkolnych Ź ród ło: op ra co wa nie w ła sne na podsta wie prz epis ów pra w a o św ia toweg o
34 TERESA SERAFIN przedszkolnego oraz zapewnić regularne uczęszczania dziecka na zajęcia.
Jeżeli dziecko przebywa z rodzicami za granicą, również jest obowiązane do spełniania przygotowania przedszkolnego. Wów-czas, na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ra-mach programów edukacyjnych Unii Europejskiej rodzice powinni zapewnić dziecku uczęszczanie albo do przedszkola, albo do szkoły za granicą i, w terminie do dnia 30 września każdego roku, poin-formować dyrektora szkoły podstawowej, w obwodzie której dziec-ko mieszka, o realizacji tego obowiązku. Natomiast w przypadku, kiedy na wniosek rodziców dyrektor publicznego lub niepubliczne-go przedszkola, do któreniepubliczne-go dziecko zostało przyjęte, zezwolił, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko obowiązku przygo-towania przedszkolnego poza nim, rodzice powinni zapewnić dziecku warunki nauki określone w zezwoleniu dyrektora. Z kolei – w związku z obowiązkiem nałożonym ustawą o systemie oświaty na dyrektora szkoły podstawowej, w obwodzie której mieszka dziecko – dyrektorzy, którzy przyjęli dziecko do publicznego lub niepublicznego przedszkola oraz szkoły podstawowej, w której zorganizowano oddziały przedszkolne, a także nauczyciele prowa-dzący zajęcia w innych formach wychowania przedszkolnego są obowiązani do powiadomienia dyrektora szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka, o spełnianiu przez to dziecko obowiązku przygo-towania przedszkolnego w prowadzonej przez nich placówce oraz o zmianach w tym zakresie.
Szkoła, na etapie nauczania wczesnoszkolnego powinna łagod-nie wprowadzać uczniów w świat wiedzy, dbać o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Kształcenie ogólne w szkole podstawowej tworzy bowiem funda-ment wykształcenia. Najważniejszymi umiejętnościami zdobywa-nymi przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w szkole pod-stawowej są: (1) czytanie, w rozumieniu zarówno czynności, jak i rozumienia czytanego tekstu, wykorzystywania go i
przetwarza-Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
35
nia w sposób umożliwiający uczestnictwo w życiu społecznym, zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny, (2) umiejętność komunikowania się, zarówno w mowie, jak i w piś- mie, w języku ojczystym i języku obcym, w tym dbałość o wzboga-canie zasobu słownictwa, (3) umiejętność myślenia matematyczne-go i naukowematematyczne-go, w tym umiejętności formułowania wniosków opartych na obserwacjach przyrody i społeczeństwa oraz (4) umie-jętność komunikowania się w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie, (5) umiejętność posługiwania się nowoczesnymi techno-logiami informacyjno-komunikacyjnymi dla wyszukiwania i korzy-stania z informacji, (6) nabycie umiejętności uczenia się, odkrywa-nia swoich zainteresowań i przygotowaodkrywa-nia do edukacji na kolejnych etapach. Jednym z ważnych zadań szkoły podstawowej jest kształ-cenie umiejętności nawiązywania relacji społecznych i pracy w ze-spole bez niepotrzebnej rywalizacji.
„W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidu-alnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpo-wiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębior-czość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, po-dejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju spo-łecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podej-muje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej
dyskrymi-nacji”11. Zadania dla szkoły określone w podstawie programowej
kształcenia ogólnego nakazują, by edukacja w klasach I–III szkoły podstawowej realizowana była w formie kształcenia zintegrowane-go, a treści przekazywane uczniom w układzie spiralnym. Obok
________________
11 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej – zał.
nr 2 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U., poz. 977).
36 TERESA SERAFIN zadań edukacyjnych, wychowawczych i profilaktycznych nauczy-ciele wykonują również działania opiekuńcze odpowiednio do roz-poznanych potrzeb uczniów.
Zadania nauczycieli i specjalistów zatrudnionych
w szkole oraz w poradni psychologiczno-pedagogicznej
Od 1 września 2011 r. zadaniem przedszkoli, szkół i placówek jest udzielanie pomocy dzieciom i młodzieży przez nauczycieli, wy-chowawców grup wychowawczych oraz specjalistów (psychologów, pedagogów, logopedów i innych wykonujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej) między innymi w rozpo-znawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych i uzdolnień oraz rozwijaniu ich, rozpoznawaniu trudności w uczeniu się i roz-wiązywaniu tych problemów różnymi formami i metodami dosto-sowanymi do konkretnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia. Inicjatywę w tym względzie może przejawiać sam uczeń, rodzice, nauczyciele i wychowawcy oraz specjaliści prowadzący zaję-cia z uczniem lub pomoc wychowawcy. Wspieranie dzieci przed-szkolnych w rozwoju może być prowadzone w formie na przykład zajęć specjalistycznych, do których zalicza się zajęcia korekcyjno- -kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne, inne zajęcia o charakterze terapeutycznym oraz zajęcia rozwijające uzdolnienia i zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze. Dla uczniów wykazujących jednorodne lub sprzężone zaburzenia, którzy wymagają długotrwałej pomocy specjalistycznej i dostosowanego procesu nauczania i z tego powodu otrzymali od poradni psychologiczno-pedagogicznej opinię o specyficznych potrzebach edukacyjnych, może być organizowana w szkole klasa terapeutyczna. Nauka w klasie terapeutycznej powin-na trwać do czasu wyeliminowania zaburzeń i opóźnień w opano-waniu wiedzy z zakresu podstawy programowej kształcenia ogólne-go dla realizowaneogólne-go przez ucznia etapu edukacyjneogólne-go. Forma tej pomocy jest przyjazna z powodu mniejszej liczby osób pobierają-cych naukę w tej klasie (15) oraz realizowania programów
naucza-Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
37
nia danej szkoły, z dostosowaniem metod i form pracy do indywi-dualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów. Do 2011 r. istniała możliwość organi-zowania także klasy wyrównawczej dla uczniów wykazujących problemy w nauce, na przykład z powodu choroby przewlekłej. Obecnie uczniowie ci, o ile uzyskają opinię poradni psychologiczno- -pedagogicznej, mogą być uczniami klasy terapeutycznej.
W przypadku uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych należy prowadzić zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej. Ro-dzicom zarówno dzieci przedszkolnych, jak i szkolnych może być udzielana pomoc w formie porad i konsultacji.
Zadaniem zatrudnionych w przedszkolu oraz szkole nauczycieli i specjalistów jest:
– prowadzenie badań i działań diagnostycznych poszczegól-nych uczniów,
– wspieranie mocnych stron i minimalizowanie skutków zabu-rzeń rozwojowych uczniów, u których rozpoznane zostały specjalne potrzeby edukacyjne.
Pedagodzy i psycholodzy mają prowadzić działania zapobiega-jące zaburzeniom zachowania oraz realizować różne formy pomocy w środowisku szkolnym i pozaszkolnym, w tym prowadzić terapię indywidualną i grupową. Logopedzi powinni znać stan mowy i umiejętność porozumiewania się werbalnego uczniów i w tym celu prowadzić badania wstępne, prowadzić diagnozowanie logo-pedyczne oraz podejmować profilaktykę, zapobiegając powstawa-niu zaburzeń komunikacji językowej. Na podstawie dokonanej dia-gnozy powinna być udzielana – w zależności od rozpoznanych potrzeb – pomoc logopedyczna, indywidualna lub grupowa.
Udzielanie pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej tera-peutycznej uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce, w której przebywają dzieci oraz młodzież ze specjalnymi potrzebami eduka-cyjnymi z powodu niepełnosprawności, jest zadaniem utworzonego przez dyrektora zespołu składającego się z nauczycieli, wychowaw-ców grup wychowawczych oraz specjalistów.
38 TERESA SERAFIN Nowe przepisy rozporządzenia w sprawie zasad działania po-radni psychologiczno-pedagogicznej zobowiązuje je do realizowania zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i eduka-cyjną funkcję przedszkola, szkoły i placówki. Polegają one między innymi na wspieraniu nauczycieli w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych oraz udzielaniu pomocy w:
– rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edu-kacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży, – rozpoznawaniu ryzyka wystąpienia specyficznych trudności
w uczeniu się u uczniów klas I–III szkoły podstawowej, – określeniu (na pisemny wniosek dyrektora przedszkola,
szko-ły lub placówki bądź rodzica dziecka niepełnosprawnego) nie-zbędnych do nauki dziecka z niepełnosprawnością warunków, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych, w tym wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne – odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwo-jowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne,
– rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych w zakresie np.: realizacji podstaw programowych, rozpozna-wania potrzeb dzieci i młodzieży oraz indywidualizacji proce-su nauczania i wychowania, analizy wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego oraz wyników sprawdzianu i eg-zaminów i inne.
Wymagania kwalifikacyjne dotyczące realizacji zadań
pedagogicznych
Przepisy dotyczące wymagań kwalifikacyjnych, jakimi powinni legitymować się nauczyciele – określone przez ministra właściwegodo spraw oświaty i wychowania12 – nie odnoszą się do obowiązków
________________
12 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w
spra-wie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego
wy-Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
39
nałożonych wymaganiami omówionymi powyżej. Zarówno nauczy-ciele, jak i specjaliści zatrudnieni w przedszkolu, szkole i placówce systemu oświaty są obowiązani legitymować się kwalifikacjami do zajmowania stanowiska, na przykład nauczyciela w przedszkolach i szkołach podstawowych. Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która ma wyższe
wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym13
lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, dla którego są to wystarczające kwalifikacje.
Z rozporządzenia określającego szczegółowe kwalifikacje zakresu i poziomu wykształcenia nauczycieli w odniesieniu do poszczególnych
typów szkół i placówek14 wynika między innymi, że kwalifikacje do
zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I–III szkół podstawowych ma osoba, która ukończyła: studia magister-skie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz ma przygotowanie pedagogiczne lub studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przy-gotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczes-noszkolnym albo zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Natomiast kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych ma osoba z kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolu, danym typie szkoły, a
po-________________
kształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 50, poz. 400 z późn. zm.).
13 Określenie „przygotowanie pedagogiczne” oznacza uzyskanie wiedzy
i umiejętności z psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej w trakcie na-uczania w wymiarze 270 godz. w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształ-cenia oraz 150 godz. praktyki pedagogicznej ocenionej pozytywnie. O przygotowa-niu pedagogicznym świadczą: dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego.
40 TERESA SERAFIN nadto ukończyła: studia wyższe na kierunku pedagogika lub peda-gogika specjalna w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpo-wiedniej do niepełnosprawności uczniów bądź studia podyplomo-we lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpo-wiedniej do niepełnosprawności uczniów. Z kolei kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela-psychologa w szkołach i pla-cówkach ma osoba, która ukończyła studia magisterskie na kierun-ku psychologia w specjalności odpowiadającej prowadzonym zaję-ciom lub ma dyplom magistra filozofii chrześcijańskiej oraz ma przygotowanie pedagogiczne, a do zajmowania stanowiska nauczy-ciela-logopedy w szkołach i placówkach osoba, która ukończyła studia magisterskie w zakresie logopedii oraz ma przygotowanie pe-dagogiczne lub studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie logopedii oraz ma przygotowanie peda-gogiczne. Czy z tak sformułowanych wymagań kwalifikacyjnych wynika, że nauczyciele i specjaliści sprostają obowiązkom przed-stawionym w podpunkcie 1.1 nałożonym przez normy prawne.
Ponadto, z ogólnych standardów kształcenia przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela, określonych w załączniku
do rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego15,
wyni-ka słusznie, że po zakończeniu kształcenia absolwent powinien charakteryzować się: wrażliwością etyczną, empatią, otwartością, refleksyjnością, postawami prospołecznymi i poczuciem odpowie-dzialności oraz mieć:
– wiedzę psychologiczną i pedagogiczną umożliwiającą mu ro-zumieć procesów rozwojowych dziecka, socjalizacji, wycho-wania i nauczania – uczenia się oraz wiedzę z dydaktyki i szczegółowej metodyki działalności pedagogicznej,
– umiejętności potrzebne do samodzielnego przygotowania i dostosowania programu nauczania do potrzeb i możliwości uczniów,
________________
15 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa wyższego z dnia 17 stycznia
2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U., poz. 131).
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
41
– kompetencje niezbędne do kompleksowego realizowania za-dań szkoły z dydaktyki, wychowania i opieki pedagogicznej, – doświadczenie uzyskane podczas praktyk pedagogicznych
dotyczące wykorzystywania w praktyce zarówno wiedzy, jak i umiejętności do realizowania zadań zawodowych (dydak-tycznych, wychowawczych i opiekuńczych) wynikających z roli nauczyciela.
Ważne jest również wykazywanie się umiejętnością:
– własnego uczenia się i doskonalenia warsztatu pracy pedago-gicznej z wykorzystaniem nowoczesnych środków i metod pozyskiwania, organizowania oraz przetwarzania informacji i materiałów,
– komunikowania się z osobami będącymi podmiotami działal-ności pedagogicznej przy użyciu różnych technik oraz z inny- mi osobami współdziałającymi w procesie dydaktyczno-wy-chowawczym, a także specjalistami wspierającymi ten proces, przygotowany.
Natomiast już w szczegółach można wskazać na rozbieżności pomiędzy wymaganiami kwalifikacyjnymi wymaganymi od na-uczycieli ich zadaniami (określonymi przez ministra właściwego do spraw oświaty) a przepisami rozporządzenia w sprawie standar-dów kształcenia przygotowujących do zawodu nauczyciela. Polega-ją one między innymi na tym, że: „kształcenie na studiach pierw-szego stopnia obejmuje wyłącznie przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela w przedszkolach i szkołach podstawowych”.
Dla przykładu: z podstawy programowej wychowania przed-szkolnego i kształcenia ogólnego wynika, że kształcenie w szkole podstawowej stanowi fundament, na którym dziecko buduje swoją karierę szkolną i zawodową. Sugeruje to konieczność zdobycia wy-sokich i wszechstronnych kwalifikacji przez nauczycieli wychowa-nia przedszkolnego i nauczawychowa-nia wczesnoszkolnego, a nie tylko kwa-lifikacji określonych dla poziomu licencjat.
Dopiero studia drugiego stopnia i jednolite studia magisterskie przygotowują do pracy we wszystkich typach szkół i rodzajach placówek.
42 TERESA SERAFIN Równocześnie rozporządzenie określające przygotowanie do za-wodu nauczyciela zaleca uczelniom prowadzenie kształcenia na stu-diach oraz na stustu-diach podyplomowych w ramach pięciu modułów. W module pierwszym ma być realizowane przygotowanie meryto-ryczne do nauczania pierwszego przedmiotu lub prowadzenia zajęć – zgodnie z opisem efektów kształcenia realizowanego kierunku stu-diów. W module drugim powinno być prowadzone przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne w zakresie ogólnym i szczegółowym do nauczania na danym etapie edukacyjnym lub na etapach eduka-cyjnych, łącznie z przygotowaniem praktycznym. W module trzecim – dydaktycznym – powinno przygotować się przyszłego nauczyciela z zakresu podstaw dydaktyki oraz przedmiotu lub rodzaju zajęć na danym etapie edukacyjnym lub etapach edukacyjnych, łącznie z przy-gotowaniem praktycznym. Natomiast w module czwartym, który jest fakultatywny, poszerza się kształcenie w pierwszych trzech mo-dułach o przygotowanie do nauczania kolejnego przedmiotu lub prowadzenia zajęć – w zakresie merytorycznym, dydaktyki naucza-nego przedmiotu lub rodzaju zajęć na danym etapie edukacyjnym czy etapach edukacyjnych. Dopiero moduł piąty stwarza możliwość kształcenia z zakresu pedagogiki specjalnej w zakresie specjalnego przygotowania psychologiczno-pedagogicznego, dydaktyki specjalnej i przygotowania praktycznego. Może on być realizowany równolegle z modułem trzecim albo po zakończeniu realizacji tego modułu (3). Przy czym, jak wynika z rozporządzenia w sprawie standardów kształcenia przygotowujących do zawodu nauczyciela, kształcenie w zakresie tego modułu jest podejmowane przez studentów (lub absol-wentów), którzy zamierzają uzyskać przygotowanie do nauczania określonego przedmiotu lub prowadzenia zajęć w przedszkolach, szkołach i placówkach specjalnych lub integracyjnych (oddziałach specjalnych lub integracyjnych) w zakresie odpowiednim do przygo-towania otrzymanego w wyniku realizacji modułów 1, 2 i 3 oraz ro-dzaju niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego uczniów.
Skoro jednak pierwsze trzy moduły kształcenia są nastawione na przygotowanie do zawodu nauczyciela w szkołach ogólnodostępnych, to w jaki sposób uzyskają oni wiedzę dotyczącą kształcenia uczniów ze
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
43
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi lub z niepełnosprawnościami? Wszak tylko ci studenci lub absolwenci, którzy wybierają zawód na-uczyciela kształcenia specjalnego, mają być przygotowywani z zakresu pedagogiki specjalnej czyli modułu piątego. Od nauczycieli przygoto-wanych do kształcenia ogólnego w przedszkolach i szkołach ogólno-dostępnych można oczekiwać rozumienia idei integracji i inkluzji osób z niepełnosprawnością zarówno w edukacji, jak i społecznym funkcjo-nowaniu. Czy w przypadku, kiedy do przedszkola i szkoły ogólnodo-stępnej uczęszcza dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z powodu niepełnosprawności, będą oni potrafili realizować proces kształcenia z uwzględnieniem kształtowania autonomii tego ucznia, normalizowania warunków życia oraz definiowania empowermentu jako idei społecznej samodzielności osób z niepełnosprawnością inte-lektualną. Czy zauważą przejawy kreatywności osób z niepełno-sprawnością w różnych aspektach ludzkiej aktywności?
Gwarancja wynikająca z ustawy o systemie oświaty, która daje każdemu dziecku i młodzieży z niepełnosprawnością możliwość kształcenia się we wszystkich typach i rodzajach szkół, przy tak okre-ślonych warunkach prawnych przygotowania do zawodu nauczycie-la dzieli system kształcenia tylko na dwie kategorie i nie zapewnia tej grupie uczniów możliwości spełniania obowiązku szkolnego na równych prawach z uczniami sprawnymi. Nauczyciele powinni uzy-skiwać kwalifikacje pozwalające im na zapewnienie dostosowanego procesu kształcenia i tworzenie warunków do wyrównania szans edukacyjnych uczniów z niepełnosprawnościami edukacyjnymi w każdym przedszkolu i szkole; również w ogólnodostępnych.
By nauczyciele szkół ogólnodostępnych mogli sprostać zadaniom z zakresu prawidłowej organizacji procesu nauczania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi z powodu niepełnospraw-ności, rozpoznawania ich potrzeb, wspierania w rozwoju i tworze-nia indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych, po-winni podczas studiów mieć możliwość uzyskania:
a) wiedzy na temat specyfiki funkcjonowania uczniów ze spe-cjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym uczniów szcze-gólnie uzdolnionych,
44 TERESA SERAFIN b) umiejętności prowadzenia diagnozy pozwalającej na rozpo-znawanie potencjału rozwojowego uczniów, opracowywanie wyników obserwacji i formułowanie wniosków dotyczących zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych,
c) umiejętności oceny przydatności typowych metod, procedur i dobrych praktyk do realizacji zadań dydaktycznych, wy-chowawczych i opiekuńczych związanych z odpowiednimi etapami edukacyjnymi,
d) umiejętności pracy z uczniami, indywidualizowania zadań oraz dostosowywania metod i treści do potrzeb oraz możli-wości uczniów (w tym uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi) z wykorzystywaniem zmian zachodzących w nauce i w świecie,
e) elementarnych umiejętności organizacyjnych pozwalających na realizację działań pedagogicznych (dydaktycznych, wychowaw-czych i opiekuńwychowaw-czych), pracy w zespole i pełnienia w nim róż-nych ról (np. podejmowania i wyznaczania zadań, współpracy z innymi nauczycielami, pedagogami i rodzicami uczniów), f) gotowości do podejmowania indywidualnych i zespołowych
działań na rzecz podnoszenia jakości pracy szkoły indywidu-alizowanych działań pedagogicznych (dydaktycznych, wy-chowawczych i opiekuńczych) w stosunku do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
g) świadomości, że diagnozowanie i ocenianie uczniów ma wy-miar etyczny.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
a orzeczenie o niepełnosprawności
Z perspektywy równości praw dzieci i osób z niepełnosprawnoś-ciami problemem na poziomie instytucjonalnym jest (nie)przestrze-ganie zasady równości, podczas tworzenia programów wyrówny-wania szans edukacyjnych i innych społecznych, jak i realizacji tych programów. Jednym z powodów tego stanu rzeczy jest ogromne zróżnicowanie diagnostyki i orzecznictwa rozpoznawania potrzebAnaliza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
45
edukacyjnych oraz zdrowotnych i rozwojowych wymagających udzielania pomocy dzieciom i osobom z niepełnosprawnością. In-stytucje powołane do celów diagnozowania potrzeb edukacyjnych, zdrowotnych, pomocowych i rentowych wydają orzeczenia sto-sownie do celu określonego we wniosku zainteresowanego, posłu-gując się, w celu określenia stanu funkcjonowania osób, którym je wydają, podobną terminologią.
Dyrektorzy przedszkoli oraz szkół ogólnodostępnych organizu-jących wychowanie i roczne przygotowanie przedszkolne mają najwięcej problemów z interpretacją orzeczeń o niepełnosprawności wydawanych przez powiatowe zespoły orzekające funkcjonujące na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób nie-pełnosprawnych. Powodem tych problemów jest traktowanie, za-równo przez rodziców dzieci, jak i przez dyrektorów oraz organy prowadzące przedszkola i szkoły (szczególnie ogólnodostępne), orzeczenia o niepełnosprawności na równi z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydawanym przez zespoły orzekające dzia-łające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Od momentu wprowadzenia reformy systemu oświaty (w 1999 r.) zespoły orzekające działające w poradniach psychologiczno-peda-gogicznych powinny wydawać orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego tylko z powodu: głuchoty i słabego słyszenia, niewi-dzenia i słabego winiewi-dzenia, upośleniewi-dzenia umysłowego, autyzmu, niepełnosprawności ruchowej i niepełnosprawności sprzężonej. Nie powinny wydawać orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci cierpiących na choroby przewlekłe. Dla dzieci przewlekle chorych, których stan zdrowia ogranicza im lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola bądź szkoły, istnieje możliwość
orga-nizowania indywidualnego nauczania w miejscu pobytu dziecka16
lub – w przypadku konieczności hospitalizowania – uczestniczenia w procesie kształcenia i specjalnych działaniach
opiekuńczo-wycho-________________
16 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r.
w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego obowiązkowego rocz-nego przygotowania przedszkolrocz-nego i indywidualrocz-nego nauczania dzieci i młodzie-ży (Dz.U. Nr 175, poz. 1086).
46 T ERE SA SE RA FI N Tabela 2 . Po ró
wnanie podstawy i celu wydania dziecio
m o rzeczenia o niepe łnospraw no ści oraz orzecz eni a o potrzebie kszta łcenia spe cj alnego Orzeczen ia o n ie pe łno spr awno ści Orzeczen ia o pot rzebie kszt ał cen ia specjaln ego Są wyd awan e pr zez powiat owy zes pó ł orzekaj ący Pods ta wa pr aw na : 1. Us ta wa z d nia 27 s ierpn ia 1 997 r. o reh abil it acji zawod owej i spo łeczn ej or az z at rudn ian iu osób n iepe łno spr awnyc h (t j. Dz.U . z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z pó źn. z m .) wy da je: a) orzeczen ia o n iepe łno spr awno ści oraz b) orzeczen ia o stopn iu niepe łno sp ra wno ści. 2. Rozporz ądzen ie Min ist ra Prac y i Polit yki Spo łeczn ej z dn ia 1 lu te go 2002 r. w s prawie kryt eriów ocen y n iepe łno spr aw-no ści u os ób w wieku do 16. roku życia ( D z.U . Nr 17, poz. 162 z pó źn. z m .). Są wydawane p rzez zespó ł dz ia łaj ący w publiczn ej poradn i psyc ho logiczn o-pedagogiczn ej Pods ta wa pr aw na : 1. U st awa z d ni a 7 w rz eś ni a 19 91 r. o syste m ie o świa ty (tj. D z.U. z 2004 r. Nr 2 56, poz. 2572 z pó źn. z m .). 2. R oz po rz ądzenie Min istra Edukacji N ar od owej z d nia 1 8 wrze ś-ni a 20 08 r. w s pr awi e o rzec ze ń i o pin ii wydaw an yc h prz ez ze-spo ły orzek aj ące dzi ał aj ące w pu bl icznych poradn iach psycho-log ic zn o-ped ag og iczn ych (D z. U . N r 17 3, p oz. 1 07 2) . 3. Rozporz ądzen ie Min ist ra Eduk acji Narodowej z dn ia 1 lut e-go 2013 r. w sprawie s zczegó łowych zas ad d zia łan ia pu -bliczn ych poradn i psyc ho logiczn o-pedagogicznych , w ty m pu bliczn ych porad ni s pe cjalis ty czn ych ( D z.U ., po z. 199) . Po wiat owy zes p ół do s praw orz ekan ia o n iepe łnos prawn oś ci powo łu je s taros ta w ram ach za d ań z zakres u ad m in is tracji rz ąd owej, po uzys kan iu zgod y wojewod y oraz przed kł ad a wojewodzie in fo rm acje o realiza cji zada ń na w nios ek os oby zain teresowan
ej lub jej przedst
awiciela ust awowego alb o, za ich zgod ą, na w niosek o środ ka po m ocy sp oł eczn ej. Zespó ł orzek aj ący d zi ał aj ący w publiczn ej pora dn i psyc ho lo-giczn o-ped agogi czn ej powo łuje d yrektor w ła ściwej poradni. Orzeczen ia o niepe łno spr awno ści wydawane s ą d la dz ie ci do 16. rok u ż ycia na wn iosek rodziców. Zespo ły kieruj ą si ę kryteriami okre śl onymi p rz ez mi ni str a pracy i polit yki spo łeczn ej (n a pod st awie art . 4a u st. 2 ww. usta wy ). 1. Orzeczen ia o pot rzebie ks zt ał cen ia specjaln eg o dla dzieci i m łodzie ży z n iepe łno spr awno ści ą ora z n iedos tos owan ych spo łeczn ie, wy dawan e s ą na w
niosek rodziców dzi
eci. 2. Orzeczen ia o p ot rzebie in d ywidu aln ego n au czania d la d zi eci i m łodzie
ży, których stan zdrow
ia uniemo żliwia lub zn acz-nie ut rudn ia ucz ęsz cz an ie do sz ko ły, wydawane s ą na wni o-sek rodziców i n a podst awie za świadczen ia lekar za okre śla-ją cego s tan zd rowia d ziecka u zas ad ni aj ący indywidua lne na uc zan ie. 46 TERESA SERAFIN
A na liza w yb ran yc h no rm p raw ny ch ok re śla ją cy ch now e obo wi ązki
47 Kryt eria orz ekan ia o n iepe łno spr awno ści dzieci do lat 16: 1) n iezdoln ość d o zas pokajan ia po d st awowych potrzeb życio-wych, takic h jak: – s am oobs ługa , – sam odzieln e p oruszan ie si ę, k omuni ko wa ni e z o to cz e-niem , powoduj ące kon ieczn ość zapewn ien ia st ał ej opieki lub pomocy, w spo sób przewy ższa ją cy zakres opieki na d zdro-wym dzieckiem w dan ym wieku, 2) zn aczn e zabu rze ni a f u nk cjo nowan ia organ izm u, wym agaj ą-ce s ys te m at ycznych oraz cz ęst yc h zabiegów leczn iczyc h i reh abilit acyjn yc h w domu i poza dom em , 3) s tan y ch orobowe o przewidywan ym okres ie t rw an ia prze-kraczaj ącym 12 m ies ię cy, kt óre u zas ad ni aj ą kon ieczn ość st
a-łej opieki lub pom
ocy dziecku. Kryt eria warun kuj ące wyda nie orzeczen ia: – ko nieczn ość stosowan ia specjaln ej organ izacji n auki i m et od pracy, – st an z d rowia u niem oż liwiaj ący lu b zn aczn ie u trud niaj ący ucz ęs zczan ie d o przed szkola lu b s zko ły w przewidywany m czas ie ws kazan ym w za świad czen iu lekarza o s tan ie zd rowia dziecka, n ie krótszy jedn ak n iż 30 d ni , – d la uczn ia s zko ły prowadz ącej kszta łcen ie w z awodzie orz e-czen ie o pot rzeb ie in dywidualn eg o n auczan ia uczn ia w przy-padku kon ieczno ści leczen ia prz ez czas okr eś lon y ws kazan y w za świadczen iu o st an ie zdrowia uczn ia, n ie krót szy jedn ak ni ż 30 dn i i nie d łu ższ y ni ż rok szkolny. Powodem wyda ni a dzieciom orzeczen ia o n iepe łno spr awno ści mo gą by ć sch orzen ia: 1) wady wrodzo ne i sc ho rzen ia o ró żn ej et iologii prowadz ące do n iedow ład ów, pora żen ia ko ńc zyn lub zm ia n w n arz ądz ie ruch u, upo śledz aj ące w zn aczn ym s topn iu zd olno ść chwy t-ną r ąk lub ut rudn iaj ące sam odzie ln e poruszan ie si ę, 2) wrod zon e lu b n abyt e ci ęż kie c horoby m et aboli czn e, uk ład u kr ąż en ia, oddechowego, m oczow ego, pokarm owe go, uk ładu krzepni ęcia i in ne zn aczn ie u po śl ed zaj ące sprawno ść organ i-zm u, wym agaj ące s yst em at yczn eg o leczen ia w d om u i okre-sowo leczen ia sz pit aln ego, 3) upo śle dz en ie umys łowe – p ocz ąwsz y od upo śle dz en ia w sto pni u um ia rkowa n ym , 4) ps ych ozy i zes po ły psyc hotycz ne, 5) ca ło ści owe zab u rzen ia rozw oj owe powodu ją ce zn aczn e za burz en ia inte ra kcji spo łe cz n ych lu b kom u n ika cji we r-b al n ej oraz n asil on e st ereot yp y zach owa ń , zai n teresowa ń i a k tyw n oś ci , Orzeczen ia o p ot rzebie kszt ał cen ia specjaln ego wydawan e s ą dla dzieci: – n ies łysz ącyc h i sł abo s łysz ących, – n iewidom yc h i s łabo wid zą cych, – z niepe łno spr awno ści ą ruch ow ą, w t ym z af azj ą, – z upo śl ed zen iem um ys łowy m w s to p ni u l ekki m , um ia rk o-wan ym lu b zn aczn ym , – z aut yzm em , w t ym z zes po łem A spergera, – z niepe łno spr awno ściami sprz ęż on ym i oraz dla dzieci n iedost osowanyc h spo łeczn ie lub zagro żon ych niedo sto so wa nie m spo łeczn ym. Orzeczen ie o p ot rzebie kszt ał ce ni a specjaln ego dla uczn ió w z u po śledzen iem um ys łowym w s topn iu lekki m ucz ęs zczaj ą-cych do szkó ł podstawowy ch wydaje si ę na okr es ka żdego et apu edukacyjnego w t ej szkole.
48 T ERE SA SE RA FI N cd. ta b. 2 Orzeczen ia o n ie p eł nos p ra wno ści Orzeczen ia o p otrzeb ie k szt ał ceni a sp ecj aln ego 6) pad aczka z cz ęst ym i n apada mi lub wyra źnymi na st ęps tw a-mi ps ycho ne ur ol og ic zn ymi , 7) n owot w ory zł oś liwe i ch orob y rozrost owe uk ład u krwio-tw órczego do 5 lat od zako ńczen ia leczen ia, 8) wr od zo ne l ub na by te wa dy na rz
ądu wzroku powoduj
ące zn aczn e ogran iczen ie jego sprawn oś ci, prowadz ące do obni-żen ia ost ro ści wzroku w oku le ps zym d o 5/25 lu b 0, 2 we-d ług Sn ellen a po wyrówn an iu w ady wzroku szk łami korek-cyjn ym i lub ogran iczen ie pola widzen ia do przest rzen i zawart ej w gran icach 30 st opn i, 9) g łuc ho ni em ot a, g łucho ta lub obustron ne upo śledzen ie s łu-ch u n iepoprawiaj ące si ę w wys tarczaj ącym sto p ni u po z as to -so wa niu a parat u s łuc howe go lub im plan tu śli m ak owe go. Orzeczen ia o st opn iu n iepe łno sp ra wno ści wyda wane s ą dla os ób powy żej 16 . roku życia n a wn iosek zain teresowan ego lub jego przedst awic iela ust awowego. U st alon o t rzy stopn ie n iepe łno sp ra wno ści: zn aczn y, um iarko-wan y i lekki. Kryt eria pr zyzn aw an ia orzec zen ia o st opn iu n iep eł no spr awno -ści os obom pow yż ej 16. roku ż ycia: 1) zn aczn y st op ie ń nie p eł no sp rawno ści – os oby z na rusz on ą sprawno ści ą organizm u , n ie zdoln e do pracy albo zd ol ne d o pracy jedyn ie w waru nk ac h pracy ch ron ion ej i wymagaj ące sta łe j lub d ług otrwa łej o p ie k i oraz pom ocy in ny ch os ób w zw ią zku z n iezdoln oś ci ą do sam odzieln ej egz yst en cji, 2) umiark owany s topie ń nie p eł nos p ra wno ści – os oby z na rusz on ą sprawno ści ą organizm u , n ie zdoln e do pracy albo zd ol ne d o pracy jedyn ie w waru nk ac h pracy ch ron ion ej lub wymagaj ące czasowej albo cz ęś ciowej po-mo cy in ny ch o sób w celu pe łn ien ia ról s po łeczn ych, 48 TERESA SERAFIN
A na liza w yb ran yc h no rm p raw ny ch ok re śla ją cy ch now e obo wi ązki
49 3) le kk i s top ie ń nie p eł no sp rawno ści – os oby o n aruszon ej s prawn oś ci org an izm u p ow od uj ącej w s pos ób is to tny obn iż en ie zdo ln oś ci do wyko nywa ni a pracy, w porów nan iu d o zd oln oś ci, jak ą wykazu je os oba o pod obn ych kwalif ikacjach za wod owych z pe łn ą spr aw-no ści ą psyc hiczn ą i fizyczn ą, lub ma ją ce ograniczenia w pe łn ien iu ról spo łeczn ych daj ące si ę kompensowa ć za pomoc ą wyposa żen ia w przedm iot y ort opedyczne, środ ki pom ocn icze lub śr odki te chni cz ne . Niezdoln ość do sam odzieln ej eg zyst en cj i ozn acza n aruszen ie spr awno ści organ izm u w st opn iu un iem oż liwiaj ącym zas poka-ja ni e b ez po mo cy i nnyc h o só b p odsta wo wyc h p otr ze b życio-wych , za kt óre u w aż a s ię pr ze de wsz ys tki m sa mo ob sł ug ę, poru szan ie s ię i ko mu ni ka cj ę. Orzeczen ie o n iep eł nospra wn oś ci zawi era , poz a ust alen iem niepe łno spr awn oś ci lub st op ni a n iepe łno spr aw no ści, wsk aza-nia do tycz ące : 1) odpowiedn ieg o zat rudn ien ia uwzgl ędnia ją cego psychofi-zy cz ne mo żliwo ści danej o soby, 2) szkolen ia, w tym specjalist yczn ego, 3) zat ru d nie ni a w zak ład zie akt ywn oś ci zawod ow ej, 4) u czes tn ict wa w t erapii zaj ęciowej, 5) kon ieczn oś ci zaopat rzen ia w przed m iot y o rt oped yczn e, śr odki po mo cni cz e o ra z po moce te chni cz ne u łat wiaj ące fu nkcjon owa nie dan ej os oby, 6) korzys ta ni a z s yst emu ś rodow is kowego ws parcia w s am o-dzieln ej egzyst encji, przez co rozu m ie si ę korzystanie z us ług so cja lnyc h, o pie ku ńczyc h, t erapeut yczn yc h i re ha bilit acyj-nyc h świad czonych przez s ie ć in sty tucji po mo cy spo łeczn ej, organ izacje poza rz ądowe ora z in ne placówki, 7) kon ieczn oś ci sta łej lub d ługotr w ał ej opieki lub pom ocy i nn ej os oby w zwi ązku ze zn aczn ie o gran iczon ą mo żliwo ści ą sa -m odzieln ej egzyst en cji, Orzeczen ie o p ot rzeb ie k szt ał ce nia spe cja ln ego lub o po trz e-b ie in d yw idu al nego n au czan ia z awi eraj ą: 1) o pot rzebie ksz ta łcen ia sp ecj aln ego zalecan e s ą: a) waru nk i realizacji pot rzeb ed uk acyjn ych , – for m y st ym ula cji, rewalidacji, t erapii, – us prawn ian ia, – rozwijan ia pot en cjaln yc h m oż liw oś ci i mocny ch stro n dz ie cka o ra z i nne fo rm y po mo cy psyc ho lo gi cz no -p ed a-gogicznej, b) okre ślen ie n ajkorzyst niejszyc
h dla dziecka form
ksz ta łce-ni a specjaln ego: – w przeds zkolu ogóln odos tę p ny m lub z oddzia ła m i int e-gracyjnymi , – w oddziale in te gracyjn ym w szk ole ogóln odost ępn ej , – w szkole integracyjnej, – w szkole specja ln
ej lub oddziale specjaln
ym , – w o środku rewalidacyjn o-wyc ho wawczym alb o specjal-nym o środku s zkoln o-wych owawczym .
50 T ERE SA SE RA FI N cd. ta b. 2 Orzeczen ia o n ie p eł nos p ra wno ści Orzeczen ia o p otrzeb ie k szt ał ceni a sp ecj aln ego 8) kon ieczn oś ci sta łego wspó łudz ia łu opiekun a dziecka w
pro-cesie jego leczen
ia, reh abilit acji i edukacji. Orzeczen ie o po tr zebie kszt ał cen ia specjaln ego w ydaje si ę na
okres roku szkoln
ego, et
apu e
d
u
kacyjnego albo okresu kszta
ł-ce ni a w da ne j sz ko le ; 2) o pot rzebie in d ywid ualn ego p rzygotowania pr zedszkolne-go zalecan e s ą: – warun ki realiz acji pot rzeb ed uk acyjn ych , a t ak że m oż liwo-ści u czestn iczen ia d ziecka w życiu przed szkola, – for m y st ym ula cji, rewalidacji, t erapii, – us prawn ian ia, rozwijan ia pot en cjaln ych m oż liw oś ci i moc -nyc h s tr on dz ie cka , – inn e form y po m ocy p syc ho logiczn o-pedagogiczn ej. W przypad ku d ziecka, kt órego s tan zd rowia zn aczn ie u tru d nia ucz ęs zczan ie d o przed szkola, okre śla si ę zakre s, w jaki m dziecko m oż e bra ć udz ia ł w zaj ęciach wych ow an ia przed
-szkolnego organizowanych z grup
ą wychowaw cz ą lub in dy-widualn ie w odr ębn ym pom ie szczen iu w przed szkolu lub szkole; 3) o pot rzebie in dywid u al ne go n aucz an ia zalecan e s ą: – warun ki realiz acji pot rzeb ed uk acyjn ych , a t ak że m oż liwo-ści uczestniczeni a ucznia w życiu szko ły, formy stymulacji, rewalidacji, t era pii, usprawn iania, ro zwijan ia p ot en cjal-nyc h mo żliwo ści i mo cn ych str on ucz ni a o ra z i nne fo rm y pom ocy p syc ho logiczn o-pedagog iczn ej. W przypad ku u czn ia, kt órego st an zd rowia zn aczn ie u tr udn ia ucz ęsz cz an ie do sz ko ły, zakres , w jakim u cze ń mo że bra ć udz ia ł w obowi ązkowych zaj ęciach ed ukacyjnych , organ izo-wanych z od dzia łem w szkole lub in dy widualn ie w odr ębn ym pom ieszczen iu w szkole. W przy padku uc zni a szko ły p row adz ące j k sz ta łc en ie w zaw od zi e ta kż e m oż liw ość d al szej real izacji prakt ycz ne j n au ki za w od u. 50 TERESA SERAFIN
A na liza w yb ran yc h no rm p raw ny ch ok re śla ją cy ch now e obo wi ązki
51 Orzeczen ie powiat owego zes po łu do spra w orz eka nia o nie -pe łnos p ra wno śc i l ub s top ni u n ie p eł nos p ra wno ści je st pod-sta w ą do korzystania z sy ste m u ulg i u prawnie ń przys ługuj ą-cych os obom n iepe łn osprawn ym . Po tw ierdzen ie m posiadan ia orzeczen ia jest l egit ym acja o soby n iepe łno spr awne j. O rga ne m upr awni ony m d o je j wyda ni a je st sta ro sta . Le gi ty ma cj ę wydaj ę si ę n a wn iosek osoby z ain te resowan ej lub przedst awiciela
ustawowego dziecka. Na wniosek wy
żej wym ien ion yc h osób w legit ym acji wpisuje si ę sy
mbol przyczyny niepe
łno sp ra wno ści. Orzeczen ie o n ie pe łno spr awno ści lub st op ni u niepe łno spr aw-no ści sta nowi po dstaw ę d o przyzn an ia u lg i u prawn ie ń in ny ch ni ż edukacyjn e. Orzeczen ie o p ot rzeb ie k szt ał ce n ia sp ecj al n ego sta no w i po d-sta w ę do na ty ch mi as to wyc h: – realizacji zalece ń zes po łu orz eka ją cego, – zapewn ien ia o d powiedn ic h wa run ków do n auk i, – zapewn ien ia sprz ęt u specjalistyczn ego i śr odkó w dyda kt ycz -nyc h, – realizacji zaj ęć rewalidacyjn ych i specjalist yczn yc h, – d os to sowan ia przez zes pó ł n auczycieli pracuj ących z ucz-niem procesu na uczan ia przez o pracowan ie in dywidualn eg o program u eduka cyjn o-t erapeut yc zn ego, realizowa nia i ewen -tua lne go mo dyfi ko wa ni a go w w yni ku r oz po zna ny ch w tr ak
-cie roku szkoln
eg o pot rzeb uczn ia . Ź ród ło: op ra co wa nie w łasne na podstawie obowi ązu ją cych prz episó w pra w a
52 TERESA SERAFIN wawczych organizowanych w przedszkolach i szkołach specjalnych
zorganizowanych w podmiotach leczniczych11.
W tabeli 2 przedstawiono istotne różnice wynikające z treści orze-czeń wydawanych przez powiatowe zespoły orzekające oraz zespoły orzekające działające w poradniach psychologiczno-pedagogicznych.
Z porównania wymogów dotyczących zasad orzekania o niepeł-nosprawności na potrzeby korzystania z systemu ulg i uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym w systemie pomocy, rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz na potrzeby edukacyjne przedstawionych w powyższej tabeli wynika konieczność rozważe-nia rozszerzerozważe-nia katalogu kryteriów upoważrozważe-niających zespoły orzekające działające w poradniach psychologiczno-pedagogicznych do orzekania o specjalnych potrzebach edukacyjnych dzieci i mło-dzieży oraz zobowiązania do szczegółowego wskazywania celu, dla którego to orzeczenie jest wydane.
Zakończenie
Przedstawiona analiza obowiązujących norm prawnych wybra-nych zagadnień wychowania przedszkolnego i nauczania wczesno-szkolnego w zakresie wprowadzenia nowych obowiązków do realiza-cji przez nauczycieli wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego ujawniła brak spójności w obowiązujących normach prawnych:1. Ustawa o systemie oświaty zapewnia „możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełno-sprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidual-nymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjindywidual-nymi oraz predyspozy-cjami (art. 1 pkt 5) i opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu
kształ-________________
11 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 marca 2013 r.
w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz.U., poz. 380).
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
53
cenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych (art. 1 pkt 5a)”.
2. Rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty okre-ślają szczegółowo zadania w zakresie realizacji podstawy progra-mowej kształcenia ogólnego, pomocy psychologiczno-pedagogicz-nej oraz wymagane od nauczycieli i specjalistów kwalifikacje do ich realizacji.
3. Rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego w spra-wie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela nie daje gwarancji, że absolwenci uczelni reali-zujących to przygotowanie uzyskają kwalifikacje pozwalające im na zapewnienie uczniom z niepełnosprawnością dostosowanego pro-cesu kształcenia i tworzenie warunków do wyrównania ich szans edukacyjnych w każdym przedszkolu i szkole, również w ogólno-dostępnych.
Zarówno z obserwacji praktyki szkolnej, jak i z powyższej anali-zy wynika, że głównymi barierami w przestrzeganiu równych praw dzieci i osób z niepełnosprawnościami do edukacji dostosowanej do ich możliwości i potrzeb rozwojowych są:
– nieprzygotowanie nauczycieli do jednoczesnego działania edu-kacyjnego polegającego na: obserwowaniu funkcjonowania uczniów w szkole, rozpoznawaniu ich potrzeb, opracowywa-niu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych oraz konsekwentnym prowadzeniu działań we współpracy z innymi nauczycielami i specjalistami prowadzącymi zajęcia z danym uczniem,
– zobowiązanie specjalistów poradni psychologiczno-pedagogicz-nych (psychologów, logopedów, inpsychologiczno-pedagogicz-nych) zarówno do orzeka-nia o specjalnych potrzebach uczniów z niepełnosprawnościami, jak i do udzielania nauczycielom pomocy dydaktycznej, mię-dzy innymi w zakresie realizacji podstaw programowych, wskazywania warunków niezbędnych do nauki, sprzętu spe-cjalistycznego i środków dydaktycznych,
– niska świadomość społeczna wynikającej z norm prawnych zasady równości szans wszystkich obywateli,
54 TERESA SERAFIN – w przypadku posiadania wiedzy na temat równych praw dzieci
z niepełnosprawnością do kształcenia się razem z rówieśni-kami – traktowanie ich jedynie jako wymogu formalnego.
Podstawa opracowania artykułu
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 Nr 78,poz. 483 z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicz-nych poradniach psychologiczno-pedagogiczpublicz-nych (Dz.U. Nr 173, poz. 1072). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie
sposobu i trybu organizowania indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz.U. Nr 175, poz. 1086).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 50, poz. 400, z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz.U. Nr 97, poz. 624), druk nr 70 zawarty w załączniku nr 3.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pu-blicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 228, poz. 1487). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólne-go w poszczególnych typach szkół (Dz.U., poz. 977).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedago-gicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U., poz. 199). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 marca 2013 r. w sprawie
organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorgani-zowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz.U., poz. 380).
Analiza wybranych norm prawnych określających nowe obowiązki
55
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w spra-wie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w spra-wieku do 16. roku życia (Dz.U. Nr 17, poz. 162 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 Nr 9, poz. 788).
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tj. Dz.U. 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tj. Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.).
