Widok ks. Stanisław Biały, Bioetyczne aspekty przeszczepiania organów pojedynczych i ich pamięci. Przejście od pokonania bariery immunologicznej organizmu do pokonania bariery nie- ufności społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskieg

199

RECENZJE

T

EOLOGIA I

M

ORALNOή TOM 11, 2012

Recenzje

ks. Stanis³aw Bia³y, Bioetyczne aspekty przeszczepiania organów pojedyn-czych i ich pamiêci. Przejœcie od pokonania bariery immunologicznej organizmu do pokonania bariery nie-ufnoœci spo³ecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wy-szyñskiego, Warszawa 2011, ss. 473.

Okreœlony w tytule problem koncen-truje siê na etycznych zagadnieniach wspó³czesnej transplantologii. W zakres treœciowy podjêtych tu zagadnieñ wcho-dz¹ moralno-prawne problemy decyzji o przekazaniu organów do przeszczepu samego dawcy oraz rodziny, która czêsto odmawia zgody ma ich pobranie (z po-wodów emocjonalnych, etycznych lub religijnych). Z tym wi¹¿e siê sprawa usta-lenia definicji i momentu œmierci cz³o-wieka oraz praw i obowi¹zków wobec cia³a swego i osób bliskich. Druga grupa zagadnieñ dotyczy rozumienia i aksjolo-gicznego traktowania „pamiêci dawcy”, jaka zostaje zachowana w przekazanym do przeszczepu organie. Zwiêkszaj¹ca siê bowiem liczba przeszczepów niesie ze sob¹ coraz wiêcej œwiadectw o tym, ¿e przeszczepiony organ zachowuje w sobie „pamiêæ” jego dawcy, która niepokoi biorcê organu, co stanowi dylemat natury psychiczno-moralnej. Stan ten domaga

siê bioetycznego wyjaœnienia, czy jest to tylko komplikacja uwarunkowana stanem psychiki po przeszczepie, czy te¿ zawiera w sobie „coœ wiêcej”. W prze¿yciu tego doœwiadczenia zawarty jest problem – pytanie: czy biorca nie ma prawa pozna-nia dawcy organu i okazania mu osobo-wej wdziêcznoœci. Niemo¿noœæ bowiem poznania dawcy i „wdziêcznego” z nim zjednoczenia przyjmuje postaæ „tyranii daru”, czego œwiadectwem s¹ swoiste zmiany w osobowoœci biorcy organu. Doprecyzowanie istoty tego zagadnienia zawarte jest w podtytule omawianej roz-prawy: Przejœcie od pokonania bariery immunologicznej organizmu do pokona-nia bariery nieufnoœci spo³ecznej.

Zdaniem autora, takie odczytanie tych problemów w kontekœcie ich aksjolo-gicznego prze¿ywania stanowi „znamien-ny apel skierowany do bioetyki. Chodzi o podjêcie siê pracy na rzecz œciœlejszego uzasadnienia norm etycznych, które obo-wi¹zuj¹ przy przeszczepach organów, tka-nek, komórek ludzkich” (s. 35). W poszu-kiwaniu tych uzasadnieñ autor pracy postanawia odwo³aæ siê nie tylko do za-sad spo³eczno-prawnych czy biologiczno--medycznych, ale stawia zadanie „poznaæ w tym wymiarze stanowisko Koœcio³a, oceniaj¹ce praktykê transplantologiczn¹, jak i ca³y kontekst z tym zwi¹zany” (s. 42-43). Motywem badawczym i

„ce-200

RECENZJE lem szczegó³owym” autora jest „wzbu-dzenie dyskusji nad koniecznoœci¹ utrzy-mywania kartezjañskiego paradygmatu w medycynie transplantologicznej” (s. 40), uzasadniaj¹cego utajnienie danych dawcy organów przed biorc¹ i jego rodzin¹.

Podjêta w omawianej rozprawie pro-blematyka jest z pewnoœci¹ wa¿na i bar-dzo aktualna w kontekœcie wspó³czesnych odkryæ i dokonañ biologiczno-medycz-nych oraz przemian etyczno-kulturowych. Dobrze _{wiêc siê sta³o, ¿e ks. S. Bia³y} pod-j¹³ to zagadnienie, które jest interesuj¹ce nie tylko z teoretycznego, naukowego punktu widzenia, ale te¿ domaga siê ak-sjologicznych kwalifikacji w ¿yciowej praktyce. Analizuj¹c okreœlone w tytule zagadnienie, autor pracy w pierwszym rozdziale rozwa¿y³ problem, jakim jest „Transplantacja widziana w perspektywie niektórych spo³ecznych obaw (w kontekœ-cie polskim i w³oskim)”. Rozwijaj¹c to zagadnienie, przedstawi³ problem braku spo³ecznej akceptacji przeszczepów orga-nów pojedynczych w œrodowisku polskim i w³oskim. Ów brak akceptacji i obawy z tym zwi¹zane koncentruj¹ siê wokó³ takich problemów, jak: zgoda na przeka-zanie organów do przeszczepu, ich fi-nansowanie oraz handel nimi, ustalenie momentu œmierci dawcy – problem etycz-no-prawny i obawy rodziny, etyczny wy-miar oczekiwania biorcy na œmieræ daw-cy, poszanowanie zw³ok cz³owieka zmar³ego, w¹tpliwoœci w zakresie stoso-wania zasady domniemanej zgody, po-strzeganie transplantacji w œwietle nauki Koœcio³a. Sposób przedstawienia proble-matyki tego rozdzia³u sprowadza siê do opisowej charakterystyki pogl¹dów insty-tucji spo³eczno-prawnych lub pojedyn-czych autorów na wymienione fakty i opinii na ten temat lub prezentowanych koncepcji rozwi¹zañ. Z pewnoœci¹ roz-dzia³ ten jest swoistym wprowadzeniem

do ca³oœci podjêtych tu zagadnieñ, st¹d te¿ ten opisowy charakter przedstawienia mo¿na uznaæ za zasadny.

Rozdzia³ drugi nosi tytu³: „Budowanie empatii oraz nowych rozwi¹zañ w medy-cynie transplantacyjnej”. Rozpoczyna go charakterystyka aktualnego stanu struktu-ralnego w transplantologii w zakresie prawno-organizacyjnym. W drugiej czê-œci tego rozdzia³u ukazano edukacyjn¹ rolê Koœcio³a katolickiego, pañstwa oraz organizacji i stowarzyszeñ w promowaniu dawstwa organów i transplantologii; pod-stawê tej analizy stanowi literatura polska i w³oska. Rozdzia³ ten mo¿na okreœliæ jako „edukacyjny”, zawiera bowiem ana-lizê kszta³towania postaw prawno-wycho-wawczych wobec nowej rzeczywistoœci, jak¹ s¹ przeszczepy i zwi¹zane z tym pro-blemy wspó³czesnej ludzkoœci.

W rozdziale trzecim, zatytu³owanym „Komplikacje i powik³ania natury fizjolo-gicznej i osobowoœciowej wystêpuj¹ce po przeszczepach”, najpierw scharakteryzo-wano komplikacje, powik³ania, odrzuce-nie przeszczepu przez organizm biorcy i ich etyczne implikacje. Nastêpnie ukaza-no jakoœæ ¿ycia po transplantacji organu unaczynionego w kontekœcie zmian oso-bowoœci u biorcy. Wreszcie na bazie lite-ratury w³oskiej opisane zosta³y komplika-cje po przeszczepach, a zw³aszcza tzw. „przeszczep osobowoœci”. Rozdzia³ ten przedstawia panoramiczny obraz do-œwiadczeñ biorców organów przed prze-szczepem i po nim. Zaprezentowano tu œwiadectwa prze¿yæ osób po przeszcze-pach pojedynczych organów unaczynio-nych oraz próby wyjaœniania tych¿e do-œwiadczeñ, zw³aszcza w ramach tzw. medycyny niekonwencjonalnej.

W czwartym rozdziale: „Biofizyka a przeszczepy: problem pamiêci cz³owie-ka”, podjêto próbê ukazania teoretycz-nych wyjaœnieñ owych doœwiadczeñ

oso-201

RECENZJE bowoœciowych. Odwo³uj¹c siê do osi¹g-niêæ nowoczesnej fizyki, najpierw ukazano przenoszenie informacji miêdzykomórko-wej przez biofotony na bazie danych no-wego dzia³u wiedzy zwanego bioener-getyk¹. Nastêpnie wskazano naukowe usankcjonowanie niekonwencjonalnych terapii w kontekœcie wybranych opinii medycznych. Analizy tego rozdzia³u koñ-czy charakterystyka mo¿liwoœci „prze-szczepu pamiêci” w literaturze w³oskiej.

W _{ostatnim – pi¹tym rozdziale „Nauka} a wiara: akceptacja faktu transcendentnego w bioetyce transplantologicznej” – podjê-ta zosta³a próba teologicznego „zweryfi-kowania” analizowanych wczeœniej dzia-³añ medycznych i ich konsekwencji w wymiarze osobowoœciowym. Najpierw podjêto w nim analizê „doœwiadczenia nadzwyczajnego” jako opcji uzasadniaj¹-cej niektóre decyzje podejmowane w me-dycynie transplantacyjnej. Przywo³ane opisy doœwiadczeñ po przeszczepach konkretnych osób autor stara siê oceniæ na podstawie wypowiedzi wybranych re-prezentantów katolickiej etyki teologicz-nej. _{Na bazie teologicznych podstaw i ich} interpretacji próbuje ukazaæ mo¿liwoœæ „cudownych zjawisk” w transplantologii. W uzasadnieniu tych tez odwo³uje siê do pogl¹dów autorów polskich (ks. M. Ru-seckiego) oraz literatury obcej, zw³aszcza w³oskiej. Zwieñczenie przeprowadzonych w tym zakresie analiz mo¿na wiêc okre-œliæ jako próbê po³¹czenia tego, „co ludz-kie”, z tym, „co Boskie”.

Lektura omawianej ksi¹¿ki ks. dr. S. Bia³ego pozwala stwierdziæ, ¿e okreœlo-ne w jej podtytule zagadnienie jest aktu-aln¹ rzeczywistoœci¹ – stanowi wiêc pro-blem badawczy. Przywo³ane w tej pracy fakty oraz ich analityczna prezentacja po-twierdzaj¹ mo¿liwoœæ owego „przejœcia od pokonania bariery immunologicznej” (czego szczególnym przyk³adem jest

Ka-therin Beckman) „do pokonania bariery spo³ecznej nieufnoœci” (co ma szczególne znaczenie dla zaufania rodziny dawcy). Argumenty za tego rodzaju „mo¿liwo-œci¹” maj¹ uzasadnienie w najnowszych odkryciach nauk szczegó³owych, zw³asz-cza fizyki kwantowej, które pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e organ ludzki po przeszcze-pie mo¿e zachowaæ nie tylko istotne informacje ¿yciowe w zakresie biologicz-nym, ale te¿ w wymiarze osobowoœcio-wym. Ten empirycznie doœwiadczalny fakt stanowi przedmiot badañ – punkt wyjœcia, upowa¿niaj¹cy do analitycznych refleksji nad mo¿liwoœci¹ „zjawiska nie-zwyk³ego” w wymiarze medyczno-bio-etycznym. Badania ks. S. Bia³ego pozwa-laj¹ wnioskowaæ, ¿e istnieje mo¿liwoœæ weryfikowanego naukowo od strony zja-wiskowej nawi¹zania kontaktu z dawc¹ organu, gdy¿ da siê zaobserwowaæ odpo-wiednie skutki u biorcy organu w posta-ci zmian somatyczno-osobowoœciowych. Tego rodzaju przejawy wymagaj¹ pog³ê-bionej refleksji badawczej, czego przyk³a-dem jest omawiana rozprawa, która trafnie wpisuje siê w nurt naukowych po-szukiwañ w tym zakresie.

Nale¿y przyznaæ racjê ks. S. Bia³emu, ¿e transplantologia – jak ca³a medycyna klasyczna – potrzebuj¹ zmian w podejœciu do cz³owieka. Winno siê to wyraziæ zw³aszcza w integralnym – holistycznym traktowaniu pacjenta. Nale¿y zw³aszcza zadbaæ o uszanowanie cielesno-duchowej jednoœci osoby ludzkiej w stosowaniu procedur medycznych. W zabiegach leczniczych nie wolno oddzielaæ w cz³o-wieku jego sfery religijno-moralnej od rozumowo-somatycznej, gdy¿ powoduje to szereg negatywnych skutków indywi-dualno-spo³ecznych. Autor rozprawy jest zdania, ¿e na polu bioetyki tylko w ten sposób mo¿na doprowadziæ do zwyciê-stwa odpowiedzialnoœci moralnej, która

202

RECENZJE ma zakotwiczenie w chrzeœcijañskiej mi-³oœci bliŸniego, nad absolutyzmem na-ukowo-technicznym.

Analizy omawianej rozprawy oraz jej wnioski potwierdzaj¹ zasadnoœæ podjêcia tytu³owego zagadnienia, jego niezwyk³¹ aktualnoœæ oraz merytoryczn¹ wagê, za-równo na polu badañ naukowych, jak i praktycznych zastosowañ w sferze po-szanowania wartoœci i godnoœci osoby ludzkiej i jej ¿ycia. Œwiadczy to tak¿e o _{badawczej wra¿liwoœci autora oraz} o potrzebie pog³êbienia pola naukowej argumentacji w zakresie moralnym na tak istotnych p³aszczyznach ludzkiej egzy-stencji. Monografia ta stanowi niew¹tpli-wie szczególnie wa¿n¹ pozycjê doty-cz¹c¹ bioetyki przedstawionej w ujêciu teologicznym, i to nie tylko na p³aszczyŸ-nie ¿ycia chrzeœcijañskiego. Jest to w³a-œciwie pierwsze na rynku polskim mono-graficzne opracowanie przybli¿aj¹ce stan badañ i pogl¹dów na temat „przeszczepia-nia organów pojedynczych i ich pamiêci”. Rozprawa ks. S. Bia³ego pozostaje pod wp³ywem chrzeœcijañskiego persona-lizmu, odwo³uje siê do nauczania Magi-sterium Koœcio³a oraz wspó³czesnej myœli filozoficznej. Cech¹ i wartoœci¹ ba-dawczo-metodologiczn¹ podjêtych tu analiz jest odniesienie do metody perso-nalistycznej, której hermeneutyczn¹ zasa-d¹ _{jest osoba ludzka, ujmowana w swej} ontologicznej i egzystencjalnej z³o¿ono-œci. Pod wzglêdem formalnym metoda ta pozwala ukazaæ osobiste doœwiadczenie jako prze¿ycie wspólnotowe – miêdzy-ludzkie oraz miêdzy cz³owiekiem a Bo-giem, tak w wymiarze horyzontalnym, jak i wertykalnym. Na p³aszczyŸnie epi-stemologicznej takie podejœcie umo¿liwi-³o opisanie i zidentyfikowanie doœwiad-czeñ egzystencjalno-moralnych przy u¿yciu metod z zakresu fenomenologii, psychologii, socjologii oraz nauk

biolo-giczno-medycznych, wspieraj¹cych inter-pretacjê etyczno-teologiczn¹. Takie po-dejœcie badawcze umo¿liwia te¿ odczyta-nie z Magisterium Koœcio³a praktycznej poprawnoœci aksjologicznego myœlenia i postaw w zakresie bioetycznych proble-mów zwi¹zanych z przeszczepami ludz-kich organów. Odwo³anie siê do zasady personalistycznej pozwoli³o tak¿e autoro-wi omawianej rozprawy unikn¹æ subiek-tywnych interpretacji i dokonaæ interesu-j¹cego opracowania stanu œwiadomoœci i badawczych potrzeb oraz ¿yciowych postaw dawców i biorców organów do przeszczepów oraz s³u¿b medycznych za-anga¿owanych w tego rodzaju pomoc cz³owiekowi.

Lektura tej ksi¹¿ki winna stanowiæ pomoc w podejmowaniu decyzji o prze-kazaniu organów do przeszczepu, co jest bardzo aktualnym problemem i zadaniem wspó³czesnoœci, gdy¿ przyczynia siê do ratowania ¿ycia innym ludziom.

JÓZEF ZABIELSKI

Henri Joyeux, Szko³a ¿ycia i mi³oœci. Dzieci i m³odzie¿ pytaj¹, rodzice odpo-wiadaj¹. Cztery rozmowy o ekologii seksualnej, t³um. D. Œliwa, Gaudium, Lublin 2011, ss. 261.

Dba³oœæ o œrodowisko naturalne oraz potrzeba zmniejszania poziomu zanie-czyszczeñ, produkcji i emisji toksycznych substancji to priorytety wielu wspó³czes-nych rz¹dów oraz organizacji pozarz¹do-wych. Uœwiadomienie sobie zagro¿enia wynikaj¹cego z eksploatacji dóbr natural-nych rodzi coraz wiêksze zaniepokojenie i prowadzi do podejmowania prób rato-wania Ziemi. Nale¿y zatem powiedzieæ,