Charakterystyka wybranych elementów oferty turystycznej gospodartw agrotury-stycznych z Wysowej

INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 2/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 139–148

Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi

Barbara WoĞ, Daniel Puciato

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ELEMENTÓW

OFERTY TURYSTYCZNEJ

GOSPODARTW AGROTURYSTYCZNYCH Z WYSOWEJ

____________

CHARACTERISTICS OF SELECTED ELEMENTS

OF TOURIST OFFER OF AGROTOURISM FARMS

IN WYSOWA

Od kilku lat obserwuje siĊ wzmoĪone zainteresowanie ofertą gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych na obszarach charakteryzujących siĊ wyjąt-kowymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. Przykáadem takiej miejscowoĞci jest Wysowa, niewielka wieĞ uzdrowiskowa poáoĪona w Beskidzie Niskim spraw-nie áącząca funkcje turystyczne i uzdrowiskowe, przyciągająca turystów bogatym zagospodarowaniem turystycznym eksponującym liczne walory Ğrodowiska natu-ralnego i kulturowego. Celem artykuáu jest analiza wybranych elementów oferty turystycznej gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych w tej wáaĞnie miej-scowoĞci.

Sáowa kluczowe: oferta turystyczna, gospodarstwa agroturystyczne, Wysowa

Summary

For a few years there has been an increasing interest in the offer of agrot-ourism farms located in areas with exceptional natural and cultural values. Wysowa is an example of such localities – this is a small spa village located in Beskid Niski efficiently combining tourist and spa functions, attracting tourists with developed tourist facilities presenting numerous values of the natural and cultural environment. The purpose of the article is to analyse selected elements of the tourist offer of agrotourism farms located in Wysowa.

WSTĉP

Od kilku lat obserwuje siĊ wzmoĪone zainteresowanie ofertą gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych na obszarach charakteryzujących siĊ wyjąt-kowymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi, na których nie zdąĪyáa siĊ jeszcze rozwinąü turystyka masowa. Poszukiwanie ciszy i spokoju w otoczeniu zróĪnicowanego i w niewielkim stopniu przeksztaáconego przez czáowieka kra-jobrazu staje siĊ celem coraz liczniejszej grupy turystów. MiejscowoĞcią posia-dającą wszystkie te cechy wzbogacone dodatkowo obecnoĞcią leczniczych wód mineralnych jest Wysowa. WieĞ Wysowa sprawnie áączy funkcje turystyczne i uzdrowiskowe oferując bogate zagospodarowanie turystyczne eksponujące liczne walory Ğrodowiska naturalnego i kulturowego. Na terenie omawianej miejscowoĞci oraz w jej bezpoĞrednim sąsiedztwie obserwuje siĊ dynamiczny rozwój agroturystyki opartej na istniejących juĪ gospodarstwach rolnych, w których obsáuga ruchu turystycznego stanowi dodatkowe Ĩródáo dochodu. Analiza oferty turystycznej poszczególnych gospodarstw ze szczególnym uwzglĊdnieniem planów dalszego rozwoju stanowi podstawĊ niniejszego opra-cowania.

CEL PRACY

Celem poznawczym artykuáu jest analiza wybranych elementów oferty tu-rystycznej gospodarstw agroturystycznych z Wysowej. Cel ten zostaá uszczegó-áowiony do nastĊpujących pytaĔ badawczych:

1. Jaki jest podstawowy profil gospodarstw rolnych prowadzonych przez ankietowanych?

2. Jakie są gáówne rodzaje dziaáalnoĞci pozarolniczej prowadzonej przez respondentów?

3. Jakie atrakcje turystyczne oferują swoim goĞciom ankietowani wáaĞci-ciele gospodarstw?

4. Czy badane gospodarstwa dostosowane są do potrzeb osób niepeáno-sprawnych?

5. Czy ankietowani wáaĞciciele gospodarstw planują w najbliĪszym czasie inwestycje o charakterze proekologicznym?

CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAē

Wysowa to niewielka miejscowoĞü uzdrowiskowa poáoĪona w Beskidzie Niskim na pograniczu polsko-sáowackim. WieĞ leĪy w Ğródgórskiej kotlinie, ok. 510 m n.p.m. Pod wzglĊdem administracyjnym naleĪy do gminy UĞcie Gorlickie w powiecie gorlickim. Specyficzna rzeĨba, znaczne powierzchnie leĞne, gĊsta

sieü potoków, obecnoĞü wód mineralnych o bogatym i zróĪnicowanym skáadzie chemicznym (szczawy wodoro-chlorkowo-sodowe oraz wĊglowodanowo-sodowo-wapienne) oraz brak przemysáu wpáywają na specyficzny mikroklimat tego terenu . Naturalny krajobraz w niewielkim stopniu przeksztaácony przez czáowieka, znaczna bioróĪnorodnoĞü, unikalne zasoby wód o wysokiej minerali-zacji oraz cisza i spokój stanowią podstawowe walory przyrodnicze tego obsza-ru. Na walory antropogeniczne okolic Wysowej skáada siĊ bogate dziedzictwo kulturowe i historyczne związane gáównie z tradycją i kulturą áemkowską. àem-kowie zamieszkiwali ten obszar do 1946-47 roku, kiedy to rdzenna ludnoĞü pra-wie w caáoĞci zostaáa wysiedlona na UkrainĊ bądĨ na Ziemie Odzyskane. W roku 1947 z 921 osób zamieszkujących ten teren przed II wojną Ğwiatową pozostaáo jedynie 136 [Báach 2003]. Tak znaczne zmiany ludnoĞciowe spowo-dowaáy dáugotrwaáe zahamowanie rozwoju miejscowoĞci oraz znaczną zmianĊ struktury uĪytkowania gruntów oraz funkcji poszczególnych gospodarstw.

Wysowa jest znaną miejscowoĞcią uzdrowiskową, w której dziaáalnoĞü leczniczą prowadzono juĪ w II poáowie XVIII wieku. O skali rozwoju funkcji uzdrowiskowej moĪe Ğwiadczyü fakt ze przed I wojną Ğwiatową kurort mógá obsáuĪyü okoáo 2000 goĞci rocznie [Darmochwaá 1995]. Miejscowa ludnoĞü trudniáa siĊ rolnictwem oraz obsáugą ruchu turystycznego i uzdrowiskowego. W czasie I i II wojny Ğwiatowej zaplecze uzdrowiskowe zostaáo w znacznej mie-rze zniszczone, zaĞ pmie-rzeprowadzona w latach 1946-47 akcja pmie-rzesiedleĔcza na dáugo zahamowaáa rozwój miejscowoĞci. Dopiero w 1959 roku powstaáo Przed-siĊbiorstwo PaĔstwowe „Uzdrowisko Wysowa”, które przejĊáo tereny dawnego kurortu budując na miejscu zniszczonych obiektów nowy zakáad przyrodolecz-niczy oraz rozlewniĊ wód mineralnych. W koĔcu lat 60 i początkach 70 po-wstaáy znajdujące siĊ pod patronatem zakáadów przemysáowych oĞrodki leczni-cze: szpital uzdrowiskowy „Beskid”, uzdrowiska: „Cukrownik”, „Glinnik” i „Chemik”.

Intensywny rozwój Wysowej nastąpiá po roku 1990, kiedy poza oĞrodkami wypoczynkowo-uzdrowiskowymi rozwinąá siĊ takĪe sektor prywatny, oferujący noclegi i wyĪywienie w kwaterach prywatnych i pensjonatach oraz pierwszych gospodarstwach agroturystycznych. Wraz z dynamicznym rozwojem i restruktu-ryzacją zaplecza leczniczego duĪy nacisk poáoĪono na rozwój zagospodarowania turystycznego. Poprawiono stan infrastruktury i estetykĊ parku zdrojowego, wybudowano pijalnie wód mineralnych, wytyczono liczne trasy spacerowe i ĞcieĪki zdrowia, rozbudowano i wyposaĪono tereny rekreacyjne [Graczykow-ska, Puciato, WoĞ 2009]. Dla turystów preferujących aktywny wypoczynek wytyczono wiele szlaków turystycznych pieszych, rowerowych i konnych. Tak intensywne prace doprowadziáy do reaktywacji sáynnego niegdyĞ kurortu czy-niąc z Wysowej miejscowoĞü wyjątkowo atrakcyjną turystycznie i uzdrowisko-wo. W 2010 r. na ternie Wysowej oferowano 463 miejsca w obiektach sanato-ryjnych, 149 miejsc w hotelach, 350 w oĞrodkach wypoczynkowych, 71 miejsc

w pensjonatach, oraz okoáo 180 miejsc w kwaterach prywatnych i gospodar-stwach agroturystycznych. DuĪym zainteresowanie turystów cieszą siĊ zwáasz-cza noclegi w gospodarstwach agroturystycznych.

MATERIAà I METODY BADAē

Materiaá empiryczny opracowania stanowią dane uzyskane w wyniku ba-daĔ przeprowadzonych w czerwcu 2009 roku w Wysowej. ObjĊto nimi wáaĞci-cieli 14 gospodarstw agroturystycznych, zlokalizowanych na terenie wsi. KaĪdy z respondentów zostaá poinformowany o celu i przebiegu badaĔ oraz wyraziá na nie zgodĊ.

Po zebraniu odpowiedniej literatury przedmiotu oraz materiaáów Ĩró-dáowych, przeprowadzono sondaĪ diagnostyczny, w którym narzĊdziem badaw-czym byá kwestionariusz ankiety. Zastosowano ankietĊ audytoryjną, która cha-rakteryzuje siĊ tym, Īe podczas jej wypeániania ankieter jest w ciągáym kontakcie z respondentami i na bieĪąco wyjaĞnia im wszystkie ewentualne nieja-snoĞci oraz pomaga w wypeánieniu kwestionariusza. Skonstruowano dla potrzeb niniejszej pracy ankiety dotyczące oferty gospodarstw agroturystycznych. Przy-datnoĞü tego narzĊdzia badawczego zweryfikowano podczas badaĔ pilotaĪo-wych przeprowadzonych wĞród wylosowanej grupy 3 z 14 gospodarstw ,na których póĨniej przeprowadzono badania zasadnicze. Na podstawie wyników badaĔ ustalono liczebnoĞü oraz czĊstoĞü odpowiedzi na poszczególne pytania, a w przypadku danych liczbowych wyliczono podstawowe charakterystyki sta-tystyczne: Ğrednie arytmetyczne, odchylenia standardowe oraz wartoĞci ekstre-malne (minima i maksima). Wyniki badaĔ przedstawiono w tabeli i na rycinach.

WYNIKI BADAē

Badani wáaĞciciele gospodarstw agroturystycznych prowadzili je przeciĊt-nie okoáo 8 lat. Najkrótszy czas prowadzenia gospodarstwa wynosiá 2 lata, na-tomiast najdáuĪszy 22 lata. Badane gospodarstwa agroturystyczne w chwili przeprowadzenia sondaĪu zatrudniaáy Ğrednio po 2,43 osoby oraz oferowaáy swoim goĞciom po 12,64 miejsc noclegowych. Najmniejsze analizowane gospo-darstwo dysponowaáo piĊcioma, a najwiĊksze dwudziestoma oĞmioma miejsca-mi noclegowymiejsca-mi. Wedáug deklaracji respondentów w ciągu roku z usáug gospo-darstw agroturystycznych korzystaáo przeciĊtnie okoáo 96 osób. Najmniejsze gospodarstwo agroturystyczne udzielaáo goĞciny dziesiĊciu, zaĞ najwiĊksze trzy-stu osobom (tab. 1).

Wszyscy ankietowani zadeklarowali, Īe dziaáalnoĞü turystyczna byáa dla nich dziaáalnoĞcią dodatkową mającą na celu uzupeánienie ich dochodów z rol-nictwa. ĝrednio kaĪdy z gospodarzy posiadaá okoáo 5 hektarów ziemi, przy czym powierzchnia najmniejszej dziaáki rolnej wynosiáa 0,5 hektara, a

najwiĊk-szego gospodarstwa rolnego 25 hektarów (tab. 1). Dla poáowy ankietowanych gáównym kierunkiem prowadzonej dziaáalnoĞci rolnej byáa uprawa roĞlin, 35,71% respondentów posiadaáa áąki, natomiast 28,57% prowadziáa chów zwie-rząt (rys. 1). Zdecydowana wiĊkszoĞü ankietowanych (85,71%) zadeklarowaáo w ramach dziaáalnoĞci pozarolniczej, prowadzenie wyáącznie dziaáalnoĞci agrotu-rystycznej, co szósty z nich natomiast prowadziá zarówno dziaáalnoĞü agrotury-styczną jak i ekoturyagrotury-styczną (rys. 2).

Tabela 1. Podstawowa charakterystyka statystyczna dotycząca

oferty badanych gospodarstw

Table 1. Key statistics concerning the offer of the studied farms Podstawowe charakterystyki statystyczne Wyszczególnienie _Ğrednia

arytmetyczna

odchylenie

standardowe minimum maksimum Czas prowadzenia

gospodarstwa [lata] 8,07 4,63 2,00 22,00 Powierzchnia gospodarstwa

lub dziaáki [ha] 4,93 6,31 0,50 25,00 Osoby zatrudnione w gospodarstwie 2,43 1,09 1,00 4,00 Miejsca noclegowe w gospodarstwie 12,64 6,12 5,00 28,00 Osoby korzystające w ciągu roku 96,43 96,92 10,00 300,00

ħródáo: opracowanie wáasne.

28,57 50 35,71 7,14 0 10 20 30 40 50 60

chów zwierząt uprawa roĞlin áąki inne

od se te k b ada ny ch g os po da rs tw [ % ]

Rysunek 1. Podstawowy profil badanego gospodarstwa rolnego lub dziaáki rolnej Figure 1. Basic profile of a farm operated by owners of the studied farms

85,71 14,29 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

agroturystyka agrotursytyka i ekoturystyka

od se te k b ada ny ch g os po da rs tw [ % ]

Rysunek 2. Rodzaje prowadzonej dziaáalnoĞci turystycznej przez badane gospodarstwa Figure 2. Types of tourist activities performed by the studied farms

NajwaĪniejszymi atrakcjami oferowanymi turystom przez ankietowanych wáaĞcicieli gospodarstw agroturystycznych byáy: ogród, ĪywnoĞü ekologiczna i zadaszony grill (po 21,43% badanych) oraz moĪliwoĞü wypoĪyczenia rowerów i plac zabaw dla dzieci (po 14,29% badanych). Co szósty respondent wskazaá na inne atrakcje, które oferuje jego gospodarstwo agroturystyczne (rys. 3). Ponad poáowa ankietowanych wáaĞcicieli gospodarstw (57,14%) posiadaáa plany roz-woju swojej dziaáalnoĞci turystycznej, dotyczące przede wszystkim utworzenia dodatkowych miejsc noclegowych (75%). Co czwarty ankietowany zamierzaá zbudowaü mini zoo, a co ósmy badany planowaá: zakup rowerów, budowĊ zada-szonego grilla lub placu zabaw oraz wzbogacenie swojej oferty o naukĊ jazdy konnej (rys. 4 i 5). Zdecydowana wiĊkszoĞü analizowanych gospodarstw agrotu-rystycznych (92,86%) w chwili przeprowadzania sondaĪu nie byáa dostosowana do potrzeb osób niepeánosprawnych ruchowo. Zaledwie jedno badane gospodar-stwo agroturystyczne (7,14%) byáo zaĞ w stanie obsáuĪyü równieĪ osoby z dys-funkcjami narządu ruchu (rys. 6). WiĊkszoĞü ankietowanych wáaĞcicieli gospo-darstw zadeklarowaáo chĊü zrealizowania inwestycji proekologicznych w najbliĪszej przyszáoĞci. Najpopularniejszymi tego rodzaju inwestycjami byáy: systemy solarne (75%), wykorzystanie biomasy do opaáu (58,33%), przydomo-we elektrownie wodne i wiatroprzydomo-we oraz przydomoprzydomo-we oczyszczalnie Ğcieków (po 16,67%), a takĪe pompy ciepáa (8,33%). Dwóch badanych wáaĞcicieli gospo-darstw agroturystycznych nie planowaáo natomiast w najbliĪszym czasie Īad-nych inwestycji przyjazĪad-nych Ğrodowisku naturalnemu (rys. 7 i 8).

21,43 14,29 14,29 21,43 21,43 14,29 14,29 0 5 10 15 20 25 ogród plac zabaw rowery grill ĪywnoĞü ekologiczna woda ze Ĩródáa inne

odsetek badanych gospodarstw [%]

Rysunek 3. Atrakcje oferowane turystom przez wáaĞcicieli badanych gospodarstw Figure 3. Attractions offered to tourists by the owners of the studied farms

42,86 57,14 0 10 20 30 40 50 60 nie tak od se te k b ada ny ch g os po da rs tw [ % ]

Rysunek 4. Plany rozwoju oferty badanych gospodarstw Figure 4. Development plans of the offer of the studied farms

75 25 12,5 12,5 12,5 12,5 0 10 20 30 40 50 60 70 80

dodatkowe miejsca noclegowe mini zoo zadaszony grill plac zabaw nauka jazdy konnej zakup rowerów

odsetek badanych gospodarstw [%]

Rysunek 5. Planowane elementy wzbogacenia oferty badanych gospodarstw Figure 5. Planned extension to the offer of the studied farms

92,86 7,14 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 nie tak od se te k b ada ny ch g os po da rs tw [ % ]

Rysunek 6. Dostosowanie badanych gospodarstw do potrzeb osób niepeánosprawnych Figure 6. Adjustment of the studied farms to the needs of handicapped persons

14,29 85,71 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 nie tak od se te k b ada ny ch g os po da rs tw [ % ]

Rysunek 7. Plany inwestycyjne dotyczące technologii proekologicznych

i energii odnawialnej

Figure 7. Investment plans concerning ecological technologies and renewable energy

75 58,33 16,67 16,67 8,33 0 10 20 30 40 50 60 70 80 systemy solarne wykorzystanie biomasy przydomowe elektrownie przydomowe oczyszczalnie pompy ciepáa od se te k b ad an yc h g os pod ar st w [ % ]

Rysunek 8. Rodzaj inwestycji proekologicznych planowanych do zrealizowania

w badanych gospodarstwach

WNIOSKI

Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badaĔ sformuáowaü moĪna nastĊpujące wnioski:

1. Posiadanie áąk, uprawa roĞlin polowych oraz chów zwierząt to najwaĪ-niejsze rodzaje dziaáalnoĞci rolnej prowadzonej przez ankietowanych.

2. Dwóch z ankietowanych gospodarzy oprócz dziaáalnoĞci agroturystycz-nej prowadziáo takĪe ekoturystyczną.

3. Posiadanie ogrodu i zadaszonego grilla oraz ĪywnoĞü ekologiczna wáa-snej produkcji to, zdaniem ankietowanych najatrakcyjniejsze elementy oferty ich gospodarstw agroturystycznych. WáaĞciciele wiĊkszoĞci z nich planowali takĪe wzrost liczby oferowanych produktów agroturystycznych, a najpopularniejszym kierunkiem rozwoju dziaáalnoĞci gospodarstw byáo zwiĊkszenie liczby miejsc noclegowych.

4. Za wyjątkiem jednego analizowane gospodarstwa agroturystyczne nie byáy dostosowane do potrzeb osób niepeánosprawnych.

5. WiĊkszoĞü respondentów planowaáa realizacjĊ inwestycji proekologicz-nych, takich jak: budowa systemów solarnych oraz wykorzystanie biomasy jako opaáu.

BIBLIOGRAFIA

Báach B. Zmiany pokrycia terenu w wybranych gminach Beskidów w II poáowie XX wieku, na

podstawie zdjĊü lotniczych, Praca doktorska, Biblioteka WGiSR UW, 2003 s. 113–117.

Darmochwaá T. Beskid Niski Polski i Sáowacki, Kraków 1995, s. 60–61.

Graczykowska B., Puciato D., WoĞ B. Zagospodarowanie turystyczne Wysowej jako przykáad

integracji funkcji uzdrowiskowych i turystycznych, Turystyka uzdrowiskowa stan i per-spektywy, WSTiH,GdaĔsk 2009, s. 99–109.

Dr Barbara WoĞ Dr Daniel Puciato Katedra Geografii i Ekonomiki Turystyki Politechnika Opolska 45-758 Opole, ul. Prószkowska 76 e-mail: b.wos@po.opole.pl d.puciato@po.opole.pl Recenzent: Prof. dr hab. Wáadysáawa Stola