Medycyna Weterynaryjna - Summary Med. Weter. 68 (11), 647-649, 2012

Med. Weter. 2012, 68 (11) 647

Artyku³ przegl¹dowy Review

W latach 60. ubieg³ego wieku w Polsce i na terenie ca³ej Europy stwierdzono masowe zachorowania g¹si¹t z nieznanej dot¹d przyczyny. Zró¿nicowane objawy kli-niczne i anatomopatologiczne towarzysz¹ce tym zacho-rowaniom powodowa³y przypisywanie ich do ró¿nych jednostek chorobowych, takich jak: influenza gêsi, wiru-sowe zapalenie w¹troby, zespó³ w¹trobowo-nerkowy czy pomór gêsi. Wprowadzenie nowoczesnych technologii chowu i utworzenie ogromnych ferm licz¹cych kilka lub kilkanaœcie tysiêcy ptaków spowodowa³o znaczny wzrost zachorowañ i padniêæ. Wra¿liwe na zaka¿enie s¹ gêsi, kaczki typu mieszaniec (Mullard) i kaczki pi¿mowe, natomiast kury, indyki oraz kaczki rasy Pekin nie s¹ po-datne na infekcjê i rozwój choroby. Choroba rozprze-strzenia siê na drodze bezpoœredniej przez kontakt zaka-¿onych ptaków w stadzie lub poœredni przez zaka¿on¹ paszê, wodê oraz fekalia. W 1974 r. na Kongresie Dro-biarskim nadano jej nazwê „choroba Derzsy’ego” (DD) upamiêtniaj¹c w ten sposób pionierskie badania w kie-runku choroby prof. Josefa Derzsy’ego. Obecnie u¿y-wana jest równie¿ nazwa „parwowiroza gêsi” (GP). Choroba znajduje siê na liœcie chorób podlegaj¹cych obowi¹zkowi rejestracji, a w Pañstwowym Instytucie Weterynaryjnym – PIB funkcjonuje laboratorium refe-rencyjne choroby Derzsy’ego (4).

Czynnikiem etiologicznym choroby Derzsy’ego jest parwowirus (GPV), nale¿¹cy do rodziny Parvoviridae, z rodzaju Dependovirus. Jest to wirus bezotoczkowy o symetrii dwudziestoœciennej, sk³adaj¹cy siê z 32 kap-somerów i œrednicy 20-22 nm. Genom stanowi pojedyn-cza niæ DNA (ssDNA) o gêstoœci 1,38 g/ml (7). Na obu koñcach sekwencji genomu wirusa znajduj¹ siê drugo-rzêdowe struktury typu szpilki do w³osów (harpin-like structure). W genomie GPV wystêpuj¹ dwie g³ówne ram-ki odczytu. Pierwsza obejmuje region koduj¹cy bia³ka niestrukturalne (NS), których funkcja zwi¹zana jest z replikacj¹ wirusa oraz funkcjami regulatorowymi. Druga ramka odczytu znajduje siê poni¿ej regionu koduj¹cego bia³ka NS i zawiera sekwencje koduj¹ce trzy bia³ka struk-turalne (VP1, VP2 i VP3). Stwierdzono, i¿ bia³ko VP3 o masie 60 kDa stanowi ponad 80% bia³ek kapsydu. Na podstawie sekwencji koduj¹cych bia³ka strukturalne stwierdzono ró¿nice w genomie pomiêdzy szczepami GPV izolowanymi od gêsi i kaczek pi¿mowych, nato-miast izolaty wirusowe otrzymane w ró¿nych krajach maj¹ identyczn¹ budowê antygenow¹ (1, 2, 6-8, 11-13). Najbardziej wra¿liwe na zaka¿enie s¹ 1-dniowe pta-ki, u których œmiertelnoœæ mo¿e dochodziæ nawet do 100%. Choroba szerzy siê w stadzie na drodze horyzon-talnej (poziomej) poprzez ka³, zaka¿on¹ paszê i wodê.

Choroba Derzsy’ego nadal aktualnym problemem

Zak³ad Chorób Wirusowych Drobiu Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Samorek-Salamonowicz E., Kozdruñ W. Derzsy’s disease: still a problem

Summary

The aetiological agent of Derzsy’s disease is a parvovirus (GPV) belonging to the Parvoviridae family, genera Dependovirus. Currently, the mortality rate of Derzsy’s disease is much lower than it was before the introduction of vaccination. The most common form is the chronic one. Therefore, cases of Derzsy’s disease in geese in 1998-2011 were analyzed. The study was carried out in 122 bird flocks. The number of birds in the flocks ranged from 1,200 to 12,000, and most flocks consisted of 3,000-5,000 geese. Most goslings in the flocks were 2-5 weeks old. The presence of antibodies against GPV was detected in all flocks of birds up to 5 weeks of age. The first symptoms, such as reluctance to eat and drink, difficulty in locomotion, paralysis and diarrhoea, usually appeared in the first two weeks of life. The mortality of geese in each year ranged from 13.95% to 42.45%. Among the geese examined, the most frequent pathological changes were observed in the liver, in the form of oedema (22%) and hyperaemia (41%). In 33% of geese a significant degree of emaciation was noted. Derzsy’s disease was confirmed by the PCR detection of the virus in the visceral organs in 36 of the flocks examined. Derzsy’s disease was reported most frequently in the following voivodeships: Greater Poland, Podlaskie, Lublin, Lower Silesian, and Lubusz. In these areas, despite annual prophylactic vaccination, Derzy’s disease was observed in geese aged 1- 6 weeks, usually between 2.5-3.5 weeks of age. Additionally, using the multiplex PCR, a mixed infection with GPV and goose circovirus was found in 6 flocks. Research aimed at developing a recombinant vaccine against Derzsy’s disease and a new enzymatic ELISA was started last year. To sum up, the analysis of the results shows that Derzsy’s disease remains a health threat in young goose flocks.

Med. Weter. 2012, 68 (11) 648

Po zaka¿eniu replikacja wirusa odbywa siê w œcianie jelit, powstaje wiremia, a nastêpnie wirus drog¹ krwi dostaje siê do serca i w¹troby. Ptaki bêd¹ce ozdrowieñcami po-zostaj¹ latentnie zaka¿one i s¹ do koñca ¿ycia siewcami wirusa (3, 5, 14).

Do zaka¿enia dochodzi tak¿e poprzez jajo lub skoru-pê jaja. Pisklêta z zaka¿onych jaj zamieraj¹ w trakcie inkubacji lub tu¿ po wylêgu i staj¹ siê Ÿród³em zaka¿e-nia dla innych wra¿liwych g¹si¹t, lê¿onych w tym sa-mym czasie w tej samej wylêgarni.

Przebieg choroby Derzsy’ego zale¿y od wieku i statu-su immunologicznego zaka¿onych ptaków. Okres inku-bacji choroby w przypadku zaka¿enia wra¿liwych 1-dnio-wych g¹si¹t wynosi 3-5 dni, a choroba ma postaæ ostr¹. G¹siêta trac¹ apetyt, skupiaj¹ siê wokó³ Ÿróde³ ciep³a, a czeœæ ptaków od³¹cza siê od stada. Wystêpuje biegun-ka, zwiêkszone pragnienie, anoreksja, ptaki s¹ wycieñ-czone i padaj¹. Mog¹ te¿ padaæ nagle, bez uprzednich objawów. Œmiertelnoœæ wynosi 60%-80%, a nawet siê-ga 100% (3, 14).

W przypadku zaka¿enia ptaków starszych, w wieku 2-3 tygodni lub te¿ czêœciowo uodpornionych, okres in-kubacji choroby jest d³u¿szy i wynosi 7-10 dni. Choroba trwa oko³o miesi¹ca. Chore ptaki skupiaj¹ siê wokó³ Ÿród³a ciep³a, trac¹ apetyt, staj¹ siê apatyczne, siadaj¹ na skokach, s¹ ma³o ruchliwe, a u niektórych wystêpuje dr¿enie miêœni i pora¿enia. W przypadku obecnoœci du-¿ej iloœci p³ynu wysiêkowego w jamie brzusznej ptaki przyjmuj¹ postaæ „pingwina”. Po kilku dniach trwania choroby pióra puchowe wypadaj¹, a pokrywowe nie wyrastaj¹, na grzbiecie i w okolicy skrzyde³ widoczne s¹ braki w upierzeniu. Nastêpuje zahamowanie wzrostu. Obok osobników o wzroœcie i masie cia³a normalnej wy-stêpuj¹ ptaki drobne i silnie wychudzone, przez co stado wygl¹da jakby by³y w nim ró¿ne grupy wiekowe. Stado staje siê niewyrównane. Spadki masy cia³a maj¹ niekie-dy od 50% do 80%, a œmiertelnoœæ oko³o 20%-30%. Pta-ki, które przechorowa³y, staj¹ siê siewcami wirusa (3, 6). U pad³ych ptaków zmiany anatomopatologiczne do-tycz¹ najczêœciej w¹troby i miêœnia sercowego. Obser-wuje siê powiêkszenie w¹troby z obecnoœci¹ szarobia-³ych ognisk martwicy i wybroczyn podtorebkowych. Serce jest blade, z wyraŸnie zaokr¹glonym koniuszkiem i licznymi krwawymi wybroczynami. Wybroczyny s¹ tak¿e obecne w trzustce, jelitach i nerkach. Wskutek uszkodzenia nerek w jamie brzusznej gromadzi siê du¿a iloœæ p³ynu wysiêkowego. Widoczne s¹ te¿ z³ogi mocza-nów w narz¹dach wewnêtrznych, w szczególnoœci w mo-czowodach i na powierzchni worków powietrznych (3, 6). Zapobieganie chorobie Derzsy’ego obejmuje profilak-tykê nieswoist¹ i swoist¹.

Profilaktyka nieswoista polega na stworzeniu ptakom jak najlepszych warunków chowu, pielêgnacji, przestrze-ganiu zasad sanitarno-higienicznych, utrzymywaniu na fermie gêsi w jednym wieku oraz na lê¿eniu w osobnych aparatach jaj pochodz¹cych z ró¿nych ferm.

Profilaktyka swoista polega na szczepieniu gêsi ze stad reprodukcyjnych oraz ich potomstwa. Szczepione gêsi przekazuj¹ przeciwcia³a matczyne poprzez ¿ó³tko na potomstwo. Przeciwcia³a te utrzymuj¹ siê u g¹si¹t przez

okres ponad 2 tygodni, skutecznie chroni¹c je przed za-ka¿eniem wirusem terenowym.

Obecnie obserwuje siê pojedyncze przypadki choro-by Derzsy’ego, przebiegaj¹ce ze znacznie mniejsz¹ œmiertelnoœci¹ w porównaniu z okresem z przed wpro-wadzeniem szczepieñ. Najczêœciej wystêpuje postaæ chroniczna, subkliniczna.

W latach 1998-2011 dokonano analizy przypadków choroby Derzsy’ego u g¹si¹t w Polsce. £¹cznie badaniu poddano ptaki pochodz¹ce ze 122 stad zlokalizowanych na terenie ca³ego kraju: zachodniopomorskie (7 stad), wielkopolskie (26 stad), lubuskie (12 stad), dolnoœl¹skie (9 stad), ³ódzkie (5 stad), ma³opolskie (3 stada), podkar-packie (4 stada), œwiêtokrzyskie (12 stad), lubelskie (13 stad), mazowieckie (3 stada), podlaskie (18 stad), warmiñsko-mazurskie (3 stada), kujawsko-pomorskie (5 stad), pomorskie (2 stada). Liczebnoœæ ptaków w sta-dach wynosi³a od 1200 do 12 000, przewa¿nie stada li-czy³y 3000-5000 g¹si¹t. G¹siêta w badanych stadach by³y w wieku od 1 do 9 tygodnia, najczêœciej 2-5-tygodnio-we i pochodzi³y ze stad gêsi reprodukcyjnych szczepio-nych dwu- lub trzykrotnie przeciwko chorobie Derz-sy’ego, zarówno szczepionk¹ ¿yw¹, jak i w ostatnich dwóch latach szczepionk¹ inaktywowan¹.

Obecnoœæ przeciwcia³ przeciwko GPV stwierdzano we wszystkich stadach ptaków do 5. tygodnia ¿ycia. Otrzymane wartoœci OD w zakresie od 0,150 do 0,220 u ptaków w wieku do 3 tygodni mog³y œwiadczyæ o obec-noœci przeciwcia³ matczynych, jednak¿e w wielu przy-padkach nie znano programów szczepieñ stad reproduk-cyjnych gêsi, z których pochodzi³y g¹siêta.

Pierwsze objawy chorobowe u g¹si¹t pojawia³y siê przewa¿nie w 1.-2. tygodniu ¿ycia. U chorych g¹si¹t ob-serwowano niechêæ do pobierania paszy i wody, trudno-œci w poruszaniu siê, skupianie siê ptaków, braki w upie-rzeniu, pora¿enia, dusznoœæ, wodnist¹ biegunkê oraz zahamowanie wzrostu. Po okresie choroby wynosz¹cym 1-4 tygodnie nastêpowa³y padniêcia, które dotyczy³y czê-œci ptaków.

Objawy kliniczne i zmiany anatomopatologiczne nasuwa³y podejrzenie choroby Derzsy’ego. Badania mikrobiologiczne nie wykazywa³y obecnoœæ zaka¿eñ bakteryjnych, jednak zastosowanie chemioterapii nie wp³ywa³o na poprawê stanu zdrowotnego g¹si¹t.

Œmiertelnoœæ g¹si¹t w poszczególnych latach wyno-si³a od 13,95% do 42,45% (9,9%-61,7%). Najwiêcej padniêæ g¹si¹t notowano w 1999 r. (42,45%), natomiast najmniej w 2003 r. (13,95%).

Wœród badanych g¹si¹t zmiany anatomopatologiczne najczêœciej wystêpowa³y w w¹trobie. Powiêkszenie w¹-troby notowano u 22% badanych g¹si¹t, bladoœæ u 16%, przekrwienie u 41%, z³ogi w³óknika na torebce w¹tro-bowej u 19%, natomiast obecnoœæ guzów martwiczych u 2% badanych g¹si¹t. Ponadto obserwowano znaczne-go stopnia wychudzenie (33% g¹si¹t), zaokr¹glony ko-niuszek serca (46%), z³ogi w³óknika na powierzchni worka osierdziowego (7%) i przekrwienie jelit cienkich (14%). Zmiany w postaci obecnoœci w³óknika oraz prze-krwienia jelit notowano u g¹si¹t powy¿ej 3,5 tygodni ¿ycia (tab. 1).

Med. Weter. 2012, 68 (11) 649

Chorobê Derzsy’ego potwierdzono wykryciem me-tod¹ PCR obecnoœci wirusa choroby Derzsy’ego w na-rz¹dach wewnêtrznych g¹si¹t w 36 badanych stadach. W ci¹gu 12 lat liczba zaka¿onych stad utrzymywa³a siê na podobnym poziomie, w ci¹gu roku dotyczy³a 3-4 stad. Choroba wystêpowa³a najczêœciej w województwach: wielkopolskim, podlaskim, lubelskim, dolnoœl¹skim, œwiêtokrzyskim, lubuskim. S¹ to obszary o najwy¿szej koncentracji gêsi. Na obszarach tych, pomimo szczepieñ profilaktycznych, corocznie obserwowano chorobê Derz-sy’ego u g¹si¹t w wieku 1-6 tygodni, najczêœciej pomiê-dzy 2,5-3,5 tygodni (ryc. 1).

Przeprowadzona analiza filogenetyczna szczepów izo-lowanych w ci¹gu 12 lat wykaza³a 92%-100% podobieñ-stwa miêdzy sob¹ oraz ich europejskie pochodzenie.

W zwi¹zku z mo¿liwoœci¹ pojawienia siê innych za-ka¿eñ wirusowych daj¹cych podobne objawy kliniczne i zmiany anatomopatologiczne opracowano metodê tri-pleks PCR pozwalaj¹c¹ na szybkie odró¿nienie choroby Derzsy’ego od innych chorób wirusowych, wykrywaj¹-c¹ jednoczeœnie wirus choroby Derzsy’ego, polyoma-wirus i cirkopolyoma-wirus gêsi. W 6 badanych stadach g¹si¹t w wieku 5-6 tygodni stwierdzono obecnoœæ mieszanego zaka¿enia wirusem choroby Derzsy’ego i cirkowirusem gêsim (10).

Na podstawie wycinków badañ w³asnych wydaje siê, ¿e w ostatnich dwóch latach po wprowadzeniu na rynek szczepionki inaktywowanej zmniejszy³ siê odsetek wy-stêpowania choroby Derzsy’ego u g¹si¹t, lecz problem nadal jest aktualny.

W 2011 r. w Zak³adzie Chorób Wirusowych Drobiu podjêto badania nad otrzymaniem rekombinowanej szczepionki przeciwko chorobie Derzsy’ego oraz opra-cowaniem nowego testu enzymatycznego ELISA.

Do badañ u¿yto szczepu terenowego wirusa choroby Derzsy’ego pochodz¹cego z kolekcji w³asnej. Z zaka-¿onych tym szczepem hodowli komórek fibroblastów zarodka gêsiego izolowano ca³kowity komórkowy DNA, którego nastêpnie u¿yto do przeprowadzenia reakcji am-plifikacji. Zastosowano w niej startery oparte o sekwen-cjê genu koduj¹cego bia³ko VP3 GPV. Nastêpnie doko-nano trawienia enzymami restrykcyjnymi otrzymanego produktu PCR. Tak strawiony produkt PCR poprzez eta-py poœrednie wklonowano do komórek biorcy (E. coli BL21 Rosseta). W koñcowym etapie w celu analizy otrzymanego bia³ka przeprowadzono elektroforezê w ¿e-lu poliakrylamidowym. Tak uzyskane bia³ko w systemie ekspresyjnym pos³u¿y do sporz¹dzenia szczepionki i te-stu ELISA (9).

Reasumuj¹c, analiza uzyskanych wyników œwiadczy o sta³ym wystêpowaniu zagro¿enia chorob¹ Derzsy’ego stad m³odych g¹si¹t pomimo prowadzonej od ponad 30 lat immunoprofilaktyki, dlatego te¿ niezbêdne s¹ dalsze badania nad t¹ chorob¹, pozwalaj¹ce ograniczyæ jej wystêpowanie i u³atwiæ diagnostykê.

Piœmiennictwo

1.Brown K. E., Green S. W., Young N. S.: Goose parvovirus – an autonomus member of the dependovirus genus? Virol. 1995, 210, 283-291.

2.Chu C. Y., Pan M. J., Cheng J. T.: Genetic variation of the nucleocapsid genes of waterfowl parvovirus. J. Vet. Med. Sci. 2001, 3, 1165-1170.

3.Cotmore S. F., Tattersall P.: Structure and organization of the viral genome, [w:] Kerr J. R., Cotmore S. F., Bloom M. E., Linden R. M., Parrish C. R.: Parvo-viruses. Oxford Univeristy Press, Oxford 2006, 73-94.

4.Derzsy J.: A viral disease of goslings. Acta Vet. Hung. 1967, 17, 443-448. 5.Gough R. E.: Goose Parvovirus (Derzy’s Disease), [w:] Swayne D. E., Glisson

J. R., Jackwood M. W., Pearson J. E., Reed W. M.: Isolation and Identification of Avian Pathogens. Am. Assoc. Avian Pathol. University of Pennsylvania, Philadelphia 1998, 219-222.

6.Hirt B.: Molecular Biology of Autonomus Parvoviruses, [w:] Faisst S., Romme-laere J.: Parvoviruses. From Molecular Biology to Pathology and Therapeutic Uses. Karger, Basel 2000, 4, 163-177.

7.Jestin V., Le Bras M., Cherbonnel M., Le Gall-Recule G., Bennejean G.: Demontstration of very pathogenic parvovirus (Derzsy’s disease virus) in Muscovy duck farms. Recl. Med. Vet. 1991, 167, 849-857.

8.Le Gall-Reule G., Jestin V.: Biochemical and genomic characterization of Muscovy duck parvovirus. Arch. Virol. 1994, 139, 121-131.

9.Liu M., Zhang T., Zhang Y., Meng F., Li X., Hou Z., Feng X, Kong X.: Develop-ment and evaluation of VP3 – ELISA for the detection of goose and Muscovy duck parvovirus antibodies. J. Virol. Methods 2010, 163, 405-409.

10.Sirivan P., Obayashi M., Nakamura M.: Detection of goose and Muscovy duck parvoviruses using polymerase chain reaction-restriction enzyme length poly-morphism analysis. Avian Dis. 1998, 42, 133-139.

11.Tatár-Kis T., Mató T., Markos B., Palya V.: Phylogenetic analysis of Hungarian-goose parvovirus isolates and vaccine strains. Avian Pathol. 2004, 33, 438-444. 12.Zádori Z., Erdei J., Nagy J., Kisary J.: Characteristics of the genome of goose

parvovirus. Avian Pathol. 1994, 23, 359-364.

13.Zádori Z., Stefancsik R., Rauch T., Kisary J.: Analysis of complete nucleotide sequences of goose and Muscovy duck parvoviruses indicates common ance-stral origin with adeno-associated virus 2. Virol. 1995, 212, 562-573. 14.Zádori Z., Szelei J., Kiss I., Tijssen P.: Waterfowl parvoviruses, [w:] Kerr J. R.,

Cotmore S. F., Bloom M. E., Linden R. M., Parrish C. R.: Parvoviruses. Oxford Univeristy Press, Oxford 2006, 447-456.

Adres autora: prof. zw. dr hab. El¿bieta Samorek-Salamonowicz, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: elsam@piwet.pulawy.pl

Ryc. 1. Wystêpowanie choroby Derzsy’ego w Polsce w latach 1998-2011 e n z c i g o l o t a p o m o t a n a y n a i m Z %ptaków e i n e z d u h c y w 33 y b o rt ¹ w e i n e z s k ê i w o p 22 y b o rt ¹ w æ œ o d a l b 16 y b o rt ¹ w e i n e i w r k e z r p 41 j e w o b o rt ¹ w e c b e r o t a n a k i n k ó ³ w i g o ³ z 19 e i b o rt ¹ w w e z c i w tr a m y z u g 12 a c r e s k e z s u i n o k y n o l g ¹ r k o a z 46 m y w o iz d r e i s o u k r o w a n a k i n k ó ³ w i g o ³ z 17 h c i k n e i c ti l e j e i n e i w r k e z r p 14

Tab. 1. Zmiany anatomopatologiczne wystêpuj¹ce u badanych ptaków