3
zoFia teresa KozłowsKa
dziAłAlNOS
´C´ EduKACyjNA
POlSKiEGO TOWArzySTWA
HiSTOryCzNEGO
*
Polskie Towarzystwo Historyczne, które powstało w 1886 roku w Ga-licji było, i nadal jest, swoistą korporacją obejmującą ludzi (profesorów, na-uczycieli, archiwistów i muzealników), którzy w różny sposób zajmują się historią. W swojej działalności PTH szczególnie często podejmowało tema-ty regionalne opracowywane na podstawie badań opartema-tych o miejscowe źródła. Wiele w tym zakresie czynili nauczyciele, którzy publikowali swoje materiały często dotyczące historii regionalnej i lokalnej.
Poszerzenie badań regionalnych następowało w wyniku powstawa-nia oddziałów regionalnych Towarzystwa, które uznawały je za jedno ze swych podstawowych zadań.
W Polsce odrodzonej historia regionalna pozostawała nadal w sfe-rze zainteresowań dydaktyków historii, a oddziały PTH prowadziły po-głębione badania historii regionów.
Po II wojnie światowej znacznie została umniejszona rola historii regionalnej. Państwo, w którym nastąpiły przeniesienia znacznych grup ludności, koncentrowało swą politykę na jedności politycznej. Dlatego też historia regionalna została zepchnięta na margines. Jednak wielu na-uczycieli nadal się do niej odwoływało jako konkretyzacji historii o do-świadczenie życiowe ucznia.
Reforma szkolna lat siedemdziesiątych, wprowadzając historię do klasy IV szkoły podstawowej, zasadniczej szkoły zawodowej oraz egzaminu dojrzałości w formie pisemnej, w bardzo istotnym zakresie ją dowartościo-wała. Mimo tego, że treść nauczania budziła zastrzeżenia, a cała reforma została w znacznej części uchylona, to jednak propozycja metodologiczna i metodyczna tej reformy pozostaje trwałym dorobkiem dydaktyki.
* Zgodnie z życzeniem Autorki, tekst nie został zredagowany.
4
W klasie IV zostały wprowadzone szczególnie interesujące nas ele-menty historii regionalnej. Miała ona, w zamyśle twórców reformy, służyć wprowadzeniu uczniów zarówno w historię ojczystą, jak i powszechną. Za-pis programowy pierwszych lekcji i uwagi do realizacji programu postulo-wały szersze zajęcie się historią miejscowości i okolicy, w której uczeń żyje, czyli historią lokalną i regionalną. W ten temat miał być on wprowadzany poprzez wycieczki terenowe, zwiedzanie muzeów oraz lokalnych izb re-gionalnych. Istotnym wsparciem tych działań miało też być sięgnięcie do historii rodziny, przywołanie wspomnień jej członków i przyjaciół.
Program nauczania historii w zasadniczej szkole zawodowej został przywrócony po wielu latach w niedużym sześćdziesięciogodzinnym wy-miarze. Trudne dla tej grupy młodzieży kwestie historyczne egzemplifi-kowano odniesieniami regionalnymi takimi jak: Mój region w
średniowie-czu czy Mój region w dobie powstań. Uczniowie zapoznawali się z
zabytka-mi różnych epok historycznych posługując się przykładazabytka-mi regionalnyzabytka-mi. W tym typie szkoły została również przedłożona propozycja wykorzysta-nia historii rodzinnej do konkretyzacji czasowej wydarzeń historycznych, oraz do budowy więzi emocjonalnej z historią ojczystą.
Wprowadzenie elementów historii regionalnej w IV klasie szkoły podstawowej, oraz w zasadniczej szkole zawodowej, wzbudziło również zainteresowanie tym rozwiązaniem dydaktycznym w innych klasach i typach szkół, a także zajęciach pozalekcyjnych.
Ta zmiana programowa pokazała potrzebę przygotowania różnych materiałów ułatwiających wprowadzenie treści dawno nieobecnych w pro-gramach szkolnych. Przygotowanie treściowe i metodyczne obejmowało kil-ka zagadnień:
– pogłębienie wiedzy o regionie,
– gromadzenie źródeł pisanych, legend, podań,
– tworzenie szkolnych małych muzeów regionalnych, które powstały w wyniku przekształcenia izb pamięci narodowej,
– zbieranie wspomnień rodzinnych i wiązania historii prywatnej z hi-storią Polski.
Zabiegi te spowodowały dość istotne zmiany w nauczaniu i rozu-mieniu historii nie tylko w zakresie regionalnym. Przekształcenie propa-gandowych izb pamięci w izby tradycji szkoły, miejscowości czy regionu ocaliło wiele przedmiotów od zaginięcia. Młodzież zaś uczyła się bacz-niej obserwować otaczającą ją rzeczywistość materialną, co stało się do-pełnieniem historii gospodarczej.
Natomiast wyprawy w głąb historii rodziny pokazały złożoność geograficzną rzeczywistości polskiej. Pojawili się i odżyli w pamięci
zOfiA T E r ESA KOzłOWSK A
5
członkowie rodziny urodzeni na ziemiach utraconych w momencie wpro-wadzania historii do IV kl. Uczniowie byli urodzeni w latach sześćdziesią-tych, ich rodzice w latach czterdziessześćdziesią-tych, może już w nowych granicach, ale dziadkowie z pierwszej ćwierci XX wieku swoim miejscem urodzenia i pobytu przywoływali dalekie kresy i inne kraje. Pojawiły się mniejszości narodowe i autochtoni z całą swą indywidualną historią. Podróż po ma-pie śladami rodzin stawała się fascynująca i otwiera nowe horyzonty.
Zalecenie przywołania historii miejscowości, w której uczniowie żyją, zwróciło ich uwagę na fakt, że mieszkają na terenie, gdzie niegdyś istniało inne państwo, z innymi ludźmi, którzy mówili odmiennym języ-kiem, a ich groby na cmentarzach wyglądały inaczej.
W tej sytuacji nauczyciele potrzebowali istotnego wsparcia, zarów-no merytorycznego jak i metodycznego. Przyszło ozarów-no z dwóch stron: od Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz z ośrodków doradztwa me-todycznego. Komisja dydaktyczna PTH przygotowała i opracowała, przy wsparciu Komisji regionalnej PTH, materiały dotyczące różnych regionów. Duży wkład w te działania wniosły oddziały PTH, które od początku ist-nienia sporo uwagi poświęcały historii regionalnej. Także PTH wspierało opracowania wyborów źródeł regionalnych opartych o kwerendę w miej-scowych archiwach. Wsparcia metodycznego udzielił Instytut Kształce-nia Nauczycieli – Centrum DoskonaleKształce-nia Nauczycieli – organizując dwa cykle spotkań dla doradców metodycznych historii według pomysłu au-torskiego dr. Piotra Ungera: jeden cykl wraz z ministerstwem kultury i muzealnikami dotyczący wykorzystania muzeów w pracy szkoły, oraz drugi zajmujący się historią regionalną – celem tych spotkań było kolejne przybliżenie historii regionów przez objazd naukowy wybranego regionu i zapoznanie się z jego historią i zabytkami. Następnie doradcy uczest-niczący w tych zajęciach organizowali warsztaty metodyczne z zakresu historii regionalnej dla swoich grup nauczycieli.
Wszystkie spotkania zamykały się wydaniem zbiorów materiałów metodycznych, które do tej pory dobrze służą nauczycielom.
Należy bezpośrednio powiązać wprowadzenie do różnych cyklów nauczania historii regionalnej z inicjatywą komitetów okręgowych Olim-piady Historycznej z lat dziewięćdziesiątych. Został wówczas uwzględnio-ny w eliminacjach szkoluwzględnio-nych temat regionaluwzględnio-ny, który w różuwzględnio-nych okręgach cieszy się dużym powodzeniem. Dotyczyły one wielu aspektów historii regionalnej, np.: Wielkopolska za panowania książąt piastowskich okresu
dzielnicowego; Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie w polityce ostat-nich Piastów; Przemiany gospodarczo-społeczne na Podkarpaciu po II woj-nie światowej czy Powstawoj-nie Wielkopolskie na ziemi babimojskiej.
�ormu-łowano też następujące zagadnienia: Pogranicze polsko-niemiecko-czeskie
zOfiA T E r ESA KOzłOWSK A
w średniowieczu; Powstanie i działanie euroregionów na pograniczu pol-sko-niemieckim; Zmiany administracyjne i ich konsekwencje na Ziemiach Zachodnich po II wojnie światowej; Od Belwederu do Cytadeli; Warszawa w polskich powstaniach narodowych. Sformułowania tematów wskazują na
wysoką kompetencję regionalną olimpijczyków dobrze i trafnie kształ-conych w szkole zakorzenionej w regionie, często uzupełniających swoje przygotowanie we współpracy z oddziałami PTH.
Przez dwadzieścia lat, w sprzyjających warunkach politycznych, oddziały PTH pracujące na ziemiach uzyskanych nawiązały kontakty z mieszkańcami Wołynia, Podola i Wileńszczyzny. Stamtąd także zaczęli przybywać dawni mieszkańcy tych ziem, co stało się podstawą do pracy nad historią pogranicza.
W bezpośrednim związku z przemianami widzenia historii, pozosta-je wybór hasła XVIII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich – Powrót
do źródeł. W programie Zjazdu została umieszczona sesja: Nauczanie hi-storii jako wycieczka do źródeł, oraz dwa sympozja: Spojrzenie na pograni-cza I – Regiony ojczyste i regiony świata przygotowane przez Uniwersytet
Zielonogórski, oraz Spojrzenie na pogranicza II – Nauczanie historii mniej-szości, którego opracowania podjął się Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. Celem pierwszego sympozjum jest pokazanie rzeczywistości regionalnej jako miejsca pochodzenia – ekspatrianci ze Wschodu i repatrianci z Za-chodu, oraz nowi mieszkańcy ziem opuszczonych na Wschodzie i dawni mieszkańcy Ziem Zachodnich, przybywają do miejsca urodzenia swych przodków. Ziemia Lubuska, Dolny Śląsk są zatem miejscem spotkania hi-storii regionalnej, ojczystej i europejskiej. Natomiast celem sympozjum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego jest pokazanie zetknięcia kilku mniejszości, w tym ekspatriowanych, i pokazanie możliwości tworzenia wspólnej historii.
W podsumowaniu stwierdzić należy, że historia regionalna pozosta-je nadal ważnym spoiwem historii ojczystej, a przez nią historii globalnej. Emigrujący Polacy raczej wracać będą na Podhale, czy Warmię aniżeli do całej Polski. Ale wzrastając w Wielkopolsce poprzez Polskę stają się obywatelami świata.
