Liberalizacja polskiego rynku usług finansowych

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 158, 2002

J a n u s z B ils k i*

LIBERALIZACJA PO LSK IEGO RYNKU U SŁ U G FIN A N SO W Y C H

M iędzynarodow y rynek finansow y przeżyw a w o statn im dw udziestoleciu bard zo isto tn e przem iany ilościowe i jakościow e. D ynam iczn em u w zrostow i w olum enu o b ro tó w tow arzyszy pojaw ienie się now ych in stru m en tó w fin an ­ sowych i nowych rodzajów usług. P ow stają now e rynki w k rajach ro z­ w ijających się i krajach E uro p y Środkow ej.

Liberalizacja narodow ych rynków finansow ych spo w o d o w ała, że banki, instytucje finansow e przekroczyły granice państw . B ardzo w ażną rolę odegrał tu rynek eurow alutow y. Instytucje i operacje tego ry n k u in teg ru ją n aro d o w e system y pieniężne, ujednolicają zwyczaje i instru m en ty rynk ów krajow ych. G lobalizacja m iędzynarodow ego rynku finansow ego jest faktem . A utarkiczny rozwój narodow ego rynku finansow ego pozbaw ia g o sp o d ark ę wielu p o ten c­ jalnych korzyści rozw ojow ych. R ów nież P olsk a jest sto p n io w o w łączana do finansów m iędzynarodow ych. L iberalizow ane są przepływ y k ap itałó w , o t­ w ierany jest polski rynek usług finansow ych. B ardzo w ażną cechą tych procesów jest, że d o k o n u ją się one rów nocześnie z tran sfo rm acją polskiej g o spodarki, przeb u d o w ą ustro ju gospodarczego kraju.

Celem artykułu jest analiza procesu otw ierania polskiego ry nk u usług finansow ych o ra z o cena szans i zag ro żeń w ynikających z liberalizacji system u finansow ego.

1. U SŁU GI FIN AN SOW E W PR O C E SIE L IB ER A LIZA C JI SY STEM U FIN AN SOW EG O

M iędzynarodow y o b ró t usługam i finansow ym i stał się w o statn im d w u ­ dziestoleciu w ażną dziedziną w spółpracy m iędzynarodow ej. Jeszcze w la ­ tach osiem dziesiątych kraje bard zo ostrożnie znosiły bariery w o brocie usługam i. Przyczyną tego była specjalna ro la usług w g ospodarce. P rzeja­ wem tego były:

* Prof. nadzw. d r hab., K ated ra H andlu i Finansów M iędzynarodow ych, W ydział Ekonomiczno-Socjologiczny UL.

silna k o n tro la władz państw ow ych krajow ego ry n k u usług (licenc­ jo n o w an ie usług),

ro zb u d o w an e ustaw odaw stw o naro d o w e regulujące d ziałanie rynku krajow ego.

S ytuacja zm ieniła się radykalnie w drugiej połow ie lat osiem dziesiątych. In tern acjo nalizacja rynków kapitałow ych, rozwój tran sak cji euro w aluto w y ch o ra z deregulacja finansów krajow ych umożliwiły co raz szersze otw ieranie rynków usług finansow ych. Tow arzyszył tem u b ardzo dynam iczny rozw ój teg o sek to ra g o sp o d ark i. W la ta c h 1970-1995 z a tru d n ie n ie w k ra ja ch uprzem ysłow ionych w usługach finansow ych w zrosło niem al o 50% i wynosi obecnie 3 d o 5% całkow itego zatrudnienia. U dział tego sek to ra w tw orzeniu G D P osiąga w najbogatszych krajach (H on g-K on g, Singapur, Szw ajcaria, USA ) poziom 7 -1 3 % . W ielkość o b ro tó w usługam i finansow ym i m iędzy uprzem ysłow ionym i państw am i w zrosła w latach 1985-1995 trzy k ro tn ie i wynosi obecnie ok. 50 m ld d o la ró w 1.

P rzedstaw ione przykłady ilustrują w zrost roli sek to ra usług finansow ych w tw orzeniu dochodu narodow ego. Liberalizacja o b ro tó w m iędzynarodow ych spo w o dow ała kilka istotnych zm ian jakościow ych w tym dziale g o sp o d a rk i2: w zrost konkurencji popraw ił efektyw ność sek to ra, co w płynęło na koszty i jak o ść usług finansow ych,

zw iększony d o stęp d o źródeł finansow ych i k o n k u re n c ja w yspec­ jalizow anych pośredników finansow ych pop raw iła alokację zaso bó w oraz

zarząd zanie ryzykiem ,

- krajow e władze m onetarn e udoskonaliły m etody i instrum enty oddziały­ w ania n a rynek finansow y o raz zm odyfikow ały regulacje ustaw ow e sektora.

S c h arak tery z o w an e powyżej procesy liberalizacji m ięd zy n a ro d o w y ch rynków finansow ych dotyczą także Polski.

T em p o i zakres likwidacji ograniczeń w o brocie usługam i finansow ym i determ inow ane są czterem a grupam i przesłanek3:

1. P ostanow ienia i zobow iązania zaw arte w Układzie europejskim s ta n o ­ wiącym stow arzyszenie Polski ze W spólnotam i.

2. Z o bow iązania w ynikające z uczestnictw a Polski w W TO .

3. Z o bow iązania zaw arte w ram ach przyjętych stanow isk negocjacyjnych Polski i Unii Europejskiej dotyczące przepływów k apitałów o raz uczestnictw a Polski w Unii G ospodarczej i W alutow ej.

W yjaśnienia w ym aga ro la i miejsce regulacji liberalizacyjnych O E C D w om aw ianym procesie. Przedm iotem p o rozu m ień zaw artych w Kodeksie

1 Open M arkets in Financial Services and the Role o f the G A TS, opracow anie Sekretariatu WTO znajdujące się w Internecie: http://w to.org..

2 Ibidem.

3 Trzeba tu zwrócić uwagę na fakt, że wprowadzenie swobody świadczenia usług finansowych dotyczy w gruncie rzeczy otwierania polskiego rynku finansowego dla zagranicznych usługodaw ­ ców. W ynika to z asymetrii pozycji konkurencyjnej polskich i zagranicznych podm iotów świadczących te usługi.

liberalizacyjnym jest sw oboda przepływ u k ap itałó w 4. Z o b o w iąz an ia Polski w ynikające z członkostw a w tej organizacji d otyczą zatem przedm iotow ego, nic po dm iotow ego, podejścia do otw ierania ry nk u finansow ego. O znacza to, że P olska zobow iązuje się d o liberalizacji określonych ro dzajó w m iędzy­ n aro d o w y ch tran sferó w k ap ita łó w , a nie m a tu m ow y o p o d m io ta c h d okon ujących tych operacji. T ak ie rozdzielenie przed m io tu i p o d m io tu transakcji jest m ożliwe teoretycznie, w praktyce jest nierealne. W oficjalnym słow niku załączonym d o K odeksu liberalizacyjnego nie m a term in u „usługi finansow e” , natom iast „instytucje finansow e” p otraktow an e są bardzo ogólnie.

G dyb y uw ażnie przyjrzeć się polskiej liście o g ra n ic zeń d o K odeksu liberalizacyjnego O ECD , w szczególności części I Listy A dotyczącej nierezyden- tów , to okazałoby się, że regulacje te są b ard zo zbieżne z odpow iednim i zobow iązaniam i G A T S .

O becnie przejdę d o om ów ienia w ym ienionych m iędzy n aro d o w y ch z o b o ­ w iązań Polski dotyczących znoszenia b arier ograniczających sw obodę św iad ­ czenia usług finansow ych.

2. ZO B O W IĄ ZA N IA W Y NIK AJĄCE Z V K L A D U E U R O P E JSK IE G O

U kład E uropejski zajm uje się usługam i finansow ym i w części IV. R o z­ dział II (art. 44 -50) dotyczy za k ła d an ia przedsiębiorstw , rozdział III (art. 55) św iadczenia usług. W części V U k ład u zn ajdu ją się regulacje p ośred n io dotyczące usług finansow ych, chodzi tu o przepływ y k ap itałó w i płatności bieżące o raz załącznik X II c. W szystkie wyżej w ym ienione po stan o w ien ia Układu europejskiego nie nakładają na Polskę obow iązku szybkiego znoszenia barier w św iadczeniu usług finansow ych. Z asa d ą g eneraln ą jest, że P olska m a praw o d o ko ń ca okresu przejściowego stosow ać pełn ą o ch ro n ę rynku usług finansow ych5. Z obow iązuje się je d n a k d o n iew p ro w ad zan ia now ych restrykcji ob o k już istniejących. W U kładzie p o stan o w io n o , że R a d a S to ­ w arzyszenia rozpatrzy m ożliw ość przyspieszenia liberalizacji lub w sytuacjach nadzwyczajnych zbada zasadność utrzym yw ania dłużej ograniczeń w swobodzie św iadczenia usług.

U kład europejski b a rd z o precyzyjnie sfo rm u ło w a ł definicję i zak res pojęciowy term inu „usługi finansow e” . Było to b ard zo w ażne b iorąc pod uwagę fakt, że w okresie po w staw ania U k ład u (po czątek lat dziew ięć­ dziesiątych) w Polsce praktycznie nie istniał ryn ek finansow y. R ów nież

4 Poland. Reservations to the Code Liberalization o f Capital Movements, http://w ww .oecd.org. 5 O kres przejściowy, zgodnie z U kładem , wszedł w życie 1.02.1999 r. i trw ać ma maksymalnie 10 lat; podzielony jest na dwa etapy (w zasadzie pięcioletnie). D o tej pory R ad a Stowarzyszenia nie podjęła decyzji o zakończeniu pierwszego etapu.

obecnie definicje i klasyfikacje usług finansow ych p rzedstaw ion e w U kładzie są bard zo p rzy d atn e przy analizach rynku finansow ego. U w zględniając potrzeb y niniejszego artyku łu przedstaw ię w ym ienione klasyfikacje według postanow ień U k ład u 6.

U kład dzieli usługi finansow e n a dwie grupy: usługi ubezpieczeniow e i inne zw iązane z ubezpieczeniam i o ra z usługi b an k o w e i in ne usługi finansow e (z w yłączeniem ubezpieczeń).

Usługi ubezpieczeniow e m o żn a podzielić n a cztery kategorie: 1) ubezpieczenia bezpośrednie, w tym na życie i inne, 2) reasek uracja i regres ubezpieczeniowy,

3) pośrednictw o ubezpieczeniowe, jak: usługi brokerskie, agencyjne, 4) pom ocnicze usługi ubezpieczeniow e, ja k : k o n su ltin g , d o ra d z tw o ubezpieczeniow e, usługi ak tu arialn e, ocena ryzyka, rozliczanie szkód.

U kład w yróżnia dw anaście rodzajów usług bankow ych i innych fin an ­ sowych. O to one:

1) przyjm ow anie depozytów i innych funduszy zw rotnych od ludności, 2) udzielanie wszelkiego rodzaju pożyczek i kredytów ,

3) leasing finansow y,

4) usługi w zakresie płatności i transferu środków (np. k arty kredytow e, czeki podróżne, przekazy bankierskie),

5) gw arancje i zobow iązania pozabilansow e,

6) o b ró t papieram i w artościow ym i i innym i instrum entam i finansow ym i, zarów n o giełdowy, jak i d o k onyw any w jakikolw iek inny sposób; usługi te dzielą się na:

- in stru m en ty rynku pieniężnego (czeki, weksle, certyfikaty depozytow e), - w a lu ta obca,

- in stru m en ty pochodne (futures, opcje),

- in stru m en ty rynku dew izowego (tran sakcje swap, term inow e), - zbyw alne papiery w artościow e,

inne zbyw alne instrum enty i aktyw a finansow e (np. zło to i srebro w sztabkach),

7) uczestnictw o w emisji wszelkiego ro dzaju papierów w artościow ych w tym gw arantow anie, plasow anie (publiczne i pryw atne) o raz ró żn e usługi z tym zw iązane,

8) usługi pośrednictw a na rynku pieniężnym ,

9) zarządzanie aktyw am i, w tym funduszam i zbiorow ego inw estow ania, funduszam i em erytalnym i, usługi d ep o n o w an ia i pow iernictw a,

10) usługi ro zrach u n k o w e i rozliczeniow e w odniesieniu d o aktyw ów finansow ych, w tym papierów w artościow ych, in strum en tó w po cho dn ych (np. izby rozrachunkow e),

11) usługi konsultingow e i inne pom ocnicze usługi finansow e, w tym d o ra d ztw o i analizy kredytow e, analizy portfela, d o ra d z tw o inw estycyjne, d o ra d ztw o w zakresie zbyw ania i restrukturyzacji przedsiębiorstw ,

12) d o starczan ie i przetw arzanie inform acji finansow ych.

D efinicja usług finansow ych za p ro p o n o w an a przez U k ład nie jest zbyt skom plikow an a. Brzmi o n a in exten so : „U słu g ą finansow ą jest k aż d a usługa o c h a ra k te rz e finansow ym , św iadczona przez u słu go daw cę fin anso w ego jednej ze s tro n ” .

B ardzo w ażną inform acją za w artą w U kładzie jest określenie, czego definicja usług finansow ych nie obejm uje. Są to:

1) działalność p ro w a d zo n a przez bank centralny lub in n ą instytucję publiczną m ając ą n a celu prow adzenie polityki pieniężnej i w alutow ej;

2) d ziałaln o ść p ro w a d z o n a przez b an k ce n traln y , ag en d y rząd o w e, m inisterstw a lub instytucje publiczne n a rach un ek rządu lub posiadające gw arancje rządow e, z w yjątkiem sytuacji, gdy działaln ość ta k a m o że być realizow ana przez usługodawców świadczących usługi finansow e w konkurencji z tym i pod m io tam i publicznym i. P rzykładem opisanej sytuacji m o g ą być operacje n a rynk u w alutow ym , b ank centralny zaw iera tran sak cje w alutow e (forward, spot) w celu interw encji na ry n k u dew izow ym . R ów nocześnie takie sam e tran sak cje m o g ą zaw ierać inni o p erato rzy ry n k u w alutow ego. W p rzy­ p ad k u banku centralnego nie jest to usługa finansow a. P o d o b n a sytuacja m oże w ystąpić n a przykład w operacjach Agencji R y nk u R o lnego, k tó ra m oże udzielać poręczeń kredytow ych;

3) działalność stanow iąca część ustaw ow ego system u ubezpieczeń społecz­ nych lub p ro g ram u em erytalnego, tzn. p o d o b n ie ja k w p u n k cie drugim obok instytucji publicznych p o d o b n ą działalność m o gą oferow ać usługodaw cy pryw atni - wtedy będą to usługi finansow e.

P rzedstaw ione powyżej klasyfikacje i definicje usług finansow ych u p o ­ rządkow ały z m etodologicznego p u n k tu w idzenia b a d a n ia n ad ryn kam i usług finansow ych. P o n a d to przyjęta term inolo gia i klasyfikacja są zgodne z istniejącym i w Unii Europejskiej, co jest rzeczą w ażną, b io rąc pod uwagę włączenie Polski d o w spólnego rynku. N a zakończenie należy p ow tórzyć w yrażoną wcześniej opinię, że U kład europejski b ard o o stro żn ie p o tra k to w a ł liberalizację polskiego rynku usług finansow ych d o w o d ząc po śred n io , że rynek ten pow inien być chro n io n y we wstępnej fazie rozw oju.

3. R EG U LA C JE GATS W SPRA W IE O BR O TU U SŁU GA M I FIN A N SO W Y M I

N a forum G A T S (G eneral A greem ent on T ra d e in Services) w ram ach W TO (W orld T rade O rganisation) prow adzone są negocjacje n a tem at liberali­ zacji usług finansow ych. R egulacje G A T S opierają się n a dw óch zasadach:

każdy kraj jest zobligow any d o przedstaw ienia list szczegółowych zobow iązań,

każdy kraj przygotow uje listę odstępstw od zasady K N U (klauzuli najw yższego uprzyw ilejow ania).

K ra je członkow skie G A I S (w tym P olska) zo bow iązane są d o wy­ specyfikow ania listy środków ograniczających d o stęp d o ry nk u usług fin an ­ sowych d la zagranicznych usługodaw ców . P unktem odniesienia jest tzw. traktow anie narodow e {national treatment). O znacza to, że wszystkie podm ioty zagraniczne św iadcząc usługi finansow e w sytuacji optym alnej pow inny być przez ustaw odaw stw o krajow e tra k to w a n e nie gorzej niż p o d m io ty krajow e. W w ypad ku gorszego trak to w a n ia zagranicznych usługodaw ców , środki ograniczające d ostęp do rynku pow inny być w yspecyfikow ane w listach zobow iązań.

M iędzynarodow a w spółpraca w ram ach G A TS o p arta jest na regule K N U . O znacza to, że każdy kraj członkow ski m usi przyznać p ozostałym w arunki tra k to w a n ia nie mniej korzystne niż zostały przyznane do w olnem u krajow i G A 1 S . D ziałanie zasady m axim ae benevolentiae ogranicza ustanow ienie tzw. list odstępstw od reguł K N U , które m uszą być opublikow ane7. Przyjęto zasadę, że odstępstw a nie pow inny być stosow ane dłużej niż 10 lat, a po 5 latach pow inny zostać p o d d an e weryfikacji. Celem ostatecznym jest w yelim inow anie wszystkich odstępstw, co jest rów now ażne z brakiem ograniczeń w dostępie do rynku. N egocjacje p row adzon e w ra m a ch G A T S oznaczają w gruncie rzeczy kolejne m odyfikacje istniejących krajow ych list zobow iązań i o dstępstw od K N U . O bow iązuje zasad a przejrzystości, co zobow iązuje w szystkie kraje członkow skie do publikow ania inform acji o now ych przepisach w zakresie o b ro tu usługam i. Polska np. zobow iązała się raz w ro k u inform ow ać o zm ia­ nach w istniejącym ustawodawstwie dotyczącym handlu usługami finansowymi.

N egocjacje na tem at liberalizacji d o stęp u do ry nk u usług finansow ych toczyły się w kilku ru n d ach . W 1995 ro k u po dp isan o tzw. p orozum ienie tymczasowe". P odpisało je 25 państw (licząc U E ja k o jed n o ), przedstaw ione tam krajow e listy zobowiązań i listy odstępstw od K N U miały być popraw ione w późniejszym term inie.

Negocjacje rozpoczęte w kwietniu 1997 r. dały w efekcie dalszą liberalizację w aru n k ó w dostęp u d o krajow ych rynków usług. R ezu ltatem ru n d y było rów nież zwiększenie liczby państw uczestniczących w negocjacjach do 97.

K ro kiem m ilowym w znoszeniu ograniczeń w han d lu usługam i fin an ­ sowymi było podpisanie tzw. Piątego protokołu d o G A T S i w prow adzenie go w życie przez 52 kraje 1.03.1999 r. P ozostałe p aństw a zobow iązały się

1 Tworzenie związków integracyjnych z założenia łamie zasadę K N U .

Określenie „tymczasowe” oznaczało, że zai r no G A TS jak i kraje członkowskie uznały wyniki negocjacji za niezadowalające.

do p o d p isan ia w późniejszym term inie. P olska d o tej p o ry nie ak cep to w ała zobow iązań w ynikających z przyjęcia Piątego protokołu.

Przed prezentacją polskiej listy zobow iązań chciałbym w yjaśnić znaczenie części term inów użytych w tym zestaw ieniu9. G A T S określił cztery sposoby św iadczenia usług w obrocie m iędzynarodow ym . Są to:

tran sg ran iczn a po d aż usług, oznacza to m ożliw ość d la nierezydentów oferow ania usług n a terenie k raju członkow skiego G A T S ,

k on sum pcja usług za granicą, oznacza m ożliw ość za k u p u usług na tery to riu m innego kraju,

obecność handlow a, oznacza możliwość dla zagranicznych usługodawców za k ła d an ia przedsiębiorstw , przedstaw icielstw , filii,

obecność fizyczna osób, oznacza m ożliw ość św iadczenia usług przez indyw idualne osoby w innym k raju (np. d o ra d ztw o finansow e).

N a podstaw ie przedstaw ionej powyżej klasyfikacji m o żn a po d jąć p ró bę zdefiniow ania zakresu pojęciowego liberalizacji św iadczenia usług finansow ych w obrocie m iędzynarodow ym . L iberalizacja ry n k u usług finansow ych dla p odm iotów krajow ych i osób fizycznych oznacza m ożliw ość św iadczenia usług i k u p o w a n ie tychże za g ran icą o ra z z a k ła d a n ie p rz ed sięb io rstw , przedstaw icielstw i filii p o za krajem siedziby. W szystkie te p ra w a d otyczą rów nież p o d m io tó w zagranicznych.

P rzedstaw ione powyżej zestaw ienie polskich zobo w iązań zw iązanych ze znoszeniem ograniczeń w m iędzynarodow ym han dlu usługam i finansow ym i um ożliw ia sform ułow anie dw óch w niosków .

1. Polski rynek usług finansow ych jest ch ro n io n y w ielom a b arieram i. Jest to szczególnie widoczne w zakresie transgran iczn eg o św iadczenia usług oraz konsum pcji usług za granicą. P olsk a d o tej po ry nie ak cep to w ała Piątego protokołu G A T S i jest jed nym z nielicznych p ań stw europejskich (w tym krajów E uro p y Środkow ej d okonujący ch tran sfo rm acji gospodarczej) o tak dużym stopniu protekcji krajow ego ryn ku usług.

2. Specyfiką polskich list zobow iązań szczegółow ych jest w ystępow anie niewielu b arier w następujących m eto d ac h św iadczenia usług: obecność han d lo w a o ra z obecność osób fizycznych. T a k a s tru k tu ra zw olnień i o g ra ­ niczeń n a polskiej liście m a określone konsekw encje. M oże o n a wyjaśnić p a ra d o k sa ln ą sytuację, w której P olska nie przyjęła Piątego protokołu, a zatem m oże być trak to w a n a ja k o kraj o dużym sto pn iu protekcji krajow ego rynku usług finansow ych; z drugiej zaś strony udział k ap itału zagranicznego w polskim system ie finansow ym jest jednym z najw yższych na świecie. Jest to efekt liberalnego tra k to w a n ia udziału zagranicznych firm finansow ych w naszej gospodarce przy rów noczesnym ograniczeniu m ożliwości św iadczenia usług tran sgranicznych. T a k więc zainteresow ane p o d m io ty zag ran iczne są

Polska lista zobow iązań szczegółowych

1 - usługi świadczone transgranicznie; 2 - konsum pcja usług za granicą; 3 - obecność handlow a; 4 - obecność fizyczna

Sektor lub subsektor O graniczenia dostępu d o rynku Ograniczenia w narodow ym _{traktow aniu zabezpieczenia}D odatkow e U SŁU G I FIN A N SO W E

A. Wszystkie ubezpieczenia i usługi związane z ubezpieczeniami - ubezpieczenie bezpośrednie (oraz

współu bezpieczenia): a) na życie, b) pozostałe;

- reasekuracja i regres ubezpiecze­ niowy;

- pośrednictw o ubezpieczeniowe.

1. Nie dotyczy (nie wiążące dla kraju) z wyjąt­ kiem reasekuracji, regresu ubezpieczeniowego i ubezpieczeń w handlu zagranicznym. 2. Nie dotyczy, z wyjątkiem reasekuracji, regresu

ubezpieczeniowego i ubezpieczeń w handlu zagranicznym.

3. Z akładanie przedsiębiorstw tylko w formie spółki akcyjnej po uzyskaniu licencji, z wyją­ tkiem usług pośrednictw a, gdzie stosuje się tzw. „procedury horyzontalne" (są to porożu m ienia między firmam i ubezpieczeniowymi). Po wejściu w życie Piątego protokołu dostęp do rynku po uzyskaniu licencji branżowej. Zezwolenie jest wymagane dla nabyw ania akcji lub praw z akcji każdej spółki, k tó ra jest udziałowcem, akcjonariuszem m inim um 15% akcji spółki ubezpieczeniowej. W ym agania te przestaną działać od d aty wejścia w życie Piątego protokołu. N ie więcej niż 5% fundu­ szy ubezpieczeniowych może być inw estowa­ nych za granicą. O soby zarządzające p o ­ średnictwem ubezpieczeniowym muszą mieć licencję, wymóg rejestracji w miejscu działa­ nia.

1. Nie dotyczy, z wyjątkiem reasekuracji, regresu ubez­ pieczeniowego i ubezpieczeń w handlu zagranicznym. 2. N ie dotyczy, ja k wyżej.

3. N ie m a ograniczeń.

4. Nie dotyczy, z w yjątkiem procedur horyzon­ talnych. W ym agane krajow e miejsce siedziby dla pośrednictw a ubezpieczeniowego.

4. Brak ograniczeń.

B. B ankow ość i inne finansowe usługi U sługi bankow e:

- przyjm ow anie depozytów i innych zw rotnych funduszy,

- wszystkie typy pożyczek,

- wszystkie płatności i inne form y przekazywania pieniędzy,

- gwarancje i inne zobow iązania (wy­ łączając gwarancje i zobow iązania skarbu państw a).

1. Nie dotyczy. 2. Nie dotyczy.

3. Z akładanie b anku tylko w formie spółki ak­ cyjnej. System zezwoleń w stosunku do wszy­ stkich banków o p arty jest n a regułach ostro- żnościowych (prudential grounds).

4. Nie dotyczy, z w yjątkiem procedur horyzon­ talnych d la części zarządu banku.

1. N ie dotyczy. 2. N ie dotyczy. 3. Brak ograniczeń.

4. Brak ograniczeń.

•

C. Inne usługi finansowe:

- udział w emisji wszystkich rodzajów papierów wartościowych (wyłącza­ jąc papiery skarbowe) w tym gwa­ rantow ane, subskrybow ane i plaso­ wane jak o agent,

- w odniesieniu d o zbywalnych papie­ rów w artościowych o b ró t n a własny rachunek i n a rachunek klienta n a giełdzie, O TC i gdziekolwiek, - usługi zarządzania aktyw am i, - doradztw o i inne usługi związane

z finansam i.

1. Nie dotyczy. 2. Nie dotyczy.

3. Zakładanie przedsiębiorstw p o uzyskaniu li­ cencji; tylko w form ie spółki akcyjnej albo oddziału lub filii zagranicznego podm iotu praw nego zajmującego się usługam i finanso­ wymi.

4. Nie dotyczy z wyjątkiem procedur horyzon­ talnych.

1. Nie dotyczy. 2. Nie dotyczy. 3. Brak ograniczeń.

4. Brak ograniczeń.

niejako zm uszone d o lokow ania przedsiębiorstw , za k ła d an ia filii, nab yw ania udziałów , akcji na polskim rynku finansow ym . Sytuacja ta k a m a wiele cech pozytyw nych, ale w idoczne są rów nież negatyw ne aspekty takiej stru k tu ry liberalizacji polskiego rynku usług finansow ych. Szczegółow a analiza wad i zalet opisanej sytuacji nic jest przedm iotem niniejszego arty kułu.

4. STANOW ISKA N E G O C JA C Y JN E Z UK W OBSZA RA CH: PR ZEPŁY W Y K APITA ŁÓ W , UNIA G O SPO D A RC ZA I W A LU TOW A 10

W koń cu w rześnia 1999 U nia E u ro p e jsk a sform uło w ała stan o w isk o negocjacyjne w sprawie liberalizacji stosunków finansowych Polski z zagranicą. Zalecenia były jednoznaczne. Polska pow inn a przed uzyskaniem czło nk ostw a otw orzyć praktycznie w 100% rynek finansow y w sto su n k ach z krajam i Unii. A rgum enty Kom isji Europejskiej m ają c h a ra k te r zasadniczy. S w oboda przepływ u k ap itału o raz sw oboda św iadczenia usług i za k ła d an ia filii to dw a z czterech filarów Jednolitego R ynku W sp ó ln o ty 11.

W ładze m o n etarn e k raju długo zwlekały z odpow iedzią. D op iero w lutym 2000 r. P olska podjęła zobow iązanie całkow itego o tw arcia w ciągu niespełna trzech lat (do 31.12.2002 r.) rynku finansow ego d la p o d m io tó w z państw Unii. N a początku 2000 r. P olska i U nia E uro p ejsk a uzgodniły stan ow isk o dotyczące naszego udziału w U nii G o spod arczej i W alutow ej (U G iW ). D o k u m en t ten nie został opublik ow any, kom en tarze stron y unijnej i polskiej są bardzo oszczędne. Nie ulega jed n ak w ątpliw ości, że w do k u m en cie tym m uszą być zaw arte implicite w ym agania odnośnie d o d o stoso w ania polskiego u staw o d a w stw a d o zasad jed n o lite g o ry n k u fin anso w ego . P rzy p o m n ieć trzeba, że kraje Unii ju ż n a pierwszym etapie tw orzenia U G iW , realizow anym w latach 1990-1994, utw orzyły w spólny, zliberalizow any rynek finansow y. N iem ożliw a jest zatem integracja w alutow a Polski z U n ią bez w łączenia naszego k ra ju do Jednolitego R y nk u W spólnoty. T rz eb a tu rów nież zw rócić uwagę na fak t, że specyfika procesów integracji w alutow ej polega m. in. na rów noczesnej realizacji p o stu latu liberalizacji przepływ u k ap itałó w oraz sw obody św iadczenia usług.

W ielu a u to ró w zajm ujących się tą p ro b le m a ty k ą zw raca uw agę na tru d n o ść z praw nym rozgraniczeniem zakresu obydw u sw obód w prak tyce liberalizacyjnej państw U nii w czasie budow y w spólnego ry n k u U G iW .

10 W kilku publikacjach wyraziłem opnię, że nie m a argum entów , które uzasadniałyby istnienie tych dwóch obszarów negocjacyjnych. Zgodnie z logiką integracji walutowej oraz T raktatem z M aastricht powinien to być wspólny obszar negocjacyjny. Szerzej n a ten lemat: J. B i l s k i , Czas na rozwagę, „G azeta Bankowa” , maj 2000, n r 19; J. B i l s k i , Polski system walutowy. Ocena skuteczności działania, „Bank i K redyt” , 1999, nr 12.

T ra k ta t z M aastrich t p ró b o w ał rozróżnić zakres sw obody św iadczenia usług od liberalizacji przepływ ów kapitałow ych. Z ro b io n o to je d n a k b ard zo ogólnie. W art. 60 nap isano , że „U sług am i, w rozum ieniu niniejszego T ra k ta tu są świadczenia, które w zasadzie wykonywane są za wynagrodzeniem , 0 ile nie są objęte przepisam i o sw obodnym przepływ ie tow aró w , k ap itałó w 1 o só b ” 12.

T ak ogólna ch a rak tery sty k a w ym ienionych sw obód stała się przyczyną różnej interpretacji ich zakresu przedm iotow ego. Sąd E uropejski w ielokrotnie w swoich orzeczeniach m usiał zajm ow ać się tą p ro b lem a ty k ą . W większości orzeczeń po d k reślan o je d n a k o d rębność regulacji p raw nych dotyczących św iadczenia usług i przepływ u kapitałów . W trak ta cie z M aa stric h t p rz ed ­ staw iono zalecenia odnośnie d o p raktyk i otw ieran ia krajow ych system ów finansow ych państw członkow skich: „L iberalizacja usług b an ko w y ch i ubez­ pieczeniow ych zw iązanych z przepływ am i k ap itałó w będzie w p ro w ad zo n a w raz ze stopn iow ą liberalizacją przepływ u k ap ita łó w ” . W iększość a u to ró w kom entujących ten arty k u ł tra k ta tu uw aża, że znoszenie og raniczeń w tra n s ­ ferach k ap itało w y ch p o w inn o p o p rzed zać sw o b o d ę św iadczenia u s łu g 13. Z w raca się jed n ak uwagę n a zależność polegającą n a tym , że w prow adzenie sw obody św iadczenia usług przy istniejących barierach przepływ u k ap itałó w jest bardzo trudne.

P rzedstaw iona powyżej ogólna ch a rak tery sty k a zo bo w iązań, zw iązanych z otw ieraniem polskiego rynku usług finansow ych w u zg o dn io ny ch z U E o b szarach negocjacyjnych pokazuje ew olucję stanow iska w ładz W spó lno ty .

W U kładzie europejskim K o m isja zalecała wręcz d alek o p o su n iętą o stro ż ­ ność w otw ieraniu polskiego ry n k u usług finansow ych. O becnie władze Unii d o m ag ają się od Polski pełnego otw arcia ryn ku finansow ego d o k oń ca 2002 r., a więc przed praw dopodobnym uzyskaniem przez Polskę członkostw a w Unii i z pew nością kilka lat przed przystąpieniem do Unii G osp od arczej i W alutowej. W postulatach unijnych w idać również tendencje d o zapew nienia p odm iotom ze W spólnoty lepszej pozycji niż z pozostałych państw . D ow odem na to jest żądanie U E, aby P olska zrezygnow ała z um ów o w zajem nym p op ieran iu inwestycji zaw artych z krajam i trzecim i (np. J a p o n ią , U S A )14.

Intensyfikacja liberalizacji stosunk ów finansow ych m iędzy P o lsk a a U nią E u ro p ejsk ą m oże w pewien sposób ko m plikow ać negocjacje w tej spraw ie prow adzone na forum G A T S . W ynika to z fa k tu , że porozum ien ie integ­ racyjne jest niezgodne z regułę K N U . K raje członkow skie U nii udzielają sobie wzajem nie udogodnień i nie m uszą być one przenoszone au to m atycznie

13 M. R u m i ń s k i , Wolność przepływu kapitałów we Wspólnocie Europejskiej, IN F O R , W arszawa 2000, s. 76.

13 S. D r e y e r - M a e l c e r , Swoboda przepływu kapitału, [w:] W. R u t k o w s k i (red.), Prawo dotyczące usług finansowych w Unii Europejskiej, Instytut Europejski, Łódź 1998, s. 53.

n a wszystkie pozostałe k raje W IO . T a k a sy tu acja jest ak c ep to w an a na forum O E C D i W TO , nie jest n ato m iast oczywiste, czy kraje stow arzyszone m o g ą postępow ać podobnie. T ak więc utrzym yw anie przez P olskę istotnych różnic w dostępie do rynku usług finansow ych m iędzy k rajam i Unii i p o zo ­ stałym i m oże narazić nasz kraj na retorsyjne d ziałania ze strony państw trzecich.

P odsum ow ując przedstaw ione rozw ażania należy zw rócić uwagę n a fakt, że zbyt szybkie otw ieranie polskiego rynku finansow ego m oże być niebez­ pieczne d la naszej gospodarki. Intensyfikacja tego procesu jest m ożliw a po utw orzeniu efektyw nego rynku finansow ego ze spraw nie działającym i in ­ stytucjam i i regulacjam i chroniącym i tzw. interes publiczny. N ależy rów nież pam iętać o zachow aniu sekwencji liberalizacyjnych15. S w obodne św iadczenie usług finansow ych pow inno być poprzedzone deregulacją krajow ego system u finansow ego o raz liberalizacją przepływ ów kapitałow ych.

Janusz Bilski

T H E LIB ERA LIZA TIO N O F T H E FINANCIAL SERV ICES M A RKET IN PO LA N D

The aim of this presentation is the analysis how Poland opens the financial m arket and the assessment o f chances and threats resulting from this process.

The opening of the Polish financial m arket has been determined by tw o types o f premises that are:

1. Regulations and comm itments included in the Europe Agreement and negotiate attitude regarding the liberalization o f international capital turnover.

2. Com m itm ents resulting from the participation in international organizations - IM F, O EC D , GATS.

The analysis of the influence o f the above mentioned com m itm ents and discussion about the problem how to choose the optimal liberalization sequence o f the financial sector is presented in the paper.

15 Capital Account Liberalization, Theoretical and Practical Aspects, IM F , W ashington D.C. 1998, s. 23.