Lucjan Balter
"Buber für Christen. Eine
Herausforderung", Eugen Biser,
Freiburg-Basel-Wien 1988 : [recenzja]
Collectanea Theologica 59/3, 177-178
R E C E N Z J E 177 sie C h rystu sie, S y n u B ożym i o D uchu Ś w ię ty m m ó w i się w cz. II. Jakże jed n ak a a lek o od b iega „sy stem a ty czn a ch ry sto lo g ia ” B. L aureta od „ sy stem a tyczn ej p n eu m a to lo g ii” Y. Congara! J ed n a zaś i druga n ie dają w c a le p ełn ego obrazu Jezu sa C h r y stu sa jako S y n a B ożego i Z b a w iciela św ia ta , an i D ucha Ś w ięteg o . S ą to raczej ja k ieś u jęcia w y r y w k o w e i — m im o ra n g i n au k ow ej zw ła szcza o sta tn ieg o z w y m ie n io n y c h a u torów — zb yt o g ó ln ik o w e, b y sam a ich lek tu ra (bez o d n iesien ia do in n y ch p o zy cji teologiczn ych ) m ogła zap ew n ić c z y teln ik o w i (stu d en tow i) zd ob ycie w y sta rcza ją cej w ied zy w tej k on k retn ej d zied zin ie. To sam o m ożn a tak że p o w ied zieć o in n y ch częściach „ S u m m y”.
D zieło od zn acza się n ie w ą tp liw ie , i to w w ielk im stopniu, n a sta w ien iem ek u m en iczn y m . Ś w ia d czą o ty m choćby n a zw isk a dw óch autorów : M. A. C he- v a lliera i A. D um asa, b ęd ących p rofesoram i B ib lii i teo lo g ii na ew a n g elick ich (protestanckich) w y d z ia ła c h teo lo g iczn y ch (w S trasburgu i Paryżu). N ie jest także rzeczą w yk lu czon ą, że o takim , a m e in n y m u k ład zie treści z a a e c y a o w a ła w ła śn ie w y ra źn ie ek u m en iczn a ten d en cja „S u m m y”. Trudno jest ją oceniać całościow o po u k azan iu się ty lk o I-g o tom u w języ k u n iem ieck im . N iem n iej m ożna i trzeba chyba stw ierd zić, iż n ie m oże b yć ona trak tow an a jako w sp ó ł czesn y podręcznik teo lo g ii (i n ie tak ie b yło za p ew n e za m ierzen ie n ie m ie c k ie go w y d a w c y , k tó ry n ad ał całości w ie le m ó w ią cy , a zarazem w ie le w y m a g a ją cy tytu ł), lecz — co n a jw y ż e j — jako próba p rzyb liżen ia w ielu zagad n ień teo lo g iczn y ch c zło w ie k o w i w sp ó łczesn em u (już u m ieszczen ie p rzy p isó w przy końcu p o szczeg ó ln y ch części lub rozd ziałów utru d n ia w zn acznej m ierze „nau k o w ą ” lek tu rę tom u). In teresu ją ce w ty m w zg lęd zie m oże być to, co n a jej tem at p o w ied zą sa m i n iem ieccy a d resa ci dzieła.
I w re sz c ie o sta tn ie p y ta n ie, albo raczej uw aga: dlaczego podjęto się p rze kładu? Czy n ie b y ło dobrych, a m oże n a w e t lep szy ch teo lo g ó w n iem ieck ich , którzy o p ra co w a lib y podobną „S u m m ę”? P róbę od p o w ied zi m ożn a b y też w yrazić pytan iem : dlaczego w treści dzieła p rzew ija ją się n ajczęściej, a n ie k ied y n a w et w y łą czn ie, n azw isk a teo lo g ó w n iem ieck ich ?
ks. L u c ja n B a lt e r S A C , W a r s z a w a
E ugen BISER , B u b e r fü r C h ris te n. Eine H era u sfo r d eru n g , F reib u rg -B a sel- -W ien 1988, V erlag H erder, s. 144 (H e r d e r b ü c h e r e i t. 1527).
E ugen B iser, em ery to w a n y profesor św iatop ogląd u ch rześcija ń sk ieg o oraz filo z o fii r e lig ii w U n iw e r sy te c ie M on ach ijsk im , autor w ie lu cen n y ch p ozycji z zak resu u p ra w ia n y ch przez sieb ie d y scy p lin , w y d a je od czasu do czasu n ie w ie lk ie to m ik i w serii ... f ü r C hris ten . S ta ra się w n ic h ukazać, k im jest Jezus (Jezus f ü r C h ris ten ) i P a w e ł (Pau lus f ü r C h ris te n) dla ch rześcijan , ale tak że u w y p u k lić to w y zw a n ie, jak im m ogą stać się dla nich N ietzsch e (N ietzsch e
f ü r C h ris te n ) lu b M. Buber. D latego te ż w S ł o w i e w s t ę p n y m do om aw ian ej
p ozycji w y ja śn ia m o ty w y , dla k tórych — po o m ó w ien iu p o sta w y N ietzsch ego (k tórym to to m ik iem rozpoczął serię u zu p ełn ian ą w m ięd zy cza sie p rzez in n ych: M a h o m e t d la ch rz eścija n , L u t e r d la c h rz eścija n , B u d d a d la c h r z e ś c i
jan, G a n d h i d la ch rześcijan , K i e r k e g a a r d d la chrześcijo.n) zajął się w sposób
szczególn y zm a rły m w 1965 r. w Jerozolim ie filo zo fe m i teo lo g iem żydow skim , M artinem B uberem .
W rozd ziale I b roszurki B iser podaje w a żn iejsze dane z b iografii Bubera, u w y p u k la ją c zw ła szcza jego rozw ój d u ch ow y i n au k ow y, zw ią za n y ściśle z r e lig ijn y m i tra d y cja m i judaizm u. A utor sięg a przy tym często do osob istych w sp o m n ień B ubera, za w a rty ch zw ła szcza w jego dziełk u M o ja d ro g a do c h a s y -
d y z m u . R ozdział II, p o św ięco n y „odkryciu rze c z y w isto śc i m isty c z n e j”, jest
w ła śc iw ie k on ty n u a cją p ierw szeg o . B iser p rzytacza tu liczn e w y p o w ie d z i B u bera, p ochodzące z p ó źn iejszy ch jego pism , zw ła szcza zaś z O r ę d z i a ch a sy -
d y z m u (z r. 1952). W rozd ziale III, za ty tu ło w a n y m : P y t a n i e o c z ł o w i e k a , autor
om aw ia an trop ologię B ubera, za w artą zasad n iczo w jego d ziele P r o b l e m
R E C E N Z J E
w i e k a (r. 1948). N a p la n p ie r w sz y w tej a n trop ologii w y su w a się rela c ja czło
w ie k a do św ia ta fizy czn eg o , do lu d zi i do B oga. B u b er w y ró żn ił d w ie p o sta c ie tej relacji: d ialogow ą (partnerską) i m on ologow ą, u k azu jąc „byt ludzki jako d ia lo g ” (s. 71). N a stęp n y , IV rozd ział autor p o św ię c a trosce B ub era o w ła śc iw y , dobry p rzek ład P ism a Ś w ię te g o n a ję z y k n iem ieck i. B uber m ia ł b ow iem za strzeżen ia co do u ży w a n eg o p o w szech n ie L u trow ego tłu m a czen ia B ib lii. N ie zgad zał się też, a n a w e t zw a lcza ł lib era ln ą eg zeg ezę p ro testa n ck ą P ism a Ś w ię teg o oraz jego ortod ok syjn ą w y k ła d n ię ży d ow sk ą, choć c zy n ił to z p ew n ą „obaw ą i d rżen iem ” (s. 95). C elem u n a o czn ien ia tej jego p o sta w y B iser p rzy tacza ob szern e fra g m en ty jego k oresp on d en cji z P. R o sen zw eig iem , razem z k tó ry m d ok on ał on n ow ego przek ład u S tarego T estam en tu n a języ k n ie m iecki.
N a jw a żn iejszy w o m a w ia n ej rozpraw ce, a p rzy n a jm n iej zgod n y w p ełn i z jej p od tytu łem , je s t z p ew n o ścią rozd ział V, p o św ięco n y k r y ty c e ch rześci ja ń s tw a (przez M. B ubera). A u tor sk u p ia tu sw ą u w a g ę n a d w óch zw ła szcza d zieła ch B ubera: D w a s p o s o b y w i e r z e n i a (r. 1950) oraz C ie m n o ść Boga. R o z
w a ż a n i a o r e l a c ji m i ę d z y relig ią a filozofią (r. 1953). A n a lizu ją c m y ś li za w a rte
w ty c h d zieła ch oraz p rzy ta cza ją c z n ich w ię k sz e fra g m en ty , m ó w i o „go d zin ie ciem n o ści B oga” (s. 105 nn) i o sw o isty m „od staw ien iu J ezu sa ” (s. 108 nn), o B u b ero w ej „k rytyce św . P a w ła ” (s. 117 nn), b y u k azać w koń cu je g o obraz „Jezusa od w e w n ą tr z ” (s. 121 nn). B uber u jm o w a ł osobę Jezu sa na tle p rzy jętej p rzez sieb ie m e sja n isty czn ej tra d y cji ż y d o w sk iej. W ychodząc zaś z w ła śc iw e j sob ie d ia lo g o w ej k o n cep cji czło w ie k a , p r z e c iw sta w ił P a w io w em u b ardziej eg zy sten cja ln e u jęcie w ia ry , w k tó ry m obok (albo naw et: zam iast) relacji: ja — ono (bóstw o), w y su w a się n a p la n p ierw szy b ardziej osob ow e i „ rela ty w n e” od n iesien ie: ja — Ty. W tej też p ersp ek ty w ie starał się m ów ić o b lisk o śc i Jezu sa „ w y ła n ia ją ceg o s ię ” p on iek ąd z w n ętrzn o ści Izraela. W z a k oń czen iu do sw e j p u b lik a cji E. B iser u k a zu je M. B ubera jako „św iadka m ąd rości” (s. 131— 140).
O cen iając d ziełk o E. B isera, w yp a d a stw ierd zić, że chociaż n ie sta n o w i ono a n i p ierw szej p u b lik a cji p o św ięco n ej poglądom r e lig ijn y m M. B ubera (an a logiczn ą do B isera pracę o p u b lik o w a ł już w 1958 r. H. U. v o n B a l t h a s a r :
E in sam e Z w i e s p r a c h e . M a r tin B u b e r u n d d as C h ris te n tu m ), an i też n ie jest
jed y n y m teg o ty p u op racow an iem (M. B u b ero w i p o św ięca się w cią ż sporo, tak że na gru n cie polsk im , u w a g i i reflek sji), to p rzecież ze w zg lęd u na sw ą p rzej rzystość, dokładność i w iern o ść w reform ow an iu m v ś li i p o g lą d ó w B ubera za słu g u je n a u zn a n ie i p o lecen ie osobom z a in tereso w a n y m o m a w ia n ą p ro b le m a ty k ą . B roszurka E. B isera dopom oże z p ew n o ścią n iejed n em u jej c z y te ln i k o w i n ie ty lk o zapoznać się b liżej z sy lw e tk ą du ch ow ą zn an ego o b ecn ie w ś w ię cie teo lo g a i filo zo fa ż y d o w sk ieg o oraz poznać jego m en ta ln o ść, a le ta k że p obudzi do r e fle k s ji nad tym , co ta k tr a fn ie E. B iser o k reślił jako „ w y z w a n ie ” : p ogląd y r e lig ijn e M. B u b era m ogą i p o w in n y w y w o ła ć ja k b y sp o n ta niczn ą r e fle k sję ch rześcija n n ad p rzeży w a n ą i p rak tyczn ą w iarą.
ks. L u c ja n B a lt e r S A C , W a r s z a w a
O tto H erm an n PESC H , D o g m a t i k i m F r a g m e n t . G e s a m m e l t e S tu d i e n , M ainz 1987, M a tth ia s-G rü n ew a ld -V er lag, s. 442.
A utor, św ie c k i k a to lik , jest p rofesorem teo lo g ii sy stem a ty czn ej i e k u m e niczn ej n a w y d zia le te o lo g ii e w a n g e lic k ie j w H am burgu. M ożna zau w ażyć, że jest to pozycja dla teologa k a to lick ieg o w ygodna, gd yż czy n i go p ra k ty czn ie n ieo sią g a ln y m w ob ec ja k ich k o lw iek e w e n tu a ln y c h in g eren cji U rzędu N a u czy cielsk ieg o K ościoła, z k tórej to w o ln o śc i autor częściow o, choć — trzeb a p o w ied zieć — n ie n a d m iern ie korzysta.
K siążk a zaw iera op u b lik o w a n e w ciągu d w u d ziestu p ięciu la t stu d ia d o ty czą ce teo lo g ii dogm atyczn ej na n ajrozm aitsze tem a ty . M ogą się one z ło
