Biuletyn socjologii religii

(1)

Kazimierz Ryczan, Ryszard

Kamiński, Janusz Mariański

Biuletyn socjologii religii

Collectanea Theologica 58/2, 121-142

(2)

C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 58 (1988) fa se . II

BIULETYN SOCJOLOGII RELIGII

Z a w a r to ś ć : I. P O S T A W Y R E L IG IJ N E ST U D E N T Ó W . 1. A u to d e k la r a c ja w ia ry . — 2. Id e o lo g ia r e lig ijn a . —■ 3. P r a k t y k i re lig ijn e . — 4. M o ra ln o ść r e l ig ij n a. 5. W ięź ze w s p ó ln o tą r e lig ijn ą . II. K O N T A K T Y W IE R N Y C H Z K S IĘ Ż M I P A R A F IA L N Y M I. II I . B A D A N IA E M P IR Y C Z N E P O S T A W P R O S P O Ł E C Z N Y C H D ZIEC I.*

I. P O S T A W Y R E L IG IJ N E S T U D E N T Ó W

O b ra z p o s ta w s tu d e n tó w u k a z a n y z o s ta n ie w o p a rc iu o b a d a n ia , k tó r e p rz e p ro w a d z o n e z o s ta ły w r a m a c h p r a c s e m in a r iu m so c jo lo g ii re lig ii K U L , a ic h w y n ik i i o p ra c o w a n ie s ta ły się tr e ś c ią m a g is te r s k ic h p r a c d y p lo m o w y c h 1. N a rz ę d z ie m b a d a w c z y m b y ł k w e s tio n a riu s z s k o n s tru o w a n y w o p a r  c iu o z o p e ra c jo n a liz o w a n ą d e fin ic ję re lig ijn o ś c i p o d a n ą p rz e z ks. p ro f. d r. W . P i w o w a r s k i e g o . U w z g lę d n io n o w ty c h b a d a n ia c h sześć p a r a m e tr ó w re lig ijn o ś c i: a u to d e k la r a c ję w ia ry , id eo lo g ię r e lig ijn ą , w ie d z ę r e lig ijn ą , d o ś w ia d c z e n ie r e lig ijn e , m o ra ln o ś ć r e lig ijn ą i w ię ź z K o ścio łem . B a d a n ia p r z e p ro w a d z o n o w o ś r o d k a c h u n iw e rs y te c k ic h Ł o d zi i L u b lin a . W L u b lin ie p rz e b a d a n o s tu d e n tó w c z w a rte g o r o k u h is to rii U M C S i trz e c ie g o r o k u h is to r ii K U L , w Ł o d z i n a to m ia s t p rz e p ro w a d z o n o w y w ia d y ze s tu d e n ta m i c z w a rte g o r o k u m a te m a ty k i n a P o lite c h n ic e Ł ó d z k ie j i c z w a rte g o r o k u m a te m a ty k i n a U n iw e rs y te c ie Ł ó d z k im . Z a ró w n o w L u b lin ie , j a k i w Ł o d z i p rz e p ro w a d z o n o b a d a n ia w y c z e rp u ją c e . W s u m ie p rz e b a d a n o 261 s tu d e n tó w : P Ł — 68, U Ł — 61, K U L — 60, U M C S —· 72. W o b y d w u ś ro d o w is k a c h u n iw e rs y te c k ic h in t e r e s u ją c e n a s s p e c ja liz a c je s tu d iu je w ię c e j m ężc zy zn n iż k o b ie t (65,9% m ężc zy zn w Ł odzi, 57,6% w L u b lin ie ). P o p u la c ja m a te m a ty k ó w z p o lite c h n ik i n a c z w a r ty m ro k u je s t n ie m a l je d n o r o d n a , g d y ż s t u d iu j ą n a ty m r o k u ty lk o d w ie k o b ie ty . T a k ie p ro p o r c je p łc i w p ły w a ć b ę d ą n a z a n iż a n ie p o zio m u p o s ta w re lig ijn y c h , g d y ż w e d łu g li t e r a t u r y s o c jo re lig ijn e j k o b ie ty o d z n a c z a ją się w y ż sz y m p o z io m e m re lig ijn o ś c i n iż m ężczy źn i. S zczeg ó ln ie o d b ie g a ć b ę d ą od ś r e d n ie j d a n e s tu d e n tó w z p o lite c h n ik i.

P r z e b a d a n i s tu d e n c i p o c h o d z ą w w ię k sz o śc i z m ia s ta (ze w s i w L u b lin ie p o c h o d z i 26,5% , a w Ł o d z i 8,5% b a d a n y c h ). Z a z n a c z y ć n a le ż y w y so k i p ro c e n t b r a k u d a n y c h n a te n te m a t: L u b lin 12,9%, Ł ó d ź 14,7%. P o w y ż sz e d a n e c h a r a k te r y z u ją c e b a d a n ą p o p u la c ję rz u c a ją n ieco ś w ia tła n a c z y n n ik i sp o łeczn e w a r u n k u ją c e z ró ż n ic o w a n ie p o s ta w re lig ijn y c h .

1. A u to d e k la r a c ja w ia r y

W y n ik i re f e r o w a n y c h b a d a ń p o tw ie r d z a ją p o s ta w io n ą p rz e z ks. p ro f. P iw o w a rs k ie g o h ip o te z ę , że re lig ijn o ś ć n a p ła s z c z y ź n ie o g ó ln o n a ro d o w e j, w d ra ż a ją c ą się w d e k la r a c ja c h w ia r y i p r a k ty k , je s t b a rd z o p o w sz e c h n a i w y so k a . J e s t to je d n a z c e c h s p e c y fic z n y c h p o ls k ie j r e l i g i j n o ś c i 2.

* B iu le ty n so cjo lo g ii re lig ii p rz y g o to w u je Z a k ła d S o c jo lo g ii R e lig ii K U L p o d k ie r u n k ie m k s. W ła d y s ła w a P i w o w a r s k i e g o · . R e d a k to re m n in i e j szego b iu le ty n u je s t k s. K a z im ie rz R у с z a n , L u b lin .

1 E. C z a r n o t a , R e lig ijn o ś ć s tu d e n tó w . S tu d i u m s o c jo lo g ic zn e n a p r z y 

k ła d z ie w y b r a n y c h u c z e ln i Ł o d zi, L u b lin 1987, m p s B K U L ; М. К о p а с к а , P o s ta w y r e lig ijn e s tu d e n tó w . S tu d i u m s o c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie w y b r a 

n y c h u c z e ln i L u b lin a , L u b lin 1987, m p s B K U L .

2 P o r. W p r o w a d z e n ie , w : R e lig ijn o ś ć lu d o w a . C iągłość i z m ia n a , re d . W . P i w o w a r s k i , W ro c ła w 1983, 13.

(3)

12 2 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I A u to d e k la r a c ja P Ł U Ł K U L U M C S w ia r y N = 68 N = 61 N = 60 N = 72 G łęb o k o w ie rz ą c y 9,0 4,9 31,7 6,9 W ie rz ą c y 53,0 72,1 63,3 65,3 N ie z d e c y d o w a n y , a le p rz y w ią z a n y d o t r a d y c ji r e lig ijn e j 22,0 13,1 3,3 12,5 O b o ję tn y 1,4 3,3 — 6,9 N ie w ie rz ą c y 10,2 6,6 — 8,4 B ra k d a n y c h 4,4 ‘ _1,7 — N a jw y ż s z y m p o z io m e m d e k la r a c ji w ia r y c h a r a k t e r y z u j ą się s tu d e n c i K U L — 95% , z czego je d n a trz e c ia o k re ś la się ja k o „ g łę b o k o w ie rz ą c y ” . S p o śró d p o z o s ta ły c h u c z e ln i n a jb a r d z ie j w y r ó ż n ia ją się d a n e o b ra z u ją c e p o z io m d e k la r a c ji w ia r y s tu d e n tó w p o lite c h n ik i: n ie z d e c y d o w a n i — 22% , o b o ję t n i — 1,4%, n ie w ie r z ą c y — 10,2% (łączn ie — 23,6%). G dy d o lic z y m y b r a k o d p o w ie d z i, k tó r y p rz y ty m p y ta n i u je s t s y m p to m a ty c z n y , u z y s k a m y je d n ą c z w a r tą część p o p u la c ji, k tó r a n ie w ie rz y lu b m a co n a jm n ie j tr u d n o ś c i z o k re ś le n ie m sw eg o s to s u n k u do w ia r y . D a n e te są w y ra z e m p rz e m ia n p o s ta w r e lig ijn y c h d o k o n u ją c y c h się w p ro c e s ie z d o b y w a n ia w y ższeg o w y k sz ta łc e n ia .

N ie m o ż n a te ż w to k u d a ls z y c h a n a liz n ie b r a ć p o d u w a g ę n a s tę p u ją c y c h c z y n n ik ó w w a r u n k u ją c y c h w ja k i e jś m ie rz e p o zio m re lig ijn o ś c i s tu d e n tó w p o lite c h n ik i: 97% p o p u la c ji s ta n o w ią m ę ż c z y ź n i w w ie k u n ie c o s ta r s z y m n iż p r z y p a d a n a c z w a rty r o k s tu d ió w (w w ie k u 24— 31 l a t je s t 29,4% ), k tó r z y w 77,1 % p o c h o d z ą ze ś ro d o w is k a m ie js k ie g o .

R e s p o n d e n c i w s z y s tk ic h k a te g o r ii szk ó ł w y ż sz y c h ś w ia d o m i są p ro c e s u p r z e m ia n p o s ta w w o b e c w ia ry , g d y ż s tw ie rd z a ją , że „ b a rd z ie j r e lig ijn y c h ” je s t o b e c n ie : P Ł — 11,8%, U Ł — 18,0%, K U L — 35% , U M C S — 12,5%, z a ś „bez z m ia n ” : P Ł — 36,8%, U Ł — 41,0% , K U L — 25,0% , U M C S — 36,1% . B a r d z ie j szczeg ó ło w y o b ra z w ie rz e ń p r e z e n t u ją d a n e d o ty c z ą c e id e o lo g ii re lig ijn e j.

2. Id eo lo g ia relig ijn a

W o p a rc iu o d a n e c y to w a n y c h p r a c w y sz c z e g ó ln io n o p o zio m p o p ra w n e j z n a jo m o śc i d o k tr y n y k a to lic k ie j o ra z s to p ie ń o r to d o k s ji k o ś c ie ln e j w y r a ż a j ą c y się w d e k la r o w a n iu w ia r y w po szczeg ó ln e p r a w d y C red o k a to lic k ie g o .

N a jw y ż s z y m p o z io m e m w ie d z y re lig ijn e j w ś ró d b a d a n y c h s tu d e n tó w o d z n a c z a ją się s tu d e n c i K U L , n a jn iż s z y m zaś p o z io m e m s tu d e n c i p o lite c h n ik i. N a jn iż s z y p o zio m w ia d o m o ś c i p o s ia d a ją s tu d e n c i n a te m a t p e łn e j p r a w d y o lo s a c h d u s z y p o śm ie rc i. N ie p o tr a f ią te ż o k re ś lić , czy m je s t N ie p o k a la n e P o c z ę c ie N M P o ra z k tó r y s a k r a m e n t je s t n a jw a ż n ie js z y . C h a r a k te r y s ty c z n e je s t ta k ż e to , że w s k a ź n ik i o b ra z u ją c e p o p ra w n o ś ć w ie d z y re lig ijn e j g e n e r a l n i e są n iż sz e w ś ro d o w is k u łó d z k im od w s k a ź n ik ó w w ś r o d o w is k u lu b e l sk im . F a k t t e n w s k a z u je n a śro d o w is k o w e u w a r u n k o w a n ia s ta n u r e lig ijn o śc i w ty m w y m ia rz e .

W s k a z y w a łb y n a d to n a ty p re lig ijn o ś c i tr a d y c y jn e j l u b w y r a s ta n ie n a je j g ru n c ie n o w e g o ty p u re lig ijn o ś c i lu d z i z w y ż sz y m w y k s z ta łc e n ie m z j e d n e j s tro n y i a n a lf a b e ty z m e m r e lig ijn y m z d ru g ie j. P o w ię k s z a ją c y się ro zziew m ię d z y p o z io m e m w ie d z y h u m a n is ty c z n e j i e k s p e r y m e n ta ln e j a p o z io m e m w ie d z y r e lig ijn e j m o że s ta ć się ź ró d łe m w ą tp liw o ś c i lu b n ie w ia r y w g łó w n e p r a w d y w ia r y k a to lic k ie j.

N a jb a r d z ie j o rto d o k s y jn e p o s ta w y w o b e c p r a w d C red o k a to lic k ie g o w y  k a z u ją s tu d e n c i K U L . W z g lę d n ie p o d o b n e p rz e k o n a n ia p o s ia d a ją s tu d e n c i

(4)

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I 1 2 3 P o p ra w n a w ie d z a P Ł U L K U L U M C S N = 6 8 N = 6 1 N = 6 0 N = 7 2 T ró jc a Ś w ię ta 85,3 93,4 100 91,7 L o s d u sz y po śm ie rc i 16,2 11,5 18,3 15,3 Z n a jo m o ść lic z b y s a k r a m e n tó w św . 61,8 70,5 90,0 88,9 W y m ie n ia w s z y s tk ie s a k r a m e n ty św . 29,4 49,2 61,7 58,3 K tó ry s a k r a m e n t je s t n a jw a ż n ie js z y ? 17,7 18,0 35,0 23,6 N ie p o k a la n e P o częcie N M P 13,2 19,6 38,3 15,3 L ic z b a e w a n g e lis tó w 50,0 62,3 88,3 75,0 Z n a jo m o ść im io n e w a n g e lis tó w 29,4 47,6 83,3 54,0 K im je s t św . P a w e ł? 16,1 23,0 95,0 83,3 W ie rz ę w P Ł U L K U L U M C S N = 6 8 N = 6 1 N = 6 0 N = 7 2 Is tn ie n ie B o g a 73,5 80,3 100 80,6 T r ó jc a Ś w ię ta B óg s tw ó r c ą ś w ia ta 54,4 62,3 86,7 61,1 i czło w ie k a 57,4 59,0 93,3 68,0 B ó stw o C h r y s tu s a C h ry s tu s o d k u p ił ś w ia t p rz e z m ę k ę 88,2 90,1 96,6 86,1 n a k rz y ż u P is m o Ś w ię te je s t 66,2 73,7 90,0 72,2 sło w e m B o ży m Z m a rtw y c h w s ta n ie 54,4 57,4 85,0 63,9 c ia ł K a r a i n a g ro d a 23,5 27,9 75,0 37,9 w ie c z n a 50,0 59,0 81,6 51,4 P ie k ło is tn ie je 41,2 42,6 75,0 40,3 p o z o s ta ły c h u n iw e r s y te tó w w Ł o d z i i L u b lin ie . N a jn iż s z y p o zio m w ie rz e ń r e lig ijn y c h s p o ty k a m y w ś ró d s tu d e n tó w p o lite c h n ik i. N a jrz a d z ie j k w e s tio n o w a n e są p r a w d y w ia r y : is tn ie n ie B oga, b ó s tw o C h r y s tu s a o ra z o d k u p ie n ie

ś w ia ta p rz e z m ę k ę i ś m ie rć Je z u s a . N a jc z ę śc ie j o d rz u c a n e lu b k w e s tio n o w a n e są p r a w d y o s ta te c z n e : z m a r tw y c h w s ta n ie c ia ł, is tn ie n ie p ie k ła o raz w ie c z n a n a g ro d a lu b k a r a . D a n e o b ra z u ją c e s t a n w ie r z e ń w s k a z u ją n a p e w n ą p ra w id ło w o ś ć , że im p r a w d y są b a rd z ie j te o r e ty c z n e , ty m rz a d z ie j są k w e s tio n o w a n e . I m zaś b a r d z ie j d o ty k a ją p r a k t y k i ż y c ia i m a ją e m p iry c z n e im p lik a c je , ty m c z ęściej b r a k n a n ie k o n se n s u . W s fe rz e a k c e p ta c ji p r a w d r e lig ijn y c h u w id a c z n ia ją się dość w y ra ź n ie p o s ta w y s e le k ty w n e , b ę d ą c e w y ł a z e m p rz e m ia n p o s ta w . Z a z n a c z a się te ż b r a k k o n s e k w e n c ji i lo g ik i w w ie r z e n ia c h . N a u c z e ln ia c h p o z a K U L -e m w ie rz y ś r e d n io : w B o g a — 78°/o, w b ó stw o C h r y s tu s a — 88,1% , w o d k u p ie n ie z aś ś w ia ta i c z ło w ie k a p rz e z C h r y s tu s a je d y n ie — 70,7% . P o b ie ż n a a n a liz a d a n y c h p o z w a la s tw ie rd z ić , ż e s tu d e n tó w s tu d iu ją c y c h n a n ie k o ś c ie ln y c h u c z e ln ia c h c h a r a k t e r y z u j ą p o  s t a w y m a ło p o g łę b io n e , s tą d n ie k o n s e k w e n tn e i s e le k ty w n e . S ą o n e b y ć

(5)

m oże w y n ik ie m a s e k u r a c ji i o b ro n y p rz e d św ia d o m o śc ią o d p o w ie d z ia ln o śc i za o b e c n e życie w c z e k a ją c e j n a s w ieczn o ści. P o d o b n e z ja w is k a w ła ś c iw e są te ż m ło d z ie ż y trz e c ie g o r o k u h is to r ii K U L , ty lk o w z u p e łn ie m n ie js z y m n a tę ż e n iu .

3. P r a k t y k i r e lig ijn e

K o n k r e tn y m w y ra z e m s to s u n k u c z ło w ie k a do B oga je s t o fic ja ln e l u b p r y w a tn e o d d a w a n ie czci B o g u w fo r m ie p r a k t y k r e lig ijn y c h n a k a z a n y c h n ie je d n o k r o tn ie p o d s a n k c ją g rz e c h u . C h o d z i m ia n o w ic ie o c o m m u n ic a n te s i p a sc h a n te s. Z p rz y to c z o n y c h d a n y c h w y n ik a , że p r z y n a jm n ie j r a z w m ie  s ią c u o b e c n y c h je s t n a M szy św .: P Ł — 61,6°/o, U L — 73,6°/o, K U L — 90%, U M C S — 69,5%. T y m dość w y s o k im w s k a ź n ik o m to w a rz y s z y w Ł o d z i z ja w is k o n ie u c z e s tn ic z e n ia n ig d y w c ią g u r o k u w e M szy św .: P Ł — 11,7% , U L — 9,8°/o (w ie lk o śc i te o d p o w ia d a ją ilo ści n a ty c h u c z e ln ia c h osób n ie w ie  rz ą c y c h lu b o b o ję tn y c h re lig ijn ie ). M ło d zieży a k a d e m ic k ie j b r a k s y s te m a ty c z n o ś c i w s p e łn ia n iu p r a k t y k i n ie d z ie ln e j. N a jb a rd z ie j s y s te m a ty c z n i są s tu d e n c i K U L , n a jm n ie j sy s te m a ty c z n ie p r a k t y k u j ą s tu d e n c i U M C S (w k a ż d ą n ie d z ie lę — 16,7%). N a jlic z n ie js z a je s t te ż g r u p a s tu d e n tó w U M C S, k tó r z y p r a k t y k u j ą ty lk o w w ie lk ie ś w ię ta lu b o k a z jo n a ln ie (27,7%). M o żliw e, że p o s ta w y ta k ie w y tw o rz y ły się w o k re s ie d z ie c iń s tw a , k ie d y to n ie m a l s t u p ro c e n to w e j o b ecn o ści n a k a te c h e z ie to w a rz y s z y b a rd z o d u ż a a b s e n c ja n a m sz y n ie d z ie ln e j. Z d ru g ie j s tr o n y z a ró w n o te r e n d ie c e z ji lu b e ls k ie j, ja k i łó d z k ie j o d z n a c z a ł się n a jn iż s z y m s ta n e m p o s ia d a n y c h k o ścio łó w . W e d łu g ks. M. R a d w a n a w m ia s ta c h p o w y ż e j 10 ty s . m ie s z k a ń c ó w w w o je w ó d z tw ie łó d z k im is tn ie je p iln a p o tr z e b a e ry g o w a n ia 62 p a r a f ii, z aś w s a m e j Ł o d zi — 52, w d ie c e z ji lu b e ls k ie j a n a lo g ic z n ie — 28, a w s a m y m L u b lin ie 1 9 3. 1 2 4 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I U c z e stn ic tw o w e M szy św . n ie d z ie ln e j P Ł U L K U L U M C S N = 6 8 N = 6 1 N = 6 0 N = 7 2 W k a ż d ą n ie d z ie lę 20,5 29,5 46,7 16,7 P r a w ie w k a ż d ą n ie d z ie lę 25,0 36,0 40,0 38,9 1—2 ra z y w m ie sią c u 16,1 8,1 3,3 13,9 T y lk o w w ie lk ie ś w ię ta 19,1 8,1 6,7 15,3 Z o k a z ji ślu b u i p o g rz e b u 5,8 8,1 3,3 12,4 N ig d y w c ią g u r o k u 11,7 9,8 — 2,8 C z ę sto tliw o ść sp o w ie d z i P Ł U L K U L U M C S 00 ^ co II £ N = 6 1 N = 6 0 N = 7 2 O koło r a z w m ie s ią c u 4,4 11,5 33,3 4,2 K ilk a ra z y w r o k u 33,8 54,1 43,3 56,9 R az w r o k u 14,7 1,6 13,3 6,9 Co p a r ę l a t 26,5 13,1 6,7 18,1 N ig d y od d z ie c iń s tw a 4,4 6,6 1,7 1,4 W cale n ie p r z y s tę p u je 14,7 13,1 — 8,3 B r a k d a n y c h 1,5 — 1,7 4,2 3 P o r. M . R a d w a n , Ile k o ś c io łó w b r a k u je w m ia sta c h . U r b a n iz a c ja

(6)

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I

S tu d e n c i o b y d w u ś ro d o w is k u n iw e rs y te c k ic h p o w sz e c h n ie k o r z y s ta ją z s a k r a m e n tu p o k u ty . P r a w ie p o ło w a b a d a n y c h sp o w ia d a się k ilk a r a z y w ro k u . N a jn iż s z y p o zio m s p e łn ia n ia te j p r a k t y k i p r e z e n t u ją s tu d e n c i p o lite c h n ik i (co p a r ę l a t s p o w ia d a się 26,5°/o, w c a le n ie sp o w ia d a s ię 14,7e/o). S p o w ied ź z a n ie d b u je w y ż sz a liczb a s tu d e n tó w łó d z k ic h n iż lu b e ls k ic h . S p o ś ró d 90% s tu d e n tó w K U L s p e łn ia ją c y c h p r a k ty k ę sp o w ie d z i, a ż 1/3 s p o w ia d a się ra z w m ie sią c u . I n f o r m a c ja t a w e r y f ik u je w c z e śn ie jsz e s tw ie rd z e n ie ilo śc i s t u d e n tó w o k re ś la ją c y c h się ja k o „g łęb o k o w ie rz ą c y ” .

Z a k ła d a się, że b e z p o ś r e d n ią k o n s e k w e n c ją sp o w ie d z i je s t p rz y s tę p o w a n ie do K o m u n ii św . C z ę s ta zaś K o m u n ia św . je s t w y r a z e m p o g łę b io n y c h p o s ta w re lig ijn y c h . W o s ta tn im ty g o d n iu p rz y jm o w a li K o m u n ię św .: P Ł — 10,3% , U L — 8,2% K U L — 43,3% , U M C S — 1,4%. Z a n ie d b y w a n ie n o rm y u c z e s tn ic tw a w S to le E u c h a ry s ty c z n y m je s t w y ra z e m o d c h o d z e n ia od ty p u re lig ijn o ś c i p rz o d k ó w , w k tó r e j r y tu a liz m z a jm o w a ł je d n o z czo ło w y ch m iejsc. P rz e d k ilk u la t y u K o m u n ii św . b y li: P Ł — 25% , U L — 19,7%, K U L — 1,7% , U M C S — 16,7%.

R e lig ijn o ść n a co d z ie ń p r z e ja w ia się w n a w ią z y w a n iu k o n ta k t u z B o g ie m p o p rz e z m o d litw ę c o d z ie n n ą , ta k m ocn o a k c e n to w a n ą w k a te c h e z ie dziec i i m ło d zieży . P a c ie r z c o d z ie n n y o d m a w ia n y je s t p rz e z około 2/3 s t u d e n tó w K U L i o k o ło 1/3 s tu d e n tó w p o z o sta ły c h u c z e ln i (P Ł —· 30,9%, U L — 32,8% , K U L — 61,7% , U M C S — 36,1%.

4. M o ra ln o ść r e lig ijn a

P o słu sz e ń stw o w ia r y w y ra ż a się w p rz y ję c iu n o r m c o d zie n n eg o p o s tę p o w a n ia o k re ś lo n y c h p rz e z D ek alo g , n o rm y e w a n g e lic z n e o ra z w y m o g i in s t y tu c jo n a ln e . Z p r z e s trz e g a n ia o w y ch n o rm n ie z w a ln ia c z ło w ie k a a n i s y tu a c j a ży cio w a, a n i o k o liczn o ści, a n i ra c jo n a ln a p o s ta w a o k r e ś la ją c a te n o rm y ja k o p rz e s ta r z a łe i n ie n a czasie.

P o s ta w y r e lig ijn o - m o r a ln e s tu d e n tó w o d b ie g a ją od o rto d o k s ji n a jb a r d z ie j z e w sz y s tk ic h p a r a m e tr ó w . W te j d z ie d z in ie n a jb a r d z ie j ja s k ra w o u z e w n ę tr z n ia j ą się p o s ta w y s e le k ty w n e p o le g a ją c e n a a r b i tr a ln y m p r z y jm o w a n iu lu b o d r z u c a n iu p o szc z e g ó ln y c h n o rm p o s tę p o w a n ia . N a jc z ę śc ie j o d rz u c a n e są n o rm y C a łk o w ita a k c e p ta c ja n o r m r e lig ijn y c h d o ty c z ą c y c h P Ł U Ł K U L U M C S COCD II 55 _{N = 6 1} _{N = 6 0} _{N = 7 2} N ie ro z e rw a ln o ść m a łż e ń s tw a 38,2 55,7 68,3 40,3 K o n ta k ty s e k s u a ln e p rz e d ślu b e m 22,1 27,9 48,4 20,8 W sp ó łży cie po ś lu b ie c y w iln y m , a p rz e d ślu b e m k o ś c ie ln y m 17,6 19,7 45,0 23,6 Z d ra d a m a łż e ń s k a 83,8 73,8 85,0 66,7 R ozw ody 29,4 41,0 61,7 26,4 S to s o w a n ie ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h 14,7 21,4 58,3 9,7 P r z e r y w a n ie ciąż y 61,8 68,9 90,0 58,3 K ra d z ie ż w ła sn o ś c i sp o łeczn ej 85,3 77,0 83,3 83,4 K ra d z ie ż w ła sn o ś c i p r y w a tn e j 98,5 100,0 96,7 95,8 Z a k a z p ra c y w n ie d z ie le i ś w ię ta 32,4 44,3 58,3 45,8

(7)

o k re ś la ją c e z a s a d y c zy sto ści p rz e d m a łż e ń s k ie j i m a łż e ń s k ie j, a w ię c te , k tó r e w y m a g a ją w y rz e c z e ń w k o n ty n u o w a n iu c o d z ie n n y c h m ię d z y lu d z k ic h k o n ta k tó w .

Z a sa d y , k tó r e s to ją n a s tra ż y in te re s ó w o so b is ty c h z a in te re s o w a n e g o a k c e p to w a n e są czę śc ie j (z d ra d a m a łż e ń s k a , k ra d z ie ż m ie n ia in d y w id u a ln e g o i sp o łecznego). P ro c e s n o n k o n fo r m iz m u w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i r e lig ijn e j d o tk n ą ł w s z y s tk ie śro d o w is k a p o ls k ie , lecz z n ie je d n a k o w y m n a tę ż e n ie m . N a jb a rd z ie j o rto d o k s y jn i o k a z a li się s tu d e n c i K U L . O rto d o k s ja t a je d n a k n ie się g a n a w e t p o ło w y s tu d e n tó w w p o s ta w ie w o b e c c z y sto śc i p r z e d m a łż e ń s k ie j, a n ie w ie le p o n a d p o ło w ę, g d y ch o d zi o n o rm ę d o ty c z ą c ą s to s o w a n ia ś ro d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h . C h a r a k te r y s ty c z n y je s t d la o b ecn eg o m ło d e g o p o k o le n ia z a n ik p o c z u c ia ś w ię ta i ś w ię to w a n ia . N ie re s p e k to w a n y je s t w b a rd z o w y s o k im p ro c e n c ie z a k a z p r a c y w n ie d z ie lę i św ię ta , n a jc z ę ś c ie j w ś ró d s tu d e n tó w p o lite c h n ik i (a k c e p tu je je d y n ie 32,4%). J e s t to b y ć m o że p r z e ja w in d y w id u a liz m u i li b e ra liz m u , w y r a ż a ją c y się w d ą ż e n iu do u w a ln ia n ia się od w s z e lk ic h o g r a n i czeń.

5. W ięź ze w sp ó ln o tą r e lig ijn ą

S ta t u s sp o łe c z n y s tu d e n ta ze z ro z u m ia ły c h w z g lę d ó w o d z n acza się ty m cz aso w o ścią, d la te g o o k re ś le n ie p rz y n a le ż n o ś c i do in s ty tu c ji r e lig ijn e j i s t r u k tu r k o ś c ie ln y c h m oże s tw a r z a ć p e w n e tr u d n o ś c i. M a ją c n a u w a d z e to , ż e w m ie js c u z a m ie s z k a n ia s tu d iu je w y s o k i p r o c e n t s tu d e n tó w (P Ł — 45,6% , U Ł — 55,7% , K U L — 20% , U M C S — 20,8% ) s tw ie rd z ić n a le ż y , że bardzo· n ie w ie lk a ilość s tu d e n tó w c z u je się z w ią z a n a z w ła s n ą p a r a f ią (P Ł ■— 10,2% , U Ł — 4,9% , K U L — 28,3% , U M C S — 12,5%). J e s t to n ie w ą tp liw ie u w a r u n k o w a n e n ie d o m o g ie m o rg a n iz a c y jn y m d u s z p a s te r s tw a , szczeg ó ln ie w m ie ś c ie Ł o d zi, g d zie w p a r a f ia c h — m a m u ta c h n ie m a ż a d n e g o p o c z u c ia „ m y ”. Z ja w is k ie m o b ra z u ją c y m g łę b o k ie p rz e m ia n y p o s ta w są d e k la r a c je w p r o s t o k r e ś la ją c e b r a k p o c z u c ia z w ią z k u z K o śc io łe m (P Ł — 17,6%, U Ł ■— 16,3% , K U L — 5,0%, U M C S — 14,5%). S z a n s ą w łą c z e n ia się i s tw o r z e n ia g r u p y o d p o w ia d a ją c e j z a p o trz e b o w a n io m p s y c h ic z n y m o ra z in te le k tu a ln y m s t u d e n ta je s t d u s z p a s te rs tw o a k a d e m ic k ie . 1 2 6 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I P o c z u c ie p rz y n a le ż n o ś c i do in s ty tu c ji re lig ijn y c h P Ł U Ł K U L U M C S N = 6 8 N = 6 1 N = 6 0 N = 7 2 D o p a r a f ii 10,2 4,9 28,3 12,5 Do K o ścio ła p o w szech n eg o 44,1 31,1 51,7 34,7 Do K o ścio ła w P o lsc e 22,0 26,2 43,3 30,6 N ie c z u ję się c z ło n k ie m K o ścio ła 17,6 16,3 5,0 14,5 N ie u m ie m p o w ie d z ie ć 14,6 21,3 11,7 12,5 K o n ta k t z d u s z p a s te rs tw e m a k a d e m ic k im w fo r m ie u c z e s tn ic tw a w r e k o le k c ja c h , o a z a c h , k a te c h e z a c h , p ie lg rz y m k a c h i o b o zach p o s ia d a : P Ł — 17,6%, U Ł — 24,6% , K U L — 33,3%, U M C S — 18,1%. P o z o s ta li s tu d e n c i n i e p o tr a f il i d a ć o d p o w ie d z i n a to p y ta n ie . W y c in k o w e d a n e z p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń n a d p o s ta w a m i r e lig ijn y m i s tu d e n tó w L u b lin a i Ł o d zi p o tw ie r d z a ją h ip o te z ę , że p ro f il i ro d z a j u c z e ln i r ó ż n ic u ją p o zio m re lig ijn o śc i. N a jb a rd z ie j ż y w o tn e p o s ta w y r e lig ijn e p o s ia

(8)

p rz e k o n a n ia i je j p ro f il. N a p re z e n to w a n y m m a te r ia le e m p iry c z n y m n ie z w e ry f ik o w a ła się h ip o te z a s tw ie rd z a ją c a , że o so b y z w y k s z ta łc e n ie m te c h n ic z n y m o d z n a c z a ją się w y ż sz y m p o z io m e m re lig ijn o ś c i od osób z w y k s z ta łc e n ie m h u m a n is ty c z n y m .

N a w y n ik a c h z a w a ż y ł n ie w ą tp liw ie s k ła d p o p u la c ji p o lite c h n ik i. N ie z a le ż n ie od d ro b n y c h n ie d o c ią g n ię ć , z a p re z e n to w a n e w y n ik i s ta w ia ją zarów no· p rz e d d u s z p a s te rs tw e m o g ó ln y m w p a r a f ia c h , j a k i p rz e d d u s z p a s te rs tw e m a k a d e m ic k im sz e re g p y ta ń i p o w in n y s k ła n ia ć do sz c zeg ó ln y ch d z ia ła ń . P e ł n ie js z y o b ra z p o s ta w w y m a g a sz e rsz y c h b a d a ń n a m a te r ia le o g ó ln o p o lsk im .

ks. K a z im ie r z R y c za n , L u b lin .

II. K O N T A K T Y W IE R N Y C H Z K S IĘ Ż M I P A R A F IA L N Y M I

K o n s e k w e n c ją w y s o k ie j a k c e p ta c ji p o tr z e b y k a p ła n a w sp o łeczn o ści l u dzi w ie rz ą c y c h i p r a g n ie n ia p o s ia d a n ia k się d z a w ro d z in ie , a ta k ż e w y s o k ieg o p re s tiż u k a p ła n a , je s t z a p o trz e b o w a n ie n a k o n ta k t y w ie rn y c h z k s ię ż m i p r a c u ją c y m i w p a r a f ii. P o s ta w y p a r a f ia n w o b e c k się ż y w sp o só b szcze g ó ln y u ja w n ia ją s ię b o w ie m p o p rz e z in te r a k c je , w ja k i e w c h o d z ą w ie r n i ze sw o im i d u s z p a s te rz a m i. T e k o n ta k ty w ie r n y c h z d u c h o w ie ń s tw e m p a r a f i a l n y m m o g ą m ieć c h a r a k t e r u rz ę d o w y i m o g ą o d b y w a ć się n a p ła s z c z y ź n ie in s ty tu c jo n a ln e j z r a c j i w y k o n y w a n y c h cz y n n o śc i k u lto w y c h . Ic h z asięg w y z n a c z o n y je s t p o z io m e m re a liz o w a n y c h p r a k t y k re lig ijn y c h . W ięk szo ść te g o r o d z a ju k o n ta k tó w o d b y w a się w k o śc ie le p a r a f ia ln y m , z a k r y s tii, k a n c e la r ii p a r a f ia ln e j lu b w p u n k c ie k a te c h e ty c z n y m . S ą to n a jc z ę ś c ie j k o n ta k ty o c h a r a k t e r z e rz e c z o w y m , ch o c ia ż n ie w y k lu c z a ją o n e w y s tę p o w a n ia elem entów * o so b isty c h . P o w ta r z a ją c e się sty c z n o śc i z t y t u ł u u c z e s tn ic tw a w litu r g ii lub·

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I J 2 7

T ab . 1. Ś ro d o w is k o p a r a f ia l n e a z a p o tr z e b o w a n ie n a k o n ta k ty o so b iste p a r a f ia n z k a p ła n a m i (w °/o)1

T y p śro d o w is k a p a ra f ia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ia n Z a p o trz e b o w a n ie p a r a f ia n n a k o n ta k t y o so b iste z k a p ła n a m i T a k N ie N ie m a m _{z d a n ia} P a r a f ie A 1078 56,3 31,0 6,5 P a r a f ie В 1803 50,4 31,1 13,4 P a r a f ie С 686 57,6 31,5 10,9 P a r a f ie D 1023 50,3 35,5 6,6 P a r a f ie E 1177 48,3 47,3 4,2 P a r a f ie F 490 87,6 8,0 4Д P a r a f ie G 1977 66,6 14,7 7,5 1 W y n ik i p r z e d s ta w io n e w ta b e la c h p o c h o d z ą z b a d a ń p rz e p r o w a d z o n y c h w la ta c h 1968— 1984 w 61 p a r a f ia c h k a to lic k ic h z ró ż n y c h re g io n ó w P o ls k i- P r z y ję te do a n a liz y b a d a n ia z o sta ły p o d z ie lo n e n a sie d e m g r u p w e d łu g ty p u ś r o d o w is k a p a ra f ia ln e g o . G ru p ę p ie rw s z ą , o z n a c z o n ą sy m b o le m A , s ta n o w ią b a d a n ia p ro w a d z o n e w sz e ś c iu p a r a f ia c h w ie lk ic h m ia s t; g ru p ę d ru g ą ( p a r a fie B) s ta n o w ią b a d a n ia z s ie d m iu p a r a f ii ś r e d n ic h m ia s t; g ru p ę tr z e c ią (p a r a f ie C) b a d a n ia z sz e ś c iu m a ły c h m ia s t; g r u p ę c z w a r tą (p a r a f ie D) b a d a n ia z o śm iu p a r a f ii m ie js k o -w ie js k ic h . W y o d rę b n io n ą p ią tą g ru p ę (p a r a fie E) b a d a n ia z d z ie s ię c iu p a r a f ii p o d m ie js k ic h ; g r u p ę s z ó s tą (p a r a fie F) s ta n o w i sześć b a d a ń p ro w a d z o n y c h w o ś ro d k a c h P G R , i g ru p ę sió d m ą (p a r a fie G) — b a d a n ia z o s ie m n a s tu p a r a f ii w ie js k ic h z n a jd u ją c y c h się z d a la od w ielk ich , o ś ro d k ó w m ie js k ic h i p rz e m y sło w y c h .

(9)

w n a u c z a n iu r e lig ijn y m p r z y c z y n ia ją się do p o w s ta w a n ia p e w n e g o ro d z a ju p o w ią z a ń z d u c h o w n y m i, je d n a k ż e n ie są to w ię z y z b y t tr w a łe . P o n ie w a ż o d b y w a ją się o n e n a p ła s z c z y ź n ie in s ty tu c jo n a ln e j, rz e c z o w e j d la te g o m a ją m n ie js z ą w a rto ś ć w s k a ź n ik o w ą n iż k o n ta k ty oso b o w e.

D ru g i ro d z a j k o n ta k tó w p a r a f ia n z d u c h o w ie ń s tw e m m o ż n a o k re ś lić ja k o n ie o f ic ja ln e a lb o o so b iste . O b e jm u ją on e sty c z n o śc i k się ż y z w ie rn y m i, k tó r e w y s tę p u ją p o za o f ic ja ln y m i ro la m i. W y p ły w a ją o n e n a jc z ę ś c ie j z p o tr z e b y p o ra d y lu b ro z m o w y ze sw o im d u s z p a s te rz e m . T e k o n ta k t y n ie o f i c ja ln e , j a k i o fic ja ln e , k tó r y m to w a rz y s z ą e le m e n ty o s o b iste s p r a w ia ją , iż n a b i e r a j ą o n e p e w n y c h c e c h k o n ta k tó w n ie o f ic ja ln y c h i są w a ż n y m e le m e n te m id e n ty f ik a c ji z d u c h o w ie ń s tw e m p a r a f ia ln y m . J a k w s k a z u je p r a k ty k a d u s z p a s te r s k a o ra z b a d a n ia so c jo lo g ic z n e , z a p o tr z e b o w a n ie n a k o n ta k ty o s o b is te p a r a f ia n z d u c h o w ie ń s tw e m je s t z ró ż n ic o w a n e . P o tr z e b ę k o n ta k tó w o so b is ty c h z k s ię d z e m o d c z u w a m n ie j re s p o n d e n tó w n iż ty c h , k tó r z y u z n a ją p o tr z e b ę k się ż y w sp o łe c z n o śc i lu d z i w ie rz ą c y c h i p ra g n ie p o sia d a ć k się d z a w sw o je j ro d z in ie .

J a k w y n ik a z p o w y ż sz e j ta b e li ś ro d o w is k o ró ż n ic u je , a le w sp o só b u m ia rk o w a n y , w s k a ź n ik i z a p o tr z e b o w a n ia p a r a f ia n n a k o n ta k ty o so b iste z k a p ła n a m i. W y d a je się, że re s p o n d e n c i, k tó r z y n ie c h c ą k o n ta k t u o so b i ste g o z k się ż m i o ra z k tó r z y n ie p o s ia d a ją sw eg o z d a n ia w te j s p r a w ie , n a le ż ą p ra w d o p o d o b n ie do k a to lik ó w o b o ję tn y c h r e lig ijn ie lu b d y s t a n s u ją c y c h s ię od p a r a f ii. N ie ty lk o d u s z p a s te rz e , a le c zęsto ta k ż e w ła s n a p a r a f ia i K o śc ió ł są p oza z a się g ie m ic h z a in te re s o w a ń .

P a r a f ia n i e c h c ą c y n a w ią z a ć k o n ta k t y o so b iste z k s ię ż m i w s k a z u ją n a j częściej n a p o tr z e b ę p o g łę b ie n ia p ro b le m a ty k i re lig ijn e j, p rz e d y s k u to w a n ia k w e s tii z w ią z a n y c h z w y c h o w a n ie m r e lig ijn y m dziec i i m ło d zieży , a ta k ż e n a p o tr z e b ę k o n ta k tó w o c h a r a k te r z e to w a rz y s k im . N iech ęć do s p o tk a ń z k się ż m i u z a s a d n ia n o n a jc z ę ś c ie j b r a k ie m c z a su , tr u d n o ś c ia m i w z n a le z ie n iu w sp ó ln e g o te m a tu , n ie c h ę c ią do k o n ta k tó w z k s ię d z e m p oza ś w ią ty n ią , b r a k ie m ta k ie j p o tr z e b y lu b o b o ję tn o ś c ią r e lig ijn ą .

M ożna p rz y ją ć , że im częściej m a j ą k a to lic y k o n ta k t y z d u c h o w ie ń s tw e m , ty m b a rd z ie j w z m a c n ia się ic h w ięź z n im . W ty m c e lu w n ie k tó r y c h b a d a n ia c h p o s ta w io n o p a r a f ia n o m p y ta n ie d o ty c z ą c e z a się g u i c z ę sto tliw o śc i ic h k o n ta k tó w z d u c h o w ie ń s tw e m . D w ie k o le jn e ta b e le u k a z u ją z a się g i c z ę sto tliw o ś ć k o n ta k tó w p a r a f ia n z d u c h o w ie ń s tw e m p a r a f ia ln y m . T a b . 2. Ś ro d o w is k o p a r a f ia ln e a k o n ta k t y p a r a f ia n z k s ię ż m i p a r a f ia ln y m i w r o k u p ro w a d z e n ia b a d a ń (w °/o)2 T y p śro d o w is k a p a r a f ia ln e g o L iczb a b a d a n y c h p a r a f ia n K o n ta k ty p a r a f ia n z k się ż m i z p ro b o s z c z e m z w ik a riu s z a m i P a r a f ie A 955 9,5 14,7 P a r a f ie В 557 14,9 10,2 P a r a f ie E 346 12,6 — P a r a f ie G 263 26,2 — Z p o w y ż sz e j ta b e li w y n ik a , że ty lk o n ie w ie lk i o d s e te k p a r a f ia n z w r a c a ł się w o s ta tn im r o k u do d u c h o w ie ń s tw a p a r a f ia ln e g o w ja k i e jś s p r a w ie . P o z a ś r o d o w is k ie m w s i z a m k n ię ty c h , g d z ie w s k a ź n ik k o n ta k tó w z p r o b o szczem je s t o k o ło d w a ra z y w y ż sz y n iż w p o z o s ta ły c h ś r o d o w is k a c h , u z y s k a n o n is k ie o d se tk i. K o n ta k ty z p ro b o s z c z e m o g ra n ic z a ją się n a jc z ę ś c ie j do

3 W ta b e la c h u m ie sz c z a m y ty lk o t e ty p y ś ro d o w is k a p a ra f ia ln e g o , d la

(10)

s p r a w z w ią z a n y c h ze s p r a w o w a n ie m p o słu g k a p ła ń s k ic h , w y p is y w a n ie m m e try k i· c h rz tu , ś l u b u i z a ś w ia d c z e ń , z a m a w ia n ia p o g rz e b u czy M szy ś w ię te j. P o n ie w a ż /..w p a r a f ia c h , z w ła sz c z a m ie js k ic h , w ie le s p r a w a d m i n is tr a c y j n o - - k a n c e la r y jn y c h z a ła tw ia n ie sa m p ro b o sz c z , a le p a r a f ia l n y p e rs o n e l p o m o c n ic z y , d la te g o p ro b o s z c z t r a c i c o ra z b a r d z ie j s z a n s ę o d d z ia ły w a n ia n a ty c h p a r a f ia n , k tó r z y k o n t a k t u ją się z p a r a f ią w y łą c z n ie z r a c j i o d b y w a n ia p r a k t y k je d n o r a z o w y c h . N a le ż y o d n o to w a ć p rz y ty m , że s a m e k o n ta k t y a d m in i- s tr a c y jn o - k a n c e la r y jn e m a j ą w d u ż e j m ie rz e c h a r a k t e r z in s ty tu c jo n a liz o w a n y . Z w y k le p o z a ła tw ie n iu w y m a g a n y c h fo r m a ln o ś c i w k a n c e l a r ii p a r a f ia l n e j k o n ta k t y w z a je m n e u r y w a ją się. Z a ś k o n ta k t y to w a r z y s k ie p a r a f ia n z d u c h o w ie ń s tw e m o d n o sz ą s ię z z a s a d y d o o sób ś c iśle z w ią z a n y c h z K o śc io łe m i p a r a f ią . N a s tę p n a ta b e l a p r z e d s ta w ia w y n ik i d o ty c z ą c e c z ę s to tliw o ś c i; k o n ta k tó w p a r a f ia n że s w o im i d u s z p a s te rz a m i. I T a b . 3. Ś ro d o w is k o p a r a f ia l n e a c z ę sto tliw o ść ro z m ó w p a r a f ia n z d u s z p a s te r z a m i sw o je j p a r a f ii (w °/o) T y p 1 ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o ■ w c ią g u o s ta tn ie g o d łu ż e j n iż r o k w c z a sie d z ie c iń s tw a i m ło dości n ig d y m ie s ią c a p ó ł ro c z a r o k u A . N = 351 40,8 23,0 9,9 12,2 3,4 ■ 7,6 B. N =f= 362 34,0 24,0 22,9 10,5 3,0 .3,9 C. N = 400 27,5 35,8 21,7 10,3 4,7 . .. — . D. N = 1285 35,5 . 31,2 21,2 4Д 2,3 < 3,6 , E. N = 783 32,1 22,9 20,5 12,6 0,7 ·, : 7,2 G. N = 1204 . 47,4 30,8 11,2 4,0 0,6 3,7 W z a le ż n o śc i o d ty p u p a r a f ii w c ią g u r o k u s p o ty k a się i r o z m a w ia “z k a p ła n a m i sw o je j p a r a f ii o d 73,7fl/o (p a r a f ie A) do 89,4°/o (p a r a f ie G) p a r a f ia n . K a tolików !, k tó r z y r o k i d łu ż e j n ie s p o ty k a li się i n ie ro z m a w ia li ż d u s z p a s te rz a m i ' sw tfjej p a r a f ii, je s t w ię c e j n iż re s p o n d e n tó w n ie a k c e p tu ją c y c h in s ty t u c ji k a

p ła ń s tw a i n ie d o s trz e g a ją c y c h p o tr z e b y k się ż y w sp o łe c z n o śc i l u d z i w ie rz ą c y c h . N a jw ię k s z ą c z ę sto tliw o ść w k o n ta k t a c h z k s ię ż m i w y k a z u ją w ie r n i ze ś r o d o w is k a G . N a jw ię k s z y zaś o d s e te k p a r a f i a n n ie k o n t a k t u ją c y c h się od r o k u i d łu ż e j z k a p ła n a m i w ła s n e j p a r a f i i je s t w ś r o d o w is k a c h A. P r z y k ła d e m k o n ta k tó w p a r a f ia n z k s ię ż m i s w o je j p a r a f ii o d b y w a ją c y c h się w o f ic ja ln y m u k ła d z ie ró l, k tó r e ze w z g lę d u n a - t o w a r z y s z ą c ą im „ a tm o s f e r ę ” n a b i e r a j ą p e w n y c h c e c h k o n ta k tó w n ie o f ic ja ln y c h , je s t p rz e d e w s z y s tk im w iz y ta d u s z p a s te r s k a , z w a n a „ k o lę d ą ” . P rz e b ie g te j w iz y ty łą c z y się z e w id e n c ją p rz y n a le ż n o ś c i p a r a f ia ln e j, k o n tr o lą u c z e s tn ic z e n ia w k a te c h e zie, ' ze s p r a w d z a n ie m z e sz y tó w do n a u k i re lig ii, o m a w ia n ie m r ó ż n y c h fo rm d z ia ła ln o ś c i p a r a f ia ln e j o ra z u d z ia łe m w li tu r g ii p a r a f ia l n e j itp . C e le m w i z y ty d u s z p a s te r s k ie j je s t p o z n a n ie s p e c y f ik i p a r a f ii o r a z p ro b le m ó w r e l ig i j n o - e g z y s te n c ja ln y c h p a r a f ia n , j a k te ż u m a c n ia n ie p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i p a r a f ia ln e j. W iz y ta w ię c m a z n a c z e n ie r e lig ijn e i d u s z p a s te rs k ie . P rz e b ie g je j Ip rzy b iera c z a se m c h a r a k t e r czy sto r e lig ijn y , c z a se m b a r d z ie j to w a rz y s k i lu b ; ty lk o fo r m a ln o - z w y c z a jo w y . W sz y s tk o z a le ż y o d s y t u a c ji w ro d z in ie o ra z p o s ta w y k s ię d z a w iz y tu ją c e g o ro d z in ę , a n ie k ie d y ta k ż e o d w z a je m n y c h p o w ią z a ń i z n a jo m o śc i.

W s k a ź n ik p a r a f i a n p r z y jm u ją c y c h k a p ła ń a z w iz y tą d u s z p a s te r s k ą je s t w e w s z y s tk ic h re p r e z e n to w a n y c h ś r o d o w is k a c h b a rd z o , w y so k i. O p ra c o w a n ia a n a liz o w a n y c h t u t a j b a d a ń p o d n o sz ą c z ę sto z a s trz e ż e n ie , że fa k ty c z n ie ' w i z y t a d u s z p a s te r s k a z w a n a „ k o lę d ą ” o b e jm u je n ie c o n iż s z y o d se te k , ro d z in

(11)

n iż d e k la r o w a li to b a d a n i k a to lic y . W śró d d e k la r u ją c y c h p rz y jm o w a n ie k s ię d z a po k o lę d z ie z n a jd u ją się ta k ż e ci, k tó r z y p r z y jm u ją k się d z a z w iz y tą d u s z p a s te r s k ą c o k ilk a l a t lu b n a s k u te k o b ie k ty w n y c h tr u d n o ś c i n ie p rz y ję li, m im o iż te g o so b ie b a rd z o życzą. 1 3 0 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I T ab . 4. Ś ro d o w is k o p a r a f ia l n e a p rz y jm o w a n ie k się d z a z w iz y tą d u s z p a s te r s k ą z w a n ą „ k o lę d ą ” (w °/o) T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ia n P r z y jm o w a n ie k s ię d z a z w iz y tą d u s z p a s te r s k ą P r z y jm u ją _{p r z y jm u ją}N ie To zale ży od o k o lic z n o ści P a r a f i e A 1378 93,3 5,4 1,7 P a r a f ie В 919 93,5 6,2 0,2 P a r a f ie D 200 97,0 1,0 2,0 P a r a f ie G 888 100,0 — — Z o p ra c o w a ń b a d a ń w y n ik a , że m im o p rz e d k o lę d o w y c h a p e li o o b e c n ość c a łe j ro d z in y n a s p o tk a n iu z w iz y tu ją c y m d u s z p a s te rz e m , c z ę sty m z j a w is k ie m z w ła sz c z a w p a r a f ia c h w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia s t je s t a b s e n c ja n ie k tó r y c h c z ło n k ó w ro d z in y . O d n o si się to sz c z e g ó ln ie do m ężc zy zn p r a c u j ą c y c h z a w o d o w o n a d ru g ie j z m ia n ie lu b b ę d ą c y c h w d e le g a c ji, czy n ie ż y c z ą c y c h so b ie s p o tk a n ia z k s ię d z e m o r a z do m ło d z ie ż y z a n ie d b u ją c e j k a te c h iz a c ję .

W ś w ie tle r e f e ro w a n y c h b a d a ń tr u d n o je s t o k re ś lić cel, j a k i p r z y p i s u j ą p a r a f ia n i e w iz y c ie d u s z p a s te rs k ie j. N a te n te m a t z w ró c o n o u w a g ę w b a d a n ia c h je d y n ie w p a r a f ia c h p o d m iejsk ich ® . N ie w ie le re f e r o w a n y c h b a d a ń z w ra c a u w a g ę n a w a ż n e , ró w n ie ż z p u n k tu w id z e n ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii, p y ta n ie , w ja k im s to p n iu w iz y ta d u s z p a s te r s k a z w a n a „ k o lę d ą ” , sp e łn ia f u n k c ję in te g r a c y jn ą w p a r a f ii, z b liż a ją c w ie r n y c h do p a r a f ii i do k się ż y w n ie j p ra c u ją c y c h . T a b . 5. Ś ro d o w is k o p a r a f ia l n e a z n a c z e n ie k o lę d y w z b liż a n iu do p a r a f ii (w °/o) T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ia n Z n a c z e n ie k o lę d y w z b liż a n iu do p a r a f ii Z b liż a do p a r a f ii N ie zb liż a do p a r a f ii T o za le ż y od o k o lic z n o śc i P a r a f ie A P a r a f ie В 955 557 65.2 60.3 17,8 29,1 14,9 10,1 3 B a d a n i k a to lic y z p a r a f ii D ą b ro w ic a w 51,9°/», a w p a r a f ii T o m a sz o w i ce w 56,6°/o u w a ż a ją , że is to tn y m je s t c e l r e lig ijn y w iz y ty d u s z p a s te r s k ie j; w 7,9°/o w D ą b ro w ic y i w 7,6°/o w T o m a sz o w ic a c h , że is to tn y m je s t c e l w y łą c z n ie tr a d y c y jn y ; w 37°/o w D ą b ro w ic y i 32,3% w T o m a sz o w ic a c h , że cel

(12)

W o b u r e p r e z e n to w a n y c h w ta b e li ś ro d o w is k a c h p o n a d 60% p a r a f ia n p rz y jm u ją c y c h k s ię d z a z w iz y tą d u s z p a s te rs k ą o św ia d c z y ło , że w iz y ty k o lę d o w e z b liż a ją ic h do p a r a f ii. T e n w y so k i o d s e te k a p r o b u ją c y c h w iz y tę d u s z p a s te r s k ą i p r z y p is u ją c y c h je j z n a c z e n ie w b u d z e n iu w ię z i k a to lik ó w z ic h w s p ó ln o tą p a r a f ia l n ą w s k a z u je , iż „ k o lę d a ” o d g ry w a w ż y c iu p a r a f ii w a ż n ą jeszcze ro lę . P a r a f ia n i e u z a le ż n ia ją c y od o k o lic z n o śc i w p ły w w iz y ty d u s z p a s te r s k ie j n a ro z w ó j w ię z i z p a r a f ią , w y d a je się, że d o s trz e g a ją w w izy cie b a rd z ie j e le m e n ty p o z a re lig ijn e n iż r e lig ijn o -d u s z p a s te r s k ie .

W c e lu ro z p o z n a n ia n a s ta w ie n ia , ja k ie p a n u je w o b e c k s ię ż y w iz y tu ją c y c h ro d z in y , p o s ta w io n o p a r a f ia n o m p y ta n ia n ie ty lk o d o ty c z ą c e p rz y ję c ia czy o d m o w y p rz y ję c ia k s ię d z a p o k o lę d z ie , a le w s k a z u ją c e te ż n a e w e n tu a ln e n a s ta w ie n ie do o fic ja ln y c h p r z e d s ta w ic ie li p a ra f ii. T a b . 6. Ś ro d o w is k o p a r a f ia ln e a s to s u n e k p a r a f ia n do w iz y tu ją c e g o k a p ła n a (w % ) T y p śro d o w isk a p a ra f ia ln e g o cieszę Się P r z y j m u j ę _{w y c h o} dzę z d o m u n ie p r z y j m u ję w c a le o fic ja l n ie o b o ję tn ie n ie c h ę tn ie A . N = 474 66,3 22,1 3,7 1,3 0,5 5,4 B . N = 862 69,3 22,8 2,1 2,1 0,3 1,8 C. N = 847 59,0 22,6 3,0 1,0 2,7 0,4 D. N = 1 2 3 4 64,0 28,9 2,8 1,6 0,5 0,8 E . N = 579 89,1 8,9 1,2 — — — G. N = 888 86,2 12,3 0,7 0,7 0,2 ----W o p a rc iu o o d p o w ie d z i p a r a f ia n p rz e d s ta w io n y c h w p o w y ż sz e j ta b e li m o ż n a w y ró ż n ić c z te ry r o d z a je u s to s u n k o w a n ia się do k się ż y p r a c u ją c y c h w p a ra f ii. P ie r w s z ą g r u p ę s ta n o w ią w ie rn i o p o z y ty w n y m s to s u n k u do w i z y ty d u s z p a s te rs k ie j z z a a n g a ż o w a n ie m u c z u c io w y m . S ą to p a r a f ia n ie , k tó r z y c ieszą się z w iz y ty d u s z p a s te r s k ie j, p r z y w ią z u ją do n ie j d u ż ą w a g ę i s t a r a ją się z a trz y m a ć k s ię d z a d łu ż e j w sw o im d o m u . G ru p a t a o b e jm u je z d e c y d o w a n ą w ię k sz o ść p a r a f ia n , je s t z n a c z n ie lic z n ie js z a w p a r a f ia c h w ie js k ic h E i G n iż w p o z o s ta ły c h ty p a c h p a r a f ii. D o d r u g ie j g r u p y n a le ż ą p a r a f ia n ie , k tó r z y u s to s u n k o w a n i są do w iz y ty d u s z p a s te rs k ie j p o z y ty w n ie , a le b ez z a a n g a ż o w a n ia u czu cio w eg o . Z aliczy ć do n ic h m o ż n a ty c h w ie r n y c h , k tó r z y tw ie r d z ą , że w czasie k o lę d y p r z y j m u j ą k s ię d z a o fic ja ln ie , i k tó r z y w id z ą w w iz y c ie d u s z p a s te r s k ie j c e l re lig ijn y lu b z w y c z a jo w o -to w a rz y s k i. W ielu z ty c h p a r a f ia n p r z y jm u je k s ię d z a p o k o lę d z ie ze w z g lę d u n a tr a d y c ję , w ią żąc z n a c z e n ie t e j w iz y ty z p rz e s trz e g a n ie m tr a d y c ji. G r u p a t a o s ią g n ę ła w p a r a f ia c h E i G n iższe o d s e tk i n iż w p o z o s ta ły c h ty p a c h p a r a f ii. D o tr z e c ie j g ru p y n a le ż ą w ie rn i, k tó r z y u s to s u n k o w a n i są do w iz y ty d u s z p a s te rs k ie j o b o ję tn ie . K a p ła n a p r z y m u ją n a jp r a w d o p o d o b n ie j p o d w p ły w e m p r e s ji o to c z e n ia , p r z y p is u ją c w iz y c ie ty lk o c e l m a te r ia ln y . P a r a f ia n i e z te j g ru p y , m i m o iż p r z y j m u j ą k s ię d z a po k o lę d z ie , n ie s ą z a in te re s o w a n i w u tr z y m a n iu śc iśle jsz y c h k o n ta k ó w ze sw o im d u s z p a s te rz e m . G r u p a ta , p o d o b n ie j a k p o p rz e d n ia , je s t n a jm n ie j lic z n a w p a r a f ia c h w ie js k ic h ,(E i G). C z w a r tą g ru p ę s ta n o w ią w ie r n i u s to s u n k o w a n i n e g a ty w n ie do k s ię ż y p r a c u ją c y c h re lig ijn y i z w y c z a jo w o -to w a rz y s k i o ra z 1,4% w D ą b ro w ic y i 1,1% w T o m a sz o w ic a c h , że c e l m a te r ia ln y . Z ob. S. F l i s , R e lig ijn o ś ć k a to lik ó w w śr o 

d o w is k u p o d m ie js k im . S tu d i u m s o c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z i e p a r a fii D ą b ro  w ic a i T o m a s z o w ic e k / L u b l in a , L u b lin 1984 (m ps p r a c y d o k to r s k ie j, A rc h i

w u m K U L ), s. 481, ta b , 200. 9*

(13)

w p a r a f ii. S ą to p a r a f ia n i e p r z y jm u ją c y n ie c h ę tn ie księdza· po : k o lęd zie; ja k te ż p o d e jm u ją c y o k re ś lo n e d z ia ła n ia , w. c e lu u n ik n ię c ia , s p o tk a n ia ,z r d u s z p a s te rz e m w cza sie w iz y ty d u s z p a s te rs k ie j. T a k ie p o d e jś c ie d o w iz y ty , iśw iadczy o n e g a ty w n y m n a s ta w ie n iu d o u rzęd o w eg o , p r z e d s ta w ic ie la p a ra f ii. G ru p a t a o b e jm u je n ie w ie lk i o d s e te k p a r a f ia n : z n a c z n ie m n ie js z y w p a r a f ia c h G n iż w p o z o s ta ły c h ś ro d o w is k a c h p a ra f ia ln y c h .

O k a z ją do n a w ią z a n ia w ię z i p a r a f ia n ze sw o im i d u s z p a s te rz a m i· są ta k ż e m n ie j o fic ja ln e k o n ta k ty , a le m a ją c e m ie js c e w o k re ś lo n y c h r a m a c h in s ty tu c jo n a ln y c h . D o k o n u ją się o n e w U g ru p o w a n ia c h re lig ijn y c h . M o ż n a ' fU w y m ie n ić s p o tk a n ia z c z ło n k a m i r u c h u „ Ś w ia tło — Ż y c ie ”, n e o k a te c h u m e n a tu czy c z ło n k a m i I I I Z a k o n u św . F ra n c is z k a , k tó r e o d b y w a ją się w : p a r a f ia c h w o k re ś lo n y c h te r m in a c h i o g ra n ic z a ją się do ró z m ó w czy w y g ło sz e n ia k o n f e r e n c ji a sc e ty c z n e j. P o d o b n y c h a r a k t e r m a j ą s p o tk a n ia z c z ło n k a m i Ż y w eg o R ó ż a ń c a czy P a r a f ia l n e j R a d y D u s z p a s te rs k ie j. W ra m a c h , te j s ie c i sty c z n o śc i d u s z p a s te rz e k o n ta k t u ją się z c h ó re m k o śc ie ln y m , m in is tr a n ta m i, le k to r a m i itd . D o te g o r o d z a ju k o n ta k tó w z aliczy ć n a le ż y ta k ż e s p o tk a n ia z ro d z ic a m i d z ie c i u c z ę sz c z a ją c y c h n a k a te c h iz a ję z o k a z ji tzw . w y w ia d ó w k i. O d b y w a ją się on e w w ie lu p a r a f ia c h ra z n a k w a r ta ł i są o k a z ją do n a w ią z a n ia · b liż sz y c h k o n ta k tó w z w ię k s z o ś c ią ro d z in w p a r a f ii. O k a z ją do s jio tk a n ia k s ię ż y z pa* r a f ia n a m i są ta k ż e s p o tk a n ia p rz y g o to w u ją c e ro d z ic ó w i c h rz e s tn y c h d o c h rz tii d z ie c k a . K o n ta k ty w ie r n y c h z d u s z p a s te rz e m w k a n c e la r ii p a r a f ia ln e j, z r a c ji o d b y w a n ia je d n o r a z o w y c h p r a k t y k re lig ijn y c h o ra z z a m a w ia n ia in te n c ji m s z a ln y c h , s ą ta k ż e o k a z ją d o p o w s ta w a n ia w ię z i z k a p ła n e m . Z w y m ie n io * h y c h W yżej o k a z ji do z a c ie ś n ia n ia w ię z i p a r a f ia n ze sw o im i k a p ła n a m i, z w r ó cono u w a g ę w re f e r o w a n y c h tu t a j b a d a n ia c h n a c z ę sto tliw o ść z a m a w ia n ia in te n c ji m s z a ln y c h . 1 3 2 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I T a b . 7. Ś ro d o w is k o p a r a f ia ln e a c z ę sto tliw o ść z a m a w ia n ia in te n c ji m s z a ln y c h p rz e z p a r a f i a n (w % ) L p, T y p śro d o w is k a p a ra f ia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ia n W c ią g u o sta tn ie g o m ie s ią c a p ó łro c z a ro k u 1. P a r a f ie A 351 9,4 16,8 10,8 2. P a r a f ie В 862 7,2 14,3 15,5 3. P a r a f ie С 512 7,8 17,2 11,9 4. P a r a f ie D 663 12,3 17,9 12,9 5. P a r a f ie E 1062 8,2 16,9 13,9 6. P a r a f ie G 796 13,5 27,1 12,1

L p . _{n iż ro k}D łu ż e j _{l a t te m u}K ilk a _{k ilk u la t y}P rz e d

N ig d y n ie z a m a w ia łe m 1. 7,6 9,1 3,4 38,4 2. 10,7 7,4 1,4 42,0 3. 6,9 5,2 1,6 49,1 4. 10,1 7,9 1,6 37,0 5. 15,1 10,6 1,0 19,7 6. 8,2 6,4 2,5 29,8

(14)

W zależności- od ś r o d o w is k a p a ra f ia ln e g o od 37% (p a r a fie A) do 52.7% (p a r a f ie G) w ie r n y c h z a m a w ia ło in te n c je m s z a ln e w o s ta tn im r o k u i w te n sp o só b m ia ło m o ż n o ść n a w ią z a n ia k o n ta k t u z k s ię d z e m s w o je j p a ra f ii. W y so k ie s ą o d s e tk i p a r a f ia n , k tó r z y n ie z a m a w ia li n ig d y in t e n c ji m s z a ln y c h , a c z k o lw ie k są on e z ró ż n ic o w a n e z m ie n n ą śro d o w is k o w ą : w p a r a f ia c h w ie j sk ic h E i G są o n e w y r a ź n ie n iższe n iż w p o z o s ta ły c h ty p a c h p a r a f ii. P o n ie w a ż w e d łu g z w y c z a ju p rz e s trz e g a n e g o p rz e z w ie lu lu d z i n a jc z ę śc ie j z a m a w ia ją in te h e je m s z a ln e k o b ie ty lu b oso b y s ta rs z e , p rz e to m o ż n a w n io sk o w a ć , że n a w y so k i o d s e te k osób n ig d y n ie z a m a w ia ją c y c h in t e n c ji m s z a ln y c h s k ła d a ją się p rz e d e W szy stk im o so b y m ło d sze o raz m ężczyźni.

W n i o s k i k o ń c o w e

1. K sią d z k a to lic k i z a c h o w a ł r e la ty w n ie w y s o k ą p o z y c ję s p o łe c z n o -re - lig ijn ą , a p o zio m te j p o z y c ji u w a r u n k o w a n y je s t ś r o d o w is k ie m sp o łeczn y m . U p a r a f ia n o d c z u w a n a . je s t p o w sz e c h n ie p o tr z e b a in s ty t u c ji k a p ła ń s tw a , z w ła sz c z a w p ła s z c z y ź n ie re lig ijn e j. W ięk szo ść p a r a f ia n w id z i p o trz e b ę k o n ta k t ó w o s o b isty c h z d u c h o w ie ń s tw e m , je d n a k n a w ią z u je je s p o ra d y c z n ie i r a czej w s y tu a c ja c h k o n ie c z n y c h .

2. p h p c ia ż z a k r e s w s p ó ln y c h k o n ta k tó w d u c h o w ie ń s tw a z p a r a f ia n a m i j e s t d ość w ą s k i, to je d n a k d u c h o w ie ń s tw o p a r a f ia l n e n ie p o z o s ta je w iz o la c ji w s to s u n k u d o .p a r a f ia n , à id e n ty f ik a c ja p a r a f ia n z k le r e m m a d u ż y w p ły w , n a k s ? tą łto w a n ie się w ię z i p a r a f ia l n e j o raz p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a ra f ii.

3 .'I s t n ie j ą ró ż n e f o r m y k o n ta k tó w w z a je m n y c h , z k tó r y c h n a jb a r d z ie j p o w sz e c h n e .z w ią z a n e są z w iz y tą d u s z p a s te rs k ą z w a n ą „ k o lę d ą ” a lb o z p o s łu g ą litu r g ic z n o - s a k r a m e n ta ln ą , a d m in is tr a c ją p a r a f ii i k a te c h iz a c ją p a r a f ia l n ą. „ K o lę d ą ” n a d a l p o s ia d a , n ie z a le ż n ie od ś r o d o w is k a , d u ż e z n a c z e n ie w ż y c iu p a r a f ia ln y m o ra z id e n ty f ik a c ji z d u c h o w n y m i, je d n a k ż e j e j fu n k c ja in te g r a c y jn a u z a le ż n io n a je s t w d u ż e j m ie rz e od fo r m y , w k tó r e j je s t re a liz o w a n a . . . . . . 4. D u ch ó w .iep stw o p a r a f ia l n e ze w z g lę d u n a w ła d z ę h ie r a rc h ic z n ą , o rg a n iz o w a n ie k u lt u , in d o k tr y n a c ję i in te r io r y z a c ję p ra w d , w a rto ś c i i n o rm r e lig ijn o -m o ra ln y c h , u ś w ia d a m ia n ie w ie rn y c h o. ic h z w ią z k u z p a r a f ią o ra z z a c h ę c a n ie w ie r n y c h do w łą c z e n ia się w ży cie p a r a f ia ln e , o d g ry w a w a ż n ą ro lę w ro z w ija n iu p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii. W y so k i p o zio m id e n ty f ik a c ji p a r a f ia n z d u c h o w ie ń s tw e m p a r a f ia ln y m o d g ry w a d u ż e zn a c z e n ie w k s z ta łto w a n iu p s y c h o s p o łe c z n e j p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii i p o g łę b ia n iu s o lid a rn o ś c i m ię d z y p a r a f i a n a m i 4. ks. R y s z a r d K a m iń s k i, L u b lin I I I . B A D A N IA E M P IR Y C Z N E P O S T A W P R O S P O Ł E C Z N Y C H U D Z IE C I P o s ta w y i z a c h o w a n ia p ro s p o łe c z n e (w s e n s ie w ę ż sz y m a ltru iz m ) lu b p o z y ty w n e u s to s u n k o w a n ia in te r p e r s o n a ln e k s z ta łt u ją się w tr a k c ie ro z w o ju p sy c h o sp o łe c z n e g o d z ie c k a , ja k o o d c h o d z e n ie od n a tu r a ln e g o e g o izm u (egoizm p ie rw o tn y ) w s tro n ę a llo c e n tr y z m u i a ltr u iz m u , od p rz e d m io to w e g o do p o d m io to w e g o t r a k t o w a n i a in n y c h lu d z i. O k re s d z ie c iń s tw a m a d o n io słe z n acze n ie d la u k s z ta łto w a n ia się w ła ś c iw e j oso b o w o ści s p o łe c z n e j i m o r a ln e j je d n o stk i. P sy c h o lo g o w ie p o d k r e ś la ją w a ż n o ść p o z y ty w n y c h in t e r a k c j i w r o d z i n ie , zale żn o ść p o m ię d z y z d o ln o ś c ią do d z ia ła ń n a rz e c z c e ló w p o z a o so b isty c h a d o ś w ia d c z e n ia m i e m o c jo n a ln y m i w ro d z in ie , z a le żn o ść p o m ię d z y z d o ln o śc ia m i

4 ''Zob. i R. K a m i ń s k i , Ś r o d o w is k o sp o łe c zn e a p r z y n a le ż n o ś ć do p a 

r a fii W ś w ie tle b a d a ń so c jo lo g ic zn y c h , R o c z n ik i T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n e 28(1981) z. 6, 176— 177.

(15)

d o d z ia ła ń n ie e g o c e n try c z n y c h a c h a r a k t e r e m w y m a g a ń s ta w ia n y c h d ziec io m i ro d z a je m sto s o w a n y c h k a r 1.

M o ra ln o ść p ro s p o łe c z n a p o ja w ia się w te d y , g d y w p o lu lu d z k ie j ś w ia d o m o śc i p o ja w ia się d ru g i czło w ie k . M ó w iąc o p o s ta w a c h p ro s p o łe c z n y c h m a m y n a m y ś li w z g lę d n ie t r w a ł ą g o to w o ść je d n o s te k do p o z y ty w n y c h r e a k c j i w o b e c in n y c h lu d z i, g o to w o ść do d z ia ła ń n a rz e c z in n y c h osób, p rz y z e w n ę tr z n y c h w z m o c n ie n ia c h lu b ich b r a k u . R z e c z y w iste p o s ta w y w o b e c d r u g ieg o c z ło w ie k a k s z t a łt u ją się w e d łu g p e w n e g o k o n tin u u m , od p o s ta w s k r a j n ie p ro s p o łe c z n y c h d o s k r a jn ie e g o is ty c z n y c h , o d n a s ta w ie ń n a z a s p o k a ja n ie p o tr z e b in n y c h lu d z i do o r ie n ta c ji n a z a s p o k a ja n ia w ła s n y c h d ą ż e ń , n a w e t k o s z te m d ru g ie g o c z ło w ie k a . Z a ró w n o p o s ta w y p ro s p o łe c z n e , ja k i e g o is ty c z n e m o g ą p r z y b ie ra ć ró ż n y z a k re s o ra z u s to p n io w a n ą in te n s y w n o ś ć , zaw sz e są w z g lę d n ie s ta łą sk ło n n o śc ią do re a g o w a n ia w o k re ś lo n y sp o só b w o b e c sie b ie sam eg o i in n y c h lu d z i. W o d n ie s ie n iu d o d z ie c i je s t to o d c h o d zen ie od p i e r w o tn e g o e g o izm u do sto p n io w e g o k s z ta łto w a n ia z in te g ro w a n y c h p o s ta w i z a c h o w a ń p ro s p o łe c z n y c h .

Z a ró w n o p o s ta w y , ja k i z a c h o w a n ia n a s ta w io n e n a u d z ie la n ie p o m o cy in n e m u c z ło w ie k o w i m o g ą b y ć w r ó ż n o r o d n y sp o só b m o ty w o w a n e 2. W s f e rz e m o ty w a c y jn e j m o g ą w y s tę p o w a ć z a ró w n o c z y n n ik i a llo c e n try c z n e , ja k i e g o c e n try c z n e . H a r m o n ijn y ro z w ó j m o r a ln y z a k ła d a s y tu a c ję , w k tó r e j je d n o s tk a d z ia ła o b ie k ty w n ie n a rz e c z c e ló w p o z a o so b isty c h (o d ch o d zi o d eg o izm u ) i k ie r u je się m o ty w a m i p o z a o so b isty m i. R z e c z y w iste d z ia ła n ia b e z in te r e s o w n e w y p ły w a ją z b a rd z o ró ż n y c h m o ty w ó w , częściow o o d rę b n y c h , c z ę ścio w o z a c h o d z ą c y c h n a sieb ie. F u n k c jo n u ją c e m o ty w y n ie w y k lu c z a ją się w z a je m n ie , k a ż d y z n ic h w y ja ś n ia ja k ą ś część p o s ta w i z a c h o w a ń p ro s p o łe c z n y c h . N ie zaw sz e i nie k a ż d e z a c h o w a n ie p ro s p o łe c z n e p o tw ie r d z a w y s tę p o w a n ie p ro s p o łe c z n y c h m o ty w ó w .

W k o n c e p c ja c h u w z g lę d n ia ją c y c h w d z ia ła n ia c h p ro s p o łe c z n y c h s f e r ę m o ty w a c y jn a p ro p o n u je się o g ra n ic z a ć te r m i n „ d z ia ła n ie p ro s p o łe c z n e ” do ty c h d z ia ła ń d la d o b r a in n y c h , w k tó r y c h m o ty w e m — p r z y n a jm n ie j m o ty w e m p rz e w o d n im — je s t ch ęć d z ia ła n ia d la d o b r a in n y c h . E k s p e ry m e n ty i b a d a n ia n a d z a c h o w a n ia m i p ro s p o łe c z n y m i b ę d ą le p ie j s p e łn ia ć e k s p lo ra c y jn e z a d a n ia i d o s ta rc z a ć m a t e r i a łu do tr a f n y c h u o g ó ln ie ń , im p e łn ie j b a d a c z e b ę d ą o rie n to w a ć się w m o ty w a c ja c h osób p o d e jm u ją c y c h d z ia ła n ia p ro s p o łe c z n e . K la s a z a c h o w a ń p ro s p o łe c z n y c h je d n o lita ze w z g lę d u n a s k u tk i m oże b y ć b a rd z o z ró ż n ic o w a n a ze w z g lę d u n a m o ty w y d z ia ła ją c e g o s. U w z g lę d n ie n ie m o ty w ó w p o szczeg ó ln y ch z a c h o w a ń p ro s p o łe c z n y c h je s t s p r a w ą w a ż n ą z te o re ty c z n e g o i p ra k ty c z n e g o p u n k tu w id z e n ia : z p r a k ty c z nego — b y n ie łą c z y ć w je d n ą k a te g o r ię c z y n ó w ty lk o p o z o rn ie lu b z e w n ę tr z n ie p o d o b n y c h ; z te o re ty c z n e g o — b y b u d o w a ć te o r ie b a r d z ie j a d e k w a tn e w z g le d e m w ie lo r a k ic h z a c h o w a ń lu d z k ic h . D o b rze je s t je d n a k o p e ro w a ć w p u n k c ie w y jś c ia b a d a ń z z a k r e s u p sy c h o lo g ii i so cjo lo g ii m o r a ln o ści sz e rsz ą k o n c e p c ją z a c h o w a ń p ro s p o łe c z n y c h . N ie są to rz a d k ie s y tu a c je , g d y f a k t i c h a r a k t e r m o ty w a c ji w d a n y m p r z y p a d k u n ie są ja s n e , n a to m ia s t p ro s p o łe c z n a f u n k c ja czy n u — o c z y w ista . I s tn ie j ą p o s ta w y i z a c h o w a n ia p r o sp o łeczn e, u p o d ło ż a k tó r y c h leży m o ty w a c ja n ie ja s n a , s p o n ta n ic z n a i n ie -1 T. S z u s t r o w a , W y c h o w a n ie w r o d z in ie a tr w a ła g o to w o ść do p o  d e jm o w a n y c h d z ia ła ń n a rz e c z c e łó w p o z a o s o b isty c h , P s y c h o lo g ia W y c h o  w a w c z a 14 (1971) n r 3, 314. 2 H. M u s z y ń s k i , R o z w ó j m o r a ln y , W a rs z a w a 1983, 99— 100. D. O. H e b b o k re ś la a ltr u iz m ja k o „ w e w n ę trz n ie m o ty w o w a n e ce lo w e z a c h o w a n ie się, z m ie rz a ją c e do u d z ie le n ia p o m o c y in n e m u c z ło w ie k o w i lu b z w ie rz ę c iu ” (D. O. H e b b, P o d r ę c z n ik p s y c h o lo g ii, W a rs z a w a 1983, 333). 3 K . K i c i ń s k i , E g o izm i p r o b le m za c h o w a ń p ro s p o łe c zn y c h , W a rs z a  w a 1978, 73—74.