Analiza wahań zwierciadła płytkich wód podziemnych na obszarze sandru Brdy

Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017

1069

Analiza wahań zwierciadła płytkich wód podziemnych

na obszarze sandru Brdy

Beata Jaworska-Szulc

, Małgorzata Pruszkowska-Caceres

, Adam Szymkiewicz

_,

Anna Gumuła-Kawęcka

, Wioletta Gorczewska-Langner

Groundwater table fluctuations in the shallow aquifer of the Brda River outwash plain. Prz. Geol., 65: 1069–1074.

A b s t r a c t. In the Brda River outwash plain – the largest and the most typical landform of this kind in Poland (Galon, 1972) – there are 10 observation wells of the monitoring network of the Polish Geological Institute – National Research Institute. Analysis of ground-water level observations for the period of 2003–2016, obtained from the monitoring network, show a long-term trend of ground-water table lowering. In most cases the groundwater table has been below the monthly average water level since 2006.

In order to correlate the water table and weather data from the meteorological station in Chojnice, numerical simulations were per-formed using HYDRUS 1D (Šimůnek et al. 2016) – vadose zone software package, based on the Richards equation. A one-dimensional model of the vadose zone was developed to simulate groundwater recharge, applying different bottom boundary conditions (Constant Pressure Head or Free Drainage) considering bare soil evaporation or root water uptake of the grass cover.

Keywords: water table fluctuations, groundwater recharge, vadose zone W pracy przeprowadzono analizę wahań zwierciadła wód podziemnych na obszarze sandru Brdy, na podstawie obserwacji z 10 punktów pomiarowych sieci obserwacyj-no-badawczej wód podziemnych Polskiego Instytutu Geo-logicznego – Polskiego Instytutu Badawczego (PIG-PIB), publikowanych w Rocznikach Hydrogeologicznych w la-tach 2003–2016. Na podstawie danych z Roczników okreś-lono trendy położenia zwierciadła wód podziemnych, ana-lizowano stany średnie miesięczne, stany charakterystycz-ne z wielolecia oraz oceniono zagrożenie wystąpienia suszy gruntowej (niżówki hydrogeologicznej).

Została także podjęta próba skorelowania obserwacji położenia zwierciadła wody z danymi meteorologicznymi ze stacji w Chojnicach, zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie sandru Brdy. W tym celu wykonano symulacje numeryczne przepływu wody przez strefę aeracji dla wy-branego, reprezentatywnego punktu obserwacyjnego. Uzy-skane w ten sposób wartości zasilania infiltracyjnego po-równano z obserwowanymi wahaniami zwierciadła wody. Do obliczeń numerycznych wykorzystano program Hy-drus-1D (Šimůnek i in., 2013), który opiera się na równa-niu Richardsa opisującym pionowy przepływ w strefie aeracji, z możliwością zadawania zmiennych w czasie wa-runków brzegowych na powierzchni terenu, wyznaczo-nych na podstawie dawyznaczo-nych pogodowych.

OBSzAR BAdAń

Sandr i dolina Brdy, oraz ich wschodnie odgałęzienie – sandr i dolina Wdy, znane jako Bory Tucholskie, należą do najbardziej typowych obszarów sandrowych stadiału po-morskiego. Sandr Brdy wraz z sandrem Wdy jest uważany za największy sandr na ziemiach polskich (Galon, 1972). Można go podzielić na właściwe pole sandrowe z licznymi wyspami moreny dennej i czołowej oraz doliny sandrowe prowadzące do pradoliny Noteci–Warty i doliny Wisły (ryc. 1). Na wschód od doliny i sandru Brdy rozpościera

się Równina Świecka, a na zachód wysoczyzna Pojezierza Krajeńskiego.

Miąższość utworów czwartorzędowych zwykle wynosi ponad 100 m, a w rynnach dochodzi nawet do 200 m. Wy-stępują tu osady zlodowaceń południowopolskich, środko-wopolskich i północnopolskich oraz osady interglacjału ma-zowieckiego i eemskiego (Błaszkiewicz, 1999). Największą miąższość, od kilkudziesięciu metrów do ponad 100 m, mają utwory zlodowaceń północnopolskich. Tworzą one ciągłą pokrywę i są reprezentowane przez dwa lub trzy po-ziomy glin zwałowych, utwory wodnolodowcowe między-morenowe i najmłodsze osady sandrowe. Piaski i żwiry flu-wioglacjalne międzymorenowe często łączą się z utworami sandrowymi występującymi na powierzchni terenu (ryc. 2).

W osadach czwartorzędu można wyróżnić trzy główne użytkowe poziomy wodonośne: poziom związany z pia-skami wodnolodowcowymi zlodowaceń północnopolskich (sandrowo-międzymorenowy), poziom międzymorenowy związany z piaskami wodnolodowcowymi zlodowaceń środkowopolskich oraz lokalnie poziom związany z utwo-rami interglacjału mazowieckiego i fluwioglacjalnymi zlo-dowaceń południowopolskich (Kreczko, 2000, 2004; Prus-sak, 2000, 2002; Muter, 2002).

AnALizA OBSeRWACJi WAhAń zWieRCiAdłA Wód POdzieMnyCh W PunKtACh SieCi

OBSeRWACyJnO-BAdAWCzeJ PiG-PiB Analiza wahań zwierciadła wody dotyczy poziomu san-drowo-morenowego, a właściwie jego górnej – sandrowej części. Na przekroju (ryc. 2) przedstawiono jego zasięg (1-Qp₄) oraz powiązania z dolną, międzymorenową częścią osadów wodonośnych zlodowaceń północnopolskich (2-Qp₄). Wody podziemne o zwierciadle swobodnym występu-ją tu na głębokości od 3 do 20 m p.p.t. Na obszarze sandru Brdy znajduje się dziesięć punktów pomiarowych sieci ob-serwacyjno-badawczej wód podziemnych PIG-PIB,

1 Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska, ul. Gabriela Narutowicza 11/12, 80-233 Gdańsk; bejaw@pg. gda.pl, mpru@pg.gda.pl, adams@pg.gda.pl, annkawec@pg.gda.pl, wioletta.gorczewska-langner@pg.gda.pl.

w których jest mierzone położenie zwierciadła wód pod-ziemnych w wodach podpod-ziemnych poziomu sandrowego (ryc. 1, tab. 1). Obserwacje są publikowane w Rocznikach Hydrogeologicznych od 2003 r., jednak jedynie trzy stacje pomiarowe (nr 183, 222, 351/5) posiadają pełen cykl obser-wacji. Natomiast w pięciu z nich obserwacje są prowadzone zaledwie od dwóch–trzech lat.

W dziewięciu punktach, stwierdzono tendencję do ob-niżania się poziomu zwierciadła wód podziemnych. W je-dynym punkcie, w którym stwierdzono tendencję rosnącą (nr 1548), obserwacje są prowadzone zaledwie od dwóch lat i nie można tego uznać za trend długofalowy. Dla trzech wspomnianych punktów z pełnym opublikowanym cyklem pomiarów 2003–2016, określono w Rocznikach także sta-Ryc. 1. Szkic geomorfologiczny sandru Brdy (opracowano wg Marksa i in., 2006), lokalizacja punktów sieci obserwacyjno-badawczej PIG-PIB

Fig. 1. Geomorphological sketch-map of the Brda River outwash plain (after Marks et al., 2006), observation wells of the PGI-NRI hydrogeological stations 1548 222 1549 1575 1598 351/5 1824 1062 1825 183 Wierzyca Tuchola Chojnice Wda Brda Miastko 0 5 10 km Jezioro Charzykowskie Jezioro Kruszyńskie Jezioro Somińskie Jezioro Wdzydzkie Jezioro Karsińskie Jezioro Dybrzk Jezioro Krępsko Jezioro Żur Jezioro Cekcynskie Jezioro Kałębie Jezioro Borzechowskie

gliny zwałowe moreny dennej

ground moraine tills

piaski i gliny moreny czołowej

end moraine sand and tills

piaski i żwiry sandrowe

outwash sands and gravels N obszar badań research area 183 jeziora lakes linia przekroju, nr CBDH

cross-section line, CBDH number punkt sieci obserwacyjno-badawczej PIG-PIB observation wells of PGI-NRI hydrogeological stations

860053 1250023 1250022 1260050 1260042 1260026 1640125 1640061 1650038 1650044 1650028 2030007 2030042 2030090 2030085 Brda 860053 Starogard Gdański

tab. 1. Punkty sieci obserwacyjno-badawczej PIG-PIB na obszarze sandru Brdy

table 1. Observation wells of the PGI-NRI hydrogeological stations in the Brda River outwash plain

nr punktu sieci obserwacyjno- badawczej

PiG-PiB

Observation wells in PGI NRI

hydrogeological stations nr CBdh CBDH number Lokalizacja Location Obserwacje publ. w Roczniku od roku: Observations published in the Hydrogeological Annual Report since: Rzędna terenu [m n.p.m.] Land elevation [m a.s.l.] Głębokość nawierconego zwierciadła wody [m] Depth to groundwater level [m] Głębokość ustalonego zwierciadła wody [m] Depth to steady-state groundwater level [m] 183 2040002 Wierzchy 2003 89,6 12,5 12,5 222 880042 Wąglikowice 2003 99,5 12,6 12,6 351/5 1260038 Czernica 2003 128 3,5 3,5 1062 1670017 Wda 2007 100 17,5 5,8 1548 – Podrąbiona 2015 139,24 7,2 7,2 1549 – Róg 2014 180,45 21,7 21,7 1575 1240029 Załęże 2008 165,1 14,7 14,7 1598 1260037 Laska 2015 124,72 3,0 3,0 1824 – Osowo Leśne 2014 106,34 7,7 3,2 1825 2040013 Zalesie 2014 114,87 8 7,1

Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017

1070

Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017

1071 ny charakterystyczne z okresu 1991–2005.

Długookreso-wy trend położenia zwierciadła wody jest tu malejący (ryc. 3), od 2006 roku poziom zwierciadła wód podziem-nych występuje poniżej poziomu średniego z wielolecia, a w dwóch ostatnich latach układa się przeważnie poniżej minimalnego stanu z wielolecia 1991–2005. Podobnie we wszystkich tych trzech stacjach obserwacyjnych występuje zagrożenie niżówką. W trakcie całego okresu analizowa-nych 14 lat obserwacji publikowaanalizowa-nych w interwale mie-sięcznym, we wszystkich punktach obserwacyjnych wy-stępowało ciągłe zagrożenie suszą, jednak do 2016 r. nie odnotowano wystąpienia suszy ani niżówki.

SyMuLACJe nuMeRyCzne

PRzePłyWu Wód PRzez StReFę AeRACJi W ramach pracy podjęto próbę skorelowania obserwa-cji położenia zwierciadła wód podziemnych z danymi me-teorologicznymi pozyskanymi ze stacji w Chojnicach. W tym celu, na podstawie jednowymiarowego modelu strefy aeracji, wykonano symulacje przepływu w strefie nienasyconej. Badania modelowe przeprowadzono w

pro-gramie Hydrus 1-D (Šimůnek i in., 2013), który rozwiązu-je równanie Richardsa i adwekcyjno-dyspersyjne równania transportu ciepła i substancji rozpuszczonych metodą ele-mentów skończonych.

Model strefy nienasyconej zbudowano na podstawie profilu otworu nr 351/5 stacji hydrogeologicznej PIG-PIB w miejscowości Czernica w powiecie chojnickim. Punkt ten został wybrany ze względu na największe podobieństwo warunków hydrogeologicznych do badanego przez autorów, w ramach projektu Narodowego Centrum Nauki, fragmentu sandru Brdy, a także stosunkowo długi okres obserwacji zwierciadła wody. Występujące płytko zwierciadło wody podlega wyraźnym fluktuacjom związanym z infiltracją wód opadowych, aczkolwiek amplituda wahań jest ograniczona, prawdopodobnie z uwagi na bliskość jeziora, lokalnej bazy drenażu. W profilu występują piaski drobnoziarniste roz-dzielone przewarstwieniem piasku gliniastego (0,40–0,80 m p.p.t.) i gliny piaszczystej (0,80–1,20 m p.p.t.). Parametry krzywej retencji i współczynnik filtracji poszczególnych warstw (piasek drobny, piasek gliniasty, glina piaszczysta – tab. 2) zostały przyjęte na podstawie artykułu Carsela i Par-risha (1988), wg modelu Van Genuchtena–Mualema (Van Ryc. 2. Przekrój hydrogeologiczny

Fig. 2. Hydrogeological cross-section

40 60 80 180 100 120 140 160 20 0 -20 0 4 8 10 km 2-Qp 4 rz. Zbrzyca m 40 180 160 140 120 100 80 60 20 0 -20 m n.p.m. m a.s.l. 1-Qp4 m m m Jez. Dybrzk 2-Qp4 Qp 3 rz. Brda rz. Brda rz. Brda rz. Brda

2-Qp 4 2-Qp 4 1-Qp 4 1-Qp4 m n.p.m. m a.s.l. m glina zwałowa tills mułki i iły

silts and clays

piaski i żwiry

sands and gravels

poziomy wodonośne

aquifers

1-Qp4 2-Qp4 Qp₃

zwierciadło wody ustabilizowane

steady-state groundwater level

zwierciadło wody w wierceniu

groundwater level during drilling

Borzyszkowy 860053 1250023Lipnica

Osusznica

1250022 Duża Klonia1640061 Wielka Komorza2030007 Wymysłowo2030090 Laska

12600501260042Młynek 1260026Czernica 1640125Męcikał 1650038Rytel 1650044ŻukowoZapędowo1650028 2030042Kiełpin 2030085Płazowo

SE NW

tabela 2. Parametry hydrauliczne przyjęte w modelu Van Genuchtena–Mualema

table 2. Parameters of the Van Genuchten–Mualem hydraulic model for the soils used in simulations

Rodzaj materiału Type of soil Rezydualna wilgotność objętościowa Residual water content qr Wilgotność objętościowa gruntu nasyconego Saturated soil water content qs Parametr α funkcji krzywej retencji Parameter α of soil water retention function

[1/mm] Parametr n funkcji krzywej retencji Parameter n of soil water retention function Współczynnik filtracji gruntu nasyconego Saturated hydraulic conductivity Ks [m/24h] Piasek drobny Fine sand 0,045 0,43 0,0145 2,68 7,128 Piasek gliniasty Loamy sand 0,057 0,41 0,0124 2,28 3,502 Glina piaszczysta Sandy loam 0,065 0,41 0,0075 1,89 1,061

-14 -13,5 -13 -12,5 -12 -11,5 -11

183 – głębokość do zwierciadła wody [m p.p.t] / depth to the water table [m b.g.l.]

-14,8 -14,3 -13,8 -13,3 -12,8 -12,3 -3,9 -3,8 -3,7 -3,6 -3,5 -3,4 -3,3 -3,2

średni miesięczny stan / monthly average groundwater level

średni stan z wielolecia 1991–2005 / average groundwater level in a long-term 1991–2005 maksymalny stan z wielolecia 1991–2005 / maximum groundwater level in a long-term 1991–2005 minimalny stan z wielolecia 1991–2005 / minimum groundwater level in a long-term 1991–2005 trend liniowy / linear trend

222 – głębokość do zwierciadła wody [m p.p.t] / depth to the water table [m b.g.l.]

351/5 – głębokość do zwierciadła wody [m p.p.t] / depth to the water table [m b.g.l.]

lis/ Nov -02 cze/ June -03 sty/ Jan -04 sie/ Aug -04 mar/ Mar -05 paź/ Oct -05 maj/ May -06 gru/ Dec -06 lip/ July -07 lut/ Feb -08 wrz/ Sept -08 kwi/ Apr -09 lis/ Nov -09 cze/ June -10 sty/ Jan -11 sie/ Aug -11 mar/ Mar -12 paź/ Oct -12 maj/ May -13 gru/ Dec -13 lip/ July -14 lut/ Feb -15 wrz/ Sept -15 kwi/ Apr -16 lis/ Nov -02 cze/ June -03 sty/ Jan -04 sie/ Aug -04 mar/ Mar -05 paź/ Oct -05 maj/ May -06 gru/ Dec -06 lip/ July -07 lut/ Feb -08 wrz/ Sept -08 kwi/ Apr -09 lis/ Nov -09 cze/ June -10 sty/ Jan -11 sie/ Aug -11 mar/ Mar -12 paź/ Oct -12 maj/ May -13 gru/ Dec -13 lip/ July -14 lut/ Feb -15 wrz/ Sept -15 kwi/ Apr -16 lis/ Nov -02 cze/ June -03 sty/ Jan -04 sie/ Aug -04 mar/ Mar -05 paź/ Oct -05 maj/ May -06 gru/ Dec -06 lip/ July -07 lut/ Feb -08 wrz/ Sept -08 kwi/ Apr -09 lis/ Nov -09 cze/ June -10 sty/ Jan -11 sie/ Aug -11 mar/ Mar -12 paź/ Oct -12 maj/ May -13 gru/ Dec -13 lip/ July -14 lut/ Feb -15 wrz/ Sept -15 kwi/ Apr -16

Ryc. 3. Przebieg wahań zwierciadła wód podziemnych w punktach sieci obserwacyjno-badawczej PIG-PIB Fig. 3. Groundwater level fluctuation in observation wells of the PGI-NRI hydrogeological stations

Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017

1072

Przegląd Geologiczny, vol. 65, nr 11/1, 2017

1073 Genuchten, 1980). Zastosowano stały krok dyskretyzacji

przestrzennej równy 2 cm. Założono, że poziom zwiercia-dła wód podziemnych znajduje się na stałej głębokości 3,5 m p.p.t. (warunek brzegowy 1 rodzaju – constant pres-sure head). Górną granicę modelu zdefiniowano warun-kiem brzegowym w postaci zmiennego w czasie natężenia infiltracji z możliwością swobodnego spływu powierzch-niowego (atmosferic boundary condition with surface run off). Dane meteorologiczne dla okresu od 1 stycznia 2003 r. do 30 września 2016 r. zostały pozyskane ze stacji mete-orologicznej IMGW zlokalizowanej w Chojnicach (53,69°N, 17,56°E).

Ewapotranspiracja w modelu jest uwzględniona w spo-sób uproszczony, jako człon źródłowy w obszarze strefy ko-rzeniowej, proporcjonalnie do gęstości korzeni. Przyjęto głębokość strefy korzeniowej 3 m (las iglasty, Meyer i in., 1997) i gęstość korzeni malejącą liniowo od powierzchni te-renu do dolnej granicy strefy korzeniowej. Parametry opisu-jące pobór wody przez korzenie przyjęto na podstawie lite-ratury (Huang i in., 2011). Założono, że ewapotranspiracja potencjalna (maksymalna, przy nieograniczonej dostępności wody) jest równa ewapotranspiracji wskaźnikowej ET0. Wielkość tę początkowo wyznaczono ze wzoru Grabarczy-ka (Grabarczyk, Żarski, 1986), z uwagi na ograniczoną do-stępność danych meteorologicznych. Z literatury Tredera i in. (2010) wynika, że model ten zaniża wartości ewapo-transpiracji w sezonie wegetacyjnym w porównaniu do in-nych modeli (Penmana–Monteitha, Hargreavesa). Z pracy (Treder i in., 2010) wynika, że w sezonie wegetacyjnym wartości ET0 wg Grabarczyka są ok. dwukrotnie niższe niż wg wzoru Penmana–Moteitha, w związku z czym w obli-czeniach dla okresu maj–wrzesień użyto wartości ET0 wg Grabarczyka pomnożonych przez 2. Wyniki obliczeń dla tak przyjętych danych wyjściowych przedstawiono na rycinie 4. Wykonano również szereg obliczeń wariantowych, które wskazały, że wielkość zasilania wyznaczona modelowaniem w istotny sposób zależy nie tylko od wielkości ET0, ale rów-nież od głębokości strefy korzeniowej oraz od

rozdzielczo-ści czasowej danych meteorologicznych. Przyjęcie w symu-lacji wartości dziennych opadów (wg IMGW) i ET0 skutku-je znacznie wyższym zasilaniem, niż w przypadku wartości miesięcznych (por. Batalha i in., 2017). Analizy te mają cha-rakter wstępny, a opracowanie bardziej dokładnego modelu przepływu przez strefę aeracji i jego kalibracja są przedmio-tem aktualnie prowadzonych przez autorów badań.

Otrzymane z obliczeń modelowych dzienne wartości zasilania zostały zsumowane i przeanalizowane w skali miesiąca w korelacji z obserwacjami położenia zwierciadła wód podziemnych w punkcie nr 351/5 oraz sumą miesięcz-nych opadów w okresie 01.01.2003–30.09.2016 (ryc. 4). Dokonano również porównania rocznych wartości zasila-nia obliczonych w poszczególnych symulacjach z roczny-mi sumaroczny-mi opadów (ryc. 5). Uzyskano wartości wskaźnika infiltracji efektywnej w zakresie od 0,19 dla 2004 r. do 0,52 dla 2010 r. -4 -3,95 -3,9 -3,85 -3,8 -3,75 -3,7 -3,65 -3,6 -3,55 -3,5 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 sty/ Jan -03 maj/ May -03 wrz/ Sep -03 sty/ Jan -04 maj/ May -04 wrz/ Sep -04 sty/ Jan -05 maj/ May -05 wrz/ Sep -05 sty/ Jan -06 maj/ May -06 wrz/ Sep -06 sty/ Jan -07 maj/ May -07 wrz/ Sep -07 sty/ Jan -08 maj/ May -08 wrz/ Sep -08 sty/ Jan -09 maj/ May -09 wrz/ Sep -09 sty/ Jan -10 maj/ May -10 wrz/ Sep -10 sty/ Jan -11 maj/ May -11 wrz/ Sep -11 sty/ Jan -12 maj/ May -12 wrz/ Sep -12 sty/ Jan -13 maj/ May -13 wrz/ Sep -13 sty/ Jan -14 maj/ May -14 wrz/ Sep -14 sty/ Jan -15 maj/ May -15 wrz/ Sep -15 sty/ Jan -16 maj/ May -16 wrz/ Sep -16 m p.p.t. m b.g.l. mm/miesiąc mm/month

opady [mm/miesiąc] / precipitation [mm/month]

zasilanie [mm/miesiąc] / groundwater recharge [mm/month] położenie zwierciadła [m p.p.t.] / depth to the water table [m b.g.l.]

Ryc. 4. Wielkości zasilania otrzymane na podstawie symulacji numerycznej Fig. 4. Values of groundwater recharge obtained from numerical simulation

0 200 400 600 800 1000 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14 20 15 mm opady / precipitation zasilanie / recharge trend liniowy / linear trend

Ryc. 5. Roczne wartości zasilania porównane z rocznymi suma-mi opadów

Fig. 5. Values of annual groundwater recharge and annual amount of precipitation

Na podstawie analizy wyników obliczeń można stwier-dzić, że tendencje zmian średnich rocznych wartości zasi-lania w okresie 2003–2016 w znacznym stopniu odzwier-ciedlają tendencje zmian średnich rocznych sum opadów i zaobserwowanych wahań zwierciadła wód podziemnych. Tendencja spadkowa wartości zasilania wód podziemnych jest szczególnie widoczna na wykresach przedstawiają-cych analizowane parametry w skali rocznej. Znaczący spadek zasilania został odnotowany dla okresu od września 2012 r. do września 2016 r.

POdSuMOWAnie

Na obszarze sandru Brdy znajduje się dziesięć punk-tów pomiarowych sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych PIG-PIB. W dziewięciu z nich stwierdzono tendencję do obniżania się poziomu zwierciadła wód pod-ziemnych. Jedynie trzy stacje posiadają obserwacje z wie-lolecia 2003–2016 oraz określone stany charakterystyczne z okresu 1991–2005. Na stacjach tych jest obserwowany długookresowy trend obniżania się zwierciadła wody, a od 2006 r. poziom zwierciadła wód podziemnych występuje poniżej poziomu średniego z wielolecia.

Wstępna próba skorelowania obserwacji położenia zwierciadła wody z danymi meteorologicznymi ze stacji w Chojnicach, zlokalizowanej w bezpośrednim sąsiedztwie sandru Brdy, za pomocą symulacji numerycznych w znacz-nym stopniu potwierdziłaspadkowy trend zasilania pierw-szego poziomu wodonośnego. Planuje się weryfikację otrzymanych wyników na podstawie danych uzyskanych z prowadzonych przez autorów badań na obszarze sandru Brdy, w ramach projektu NCN.

Autorzy pragną podziękować Recenzentowi Prof. Stanisła-wowi Staśko za cenne uwagi i sugestie, które wniosły istotny wkład w ostateczny kształt pracy. Praca została wykonana w ra-mach projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki nr 2015/17/B/ST10/03233.

LiteRAtuRA

BATALHA M.S., PONTEDEIRO E.M., VAN GENUCHTEN M.TH. 2017 – Groundwater recharge calculations as affected by temporal averaging of meteorological data. [W:] Mat. 5th _{International Conference}

HYDRUS Software Applications to Subsurface Flow and Contaminant Transport Problems, March 30–31.2017, Prague, Czech Republic: 12. BłASZKIEWICZ M. 1999 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geolo-gicznej Polski w skali 1 : 50000. Ark. 128. Państw. Inst. Geol., Warszawa. CARSEL R.F., PARRISH R.S. 1988 – Developing joint probability distribu-tions of soil water retention characteristics. Water Resour. Res., 24: 755–769. GALON R. (red.) 1972 – Geomorfologia Polski. Niż Polski. T. 2. Wyd. PWN, Warszawa.

GRABARCZYK S., ŻARSKI J. 1986 – Porównanie wysokości szacowa-nych dawek wody według róższacowa-nych metod sterowania deszczowaniem. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln., 327: 161–170.

HUANG M., BARBOUR S.L., ELSHORBAGY A., ZETTL J.D., SI B.C. 2011 – Water availability and forest growth in coarse textured soils. Can. J. Soil Sci., 91: 199–210.

KRECZKO M. 2000 – Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. 128, 165. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KRECZKO M. 2004 – Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. 124, 125. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MARKS L., BER A., GOGOłEK W., PIOTROWSKA K. 2006 – Mapa Geologiczna Polski 1 : 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MEYER P.D., ROCKHOLD M.L., GEE G.W. 1997 – Uncertainty analy-ses of infiltration and subsurface flow and transport for SDMP sites. Rep. NUREG/CR–6565, PNNL–11705, U.S. Nuclear Regulatory Commission, Washington, DC.

MUTER K. 2002 – Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. 204. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PRUSSAK E. 2000 – Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. 166. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PRUSSAK E., PRUSSAK W. 2002 – Mapa Hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. 126. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

ROCZNIKI HYDROGEOLOGICZNE PSH 2003–2016. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

ŠIMůNEK J., ŠEJNA M., SAITO H., SAKAI M., VAN GENUCHTEN M.TH. 2013 – The HYDRUS-1D software package for simulating the one-dimensional movement of water, heat, and multiple solutes in varia-bly-saturated media. Ver. 4.17. Department of Environmental Sciences, University of California, Riverside, CA.

TREDER W., WóJCIK K., ŻARSKI J. 2010 – Wstępna ocena możliwość szacowania potrzeb wodnych roślin na podstawie prostych pomiarów me-teorologicznych. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. Kwiac., 18: 143–153. VAN GENUCHTEN M.TH. 1980 – A closed-form equation for predic-ting the hydraulic conductivity of unsaturated soils. Soil Sci. Soc. Am. J., 44: 892–898.