Vladimirem Hynd¹), A supplementary account on the echi-noids from the Korytnica Basin (Middle Miocene, Holy Cross Mountains, Central Poland) (1987), Echinoids from the Middle Miocene (Badenian) sands from Southern Poland (1988), The Miocene echinoids of Poland (1991), Echinoids from the Piñczów Limestones (Middle Miocene, Holy Cross Mountains, Central Poland) (1993) i Middle Miocene (Badenian) echinoids from Niechobrz near Rze-szów (1996).
Stefania Stanis³awa M¹czyñska cechowa³a siê wielk¹ ¿yczliwoœci¹ wobec ludzi, a szczególnie wobec m³odszych wspó³pracowników, mimo pewnej ró¿nicy wieku potrafi³a siê z nimi doskonale zrozumieæ. Oprócz indywidualnych wyjazdów pracowników na prace terenowe, zwi¹zane z zakresem ich zainteresowañ naukowych, kilka razy zorga-nizowa³a wyjazdy ca³ej pracowni w celu zbierania okazów do zbiorów Muzeum Ziemi, m.in. wielodniowe wycieczki w Sudety czy te¿ Góry Œwiêtokrzyskie. Takie wyprawy terenowe da³y pracownikom mo¿liwoœæ poznania siê i zaprzyjaŸnienia.
Szczególnie mi³o utkwi³y mi w pamiêci wyjazdy, dziê-ki którym pozna³em specjalistów od je¿owców, z wielu krajów œwiata, odwiedzaj¹cych dr Stanis³awê M¹czyñsk¹.
Z powodu pewnego rodzaju lêków, towarzysz¹cych Stasi podczas prowadzenia auta, czêsto jeŸdzi³em w teren jako kierowca i cz³owiek od czarnej „kamieniarskiej” roboty, pomagaj¹c w zbieraniu je¿owców kredowych.
Przyczyni³em siê równie¿, ca³kiem niechc¹cy, do roz-szerzenia zakresu badañ dr M¹czyñskiej, dotycz¹cych ma³¿ów mioceñskich. Podczas czêstych wyjazdów w teren zbiera³em oprócz muszli miêczaków okazy przedstawicieli innych grup fauny mioceñskiej. Po pewnym czasie okaza³o siê, ¿e w zbiorach Muzeum Ziemi powsta³a ca³kiem poka-Ÿna kolekcja je¿owców mioceñskich, która sta³a siê pod-staw¹ kilku prac Stasi.
Nasza droga kole¿anka by³a bardzo rodzinna, chocia¿ nie za³o¿y³a w³asnej rodziny. Nawet dzieci Jej kole¿anek zwraca³y sie do niej „ciociu”. Mia³a zawsze czas, aby komuœ pomóc. Swoj¹ pracê w muzeum stawia³a na pierw-szym miejscu i wype³nia³a j¹ z rzetelnoœci¹. Wspó³praca z kolegami i kole¿ankami z innych dzia³ów równie¿ nie sta-nowi³a dla Niej problemu.
Pozostanie w naszej pamiêci, jako Cz³owiek prawy i serdeczny.
Gwidon Jakubowski
Franciszek Józef Lis urodzi³ siê 10 marca 1934 r. w Bli¿ycach (powiat Zawiercie) w rodzinie nauczycielskiej. Do szko³y podstawowej uczêszcza³ w Kielcach w latach 1940–1947. Tam te¿ w 1951 r. w liceum ogólnokszta³-c¹cym im. Stefana ¯eromskiego uzyska³ maturê.
W tym samym roku zda³ egzamin na Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie. Niestety, wydzia³ ten zosta³ rozwi¹zany. W tej sytuacji od paŸdziernika 1951 r. do lipca 1952 r. pracowa³ jako wiertacz w Kieleckim Przedsiêbiorstwie Geologiczno-Poszukiwawczym. W 1952 r. rozpocz¹³ studia na Wydziale Geologii Uniwersytetu War-szawskiego (kierunek geochemia i mineralogia). Pracê magistersk¹ przygotowa³ pod kierunkiem prof. Antoniego Polañskiego w 1957 r.
Z dniem 16 sierpnia 1957 r. Józef Lis zosta³ zatrudnio-ny w Instytucie Geologiczzatrudnio-nym w Warszawie, gdzie praco-wa³ do odejœcia na emeryturê w 2003 r. Podj¹³ pracê w Zak³adzie Zdjêæ Geologicznych IG, nadzoruj¹c wiercenia poszukiwawcze siarki w rejonie Lubaczowa i Horyñca. Na-stêpnie pracowa³ w Zak³adzie Z³ó¿ Pierwiastków Rzadkich i Promieniotwórczych IG. Jako pracownik tego zak³adu prowadzi³ prace poszukiwawcze i dokumentacyjne z³ó¿ uranu w Sudetach metodami geochemicznymi. Bra³ te¿ udzia³ w poszukiwaniach i dokumentacji zasobów mine-ra³ów ciê¿kich pla¿ ba³tyckich.
W 1966 r. Józef Lis uzyska³ stopieñ naukowy doktora nauk przyrodniczych na podstawie pracy Geochemia nie-których pierwiastków chemicznych w granitoidowym masywie Karkonoszy w powi¹zaniu z geochemi¹ uranu i rozpocz¹³ pracê w Pracowni Geochronologii i Geochemii Izotopów IG. Od 1974 r. by³ jej kierownikiem, zajmuj¹c siê problematyk¹ oznaczeñ wieku izotopowego ska³ i mine-ra³ów.
W 1968 r. dr Lis odby³ 8-miesiêczny sta¿ naukowy we Francuskim Komisariacie Energii Atomowej w Pary-¿u i Razes oraz w centrum Badañ Radiogeologicznych i Centrum Badañ Petrologicznych w Nancy, specjalizuj¹c siê w dziedzinie geologii z³ó¿ uranu i geochemii izoto-pów. Uzyska³ nie tylko wysok¹ wiedzê fachow¹, ale równie¿ perfekcyjn¹ znajomoœæ jêzyka francuskiego.
462
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 6, 2009
W latach 1971–1974 pracowa³ w Republice Nigru, gdzie w ramach S³u¿by Geologicznej tego kraju prowadzi³ prace poszukiwawcze z³ó¿ miedzi i z³ota metodami geo-chemicznymi.
Kolejny etap pracy dr. Lisa w Afryce, na stanowisku eksperta ONZ w dziedzinie geochemii i geologii z³o¿owej w Republice Burundii, obejmuje lata 1981–1984. Organi-zowa³ tam laboratoria geochemiczne i prowadzi³ terenowe prace poszukiwawcze. Wraz z zespo³em wykona³ w tym czasie zdjêcie geochemiczne w skali 1 : 100 000 na obsza-rze oko³o 10 000 km2tego kraju oraz liczne szczegó³owe poszukiwania geochemiczne z³ó¿ niklu, miedzi, wanadu, ziem rzadkich i z³ota. Jego praca w projektach ONZ by³a oceniana bardzo wysoko.
Po powrocie do kraju Józef Lis pracowa³ w Zak³adzie Geochemii i Chemii Analitycznej Instytutu Geologiczne-go, kieruj¹c Pracowni¹ Geochemii. Kontynuowa³ badania maj¹ce na celu wyjaœnienie mo¿liwoœci wystêpowania z³ó¿ uranu w masywie Karkonoszy i równoczeœnie rozpocz¹³ prace projektowe nad zastosowaniem metod kartografii geochemicznej do celów ochrony œrodowiska.
Po reorganizacji Pañstwowego Instytutu Geologiczne-go w 1990 r. Pracownia Geochemii znalaz³a siê najpierw w Zak³adzie Petrografii, a póŸniej w nowo powsta³ym Zak³adzie Geologii Œrodowiskowej, gdzie pod kierunkiem dr. Lisa powsta³ szeroki program badawczy, ukierunkowa-ny na rozpoznanie stopnia zanieczyszczenia œrodowiska przyrodniczego w celu jego ochrony. Obejmowa³ on ca³y cykl przygotowania zdjêæ geochemicznych (od projektów badawczych, poprzez nadzór prac terenowych i analitycz-nych, a¿ po edycjê opracowañ), a jego rezultatem by³o opubli-kowanie serii atlasów geochemicznych. S¹ to nowoczesne publikacje ³¹cz¹ce walory poznawcze geochemii œrodo-wisk powierzchniowych Ziemi, badaj¹cej naturalne proce-sy geochemiczne, z rejestracj¹ ska¿eñ antropogenicznych. Analizom chemicznym poddano ponad 150 tysiêcy próbek gleb, osadów i wód powierzchniowych, a wyniki badañ zosta³y opublikowane w formie atlasów wykonanych w ró¿nych skalach (przegl¹dowych, regionalnych lub szcze-gó³owych), odpowiednio do za³o¿onego celu. Atlasy, zawieraj¹ce oprócz map obszerne komentarze tekstowe, umo¿liwiaj¹ ocenê stanu zanieczyszczenia kraju, w tym rejonów miejsko-przemys³owych i obszarów chronionych. G³ównym dzie³em Józefa Lisa z tego okresu jest Atlas geochemiczny Polski 1 : 500 000 (wydrukowany w skali 1 : 2 500 000), zawieraj¹cy generaln¹ ocenê zanieczyszcze-nia gleb, wód powierzchniowych i osadów ró¿norodnych zbiorników wodnych. W latach 1991–2003 pod Jego kie-runkiem wykonano atlasy geochemiczne w skalach regio-nalnych (1 : 100 000 lub 1 : 50 000) w najwa¿niejszych obszarach miejsko-przemys³owych kraju. Ten etap rozpo-znania ograniczono do rejonów wykrytych anomalii, które obejmuj¹ nieznaczny procent obszaru Polski. Opracowano atlasy geochemiczne aglomeracji Górnego Œl¹ska, Warsza-wy, Krakowa, Kielc, £odzi, Poznania, Szczecina, Wa³brzy-cha, Wroc³awia, Pobrze¿a Gdañskiego i Legnicko--G³ogowskiego Okrêgu Miedziowego. Z inicjatywy dr. Lisa rozpoczêto jednoczeœnie w 1996 r. realizacjê Szczegó³owej Mapy Geochemicznej Regionu Œl¹sko-Krakowskiego w skali 1 : 25 000. Szczegó³owe zdjêcie geochemiczne, ukie-runkowane na rozpoznanie i ocenê chemicznej degradacji tego obszaru, zapocz¹tkowano opracowaniem arkusza
pilotowego — S³awków. Zadanie jest w trakcie realizacji, a jego zakoñczenie przewiduje siê na rok 2022 r. Efektem koñcowym opracowania ka¿dego z arkuszy w skali 1 : 25 000 jest atlas zawieraj¹cy monopierwiastkowe mapy geoche-miczne i tekst objaœnieñ (w wersji drukowanej i elektro-nicznej http://www.mapgeochem.pgi.gov.pl).
W 1999 r. Józef Lis uzyska³ w Pañstwowym Instytucie Geologicznym stopieñ doktora habilitowanego nauk przy-rodniczych na podstawie rozprawy Kartografia geoche-miczna w ochronie œrodowiska i zosta³ powo³any na stanowisko docenta. W 2003 r. przeszed³ na emeryturê, pracuj¹c nadal w instytucie do koñca 2005 r. w niepe³nym wymiarze godzin jako starszy specjalista. W nastêpnych latach wspó³pracowa³ z PIG ju¿ jako niezale¿ny specjalista. Józef Lis by³ autorem i wspó³autorem ponad 100 publi-kacji, opracowañ archiwalnych, recenzji i ekspertyz. Wraz ze specjalistami zagranicznymi opracowa³ podrêcznik prac terenowych do kartografii geochemicznej, wydany przez s³u¿bê geologiczn¹ Finlandii.
Przez wiele lat by³ cz³onkiem Polskiego Komitetu Nor-malizacyjnego jako ekspert Normalizacyjnej Komisji Pro-blemowej (nr 191) do spraw Chemii Gleby.
Wielokrotnie bra³ udzia³ w pracach miêdzynarodowych zespo³ów geochemików. W okresie 1995–1997 prowadzi³ badania geochemiczne na pograniczu polsko-litewskim, realizowane we wspó³pracy ze S³u¿b¹ Geologiczn¹ i Insty-tutem Geologicznym Litwy.
Od 1995 do 2003 r. jako przedstawiciel Polski praco-wa³ w zespole FOREGS — Working Group on Regional Geochemical Mapping, utworzonym w celu opracowania Atlasu geochemicznego Europy pod patronatem Internatio-nal Union of Geological Sciences (IUGS) i InternatioInternatio-nal Association of Geochemistry and Cosmochemistry (IAGC). Dane atlasu, którego jest wspó³autorem, stanowi¹ poziom odniesienia dla poszczególnych krajów i podstawê do usta-lania bezpiecznego poziomu potencjalnie szkodliwych pierwiastków w odpowiednich ustaleniach legislacyjnych krajów Unii Europejskiej.
W latach 1996–2003 nale¿a³ do miêdzynarodowej gru-py geochemików realizuj¹cej projekt BSS — Baltic Soil Survey — International Geochemical Project, którego efektem jest wydanie atlasu geochemicznego Agricultural Soils in Northern Europe (2003).
Zas³ugi doc. dr. hab. Franciszka Józefa Lisa zosta³y uhonorowane nadaniem Mu wielu nagród i odznaczeñ:
1997 — Z³oty Krzy¿ Zas³ugi;
2004 — Krzy¿ Kawalerski RP;
1990 — Nagroda zespo³owa I stopnia Ministra Edu-kacji Narodowej za pracê Minera³y Dolnego Œl¹ska;
1994 — Nagroda II stopnia Ministra Ochrony Œrodo-wiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa za Atlas geochemiczny Warszawy i okolic;
1997 — Zespo³owa Nagroda Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa za Atlas geochemiczny Polski;
1998 — Zespo³owa Nagroda Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa za atlas Geology for environmental protection and ter-ritorial planning in the Polish-Lithuanian cross--border area 1 : 500 000;
1995 — Z³ota Odznaka Pañstwowego Instytutu Geologicznego;
463 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 6, 2009
1995 — Z³ota Odznaka Ministerstwa Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa. Wszyscy ci, którzy mieli szczêœcie poznaæ bli¿ej Józka, znali Jego skromnoœæ, zami³owanie do pracy twórczej, rze-telnoœæ naukow¹, a tak¿e wielkie poczucie humoru. By³ cz³owiekiem powszechnie lubianym i znanym nie tylko w œrodowisku geologów. Imponowa³ ogromn¹ wiedz¹ w zakresie nauk geologicznych, a szczególnie w dziedzinie mineralogii i geochemii. Mimo, ¿e pochodzi³ z pokolenia „niekomputerowego”, potrafi³ znakomicie pos³ugiwaæ siê wieloma programami i internetem, ucz¹c innych wykorzy-stywania tych narzêdzi w pracy. By³ wspania³ym gawê-dziarzem i cz³owiekiem bardzo towarzyskim. W ci¹gu ostatnich kilkunastu lat, gdy piastowa³ stanowisko kierow-nika Pracowni Kartografii Geochemicznej PIG, rytua³em by³y codzienne „drugie œniadania”, w których bra³ udzia³ On i jego najbli¿si wspó³pracownicy, a tak¿e bardzo czêsto goœcie, znaj¹cy ten zwyczaj. W czasie tych posi³ków Józek by³ g³ównym gawêdziarzem. Potrafi³ wspaniale i zaj-muj¹co opowiadaæ zarówno o swoich przygodach podczas pracy w Afryce, jak i o prze¿yciach z czasu „okupacyjne-go” dzieciñstwa i studiów. Na ka¿d¹ okolicznoœæ zna³ dzie-si¹tki dowcipów. Jego pasj¹ by³a tak¿e historia. Z wielkim zainteresowaniem studiowa³ szczególnie opracowania dotycz¹ce czasów napoleoñskich i dziejów cesarstwa austro-wêgierskiego.
Podczas afrykañskich podró¿y Józef Lis zgromadzi³ znaczn¹ kolekcjê przedmiotów zwi¹zanych z ¿yciem codziennym, magi¹ i sztuk¹ plemienn¹. Na wystawach
udostêpnia³ ró¿norodne i liczne dzie³a (broñ, instrumenty muzyczne, meble, naczynia, kosze, maty, tkaniny, amule-ty, zabawki, bi¿uteriê, maski kultowe, figurki z drewna i koœci s³oniowej).
Przez wiele lat by³ myœliwym, jednym z organizatorów w latach 60. XX w. Ko³a £owieckiego Geolog przy Pañstwowym Instytucie Geologicznym i cz³onkiem jego zarz¹du przez kilkadziesi¹t lat. W Jego myœlistwie wiêcej by³o zami³owania do bliskiego kontaktu z przyrod¹, udzia³u w hodowlanych pracach gospodarczych i towarzy-skich spotkañ z kolegami myœliwymi, ni¿ chêci pozyskania myœliwskiej zdobyczy. Znany by³ ze skromnoœci i kole¿eñ-stwa — nigdy nie wybiera³ stanowisk na polowaniach, ustêpowa³ miejsca kolegom, zawsze by³ gotów pomagaæ. Kocha³ las — ka¿d¹ woln¹ chwilê spêdza³ w domku myœliwskim ko³a ³owieckiego na Kurpiach albo w swoim leœnym domku w Zalesiu Górnym pod Warszaw¹.
Dopiero po Jego odejœciu dowiedzieliœmy siê, ¿e pomaga³ systematycznie wielu potrzebuj¹cym, bior¹c czynny udzia³ w pracy charytatywnej prowadzonej bez rozg³osu, a skutecznie. Od czasu, gdy przeszed³ afrykañsk¹ malariê, mia³ coraz powa¿niejsze problemy zdrowotne, choæ nigdy tym nie zaprz¹ta³ uwagi otoczenia, nadrabia³ min¹. O innych pamiêta³ zawsze — by³ prawdziwym, sprawdzonym przyjacielem.
Zosta³ pochowany na cmentarzu w Brwinowie pod Warszaw¹.
Koledzy i Przyjaciele
464
