Powołanie Międzynarodowej Unii Badań Czwartorzędu (INQUA) jako osięgnięcie polskich geologów

Powo³anie Miêdzynarodowej Unii Badañ Czwartorzêdu (INQUA)

jako osi¹gniêcie polskich geologów

Stefan Witold Alexandrowicz

Miêdzynarodowa Unia Badañ Czwarto-rzêdu — INQUA, jedna z najbardziej ak-tywnych organizacji miêdzynarodowych dzia³aj¹cych w zakresie nauk o Ziemi, powsta³a 80 lat temu dziêki inicjatywie i dzia³aniom polskich geologów. Wniosek o jej powo³anie zg³osi³ prof. Mieczys³aw Limanowski w imieniu Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, w trakcie obrad miêdzynarodowego zjazdu zorganizowanego w Kopenha-dze z okazji czterdziestolecia Duñskiego Instytutu Geolo-gicznego. Ten wa¿ny, ale ma³o znany fakt w pe³ni zas³uguje na przypomnienie i upublicznienie. Okolicznoœci, które do tego doprowadzi³y, zainteresowa³y autora w czasie jego studiów nad kolejnymi etapami badañ stanowiska paleon-tologicznego w Staruni oraz nad histori¹ geologicznego poznania Galicji (Alexandrowicz, 2004, 2009). W ostat-nich latach wyniki studiów nad utworzeniem INQUA by³y prezentowane parokrotnie: podczas sesji naukowej zorgani-zowanej przez Komisjê Paleogeografii Czwartorzêdu Pol-skiej Akademii Umiejêtnoœci (15.04.2005 r.), na posiedze-niu naukowym Komisji Historii Nauki PAU (14.12.2005 r.), w trakcie obrad II Miêdzynarodowej Konferencji Europej-skiego Stowarzyszenia Historii Nauki (Kraków, 8.09.2006 r.) oraz na zebraniu Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN (War-szawa, 22.11.2007 r.).

Po zakoñczeniu pierwszej wojny œwiatowej i odzyska-niu przez Polskê niepodleg³oœci powsta³y warunki sprzyjaj¹ce rozwojowi instytucji naukowych o zasiêgu ogólnokrajo-wym, a zarazem stwarzaj¹ce mo¿liwoœci ich dzia³ania w skali miêdzynarodowej. W roku 1919 w Warszawie zosta³ powo³any Pañstwowy Instytut Geologiczny, a rok póŸniej Polska Akademia Umiejêtnoœci, na wniosek swojej Komi-sji Archeologicznej, zg³osi³a nie zrealizowan¹ niestety pro-pozycjê utworzenia placówki naukowo-muzealnej do badañ czwartorzêdu. W nastêpnym roku w Krakowie powsta³o Polskie Towarzystwo Geologiczne, które w krótkim czasie efektywnie przyczyni³o siê do integracji oœrodków nauko-wych, a zarazem du¿o uwagi poœwiêca³o badaniom czwar-torzêdu. W ramach jego dzia³alnoœci, w kwietniu 1923 r. odby³ siê w Warszawie zjazd badaczy dyluwium, z referata-mi wyg³oszonyreferata-mi przez H. Arctowskiego, M. Limanow-skiego, J. LewiñLimanow-skiego, S. Lencewicza i W. Szafera (Alexandrowicz, 2004).

Pierwszym spektakularnym przejawem wspó³pracy miêdzynarodowej by³ udzia³ polskich badaczy w XIII Miê-dzynarodowym Kongresie Geologicznym, który odby³ siê w dniach 10–19.08.1922 r. w Brukseli. Delegacja polska, dzia³aj¹ca pod przewodnictwem prof. Arctowskiego, zor-ganizowa³a posiedzenie z udzia³em przedstawicieli Cze-chos³owacji, Rumunii oraz Królestwa Serbów, Chorwatów i S³oweñców (od roku 1929 — Jugos³awia). Uczestnicy

tego spotkania podjêli decyzjê o utworzeniu Zrzeszenia Geologów Karpackich, a delegatami zrzeszenia zostali profesorowie: J. Nowak, R. Kettner, G. Munteanu-Murgo-ci i V. Petkoviè (Gawe³, 1963). Pierwszy zjazd tej Karpac-kiej Asocjacji Geologicznej, który zapocz¹tkowa³ jej wieloletni¹ i owocn¹ dzia³alnoœæ, odby³ siê we wrzeœniu 1925 r. w Polsce.

Idea integracji badañ geologicznych w Karpatach nasu-nê³a M. Limanowskiemu, uczestnikowi kongresu w Bruk-seli, zamys³ zorganizowania podobnego wspó³dzia³ania w zakresie badañ czwartorzêdu pó³nocnej Europy, prowadzo-nych dot¹d oddzielnie w kilku krajach. Dyskusja podjêta wówczas przez niego z jednym z delegatów niemieckich zaowocowa³a kilka lat póŸniej zg³oszeniem konkretnego projektu w tej sprawie. W tym samym okresie dzia³ania zmierzaj¹ce do integracji badañ czwartorzêdu zosta³y podjête w Niemczech, gdzie w 1924 r. powsta³o stowarzyszenie o nazwie Gesellschaft für Geschiebefreunde, grupuj¹ce bada-czy zainteresowanych g³azami narzutowymi, dysponuj¹ce w³asnym wydawnictwem — Zeitschrift für Geschiebekun-de. Jeszcze wiêksze znaczenie mia³a inicjatywa utworzenia w Zwi¹zku Radzieckim Instytutu Badañ Osadów Czwarto-rzêdowych, która po pewnej modyfikacji zaowocowa³a decyzj¹ Zgromadzenia Ogólnego Akademii Nauk ZSRR o powo³aniu 15.01.1927 r. Komissii po Izuèeniju Èetviertiè-nogo Perioda. Dwa lata póŸniej zapocz¹tkowana zosta³a edycja wydawnictwa — Bjulleten Komissii po Izuèeniju Èetviertiènogo Perioda, które ukazuje siê do dziœ (Jakov-lev, 1929; Ivanova, 1980).

Inicjatywê powo³ania zrzeszenia badaczy zajmuj¹cych siê problematyk¹ dyluwium pó³nocnej Europy zapocz¹tko-wa³ list, który dr P. Krusch — dyrektor niemieckiego insty-tutu geologicznego w Berlinie — przes³a³ 7.02.1928 r. do prof. M. Limanowskiego (kopia tego listu znajduje siê w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie). Powo³uj¹c siê na wspomniany ju¿ uprzednio kontakt wileñskiego profesora z dr. W. Wunstorfem, sugerowa³ on mo¿liwoœæ podjêcia odpowiednich kroków w czasie kongresu w Kopenhadze, zaplanowanego na czerwiec tego roku. Reakcja prof. M. Li-manowskiego by³a bardzo szybka, bowiem ju¿ dwa tygo-dnie póŸniej, na jego wniosek, odby³a siê w Krakowie kon-ferencja zwo³ana przez Zarz¹d Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Przyjêto na niej uchwa³ê, która zapocz¹tko-wa³a przygotowanie formalnego wniosku o utworzenie Asocjacji Glacjologicznej Krajów Pó³nocnej i Œrodkowej Europy, przekazuj¹c jego opracowanie Oddzia³owi War-szawskiemu. W wyniku wymiany korespondencji, prowa-dzonej przez prezesa i sekretarza Zarz¹du G³ównego PTG (prof. J. Nowak i prof. F. Bieda) oraz przez prof. M. Lima-nowskiego, Ministerstwo Wyznañ Religijnych i Oœwiece-nia Publicznego pismem z dOœwiece-nia 27.04.1928 r. przyjê³o tê uchwa³ê do wiadomoœci i przyzna³o zasi³ek finansowy w wysokoœci 12 000 z³, na pokrycie kosztów uczestnictwa szeœciu delegatów wybranych na konferencjê w Danii. Sk³ad delegacji zosta³ w drugiej po³owie maja zatwierdzo-ny przez Zarz¹d PTG, a 5.06.1928 r. prezes Towarzystwa

1

Polska Akademia Umiejêtnoœci, ul. S³awkowska 17, 31-016 Kraków; sz.alex@vp.pl

— prof. Jan Nowak, przes³a³ organizatorom konferencji odpowiednie zg³oszenie (Arch. PAN-PAU, PTG K I-11):

DO S£U¯BY GEOLOGICZNEJ DANII

Panowie, mamy zaszczyt zakomunikowaæ, ¿e Polskie Towarzystwo Geologiczne delegowa³o na Kongres 40-lecia swoich cz³onków: P.P. Lencewicza, Lewiñskiego, Limanow-skiego, Nowaka, Paw³owskiego i Samsonowicza. Towarzystwo bêdzie reprezentowane przez swojego przewodnicz¹cego Prof. dr. Jana Nowaka. Zechciejcie Panowie i drodzy uczestni-cy konferencji przyj¹æ nasze wyrazy g³êbokiego powa¿ania.

Przewodnicz¹cy Polskiego Towarzystwa Geologicznego

W sk³ad delegacji Polskiego Towarzystwa Geologicz-nego weszli ostatecznie profesorowie: J. Nowak, J. Lewiñ-ski, M. LimanowLewiñ-ski, B. RydzewLewiñ-ski, S. Paw³owski i S. Len-cewicz, a uzupe³nili j¹ prof. J. Morozewicz i dr J. Samsono-wicz, zg³oszeni i finansowani przez Pañstwowy Instytut Geologiczny (Alexandrowicz, 2007). Projekt regulaminu nowej asocjacji opracowa³ i napisa³ w jêzyku francuskim prof. J. Lewiñski, w porozumieniu z prof. M. Limanow-skim i prof. J. Nowakiem (Maœlankiewicz, 1971).

Miêdzynarodowy zjazd geologiczny zorganizowany z okazji czterdziestolecia Duñskiego Instytutu Geologicz-nego odby³ siê w Kopenhadze w dniach 25–29.06.1928 r., z udzia³em 102 uczestników z 17 krajów, a obrady by³y uzupe³nione wycieczkami przed- i pozjazdowymi. Ju¿ w pierwszym dniu konferencji jej przewodnicz¹cy, a zarazem dyrektor instytutu w Kopenhadze — prof. V. Madsen, po powitaniu zebranych przedstawi³ sugestiê prof. J. Nowaka,

dotycz¹c¹ rozpatrzenia polskiej propozycji utworzenia miê-dzynarodowej Asocjacji Badañ Czwartorzêdu Pó³nocnej Europy, która od razu zyska³a pe³n¹ akceptacjê (Neustadt, 1969). Podczas tego pierwszego posiedzenia szczegó³owo udokumentowany wniosek w tej sprawie zaprezentowa³ i omówi³ prof. M. Limanowski. Wskaza³ on, ¿e w dotych-czas prowadzonych badaniach wspó³dzia³anie geologów z ró¿nych krajów jest wysoce niezadowalaj¹ce, a powo³anie asocjacji podobnej do tej, która kilka lat wczeœniej zosta³a utworzona przez kraje karpackie, mog³oby stworzyæ warun-ki znacznie u³atwiaj¹ce wspó³pracê, kontakty, wymianê publikacji i w³aœciwy postêp prac poznawczych. Mimo w¹tpliwoœci zg³oszonych przez delegacjê szwedzk¹, pro-pozycja spotka³a siê z aprobat¹ przewodnicz¹cego zebra-nia oraz z pe³nym poparciem delegatów kilku krajów, m.in. Zwi¹zku Radzieckiego, Austrii i Niemiec. Wybrano komi-tet organizacyjny, licz¹cy 14 osób, z przewodnicz¹cym — prof. V. Madsenem i sekretarzem — prof. J. Nowakiem (Neustadt, 1969).

Nastêpnego dnia (26.06.1928 r.) wniosek zg³oszony przez prof. M. Limanowskiego zosta³ formalnie zatwier-dzony przez uczestników posiedzenia plenarnego, którzy jednog³oœnie podjêli uchwa³ê o utworzeniu asocjacji pod nazw¹ L’Association pour l’étude du Quaternaire europèen (ryc. 1). Przyst¹pi³o do niej 14 krajów: Austria, Belgia, Czechos³owacja, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Szwecja i Wielka Brytania, a akt powo³ania podpisali tak¿e przedsta-wiciele Wêgier i W³och. Na przewodnicz¹cego biura aso-cjacji zosta³ wybrany prof. D.I. Mušketov, a na cz³onka — prof. J. Nowak. Wa¿nym punktem obrad by³o ponadto przy-jêcie statutu asocjacji, którego tekst przygotowany przez prof. J. Lewiñskiego, a przedstawiony przez komitet

orga-Ryc. 1. Posiedzenie plenarne miêdzynarodowego zjazdu geologicznego w Kopenhadze (26.06.1928 r.) konstytuuj¹ce L’Association

pour l’etude du Quaternaire européen (Neustadt, 1969, fig. 3). Na reprodukcji fotografii mo¿na rozpoznaæ kilku uczestników zebrania: w pierwszym rzêdzie, drugi od lewej — C. Purkynè (Czechos³owacja), czwarty — J. Morozewicz, a nastêpni: V. Madsen (Dania), J.S. Flett (Anglia) i A. Fersman (ZSRR). W drugim rzêdzie, drugi od lewej — P. Fourmarier (Belgia), siódmy — M. Limanow-ski (nad g³ow¹ J. Mrozewicza), a nastêpny W. Wolff (Niemcy). W trzecim rzêdzie po prawej stronie trudno rozpoznawalni delegaci polscy (S. Paw³owski, J. Nowak, B. Rydzewski i J. Samsonowicz)

nizacyjny, zosta³ zaakceptowany po krótkiej dyskusji. Dokument ten obejmuje 6 paragrafów, w których zapisane s¹: nazwa asocjacji, jej g³ówne cele, schemat organizacyj-ny, zasady wybierania zarz¹du, obowi¹zki cz³onków, spo-sób organizowania zjazdów oraz warunki modyfikacji postanowieñ (ryc. 2). Nowa organizacja zosta³a nastêpnie zg³oszona do zarejestrowania w Miêdzynarodowym Insty-tucie Kooperacji Intelektualnej w Pary¿u (Neustadt, 1969; Alexandrowicz, 2007).

Sukces delegacji polskiej, która w czasie zjazdu w Kopenhadze doprowadzi³a do powstania miêdzynarodo-wej asocjacji, zosta³ entuzjastycznie przyjêty przez uczest-ników VIII Zjazdu Naukowego PTG, który odby³ siê we wrzeœniu 1928 r. we Lwowie. Wybrano wówczas komisjê z³o¿on¹ z przedstawicieli piêciu uniwersytetów (profesoro-wie: L. Koz³owski, S. Lencewicz, J. Limanowski, S. Paw-³owski i W. Szafer), która mia³a koordynowaæ w Polsce dzia³ania nowo powo³anej organizacji naukowej. Warun-kiem jej funkcjonowania by³o jednak potwierdzenie przez Miêdzynarodowy Kongres Geologiczny i afiliacja do jego struktur. Podczas konferencji poœwiêconej rozwojowi prac nad dyluwium, zorganizowanej 9.03.1929 r. w Departamen-cie Nauki i Szkó³ Wy¿szych w Warszawie, po wyst¹pieniach profesorów M. Limanowskiego i J. Lewiñskiego omówio-no potrzebê dalszej aktywomówio-noœci w tej sprawie.

Kolejny, XV Miêdzynarodowy Kongres Geologiczny odby³ siê w dniach 27.07–7.08.1929 r. w Pretorii, a uczest-niczy³a w nim delegacja Polski z³o¿ona z czterech profeso-rów (W. Goetel, J. Lewiñski, J. Loth i J. Morozewicz). Profesor J. Lewiñski, jako przedstawiciel PTG, zg³osi³ i uzasadni³ wniosek o nadanie organizacji zawi¹zanej przed rokiem w Kopenhadze oficjalnej rangi asocjacji, a wiêc takiej samej, jak¹ siedem lat wczeœniej uzyska³a Karpacka Asocjacja Geologiczna. Mimo alternatywnej propozycji przedstawionej przez delegacjê niemieck¹, zmierzaj¹cej do uznania jej za jedn¹ z komisji, polski wniosek uzyska³ pe³n¹ akceptacjê, oznaczaj¹c¹ formalne zatwierdzenie przez kongres Asocjacji Dyluwialnej Pó³nocno-Europej-skiej (Alexandrowicz, 2007).

Zgodnie z ustaleniami podjêtymi jeszcze w czasie obrad w Kopenhadze, drugi zjazd asocjacji mia³ siê odbyæ w 1931 r. w Wielkiej Brytanii, jednak wskutek wycofania tej mo¿liwoœci przez delegacjê angielsk¹, przyjêto propo-zycjê prof. D.I. Mušketova, deklaruj¹c¹ zorganizowanie zjazdu dyluwialnego w Zwi¹zku Radzieckim. Odby³ siê on we wrzeœniu 1932 r. w Leningradzie, Moskwie i Kijowie. Uczestniczy³a w nim czteroosobowa delegacja polska — profesorowie: J. Morozewicz, W. Antoniewicz, S. Lence-wicz i F. Hirszberg. W trakcie obrad zaakceptowano propo-zycjê prof. G. Götzingera, postuluj¹c¹ dokooptowanie do Ryc. 2. Pierwszy statut Asocjacji dla Badañ Czwartorzêdu Europy, zatwierdzony i przyjêty 26.06.1928 r. na Miêdzynarodowym ZjeŸdzie

asocjacji trzech pañstw pozaeuropejskich: Stanów Zjedno-czonych, Kanady i Japonii, w wyniku czego przekszta³ci³a siê ona z europejskiej w œwiatow¹ i przybra³a nazwê Welt-assotiation für das Studium des Quartärs (Lencewicz, 1932). Dodatkowo na wniosek zg³oszony przez prof. P. Wold-stedta postanowiono powo³ywaæ w krajach cz³onkowskich sekcje asocjacji, co doprowadzi³o z czasem do ustanowie-nia komitetów narodowych. Na zakoñczenie kongresu w imieniu delegatów zagranicznych prof. J. Morozewicz z³o¿y³ organizatorom podziêkowanie za umo¿liwienie odbycia konferencji i wycieczek, a ponadto wyg³osi³ oko-licznoœciowe przemówienie na spotkaniu z okazji jubile-uszu Rosyjskiego Komitetu Geologicznego, którego by³ cz³onkiem w latach 1897–1904, jeszcze gdy by³ to Peters-burski Komitet Geologiczny.

Trzeci zjazd asocjacji odby³ siê w dniach 1–23.09.1936 r. w Wiedniu. Wziê³o w nim udzia³ prawie 200 uczestników, w tym 92 delegatów z 23 krajów. Komitet organizacyjny pra-cowa³ pod kierunkiem profesorów O. Ampferera i G. Götzin-gera, a honorowym przewodnicz¹cym by³ s³awny niemiecki geomorfolog — prof. Albrecht Penk. W trakcie przygoto-wañ tego spotkania ostatecznie ukszta³towa³a siê nazwa organizacji (tab. 1). Komitet organizacyjny zjazdu u¿y-wa³ jeszcze terminu angielskiego, zaproponowanego przez H. Gamsa — International Association for Quaternary

Research (INQUA) lub terminu niemieckiego — Interna-tionale Quartär-Vereinigung, natomiast w czasie obrad, zgod-nie z sugesti¹ G. Götzingera (1935), zosta³a przyjêta nazwa International Union for Quaternary Research — INQUA, ju¿ póŸniej nie zmieniana. W sk³ad dziewiêcioosobowej delegacji polskiej, obok profesorów S. Lencewicza i S. Paw-³owskiego, wchodzili m³odsi pracownicy w stopniu doktora. Byli wœród nich badacze czwartorzêdu, którzy szczególn¹ aktywnoœæ przejawili po II wojnie œwiatowej (M. Klima-szewski, R. Galon, B. Halicki i S. Paw³owski). Obok zagad-nieñ merytorycznych rozwa¿ane by³y propozycje dotycz¹ce organizacji nastêpnego kongresu. Wed³ug wstêpnych pro-pozycji mia³ siê on odbyæ w 1939 r. w Anglii, rok póŸniej w Szwecji albo w kolejnych latach — we W³oszech, jednak wybuch II wojny œwiatowej zniweczy³ te plany (Grahmann i in., 1937; Neustadt, 1969).

W Polsce dzia³ania zmierzaj¹ce do odnowienia i akty-wizacji badañ najm³odszego okresu geologicznego zosta³y podjête przez Polsk¹ Akademiê Umiejêtnoœci ju¿ pó³ roku po zakoñczeniu wojny, a g³ównym ich animatorem by³ prof. W. Szafer, dyrektor Wydzia³u Matematyczno-Przy-rodniczego PAU. Na jego wniosek w dniach 1–3.03.1946 r. odby³ siê w Krakowie dobrze przygotowany zjazd, a prze-bieg obrad, teksty wyg³oszonych wyst¹pieñ i treœæ dyskusji zosta³y zamieszczone w numerze 21 wydawnictwa Staru-nia. Jeden z punktów przyjêtej wówczas rezolucji zawiera³ apel do dyrekcji Pañstwowego Instytutu Geologicznego z wnioskiem o utworzenie w Polsce sekcji INQUA i zapew-nienie jej nale¿ytego udzia³u w pracach tej miêdzynarodo-wej instytucji. Wzglêdy polityczne przeszkodzi³y próbie urz¹dzenia w 1949 r. czwartego kongresu INQUA w Buda-peszcie, tak ¿e odby³ siê on dopiero w 1953 r. w Rzymie i w Pizie. Ograniczenia na³o¿one przez w³adze komunistyczne spowodowa³y, ¿e Polacy nie mieli mo¿liwoœci wziêcia w nim udzia³u, a jedynym polskim akcentem by³o przekaza-nie uczestnikom kongresu pracy W. Szafera o stratygrafii plejstocenu, opublikowanej zaledwie miesi¹c przed rozpo-czêciem obrad (Neustadt, 1969).

Pierwsz¹ okazj¹ zaprezentowania na arenie miêdzyna-rodowej postêpu badañ nad czwartorzêdem, prowadzo-nych w Polsce po wojnie przez 12 lat, w warunkach bardzo

ograniczonych kontaktów miêdzynarodowych, by³ V Kon-gres INQUA, który obradowa³ we wrzeœniu 1957 r. w Madrycie i Barcelonie. Bardzo aktywna, oœmioosobowa delegacja polska zwróci³a na siebie powszechn¹ uwagê. Najbardziej spektakularnym akcentem jej dzia³añ by³o ofi-cjalne zaproszenie do odbycia w naszym kraju nastêpnego, szóstego kongresu. Podobn¹ propozycjê przedstawi³ w imieniu delegacji niemieckiej (RFN) prof. P. Woldstedt, jednak w tajnym g³osowaniu wniosek polski uzyska³ wiê-cej g³osów popieraj¹cych, co przes¹dzi³o ostatecznie o powodzeniu tej inicjatywy (Galon, 1958; Neustadt, 1969).

Przygotowania do zorganizowania VI Kongresu INQUA w Polsce trwa³y cztery lata (1957–1961) i by³y prowadzone przez komitet organizacyjny kierowany przez prof. W. Sza-fera (przewodnicz¹cy) w œcis³ej wspó³pracy z prof. R. Galo-nem (sekretarz). Obrady, poprzedzone wycieczkami przed-Tab. 1. Zmiany nazwy Miêdzynarodowej Unii Badañ Czwartorzêdu — INQUA

Rok Nazwa asocjacji

1928 Assocjacja Glacjologiczna [Pol. Tow. Geol.]

1928 Unia dla badañ dyluwium pó³nocno-europejskiego [PTG — MWRiOP] 1928 Asocjacja Dyluwialna (Assocjacja Dyluwialna) [PTG]

1928 L'Association pour l'etude du Quaternaire européen [I zjazd, Kopenhaga] 1928 Assocjacja dla badañ czwartorzêdu w Europie [Zjazd PTG]

1929 Asocjacja dla badañ Dyluwium [Lewiñski: Kongres Geologiczny, Pretoria] 1929 Assocjacja Dyluwialna Pó³nocno-Europejska [Morozewicz: Kongr. Geol., Pretoria] 1932 Asocjacja dla badañ czwartorzêdu Europy [II Kongres, Leningrad]

1932 Weltassotiation für das Studium des Quartärs [II Kongres, Leningrad]

1933 Association Mondiale pour l'etude du Quaternaire [Kongres Geol., Waszyngton] 1934 International Association for Quaternary Research — INQUA [publ. Gams i in.] 1935 Internationale Quartär-Vereinigung [Komitet Organizacyjny III Kongr., Wiedeñ] 1936 International Union for Quaternary Research — INQUA [III Kongres, Wiedeñ]

zjazdowymi, odby³y siê w Warszawie (2–7.09.1961 r.), a zamyka³a je wycieczka pokongresowa Od Ba³tyku po Tatry. W ca³ym przedsiêwziêciu wziê³o udzia³ 300 uczest-ników z zagranicy i podobna liczba Polaków, a opubliko-wane teksty referatów i przewodniki wycieczek zajê³y oko³o 3 tysi¹ce stron druku (Galon, 1962; ¯y³ka, 1962; Alexan-drowicz, 2004, 2007). Akcentem godnym przypomnienia by³o zwrócenie uwagi na problematykê okresu postglacjal-nego, a termin holocen zosta³ wprowadzony do literatury w³aœnie w czasie obrad w Warszawie.

W skali miêdzynarodowej warszawski kongres INQUA spotka³ siê z wielkim zainteresowaniem i zosta³ bardzo wysoko oceniony. W Polsce zaowocowa³ on znacz¹cym wzrostem zainteresowania problematyk¹ badañ czwarto-rzêdu. Przejawi³o siê to m.in. utworzeniem specjalnej serii wydawniczej — Folia Quaternaria, jako kontynuacji daw-nego wydawnictwa Starunia, a tak¿e powo³aniem Komitetu Badañ Czwartorzêdu Polskiej Akademii Nauk (Alexandro-wicz, 2004). Pod tym wzglêdem kongres ten by³ niejako zwieñczeniem polskich starañ o utworzenie 33 lata wczeœ-niej europejskiej, a póŸwczeœ-niej œwiatowej organizacji pro-wadz¹cej i koordynuj¹cej badania najm³odszego okresu geologicznego, co zreszt¹ bardzo szybko zosta³o zapomnia-ne i do dziœ niemal zupe³nie nie funkcjonuje w œwiado-moœci krêgu badaczy czwartorzêdu. Na tym tle godna wspomnienia jest wiadomoœæ o udziale M. Limanowskie-go w powstaniu INQUA, któr¹ Stephen Porter (by³y prze-wodnicz¹cy unii) przedstawi³ w trakcie wyst¹pienia na sesji plenarnej jej jubileuszowego kongresu w 2003 r. w Reno (Stany Zjednoczone). By³ to jednak epizod wyj¹tko-wy, a informacja ta pojawi³a siê 75 lat po zjeŸdzie za³o¿yciel-skim w Kopenhadze. Wzmiankê o tym poda³ prof. L. Marks w trakcie dyskusji nad referatem wyg³oszonym przez

auto-ra na posiedzeniu plenarnym Komitetu Badañ Czwartorzê-du PAN w dniu 22.11.2007 r.

Literatura

ALEXANDROWICZ S.W. 2004 — Starunia i badania czwartorzêdu w tradycji i inicjatywach Polskiej Akademii Umiejêtnoœci. Stud. Mat. do dziejów PAU, 3: 1–261.

ALEXANDROWICZ S.W. 2007 — Udzia³ Polaków w powo³aniu i wczesnym etapie dzia³alnoœci INQUA. Pr. Kom. Paleogeogr. Czwart. PAU, 4: 31–30.

ALEXANDROWICZ S.W. 2009 — Dzia³alnoœæ i osi¹gniêcia Sekcji Geologicznej. Stud. Mat. do dziejów PAU, 5: 57–140.

GALON R. 1958 — V Miêdzynarodowy Kongres INQUA w Hiszpanii. Prz. Geogr., 30: 209–220.

GALON R. 1962 — VI Kongres INQUA w Polsce. Prz. Geogr., 34: 261–280.

GAWE£ A. 1963 — O za³o¿eniu Asocjacji Karpackiej i jej pierwszym ZjeŸdzie w Polsce. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33: 5–10.

GÖTZINGER G. 1935 — Die 2. Internationale Quartärkonferenz und deren Exkursionen in Ruâland, September 1932. Z. Gletscherk., 22: 226–268.

GRAHMANN R., KRAUS E. & TROLL C. 1937 — Die dritte Interna-tionale Quartärkonferenz (INQUA) und ihre Belehrungsreisen in Öster-reich, September 1936. Z. Gletscherk., 25: 241–292.

IVANOVA I.K. 1980 — K pjatidecjatiletiju nauènoj, nauèno-organiza-cjonnoj i izdatelskoj dejatelnosti Komissii po Izuèeniju Èetviertiènogo Perioda. Bjull. Kom. Izuè. Èetvier. Per., 50: 3–11.

JAKOVLEV S.A. 1929 — Dejatelnost Komissii po izuèeniju èetvier-tiènogo perioda. Bjull. Kom. Izuè. Èetvier. Per., 1: 1–2.

LENCEWICZ S. 1932 — Sprawozdanie z miêdzynarodowej konferen-cji odbytej w Leningradzie w sprawie badañ czwartorzêdu. Prz. Geogr., 12: 185–207.

MAŒLANKIEWICZ K. 1971 — Piêædziesiêciolecie Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego 1921–1971. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41: 5–30. NEUSTADT M.I. 1969 — Historique des Congrès. Un. Int. l’Et. Quat., Moscou: 97.

¯Y£KA R. 1962 — VI Kongres Miêdzynarodowej Asocjacji Badañ Czwartorzêdu (INQUA). Prz. Geol., 10: 84–89.

Praca wp³ynê³a do redakcji 09.12.2008 r. Po recenzji akceptowano do druku 11.02.2009 r.