A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S POLIA OECONOMICA 1+, 1982 < Mgr, a t . a s y s t e n t w Z a k • a d z i e P e d a g o g ik i s p o • e c z n e j I n s t y t u -t u P e d a g o g ik i i P s y c h o l o g i i . 1 A, K a r a i b s k i . P o j ! c i e aysteniu wychowawczego, *S tu dia P e d a g o g ic z n e * 1974, t . = > , s . 4 6 -4 7 . @ 2031 D a r iu s z F m ie rz y • sk i<
ROLA PLACÓWKI WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO W INTEGROWANIU FRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
OSIEDLA W WIELKIM MIEFCIE
1 . P o t r z e b a s z e r o k i e g o ujmowania p r o b le m a t y k i i n t e g r a c j i j•rodowiskajjr^chowowczego^^w^j^ I P ro b le m a ty k a p o d j ! t a w n i n ie js z y m a r t y k u l e á c i á l e w i" • e s i ! z< w sp ó •c z e s n " k o n c e p c j" *wychowuj"cego s p o • e c z e • s t w a * , w którym I n s t y t u c j e wychowawcze powinny p e • n i $ r o l ! i n t e g r u j " c " . J e s t t o z a g a d n i e n i e o du•ym z n a c z e n i u , s z c z e g ó l n i e gdy J e o d n iesie m y do % ro d o w is k a wychowawczego, Jakim J e s t w i e l k o m i e j s k i e o s i e d l e mie-s zkaniow e.
U w z g l! d n iaj" c zarówno s o c j o l o g i c z n e , Jok i i n s t y t u c j o n a l n e u j ! c i e %ro d o w is k a wychowawczego, k t ó r o wed•ug A. Kami•sklego w zajem nie * p r z e % w i t u j " * 1 , przyjm ujem y, •e in te r e s o w a $ n a s b ! d z ie t a k i e % ro d o w is k o , w którym c e lo w a, ukierunkow ana d z i a • a l n o % $ i n s t y t u c j i wychowawczych n a k •a d a s i ! na s p o n t a n i c z n e wp•ywy á ro d o w isk a n a t u r a l n e g o i opanowuj"c J e , d"•y do s tw o r z e n i a n a j -b a r d z i e j optym alnego c a • o k s z t a • t u pozytywnych bodQców rozwojowo- -wychowawczych. O p i e r a j " c s i ! na t a k i e j I n t e r p r e t a c j i % ro d o w ia - ka wychowawczego mo•na p r z y j " $ , •e Jego i n t e g r o w a n i e b ! d z ie po-l e g a • o - n a j o g ó po-l n i e j f o r m u •u j " c - na s k u p i e n i u w s z y s t k i c h s i • s p o •e c z n y c h w tym %ro d o w isk u (tk w i" c y c h w j e d n o s t k a c h , g ru p a c h s p o •e c z n y c h i. i n s t y t u c j a c h ) w c e l u Jego o p ty m a liz o w a n ia .
Proponowane u j ! c i e i n t e g r a c j i s u g e n j j e p r a k s e o l o g i c z n y cha-r a k t e cha-r te g o p cha-r o c e s u , przypom ina bowiem t a k i e k a t e g o rie p r a k s e o - l o g i c z n e j a k o r g a n iz o w a n ie - * u m ie j! tn o % $ s c a l a n i a c z y n n o % c i
p
sk•adow ych w c a • o % $ j a k n a j p r z y d a t n i e j s z " do c e l u * , a t a k • e ko-o r d y n a c j ! , c z y l i harm onizow anie w s p ó • d z i a • a n i a c z ! % c i (na rz e c z c a • o % c i , na r z e c z r e a l i z a c j i wspólnego c e l u ) , aby d z i a • a n i a t e n i e p r z e c z y • y s o b i e , t y l k o s i ! u z u p e • n i a • y , w z m acnia•y, i n t e n -s y f i k o w a • y w zajem nie, by o s t a t e c z n y e f e k t b y • wy•szy od p r o s -t e j sumy d z i a • a • nieskoordynow anych. I n t e g r a c j a s ta n o w i zatem podstaw ! w s z e lk i e g o p r o c e s u o r g a n i z a c y j n e g o . Nic w i!c dziw nego, •e w i! k s z o % $ autorów z a jm u j" c y c h s i ! p r o b le m a ty k " wychowania i n t e g r a l n e g o w %rodow isku lokalnym g•ówny a k c e n t k • a d z i e na o r g a n i z a c y j n " s t r o n ! p r o c e s u i n t e g r a c j i , t z n . p o s z u k u je r o z w i"
-<
za% na p • a s z c z y Q n i e s o c j o o p e r a c y j n e j , p o m ij a j " c n ie m a l z u p e • n i e c z y n n i k i i n t e g r a c j i na p • a s z c z y Q n i e a k s j o a f e k t y w n e j . Wydaje s i ! j e d n a k , • • e p o s z u k iw a n ie m odeli z in te g ro w a n y c h %ro d o w isk wy-chowawczych w y • " c z n i e na p • a s z c z y Q n i e s o c j o o p e r a c y j n e j z a w ie ra du•e ryzyko z p e dagogicznego punktu w i d z e n ia . Mechaniczne s t o -sow anie k a t e g o r i i p r a k s e o l o g i c z n y c h w p r o c e s i e wychowawczym od dawna b u d z i • o w%ród pedagogów u z a s a d n i o n e obawy. A. Kami•ski w i e l o k r o t n i e wskazywa• na mo•liwo%$ p r z e r o d z e n i a s i ! k o o r d y n a c j i w u n i f o r m i z a c j ! , schematyzm, m anipulow anie ludQm i 1 inne spa-c z e n i a < o g r a n i c z a j " c e w s p ó • d z ia • a j " c y m elementom n ie z b ! d n y mar-g i n e s swobody, n i e p o z w a l a j " c e w • a % c i w i e w y k o rz y s ta $ i c h sp e cy -f i c z n y c h m o • liw o % c i. I s t n i e j e ponadto w i e l e problemów, k t ó r y c h r o z w i" z a n ia dare m n ie b y •o b y sz u k a$ na p • a s z c z y Q n i e s o c j o o p e r a - c y j n e j , Przyk•adem mo•e by$ p y t a n i e o g r a n i c a c e lo w ej i n t e g r a -c j i , t z n , j a k d a l e c e mo•na in te g ro w a $ dane %ro d o w isk o wycho-wawcze, , np. %rodow isko • o s ie d l o w e , czy z e s p ó • z a i n t e r e s o w a • ,
aby w z r a s t a • a Jego z w a r to % $ i efektyw no%$?
R ozw i"zania t y c h problemów n a le • y szuka$ na p o g r a n ic z u t a -k i c h d y s c y p l i n naukowych, Jaks s o c j o l o g i a wychowania,
pedago-2
T. K o t a r b i • s k i , T r a k t a t o d o b r e j r o b o c i e , Wroc- •aw-Warszawa-Kraków 1965, s . 202,
^ P o r . np. M. W i n i a r s k i , Wychowanie I n t e g r a l n e a s z k o • a %rodow iskow a, Warszawa 1975, s . 11.
' A . K a m i • s k i , Xunkcje p e d a g o g ik i s p o • e c z n e j , Warszawa 1 975, s . 207-288.
g i k a 1 p s y c h o lo gia s p o • e c z n a . P o t r z e b a s z e r o k i e g o ujmowania z a -g a d n i e n i a i n t e g r a c j i % ro d o w is k a wychowawczego w b a d a n ia c h pedago-g ic z n y c h w sk a z u je zatem na k o n ie c z n o % $ s o li d n e g o podbudowania p r a k s e o l o g i i i t e o r i i o r g a n i z a c j i gruntow n" w ie d z " z z a k re s u t e o r i i i n t e g r a c j i systemu sp o •e c z n e g o o r a z p s y c h o lo g i c z n e j t e o r i i m o ty w acji. N a to m ia s t s•ownikowe o k r e % l e n i a p o j ! $ okazu-j " s i ! b ardzo ma•o p r z y d a t n e na u • y t e k bada• naukowych. Auto-r z y p Auto-r a c z z a k Auto-r e s u wychowania i n t e g r a l n e g o w s k a z u j" wprawdzie na p od rz! d n o %$ p o j ! $ * k o o r d y n a c ja * , czy * w s p ó • d z i a • a n i e * w s to s u n k u do p r o c e s u i n t e g r a c y j n e g o ^ , n i e u s i • u j " je d n a k s z e r z e j n a % w i e t l i $ i s t o t y te g o p r o c e s u na g r u n c i e wspomnianych t e o r i i . 2 t e g o t e • wzgl!du p r a c e t a k i c h autorów j a k i M. W i n i a r s k i , E. T re m p a •a , J . M i k u l s k i , p o s z u k u j" c e g•ównego i n s p i r a t o r a i k o o r -d y n a to r a -d z i a • a l n o % c i wychowawczej w o s i e -d l u , mo•na o k r e % l i $ , i• s " wyrazem p i l n e j , ” r a c j o n a l n e j p o t r z e b y u t w o r z e n i a o k r e % lo n e g o porz"dku o p e r a c y jn o - f u n k c j o n a ln e g o w %ro d o w is k u . Dominuje w n i c h a s p e k t p r a k s e o l o g i c z n y .
O b e c n ie, w % w i e t l e wspomnianej k o n c e p c j i *wychowuj"cego s p o • e c z e • s t w a * , b a r d z i e j n i• k ie d y k o lw ie k w z r o s •a ran g a i p r a k -t y c z n a p o t r z e b a k o o r d y n a c j i d z i a • a l n o % c i wychowawczej w % ro d o -wisku lo k aln y m , gdy• J e s t t o s k u t e c z n a droga do b a r d z i e j r a c -j o n a l n e g o w y k o r z y s ta n ia m o•liw o%ci tk w i"c y c h w k o n k retn y c h J e d n o s t k a c h , g r u p a c h i i n a t y t u c j a c h , w u z u p e • n i a n i u * lu k * ujaw-n i a j " c y c h s i ! w z a k r e s i e z a s p o k a j a ujaw-n i a p o t r z e b op ieku•czych i rozwojowo-wychowawczych danego % ro d o w is k a . Wydaje s i ! J e d n a k , •e pedagoga o b o w i" z u je b a r d z i e j c a •o % c io w e p o d e j % c i e do b a d a n ia p r o c e s u i n t e g r a c j i % ro d o w is k a wychowawczego, t z n . wychodzenie poza r a c j o n a l i s t y c z n e ramy k o o r d y n a c j i , w s f e r ! p s y c h o l o g i i grupy i skomplikowanych mechanizmów k i e r u j " c y c h zbiorowym d z i a -• a n i e m , c z y l i w s f e r ! a k s jo a f e k t y w n " . Tym drugim aspektem p ro -c e s u i n t e g r a c y j n e g o J e s t wi!c w s p ó • d z i a • a n i e s t r u k t u r a l n y c h elementów system u sp o •e c z n e g o - j a k p i s z e J . S z c z e p a • s k i - *sku-p io n y c h * w i ! z i " stosunków n i e a n t a g o n i s t y c z n y c h * , a wi!c w spó•-d z i a • a n i e w y n ik a j" c e z pobuspó•-dek l e • " c y c h g•!b oko w s f e r z e moty-w a c y j n e j .
Tak sz e ro k o rozum iana i n t e g r a c j a % ro d o w is k a wychowawczego, s k • a d a j " c e g o s i ! z J e d n o s t e k , g ru p i i n s t y t u c j i , ma zatem % c i -s • y zw i"zek z i s t n i e n i e m w i ! z i s p o •e c z n y c h w tym % ro d o w is k u , bowiem b r a k w i ! z i o z n acza b r a k s p ó j n o % c i w g r u p ie ., a wi!c b r a k i n t e g r a c j i . Wychodz"c od p o j ! c i a w i ! z i s p o •e c z n y c h mo•na s t w i e r d z i $ , •e i n t e g r a c j a J e s t s k u tk ie m i s t n i e n i a w i ! z i , a
na-7
w e t , •e J e s t ona pewnym *stanem w i ! z i s p o •e c z n y c h * , w i ! z i , k t ó -r e s " s i • a m i koniecznym i do trwania i fu n k cjo n o w a n ia g r u p y , do • " c z e n i a j e d n o s t e k w z w a r t" c a • o % $ . Podobne s ta n o w is k o z a jm u je R. T u r s k i , k t ó r y t w i e r d z i , i • * p o j ! c i e i n t e g r a c j i o z n acza - n a j - ' , o g ó l n i e j - p r o c e s z e s p a l a n i a trw a •y m i wi!zami sp o•ecznym i z b io -ro w o %c i l u d z k i c h , u z n a j" c y c h i r e a l i z u j " c y c h o k r e % l o n e w a rto -% c i , c e l e d z i a • a n i o * P.
T akie pojmowanie I n t e g r a c j i %ro d o w is k a wychowawczego wyraQ-n i e w s k a z u je , • e k o o r d y n a c j a , cho$ t a k i s t o t n a , j e s t z a le d w ie jed n o s tro n n y m widzeniem te g o z •o • o n e g o p r o c e s u , k t ó r y p rz e d e w szystkim o p i e r a s i ! na i s t n i e n i u w i ! z i s p o •e c z n y c h w % ro d o -w is k u . Tak wi!c obok k o o r d y n a c j i Jaw i nam 3 i ! p o t r z e b a p o d e j-mowania rów nie i s t o t n y c h d z i a • a • z m i e r z a j" c y c h do powstawania t y c h w i ! z i , a rówr.oczepnie z problemem w y • o n i e n i a g•ównego k o o r l y u a t o r a wychowawczej d z i a • a l n o % c i w % ro d o w is k u , z a s a d n i -c z e j z n a c z e n ia n a b i e r a p y t a n i e , co k o n k r e tn a i n s t y t u c j a wycho-wawcza rt.o•e u c z y n i$ w z a k r e s i e i n te g r o w a n ia % ro d o w is k a wychowaw-c z e g o . J e s t t o w • a % c i w i e p y t a n i e o f u n k c j ! i n t e g r a c y j n " , k t ó r a J e s t n a c z e ln " f u n k c j " k a • d ej i n s t y t u c j i wychowawczej. I n s t y t u -c j e t e bowiem maj" ogromne, s p e c y f i c z n e , a n i e zawsze w • a % c i w i e d o s t r z e g a n e m o•liw o%ci u j a w n i a n i a , p o b udzania i s k u p i a n i a a l • sp o•e c z riy c h tkw i"cych, we w s z y s tk i c h s t r u k t u r a l n y c h elem entach % ro d o w is k a wychowawczego, a wi!c w in n y ch i n s t y t u c j a c h wychowaw-c z y wychowaw-c h , w r o d z i n i e , v/ o r g a n i z a c j a c h s p o •e c z n y c h , w r e s z c i e w samych z e s p o • a c h d z i e c i i m •odzie•y d z i a • n j " c y c h na w•asnym t e r e -nie«
^ V/. J a c h e r , Z a g a d n ie n ie i n t e g r a c j i systemu s p o •e c z n e g o , Warszawa 197C, a . 15.
1 Ibidem , s . 16.
*'P.. T u r s k i , Dynamiko p rze m ia n s p o •e c z n y c h w P o l s c e , Warszawa 1 ? 6 1 , a.
J^MieJsce^Jj^funkc^jjlacówek^w^chowa^ w _ 2 r o c e g j^ I n t e g r a c j i % ro d o w is k a wychowawczego w o s i e d l u Die s k u t e c z n o % c i d a l s z y c h rozwa•a• w z a k r e s i e p o d j ! t e j p r o b l e m a t y k i , celow e i k o r z y s t n e wydaje s i ! p r z y j ! c i e s o c j o l o -g i c z n e j t e o r i i systemów, j a k o p • a s z c z y z n y d l a t y c h rozwa•a• o r a z p r z y j ! c i e o p e r a c y j n e j w e r s j i p o j ! c i a * r o l a * na g n i n c i e t e j t e o r i i . Pozw oli t o zarówno na u n i k n i ! c i e n i e % c i s • o % c i t e r m i -n o l o g ic z -n y c h , J a k równie• na d o k o n a n ie b a r d z i e j p r z e j r z y s t e j a n a l i z y wzajemnych r e l a c j i i skomplikowanych z a l e • n o % c i mi!dzy p o sz cz e g ó ln y m i elem entam i u k •a d u o d n i e s i e n i a , Jakim J e s t o s i e d -lowy s y ste m wychowawczy. Przedmiotem rozwa•a• b!d" bowiem t r z y wyodr!bnione ( a l e zarazem kompleksowo p o t r a k t o w a n e ) , f u n k c j o n u j " -ce na ró•nych poziom ach system y wychowawcze^: z e s p ó • wczasowy ( g r u p a %wiadomie tw orzona w c e l u wychowania do wczasów)^0 , p l a -cówka wychowania p o z a sz k o ln e g o i o s ie d lo w e %ro d o w isk o wychowaw-c z e . P r z y j ! c i e za podstaw ! rozwa•a• s o c j o l o g i c z n e j t e o r i i s y s -temów p ozw oli t a k • e na l e p s z e w y j a % n i e n i e procesów o p ty m a liz o -wania o f e k ty w n o % c i celowo tw orzonych g ru p rozwojowo-wychowaw- c z y c h , w czym podstawow" r o l ! s p e • n i a j " t e c h n i k i s te r o w a n i a sp o •e c z n e g o ( g •ó w n ie s o c j o t e c h n i k a ) .
S. K ow alski, k t ó r y mówi, •e p e d agogika n i e wypracowa•a do-t y c h c z a s *metody systemowego b a d a n ia procesów wychowawczych, • e bada komponenty systemu w oderw aniu od s z e r s z e j c a • o % c i , Jak
11
gdyby m ia •y c h a r a k t e r autonom iczny* , p r o p o n u je t r a k t o w a n i e s y s -temu wychowawczego Jako podsystemu s z e r s z e g o eystemu s p o •e c z n e -g o , n a t o m i a s t system s p o •e c z n y d e f i n i u j e w a n a lo g i c z n y sp o só b ,
Frodow iska wychowawcze. N i n i e j s z e op raco w an ie n q j b a r r t z i e j u w z g l! d n ia r e l a c j e mi!dzy zespo•em wczasowym a osiedlowym systemem wychowawczym, n a j s • a b i e j mi!dzy p laców k", a j e j podsystemem zesp o•em wczasowym - z uwagi na o g r a n i c z o n e ramy op rac o w an ia .
1[^ \ . C h m i e l o w s k i , P a •a c M •odzie•y Jako placówka wychowawcza, K atowice 1971, s . 52.
11 S. K o w a l s k i , M e to d o lo g ic z n e z a g a d n i e n i a I n t e g r a l n e -go fu nkcjonow ania system u wychowawcze-go w % r o d o w is k u , * S tu d ia Pe-d a g o g ic z n e * 1974, t . ]]]II, s . 2 8 , zas F. K o r o 1 e w, S l s t i e m - nyj podchod i w ozm o!nostl Jego p r i m i e n l e n i j a w p i e d a g o g l c z e s k i c h i s s l e d o w a n i j a c h , * S o w l e ts k a ja P i e d a g o g lk a * 1970j n r 9 .
T
Jako * . . . w y o d r ! b n i a j " c y s i ! z s z e r s z e j r z e c z y w i s t o % c i s p o • e c z n e j u k • a d elementów o t a k i c h w ew n!trznych i z e w n ! trz n y c h s p r z ! • e -n i a c h , • e s ta n o w i s w o i s t " s t r u k t u r a l n " i f u n k c j o n a l n " c a • o % $ ` . . . x , • e c a • o k s z t a • t Jego elementów tw orzy s p ó jn y s p l o t s t r u k t u r (w i! Q s p o • e c z n " ) , •e ka•dy z elementów z a jm u je w t e j w i ! z i o k r e % l o n e m i e j s c e ' 1 p e • n i o k r e % l o n " f u n k c j ! , •e zmiana m i e j s c a i f u n k c j i k t ó r e g o k o lw ie k z elementów p o c i" g a z a sob" zmiany innych elementów, a tym { | } ~ } zmiany w ca•ym u k • a -d z i e . . . * 12
T a k ie ro z u m ie n ie systemu sp o •e c z n e g o pozwala p r z e d e w s z y -' s tk i m na u % c i % l e n i e p o j ! c i a * r o l a * , wobec rozpow szechnionego u•ywania go z a m ie n n ie z p o j! c ie m * f u n k c j a * , na co dawno zwró-c i l i J u • uwag! m. i n . p raso z n a w c y , s t w i e r d z a j " c , i • t *Tnidno t y l k o z g o d z i$ s i ! na u t o • s a m i a n i e r o l i z f u n k c j " . J e • e l i druga C tzn. f u n k c j a ) J e s t d z i a • a n i e m , p i e r w s z a wydaje s i ! mie$ z n a c z e -n i e o w ie le s z e r s z e , n a d rz ! d n e w s to s u n k u do f u n k c j i i ozna-c z a $ m ie js c e w okre%lonym u k • a d z i e , czy s y s t e m i e , m ie js c e na-r z u c a j " c e pewne f u n k c j e , pewne d z i a • a n i a * 1 ^ . U % c i % l e n i e to ;€i»st s z c z e g ó l n i e I s t o t n e na u • y t e k p o d j ! t e j t u p r o b l e m a t y k i , k t ó i w / cho$ ukierunkow ana g •ó w n ie na b a d a n ie k o n k r e t n e j i n - s t y t u c j i , o r a z J e j z a s a d n ic z e g o elem en tu - z e s p o •u w czasowego, po-s i a d a równie• wyraQny a s p e k t %rodowiskowy z g o d n ie z p r z y j! ty m w s o c j o l o g i i wychowania modelem bada• %rodowiskowych z a k • a d a j " -cym, i • *ka•da i n s t y t u c j a w tym s y s t e m i e d z i a • a • 1 wp•ywów ( r o d z i n a , s z k o • a , dom k u l t u r y , k lu b l t p j J e s t zdeterm inow ana p r z e z d z i a • a n i a 1 wp•ywy p o z o s t a • y c h i n s t y t u c j i , bez wzgl!du na t o , czy J e s t te g o %wiadoma, czy n i e * 1/•. D la te g o t e • celem n i -n i e j s z y c h rozwa•a• J " s t u s t a l e n i e f u n k c j i , J a k i e mo•e s p e • n i a $ placówka wychowania p o z a sz k o ln e g o w in te g r o w a n iu %ro d o w is k a wy-chowawczego w o s i e d l u na t l e f u n k c j i p e •n i o n y c h p r z e z p o z o s t a • e I n s t y t u c j e (e le m e n ty system u wychowawczego) - c z y l i u j a w n i e n i e j e j r o l i w tym z a k r e s i e . Bowiem J a k s t w i e r d z a S. Kowalski * . . . w t e j r o l i n i e s " one od s i e b i e n i e z a l e • n e . P e • n i " J " w k o n k re tn y c h
12 Tbidora, s . 29. 1 í
I . T e t e 1 o w s ‚ a , S z k ic e p ras o z n a w c z e , Kraków 1967, ^ ƒ o w a 1 a k i , oj;, c i t . , ‚. 34-3r„.
warunkach % ro d o w is k a n a t u r a l n e g o , j a k równie• w u k • a d a c h z i n -s t y t u c j o n a l i z o w a n y c h d z i a • a • wychowawczych, wzajem nie wyznacza-j " c y c h p r o c e s y u s p o • e c z n i e n i a m •o d z ie • y , k t ó r e s " zawsze p • a -sz c z y z n " s p r z ! • e n i a wp•ywów, cho$by d z i a • a n i a p o s z c z e g ó ln y c h
15
i n s t y t u c j i n i e b y • y planowo koordynowane* . Wynika z teg o rów-n i e • p o t r z e b a z b a d a n i a m o•liw o%ci placów ek wychowania poza-s z k o ln e g o w z a k r e poza-s i e p lanow ej k o o r d y n a c j i w s e k t o r z e d z i a • a l -n o % c i kultura ln o -w y c h o w a w cz ej w % ro d o w is k u . Zasadniczym p r o b l e -mem p o z o s t a j e J e d n ak p y t a n i e , w czym p lac ó w k i t e u z u p e • n i a j " %ro d o w is k o wychowawcze, a w czym J e i n t e n s y f i k u j " , na czym p o l e -ga t r e % $ i c h s p e c y f i c z n e g o wk•ada w i n t e g r o w a n i e t e g o % ro d o -w is k a 1^ .
W%ród n i e l i c z n y c h i n s t y t u c j i wychowawczych, j a k i e fu n k c jo n u -j " w w i e l k o m i e -j s k i c h o e i e d l a c h m ieszkaniow ych, s z c z e g ó l n i e do-godne w arunki do podejmowonia d z i a • a • w z a k r e s i e sz e ro k o ro -zumianego i n te g r o w a n ia % ro d o w is k a wychowawczego p o s ia d a ka•da d o b r z e zorganizow ana placówka wychowania p o z a s z k o ln e g o . Z j e d n e j s t r o n y bowiem p laców ki t e Ju• s ta t u to w o s " zobow i"zane do * i n i -cjo w a n ia i o r g a n iz o w a n ia m i!dzyszkolnego • y c i a k u l t u r a l n e g o , s p o •e c z n e g o i sp o rto w e g o * o r a z do o rg a n iz o w a n ia s z e r o k i e j
porno-17
cy l n s t r u k t a • o w o - n e t o d y c z n e j d l a % ro d o w is k a . Stw arza t o r e a l n e m o•liw o%ci p e • n i e n i a f u n k c j i g•ównego i n s p i r a t o r a i k o o r d y n a to r a w s e k t o r z e d z i a • a l n o % c i k u lturalno-w ychow aw czej w o s i e d l u p l a -cówkom wychowania p o z a sz k o ln e g o r e s o r t u o % w i a ty 1 wychowania ( ty p u : m•odzie•owy dom k u l t u r y , czy o g n isk o pracy p o z a s z k o l-n e j ) . Ho•e J " p e • n i $ t a k • e ka•da d o b r z e zorganizow ana placówka k u l t u r a l n o - o % w i a t o w a o i n n e j p r z y n a l e • n o % c i r e s o r t o w e j , np. o s i e -dlowy k lu b s p ó • d z i e l c z y , pod warunkiem, • e b ! d z i e j " cechowa$ p r ! • n a d z i a • a l n o % $ , powszechne u z n a n ie i ’wysoki a u t o r y t e t w % ro d o w is k u . Z d r u g i e j s t r o n y n a to m ia s t (co wydaje s i ! o w i e le i s t o t n i e j s z e ) , p laców ki p o z a s z k o ln e p o s i a d a j " s p e c y f i o z n y a t u t , p o z w a laj" c y podejmowa$ d z i a • a n i a i n t e g r a c y j n e w osiedlowym % r o
-^ Ib idem , s . 34.
R aport o s t a n i e o % w ia ty w PRL, Warszawa 1973, s . 30°«
1 ' *D ziennik Urz!dowy M in i s t e r s t w a O%wiaty i Wychowaniu* 1 7?, n r 10, p oz . 7 1 , §2 i 3.
dowl3ku wychowawczym b a r d z i e j s k u te c z n e od d z i a • a • i n s t y t u c ji i o r g a n i z a c j i , d y sp o n u j" c y c h sa n k cja m i 1 ró•nym i formami n a c is k u ( n p . s z k ó • , w k t ó r y c h dom inuje motywacja h e te ro n o m ic z n a p rz y podejmowaniu p r z e z uczniów d z i a • a • w y n ik a j" c y c h z k o n i e c z n o % c i narzu c o n y c h z z e w n " t r z ) . Atutem tym, s tw a rz a j" c y m t a k k o r z y s t n " p • a s z c z y z n ! d l a i n t e g r a c j i i w s z e lk i c h o d d z ia •y w a • wychowaw-czy ch j e s t a t r a k c y j n o % $ zespo•ów z a i n t e r e s o w a • , w y n ik a j" c a g•ów-n i e z a u to n o m ic z n e j m otyw acji u c z e s t n ic tw a m •odzie•y w o r g a n i -zowanych tam formach z a j ! $ , co pozwala s k u p i$ i zaktywizowa$ d z i e c i i m •odzie• o s i e d l a . Równocze%nie d z i a • a l n o % $ t a s p r z y j a ' , p o z y sk a n iu a k ty w n e j, zaanga•owanej w sp ó •p ra c y rodziców z a i n t e r e
-sowanych o s i " g n i ! c i a m i swych d z i e c i , n a u c z y c i e l i przedmiotów pokrewnych d yscyp linom uprawianym am atorsko p r z e z uczniów , wre-s z c i e d z i a • a c z y s p o •e c z n y c h , p r z e d s t a w i c i e l i zak•adów p ra c y i o r g a n i z a c j i z a in t e r e s o w a n y c h owocnym w s p ó • d z ia • a n i e m . W t a k p o j-mowanej d z i a • a l n o % c i placówek wychowania p o z a sz k o ln e g o m ie % c i s i ! z a s a d n i c z y p o s t u l a t i n te g r o w a n ia osie d lo w e g o % rodow iska wychowawczego, k t ó r y z g o d n ie z t e o r i " p e d a g o g ik i s p o • e c z n e j po-l e g a na s k u p i e n i u s i • s p o •e c z n y c h tk w i"c y c h w Jego s t r u k t u -r a l n y c h e le m e n ta c h ( g •ó w n ie w r o r lz in io , w s z k o l e i w samej m •o d z ie • y ) .
J a k dowodz" b a d a n ia 10 d z i a • a l n o % $ placówek wychowania po- zaeskolnego «o•e wykazywa$ - g •ó w n ie p o p rze z fu n k cjo n o w a n ie z c s - poiów fcoie…owych - z n a c z n " s i • ! s t y m u l a c j i w s z e c h stro n n e g o rozwo-j u osobow o%ci< 3wych u c z e s t n ik ó w . P r z e j a w i a s i ! t o w niezwyk-l e korzystnym d l a p r o c e s u wychowawczego z ja w is k u p r z e n o s z e n i a efektów wychowawczych uzyskanych w c z a s i e z a j ! $ p o z a s z k o ln y c h , t j . w ie d z y , ró•nych y m l e j ! t n o % c i , z a i n t e r e s o w a • , aktywnej i t w ó r c z e j p osta w y , u s p o • e c z n i e n i a i t p . , do s z e r s z e g o %ro d o w is k a sp o •e c z n e g o u c z e s t n i k a ( s z k o • y , r o d z i n y , grupy r ó w i e % n i c z e j ) . Ten pozytywny t r a n s f e r na p o z o s t a • e d z i e d z i n y • y c i a i a ktyw no%ci u - c z e s tn lk ó w u j a w n ia s i ! w l e p s z y c h wynikach w n a u c e , a k c e l e r a c j i z a in t e r e s o w a • 1 u z d o l n i e • , utrwalonym • nawyku s p ! d z a n i a czasu ,/clrifcgo w sp o só b b a r d z i e j p rz e m y % la n y , zorganizow any 1 zgodny z
18
H. G " a i o r , Wychowanie p o z a s z k o ln e a k u l t u r a c z a s u wolnego uczr.iów, Katowice 1973, s . 124-129.
z a i n t e r e s o w a n i a m i . I n t e g r u j " c y wp•yw z e s p o • u wczasowego p r z e j a -w ia s i ! n i e t y l k o w e f e k ty w n o % c i b e z p o % r e d n ic h oddz ia •y w a • wychowawczych na swoich u c z e s tn ik ó w . I s to tn y m przejawem t e j i n -t e g r u j " c e j r o l i J e s t równie• k o rzy stn y .w p •y w z a j ! $ na wzm acnianie w i " z i em ocjonalnych mi!dzy u c z e s t n i k a m i a i c h r o d z i c a m i , a t a k • e na pow staw anie w i ! z i znajom o%ciow o%w ladczeniow ych mi!dzy r o d z i -cami u c z e s t n ik ó w . Wprawdzie t o n ie z w y k le k o r z y s t n e z ja w is k o na-l e • a • o b y o d n i e % $ p r z e d e w szystkim do rodziców d z i e o i m •odszych, gdy• J a k s t w i e r d z a B. Chmielowski * b e z p o % r e d n i e z a i n t e r e s o w a n i e rodziców pobytem d z ie c k a w placów ce o g r a n i c z a s i ! do u c z e s tn ik ó w w wieku przedszkolnym i m •odszych k l a s s z k o •y podstaw ow ej*1^ , a l e z uwagi na i s t o t n e z n a c z e n i e , J a k i e ma ono d l a efektywno-% c i wychowawczej p laców ki t r z e b a w s z e lk im i %rodkam i r o z c i " g a $ J e równie• na % ro d o w isk o rodziców u c z e s tn ik ó w s t a r s z y c h .
K o rz y s tn " p • a s z c z y z n " i n t e g r a c j i mo•e by$ równie• d z i a • a l -no%$ imprezowa p la c ó w k i. D z i! k i t e j p • a s z c z y i n i e placówka ma mo•liwo%$ p e • n i $ w i! k s z o % $ f u n k c j i a n a l o g i c z n i e do przypadku z e -spo•ów wczasowych, z z a s a d n i c z " r ó • n i c " w mechanizmie powsta-wania w i ! z i mi!dzy u c z e s t n i k a m i , co wynika z r ó • n i c y w c h a ra k -t e r z e t y c h % ro d o w is k wychowawczych ( sy ste m ó w ), t z n , mi!dzy ma•" g ru p " (w z a s a d z i e od k i l k u do k i l k u n a s t u o s ó b ) , a l i c z n " pub-l i c z n o % c i " im p rezy. I s t o t n e r ó • n i c e i s t n i e j " rów nie• w d z i a -• a l n o % c i p r z e d m io to w e j, k t ó r a w z e s p o • a c h wczasowych j e s t b a r -d z i e j w s z e c h s t r o n n a . N a to m ia st z a l e t " ( a t u t e m ) t e j p "a s z c z y z n y J e s t mo•liwo%$ i n t e g r o w a n i a c a • e j m •odz ie • y w o s i e d l u , u c z ! -s z c z a j " c e j do ró•nych s z k ó • , zarówno podstawowych, J a k i ponad-podstawowych, a t a k • e n i e p o s i a d a j " c e j j e s z c z e s k r y s t a l i z o w a -nych z a in t e r e s o w a • i s z c z e g ó ln y c h u z d o l n i e • .
P laców ki wychowania p o z a sz k o ln eg o u z u p e • n i a j " o r a z i n t e n s y -f i k u j " o s ie d lo w y system wychowawczy metodami n ie d o s t! p n y m i d l a innych i n s t y t u c j i , a g •ó w n ie d l a s z k o • y , o b c i" • o n e j dydaktyzmem
20 i s t a n o w i " c e j d l a uczniów s w o i s t " b a r i e r ! p s y c h o lo g i c z n " , s z c z e -g ó l n i e w i c h c z a s i e wolnym. S p e c y fik a i n t e g r u j " c e j f u n k c j i p l a -cówek wychowania p o z a sz k o ln e g o w s to s u n k u do f u n k c j i p e • n i o -75 < .
.
C h m i e l o w s k i , op. c i t . . , s . 4A. 20 A. D z i e w u 1 a k , E. K o s o 1 , A. N o c u • , K. P r z e c • a w s k i , O s i e d le i wychowanie, Warszawa 1973, s» 4 8 - 4 0 .nych p r z e z i n n e I n s t y t u c j e wychowawcze w %ro d o w isk u p o l e g a wi!o p r z e d e w sz y stk im na a u to n o m ic z n ej m otyw acji u c z e s t n i c t w a m•o-d z i e • y w z a j ! c i a c h p o z a s z k o ln y c h , a t a k • e podejmowania p r z e z t ! m •odzie• ró •n y c h d z i a • a • przedm iotowych z g o d n ie ze swoimi z a i n -t e r e s o w a n i a m i , co s t w a r z a s z e r o k " p • a s z c z y z n ! rzeczow" do z a k t y -w izo-w ania u c z e s tn ik ó -w t y c h z a j ! ó , a w p o • " c z e n i u z wysokim po-ziomem p r a c y wychowawczej o r a z uzyskaniem z n a c z n e j t r w a • o % c i u c z e s t n i c t w a , mo•e u c z y n i$ t e z a j ! c i a wysoce e fe ktyw ne wychowaw-c z o , wyj"tkowo k o r z y s t n e d l a w s z e c h stro n n e g o rozwoju osobowo%ci u c z e s t n ik ó w . S p e c y f i k a I n t e g r u j " c e j f u n k c j i p lac ó w k i p o le g a rów nie• na a u to n o m ic z n e j m otyw acji podejmowania w sp ó •p ra c y p r z e z ro d z ic ó w , n a u c z y c i e l i , aktyw s p o •e c z n y o s i e d l a i t p . Tak w i ! c , cho$ placówka p o z a s z k o l n a s k u p ia sw" d z i a • a l n o % $ na in te g r o w a n iuA4 m •o d z ie • y ( p e • n i r o l ! g m p o tw ó r c z " ) - t o d z i a • a l n o % $ t a n i e p o le g a w y •" c z n ie na p rostym o d d z ia •y w a n iu wychowawczym na t ! m •o d z ie • , • Zm ierza n a t o m i a s t do w y k o r z y s ta n ia s z e r o k i c h mo•liwo-% c i stym ulow ania ro zw o ju , s z u k a j " c i c h we w s z y s tk i c h ele m en ta c h o sie d lo w e g o % ro d o w is k a wychowawczego ( g •ó w n ie w r o d z i n i e 1 w s z k o l e ) np. p o p rz e z s y s te m a ty c z n e p re z e n to w a n ie dorobku u c z e s t n i -ków w %ro d o w is k u (wobec qsób z n a cz " c y ch 1 g m p o d n i e s i e n i a - n a u c z y c i e l i , r o d zic ó w , k o le • a n e k i koleg ó w ), a tym samym zaspoko-j e n i e p r e s t i• o w y c h p o t r z e b s a t y s f a k c j i i u z n a n ia u c z e s tn ik ó w z a j ! $ ; p o p rze z p o z y s k iw a n ie n a u c z y c i e l i do s z e r o k i e g o p o p u la r y -zow ania z a j ! $ p o z a s z k o ln y c h w%ród uczniów i r o d z ic ó w , k o n k r e t -nego ukazyw ania k o r z y % c i p •y n " c y c h z aktywnego u c z e s t n i c t w a w t y c h z a j ! c i a c h , do p o d n o s z e n ia i c h r a n g i 1 z n a c z e n i a w % ro d o w is k u .
P y t a j " c zatem o efektyw no%$ d z i a • a • p laców ki wychowania poza-sz k o ln e g o w integrow aniju o s ie d lo w e g o % ro d o w is k a wychowawczego, n a le • y .p y ta$ p r z e d e w szystkim o efektyw no%$ fu n k cjo n o w a n ia z e s -po•ów wczasowych. Wysoka efektyw no%$ wychowawcza t y c h zespo•ów o z n a c z a bowiem, • e z o s t a • a z in te g ro w a n a m •odzie• s z k o ln a w o - s i e d l u - w g ru p y rozwojowo-wychowawcze, s ta n o w i" c e s z c z e g ó l n i e ko-r z y s t n e % ko-r o d o w is k o , s p r z y j a j " c e w y s o k ie j a k t y w i z a c j i 1 rozwojowi u c z e s tn ik ó w na g r u n c i e metody p r a c y grupowej i metody samorz"d-n o % c i . Oznacza to ró w n ie • , •e z o s t a • y z in te g ro w a n e in n e elem enty
o s ie d lo w e g o % ro d o w is k a wychowawczego, k t ó r e w pewnej m ie rz e t a k -• e w s p ó -•p rz y c z y n l-•y s i ! do o s i " g n i ! c i a o k r e % l o n y c h r e z u l t a t ó w wychowawczych w to k u z a j ! $ p o z a s z k o ln y c h .
W t a k s z e ro k im u j ! c i u p r o c e s u i n te g r o w a n ia % ro d o w is k a wy-chowawczego mo•e b u d z i$ pewne w " t p l i w o % c i f a k t , • e z a m ia s t o g r a n i c z a $ ro z u m ie n ie t e g o p r o c e s u do s k u p ia n ia s i • sp o •e c z n y c h tk w i" c y c h w p odm iotach d z i a • a • wychowawczych (o so b a c h d o r o s • y c h , %wiadomych r e a liz o w a n y c h p r z e z 3 l e b i e celów wychowawczych) ro zsz e rz a m y go rów nie• na i n t e g r o w a n i e sam ej m •o d z ie • y , b!d"-c e j w i s t o b!d"-c i e przedm iotem o d d z ia •y w a • wychowawczych. J e d n a k • e , o p i e r a j " c s i ! na s o c j o t e c h n i c e w p row adzeniu g ru p rozwojowo-wy- chowawczych, przyjm ujem y, • e w z e s p o l e wczasowym, zintegrowanym na b a z i e w spólnych z a in t e r e s o w a • tk w i s w o i s t a s i • a s p o •e c z n a dyna m iz uj" c a % ro d o w isk o wychowawcze. Z inte grow a na g ru p a m •odzie-• y , u m i e j ! t n i e i n s p i r o w a n a , s t a j e s i ! z p rze d m io tu - podmiotem d z i a • a n i a wychowawczego, p a rtn e re m i n s t i u k t o r a w o s i " g a n i u am-b i t n y c h celów wychowawczych, c z y l i J a k s t w i e r d z a I . L ep alczyk J e s t t o * ...w y c h o w a n ie zespo•ow e w g r u p i e i p r z e z g r u p ! , t a k zaktywizowan" wychowawczo, •e na s t r a • y norm moralno-wychowaw-czych s t o i n i e t y l k o wychowawca, l e c z równie• o p i n i a z e s p o •u
22 wyra•ona p r z e z z id e n ty fik o w a n y c h z Jego c e la m i cz•onków* .
Podsumowuj"c p r z e d s ta w io n y p u n k t w id z e n ia mo•na s t w i e r d z i $ , • e p laców ki wychowania p o z a sz k o ln eg o p e • n i " sw" i n t e g r u j " c " r o l ! w %ro d o w isk u wychowawczym o s i e d l e g •ó w n ie p o p rzez funkc^r<- tiowanie zespo•ów wczasowych. Zespo•om tym n a le • y p o %w i! c i$ z e -tem w i ! c e j uwagi p rz y form u•ow aniu p r o b le m a ty k i badawczej do-t y c z " c e j te g o z•o • o n e g o p r o c e s u i J e g o 'e f e k t y w n o % c i .
3. Z a g a d n ie n ie e fe k ty w n o % c i wychowawczej zespo•ów wczasowych
• •
Bada• naukowych d o ty c z " c y c h zespo•ów wczasowych J e s t bardzo n i e w i e l e , Do r a j b a n i z i e j w nikliw ych n a l e • " p r o c e H. G"siora<-^ i
I . L e p a l c z y k , D z i a • a l n o % $ wychowawcza w o s i e d l u mieszkaniowym, * B i u le t y n Towarzystwa Wolnej Wszechnicy P o l s k i e j *
1976. n r 5 ( 6 5 ) ]VI, s . 10. < G " s 1 o r , op. c i t .
24
†. Chm ielowskiego . A u to rzy c i b a d a j" c s z e ro k o rozum ian" e f e k -tywno%$ wychowawcz" z e s p o • u wczasowego ( G " s i o r ) i Je g o r o l ! w wy-chowaniu do wczasów (Chm ielow ski) n i e u j a w n i l i J e d n a k w sposób kompleksowy w s z y s t k i c h czynników w arunkuj"cych t ! e fe k ty w n o % $ , b"dQ n i e p r ó b o w a li u s t a l i $ wzajemnych r e l a c j i i pozornych s p r z e c z n o % c i mi!dzy tym i c z y n n ik a m i. H. G " s i o r n i e w i e l e zajmowa• s i ! a n a l i z " i s t o t n e g o c z y n n ik a a t r a k c y j n o % c i z e s p o • u , ja k im j e s t z a s a d a d o b ro w o ln o %c i p r z e ja w ia j" c a s i ! m. i n . w swobodnej m o b il n o % c i ( r u c h l i w o % c i ) u c z e s tn ik ó w na t e r e n i e p lac ó w k i i Jego wp•ywem na e fektyw no%$ wychowawcz", a s k u p i • s i ! J e d n o s t r o n - ' , n i e nad badaniem e fe k ty w n o % c i z e s p o • u w a s p e k c i e p o z o s t a • y c h czynników j e g o a t r a k c y j n o % c i (bogactw a form , t r e % c i i metod za-j ! $ ) . B. Chmielowski n a to m ia s t mocno wyeksponowa• z ja w is k o mo-b i l n o % c i u c z e s t n ik ó w . J a k o * s t r u k t u r a l n " z a s a d ! * i * p ra w id •o - wo%$* , w znacznym s t o p n i u d e c y d u j" c " o prawid•owym s p e • n i a -n i u s w e j T ó l i p r z e z z e s p ó • wczasowy `a wi!c i o j e g o efektyw -n o % c i - p r z y p . a u t . x . To s • u s z n e s t w i e r d z e n i e d o s k o n a le o k r e % l a s p e c y f i c z n " r o l ! z e s p o • u wczasowego w i n te g r o w a n iu % ro d o w is k a , w sk a z u j" c na Jego s p e c y f i c z n e m o•liw o%ci w z a s p o k a j a n i u indy-w id u a ln y c h , ró•norodnych, i zmiennych p o t r z e b m •o d z ie • y . A u to r t e n , cho$ d o s t r z e g a • i b a d a • w s z y s t k i e c z y n n ik i w arunkuj"ce e fe k ty w n o % $ , t z n . obok * s t r u k t u r a l n e j z a sa d y * d o b ro w o ln o %c i ze-s p o •u Jako grupy o t w a r t e j , równie• t r w a • o % $ u c z e s t n i c t w a , k tó -r e j o s i " g n i ! c i e u p a tr y w a • w i n t e n s y f i k a c j i p ro c e s u wychowawcze-g o ^ - n i e o k r e % l i • J e d n ak do koóca wzajemnych r e l a c j i mi!dzy tymi dwoma s p rz e c z n y m i, a l e zarazem k o rzy stn y m i cz y n n ik a m i. D o s trz e g a -j " c s p r z e c z n o % $ czynników d e c y d u j" c y c h o e fe k ty w n o % c i z e sp o •u wczasowego, a u t o r n i e . u s i • u j e J e j r o z w i" z a $ , p r z y t a c z a n a to -m i a s t p o gl"dy J . P. S a r t r e ' a i L. R e s s n e r a , w % w i e t l e ‘k t ó r y c h s p r z e c z n o % $ t a u r a s t a do p aradoksu w y ra • aj" ce g o s i ! tym, i • *za-sad p e d a g o g ik i grupowej n i e da s i ! p o g o d z i$ z i d e " zespo•ów
27 j a k o grup o t w a r t y c h * .
C hm ielow ski, op. c i t . , 25
C h m i e l o w s k i , op. c i t . , s . 53 26 Ib idem , s . 109.
P o z o s t a j e zatem do w y j a % n i e n i a kluczowy problem w b a d a n ia c h nad e f e k ty w n o % c i" zespo•ów wczasowych: j a k p o g o d z i$ w s z y s tk i e s p r z e c z n e , s u b ie k ty w n e c z y n n ik i t e j e f e k t y w n o % c i, aby u z yska$ optym alny r e z u l t a t . S" t o i s t o t n i e dwie p rz e c iw s ta w n e gru p y czynników, c h o c ia • obydwie s ta n o w i" a u te n t y c z n e Q r ó d • a a t r a k -c y j n o % -c i z e s p o • u .
Do p i e r w s z e j grupy czynników n a l e • " Q ró d •o a t r a k c y j n o % c i Z esp o•u w y n ik a j" c e z w"sko rozum ianej z a sa d y d o b ro w o ln o %c i (m o•liw o%$ wyboru, lu b zmiany z e s p o • u z g o d n ie z indyw idualnym i, ró•norodnymi i zmiennymi z a in t e r e s o w a n ia m i i p o trz e b a m i u c z e s t n i -ków), b " d Q z s z e r o k i e g o r o z u m ie n ia t e j z a sa d y (m o • liw o %$ z a sp o -k o j e n i a in d y w id u aln y c h p o t r z e b na p "a s z c z y # n ie o so b o w e j, p rzed
-m iotow ej i p r e s t i • o w e j , mo•liwo%$ z n a l e z i e n i a w wybranym z e s
-p o l e *czego% d l a s i e b i e * ) . W s zy stk ie t e c z y n n i k i wp•ywaj" nn maksymalne zmiany w z e s p o l e , t j . na wysoki s t o p i e • m o b iln o % c i u c z e s tn ik ó w i dynamik! wewn!trzn" z e s p o • u , w y n ik a j" c " z t e n d e n c j i do z a s p o k o j e n i a ró•nych in d y w id u aln y c h p o t r z e b . Czynniki, t e s ta n o w i" atu to w e Q r ó d • a a t r a k c y j n o % c i z e s p o • u wczasowego - wy-r a • a j " a k c e p t a c j ! z m ie n n o %ci z a i n t e r e s o w a • i p o t r z e b m •o d z ie • y . N ie u w z g l! d n ia n ie i c h w p r o c e s i e wychowawczym o z n a c z a •o b y spadek e fe k ty w n o % c i wychowawczej p op rzez z a s t ó j , s k o s t n i e n i e , c z y l i
s t a g n a c j $ , n a to m ia s t n ie o g r a n ic z o n e a k cep to w a n ie u n ie m o ! liw i"o b y
sform owanie i fu n k cjo n o w a n ie p r z e z d "u ! e z y o k r e s Ja k ie g o k o lw ie k
z e s p o " u , z e w zgl$du na z b y t du!% r o z b i e • n o % $ in d yw id u aln ych celów .
Drug" g ru p ! su b iektyw nych czynników e f e k ty w n o % c i z e s p o •u wczasowego s ta n o w i" w s z y s t k i e t e Q r ó d • a j e g o a t r a k c y j n o % c i na p • a s z c z y Q n i e o so b o w ej, przedm iotow ej i p r e s t i • o w e j , k t ó r e wp•ywa-j " na maksymaln" t r w a • o % $ u c z e s t n i c t w a , t z n . na i n t e g r a c j ! z e s p o • u , Jego z w a r to % $ i s t a b i l n o % $ ( j a k o w s k a Q n ik i i n t e g r a c j i ) . C zynniki t e s • u • " wi!c harmonizowaniu z ró • n ico w a n y ch - (a c z ! s t o s p rz e c z n y c h ze so b " ) in dyw idualnych celów u c z e s tn ik ó w t a k , aby z e s p ó • sp ra w n ie f u n k cjo n o w a • i o s i " g a • z a m ierz o n e c e l e .
Efektywno%$ wychowawcza z e s p o • u wczasowego z a l e • y wi!c zarów-no od s t o pr. i a z in t e g r o w a n i a ( s t a b i l n o % c i ) g r u p y , J a k i od s to p -n i a z a s p o k o j e -n i a i-n dyw idual-nych p o t r z e b u c z e s t-n ik ó w . Zatem n a s z e g•ówne p y t a n i e , wa•ne zarówno z t e o r e t y c z n e g o j a k i p r a k ty c z n e g o punktu w i d z e n i a , mo•na by sformu•owa$ n a s t! p u j " c o ? J a k p o godzi$ id!-,- grupy o t w a r t e j , p r z e j a w i a j " c " s i ! w akceptow aniu z a sa d y
d o b ro w o ln o %c i w z e s p o l e wczasowym z s o c j o t e c h n l k " w prowadzeniu g ru p rozwojowo-wychowawczych, z m i e r z a j " c " do z i d e n t y f i k o w a n i a s i ! w s z y s t k i c h cz•onków g rup y z c e la m i t e j grupy j a k o c a • o % c i , aby z e s p ó • s i ! n i e r o z p a d • . Wydaje s i ! , • e d a l s z e a n a li z o w a n ie t e g o problemu J e s t mo•liwe w y • " c z n i e na g r u n c i e t e o r i i i n t e g -r a c j i system u s p o •e c z n e g o . J a k wynika z z a ry so w a n ej Ju• w s t ! p n ie p r o b l e m a t y k i , a u t o r n i n i e j s z e g o op racow ania p r a g n " • b y p r z e d s t a w i $ n a j p e • n i e j t e p o g l" d y w t e o r i i s o c j o l o g i c z n e j , k t ó r e p r e f e r u j " równowag!, s t a b i l n o % $ , umow! s p o •e c z n " ( i n a c z e j c o n s e n s u s ) , w przeciwie•‡„ s t w i e do ujmowania t e o r i i i n t e g r a c j i z p r e f e r e n c j " k o n f li k tó w s p o •e c z n y c h Jako J e j z a s a d n i c z y c h czynników. Wed•ug g•ównego p r z e d s t a w i c i e l a z a sa d y c o n s e n s u s - T. P a r s o n s a - d z i a • a l n o % $ p o sz c z e g ó ln y c h elementów systemu mo•e by$ owocna t y l k o wówczas, gdy b!d" one r e a l iz o w a $ t y l k o t e same ( u z g o d n io n e ) c e l e i o p i e -r a $ s i ! n a -u z g o d n io n y ch z a s a d a c h , uznanych p r z e z w s z y s tk i c h za p o • " d an e . *P ro c e sy i n t e g r a c y j n e maj" z a z a d a n i e u k a z a $ , a lb o u w y ra Q n i$ w spólne podstawowe i n t e r e s y i w a r t o % c i J e d n o s t e k w ramach p o s z c z e g ó ln y c h s t r u k t u r sk•adowych o r a z i c h wspóln"
od-2ˆ
r!b n o %$ w s to s u n k u do Innych systemów* . T. P a r s o n s uwa•a, •e owocna d z i a • a l n o % $ , b!d"ca wynikiem u z g o d n i e n i a , mo•e by$ za-k •ó co n a j e d y n i e zja w is k a m i o c h a r a k t e r z e dewiacyjnym, a l e sys-tem n a ty c h m ia s t p r z e c i w d z i a • a mechanizmem k o n t r o l i s p o • e c z n e j , c z y l i mechanizmem s a m o r e g u l a c j i . N a to m ia s t k o n c e p c je u jm u j"c e t e o r i ! i n t e g r a c j i z p r e f e r e n c j " k o n f l i k t u z a k • a d a j " w p r o s t p r z e -c i w n i e , •e czynników z w a r t o % c i systemu n i e mo•na upatryw a$ w s .i•a c h pochodz"cych z wewn!trznego zharm onizow ania Jego e l e -mentów, t j . z u z g o d n ie n i a i p e • n e j i n t e r n a l i z a c j i c e ló w , p o n ie -wa• tkw i" one w s i • a c h n a c is k u d z i a • a j " c y c h z z e w n " tr z , np.
29 •
z e s t r o n y i n s t y t u c j i n a d rz ! d n y c h , d y sp o n u j" c y c h s a n k c ja m i .
Przyjm uj"c sta n o w is k o T. P e r s o n s a i wychodz"c od p o j ! c i a w i ! z i s p o •e c z n y c h , n a le • y z a z n a c z y $ , •e podstaw " t w o r z e n ia s i ! t y c h w i ! z i s " p o j a w i a j " c e s i ! s t o s u n k i s p o •e c z n e w wyniku i n t e -r a k c j i i wzajemnych oddzia•yw a• na s i e b i e cz•onków g r u p y , k t ó r e c z ! s t o p rz e c h o d z " w t r w a • o z a l e • n o % c i mi!dzy c z • o n k a m i ^ .
Wspó•-OO
‘ ' J a c h e r f op. cit..f s. 93« Ibidem, s. 73.
c z e á n i b a d a c z e z g o d n ie s t w i e r d z a j " , • e z a s a d n i c z " spraw" d l a w•a%ciw ego ro z u m ie n ia p r o b le m a t y k i i n t e g r a c j i (a t a k • e i w i ! z i ) J e s t d o k o n a n ie k l a s y f i k a c j i zarówno czynników i n t e g r a c j i , j a k i k o n k r e tn y c h j e j przejawów (typ ów ). C z y n n ik i i n t e g r a c j i mo•na n a j o g ó l n i e j p o d z i e l i $ na w ew n!trzne 1 z e w n ! tr z n e . C z y n n ik i zew-n ! t r z zew-n e , J a k t w i e r d z i W. J a c h e r , w y s t ! p u j" g •ó w n ie w g ru p a c h ty p u i n s t y t u c j o n a l n e g o (powo•anych w okre%lonym c e l u ) i zawie-r a j " s i ! w zawie-ró •nych fozawie-rm ach n a c i s k u z z e w n " t zawie-r z , od r e p r e s j i praw nych, a• do wp•ywu o p i n i i p u b l i c z n e j ^ 1 . S z c z e g ó l n i e wa•n" r o l ! w p r o c e s a c h i n t e g r a c y j n y c h systemów wychowawczych s p e • n i a -j " J e d n ak w ew n!trzne c z y n n i k i i n t e g r a c -j i , k t ó r e mo•na zgrupowa$ na dwóch p • a s z c z y z n a c h : a k s jo a f e k t y w n e j 1 s o c j o o p e r a c y j n e j . C z y n n ik i t e odnosz" s i ! do w s p ó • • y c i a j e d n o s t e k w g r u p i e i do te g o w s z y s tk i e g o , co sta n o w i z r ó • n ic o w a n ie wewn"trz g ru p y . Na p • a s z c z y Q n i e a k s jo a f e k t y w n e j z n a j d u j " s i ! w s z y s t k i e t e c z y n n i k i i n t e g r a c j i , k t ó r e c z y n i" g r u p ! a t r a k c y j n " , a w i!c z d o ln " do p r z y c i " g n i ! c i a , c z y l i z i n t e g r o w a n i a z n i " j e d n o s t k i . Doskonale o d d a je i s t o t ! t y c h czynników d e f i n i c j a i n t e g r a c j i s p o • e c z n e j a u to r s tw a J . T h l b a u t i H. K e l l e y a , wyra•ona Jako * s i • a wypadkowa d z i a • a j " c a na cz•onków by p o z o s t a l i w g r u p i e * . Xorm u•uj"c t o i n a c z e j , i n t e g r a c j a J e s t w z r a s t a j " c " f u n k c j " a t r a k c y j n o % c i grupy d l a j e j cz•onków. Równolegle J e d n ak do a t r a k c y j n o % c i g r u - ‰Š» Jako s i • y i n t e g r u j " c e j mog" w y s t " p i$ 3 i • y d e z i n t e g r u j " c e , k t ó r e w y n ik a j" z e z m n i e j s z a j " c e j s i ! m o•liw o%ci grupy o d n o % n ie do z a s p o k o j e n i a p o t r z e b j e j cz•onków. U j e d n o l i c a n i e in d y w id u al-nych celów p o s z c z e g ó ln y c h cz•onków g rup y bywa nazywane p r e 3 j " g r u p y . Aby s i • a p r z y c i " g a n i a grupy b y • a d o s t a t e c z n a by z a t r z y -ma$ c z • o n k a , n a t ! • e n i e t e j p r e s j i n i e mo•e p rzew y•sza$ a t r a k -c y j n o % -c i grupy d l a -cz•onka'<*<.
‹ród•am i a t r a k c y j n o % c i grupy tnog" by$ ró • n e a s p e k t y motywa-c y j n e , k t ó r e p r z y t o motywa-c z ! t u za W. J a motywa-c h e r e m ^ 4: 1) a t r a k c y j n o % $ wspólnego c e l u (w o d n i e s i e n i u do a s p i r a c j i cz•onków g r u p y ) , Ibidem , a . 16. Ibldera, s . 16. ^!> Ibidem , s . 19. Ib idem , s . 17.
2) a t r a k c y j n o % $ zbiorow ego d z i a • a n i a ( a k t y v n o % $ zb io ro w " bjgdŒ- c a Qród•em z a d o w o le n ia sama w s o b i e ) ,
5) a t r a k c y j n o % $ w y n ik a j" c a z p r z y n a l e • n o % o l do grupy d a j " c e j p o c z u c i e dumy (w przyp adku grup p r e s t i • o w y c h ) , l u b z a p e w n ia j " c e j p o c z u c i e b e z p ie c z e • s tw a Cw p rz y p a d k u g ru p u s t a b i l i z o w a n y c h ) ,
4) a t r a k c y j n o % $ w y n ik a j" c a z powi"za• i n t e r p e r s o n a l n y c h s y m p a t i e , p r z y j a Q n i e wobec o k r e % l o n y c h cz•onków gnapy.
A u to rz y u jm u j" c y i n t e g r a c j ! na p • a s z c z y Q n i e a k s jo a f e k t y w n e j p o d k r e % l a j " , • e a t r a k c y j n o % $ gru p y j a k o s i • a i n t e g r u j " c a w y s t! -p u j e g •ó w n ie wówczas, gdy w • " c z e n i e s i ! J e d n o s t k i do g r u p / J e s t wolne od c e c h k o n i e c z n o % c i , co J e s t typowe d l a d z i a • a • - n o % o l p o z a s z k o l n e j . ' •
Drugim asp ektem i n t e g r a c j i J e s t p • a s z c z y z n a s o c j o o p e r a c y j - n a . T u t a j g•ówn" r o l ! w z a p ew n ie n iu g r u p i e warunków do zaspoko-j e n i a p o t r z e b J e j cz•onków p r z y p i s u j e s i ! czynnikom ty p u o p e ra -c y j n o - f u n k -c j o n a l n e g o , c z y l i k o o r d y n a c j i i k o o p e r a c j i (harm oni-zowaniu i u z g a d n ia n iu w s p ó • p r a c y ) . W. J a c h e r p o d k r e % l a , •e i s t n i e j e w i e l e g ru p s p o •e c z n y c h , g d z i e p r z y n a l e • n o % $ n i e o p i e r a s i ! na swobodnym wyborze ( n p . o s i e d l e m ieszkaniow e) i tam n i e t y l e a t r a k c y j n o % $ b ! d z ie s i • " s p ó j n o % c i , i l e e le m en ty planow ej k o o rd y n a c ji^ 5 J .
Z z e s t a w i e n i a t y c h dwóch odmiennych g ru p czynników i n t e g r a -c j i wynika pewno, i s t o t n a z e wzgl!dów m e to d o lo g ic z n y c h , praw id-•ow o%$, •e im b a r d z i e j oddalamy s i ! od n a j n i • s z e g o , i n t e r e s u -j " c e g o nas poziomu i n t e g r a c j i - z e s p o • u wczasowego, do wi!k-s z y c h z b io r o w o % c i (wi!k-sy wi!k-ste m ó w ), a• po o s ie d lo w e %rodow isko wycho-wawcze - z m n i e js z a s i ! i l o % $ czynników i n t e g r a c j i na p • a -s z c z y Q n i e a k s jo a í 'e k t y y m e j , a z w i! k sz a s i ! l i c z b a t y c h c z y n n i-ków n a p • a s z c z y Q n i e s ó c j o o p e r a c y j n e j .
Niezwykle i n t e r e s u j " c a 1 p r z y d a t n a do bada• nad efe k ty w n o %-<57
c i " zesp o•ów wczasowych J e s t k o n c e p cja G. C, Homonsa . O p ie ra on z ja w is k o i n t e g r a c j i na t r z e c h g•ównych p r o c e s a c h : i n t e r a k c j a mi!dzy cz•onkam i g r u p y , i c h postaw a em ocjonalna z a w a rta w t y c h k o n t a k t a c h o r a z d z i a • a l n o % $ cz•onków, w y z n a c z aj" ca tym kontaktom
Ibidem , s . 20. 36 Ib idem , s . 20. 37 Ib idem , s . 21.
o k r e % l o n e z n a c z e n i e . P r o c e s y t e p r z e b i e g a j " zarówno w s y s te m ie zewn!trznym, zwi"zanym z i s t n i e n i e m grupy-w % ro d o w is k u , j a k i w s y s t e m i e wewn!trznym, odnosz"cym s i ! do w s p ó • • y c i a cz•onków wew-n " t r z g ru p y . WskaQnikiem i n t e g r a c j i b ! d z i e w i!c t u pewna forma dynam icznej równowagi s p o • e c z n e j <• s to s u n k u do o t o c z e n i a Žw s y s t e m i e zewn!trznym) o r a z s t a n równowagi dynam icznej wewn"trz g ru p y (w s y s te m ie wewn!trznym). W s y s t e m i e zewn!trznym równo-waga t a b ! d z i e s i ! p r z e j a w i a $ w konform izm ie cz•onków gru p y p o leg aj"c y m na akceptow aniu p r z e z g r u p ! j a k o c a • o % $ i p r z e z po-s z c z e g ó ln y c h J e j cz•onków ró •nych form s p o • e c z n e j a k ty w n o %ci s z e r s z e g o o t o c z e n i a ( n p . i n s t y t u c j i wychowawczej, czy % ro d o w is -ka l o k a l n e g o ) , W s y s t e m i e wewn!trznym ( g r u p i e ) przejawem t e j równowagi b ! d z i e wzajemne p r z y w i" z a n ie cz•onków gru p y na s k u te k k o n tak tó w , postaw em ocjonalnych i w sp ó ln e j d z l a • a l n o % o i 3®.
Wed•ug H. B la •y s z e w s k ie g o d l a f u n k o j o n a l l s t ó w p o j ! c i e rów-nowagi o z n a c z a , •e * . . . k a • d y s t r u k t u r a l n y e le m e n t systemu J e s t f u n k c j o n a l n i e zrównowa•ony ze w s z y s tk im i p o z o s ta • y m i e le m e n ta -m i, •e systom z a w i e r a s p e c j a l n e meohanizmy, u t r z y m u j " c e , r o -d z " c e s i ! w nim, n a p i ! c i a i s p r z e c z n o % c i w o k r e % l o n y c h g r a n i -c a -c h . Na i c h z a s a d z i e z ja w le k a d e z i n t e g r a c j i s " p rz e z w y c i! • a n e p r z e z p r z y w r a c a n ie p o p rz e d n ie g o s ta n u b " d Q o s i " g a n i e i n t e g r a c j i na nowych warunkach. Gdy syste m s p o •e c z n y J e s t in teg ro w an y w ci"• r„a nowych warunkach mamy do c z y n i e n i a z równowag" dyna-» m iczn"* . J e s t t o w i!c s ta n o w is k o b a rd z o p r z y d a t n e w p o s z u k i-waniu m o•liw o%ci o p ty m a liz o w a n ia procesów i n t e g r a c y j n y c h w ma-• y c h g ru p a c h ty p u z e s p ó ma-• wczasowy, e k s p o n u je bowiem c z y n n i k i na p • a s z c z y Q n i e a k s jo a f e k t y w n e j o r a z u w z g l! d n ia c a • " dynamik! t a -k i c h g r u p , w y n ik a j" c " z e z m ie n n o % c i i r ó • n o r o d n o % c i p o t r z e b cz•onków. Z d r u g i e j s t r o n y J e d n a k , nawet w t a k i c h s p e c y f i c z -nych g ru p a c h J a k z e s p o • y wczasowe i s t n i e j e o k r e % l o n y p o rz" d e k ty p u o p e r a c y jn o - f u n k c jo n a ln e g o , wspomagaj"cy i n t e g r o w a n i e g rup y na p • a s z c z y Q n i e s o c j o o p e r a c y j n e j (harm onizow anie i n te r e s ó w j e d -n o s te k z I n t e r e s a m i g r u p y ) . I cho$ d z i a • a n i a t e I n s t r u k t o r podejm uje o p e r u j " c równie• czynnikam i a t r a k c y j n o % c i z e s p o • u , s " one g•ównym Qród•em s i • d e z i n t e g r a c j i .
30 Ib idem , s . 21. TO
H. B i a • y s z e w s k i , Koncepcja system u a p o •e c z re g o w s o c j o l o g i i , * S tu d i a s o c j o l o g i c z n e * 1968, n r 3 - 4 , s . 185.
V« J a c h e r p r e z e n t u j " c dwa s k r a j n i e sp o la ry z o w a n e (omówione J u • p o p r z e d n io ) n u r t y w ujmowaniu z a g a d n i e n i a i n t e g r a c j i , t j . z p r e f e r e n c j " równowagi, umowy s p o • e c z n e j o r a z z p r e f e r e n c j " k o n f l i k t ó w s p o •e c z n y c h , j a k o J e j g•ównych czynników , s k • a n i a s i ! r a c z e j ku rozw i"zaniom kompromisowym, u n i k a j " c zarówno s k r a j n e g o f u n k c j o n a li z r a u . J a k i z b y tn i e g o przymusu Jako g•ównego c z y n n ik a I n t e g r a c j i . S t w ie rd z a o n , • e * . . . k a • d y system b r o n i swej i n t e g r a c j i i o k r e % l o n y s t o p i e • i n t e g r a c j i J e s t kon iec z n y d l a j e g o i s t n i e n i a i d z i a • a n i a . J e d n a k • e i n t e g r a c j i rozumia-n e j s t a t y c z n i e t r z e b a p r z e c iw s ta w ia $ i n t e g r a c j ! rozum ian" dy-n a m i c z dy-n i e , Jako panowanie nad w i e l k o % c i " czynników z n a j d u j " -cych s i ! w ruchu 1 rozwoju*<<0 . B io r " c od f U n k c J o n a lis tó w mo•-l iw o % $ d z i a • a n i a u z g o d n io n e g o , n i e wyklucza J e dnak i s t n i e n i a z j a w i s k a d e z i n t e g r a c j i *w ynikaj"cego g •ó w n ie z f a k t u I s t n i e n i a zmiany J a k o s t a n u typowego*^1 . A u to r p o d k r e % l a , •e t a k ujmowa-na p r o b le m a ty k a I n t e g r a c j i , w sposób w ykazuj"cy r o zu m ien ie dynam iki s t r u k t u r s p o •e c z n y c h ( n ie u n i k n i o n y c h zmian w s y s te m ie ) r o d z " c y c h s i • y d e z i n t e g r a c j i - z b l i • a nas do m a r k s is to w s k ie g o
4?
r o z u m ie n ia I n t e g r a c j i system u sp o •e c z n e g o . A u to r s t w i e r d z a r ó w n ie • , • e id e a •e m b y•oby o s i " g n i ! c i e n ajw i! k s z e g o s t o p n i a i n -t e g r a c j i p r z y minimum s t a g n a c j i . P r z e z w y c i! • a n ie s t a g n a c j i J a -wi nam s i ! w i ! c , Jako g•ówna t r u d n o % $ w p r o c e s i e i n t e g r a c j i ka•dego system u s p o •e c z n e g o .
Z p u n k tu w id z e n ia równowagi dynam icznej r o z p a t r u j e p ro c e s y i n t e g r a c y j n e .ró w n ie• K. D o k tó r , M. t l i r s z o w l c z , A. M atejko i J . K u lp i• e k a . S t w i e r d z a j " o n i , •e równowag! t ! mo•na o s i" g n " $ za pomoc" * t a k i c h mechanizmów, k t ó r e z a p e w n ia j" c maksimum s p o i s t o -% c i p r z y minimum z a s t o j u , u m o • liw ia j" podejmowanie nowych ro z -w i" z a • , r o z w i j a j " c i n i c j a t y w y , s p r z y j a j " a k c e p t a c j i • zmian, u • a t w i a j " p rzystosow anie*<<3. Stanow isko t o p r e c y z u j e nam wr!cz m o•liwo%$ z a s t o s o w a n i a rozw i"za• m e to d o lo g ic z n y ch w b a d a n ia c h nad o p ty m a ln " I n t e g r a c j " z e s p o • u wczasowego, w a ru n k u j" c " je g o 40 J a c h e r , op. c i t . , s . 9 5 . <<1 Ib id e m , s . 9 5 . 42 Ib id em , s . 9 5 . K. D o k t ó r , M. H i r s z o w l c z , A. M a t e j k o , J . K u l p i • e k a , K s z ta •to w a n ie a i ! s o c ja l is ty c z n e g o modelu •tosunków przem ys•ow ych, * S tu d ia S o c jo lo g ic z n e * 1965, n r 3 ( 1 8 ) , a . 156.
optym aln" efektyw no%$ wychowawcz". Wydaje s i ! w i ! c , •e z a s a d a równowagi dynam icznej system u s ta n o w i j e d y n " a l t e r n a t y w ! do r o z w i " z a n i a omawianego p a ra d o k s u p rze c iw s ta w n y c h czynników e f e k -ty w n o % c i z e s p p • u wczasowego, formu•owanego w p o s t a c i t a k i c h s k r a j n i e p e s y m is ty c z n y c h h i p o t e z , j a k cytowane j u • s t w i e r d z e -n i e L. R e s s -n e r a , • e * za sa d p e d a g o g ik i grupowej n i e da s i ! po-g o d z i$ z i d e " zespo•ów Jako g ru p o t w a r t y c h * . W p r a k t y c e na-l e • y d"•y$ zatem do o s i " g a n i e maksymalnej i n t e g r a c j i z e s p o •u ( z w a r t o % c i , s t a b i l n o % c i ) - p o p rz e z c z y n i e n i e go a tra k cy jn y m d l a w s z y s t k i c h u c z e s t n ik ó w , podatnym na harm onizow anie ró•nych indy-w id u a ln y c h c e ló indy-w , d"•y$ do o s i " g n i ! c i a p e • n e j i d e n t y f i k a c j i w s z y s t k i c h Jego u c z e s tn ik ó w z c e la m i z e s p o • u Jako c a • o % c i - p r z y równoczesnym z a p ew n ie n iu minimum s t a g n a c j i w z e s p o l e , c z y l i p e • n e j o t w a r t o % c i na p r z y j ! c i e nowych cz•onków o ra z two-r z e n i u m o•liw o%ci J a k n a j p e • n i e j s z e g o z a s p o k o j e n i a in d y w id u al-nych p o t r z e b w s z y s t k i c h u c z e s tn ik ó w . Zasado równowagi dynami-c z n e j systemu wydaje s i ! wi!c z a s a d " u n i w e r s a l n " , k t ó r " mo•na i n a le • y z po•ytkiem stosow a$ na w s z y s tk i c h poziomach f u n -kcjonow ania systemów wychowawczych, a s z c z e g ó l n i e w o d n i e s i e n i u do t a k s p e c y f i c z n e g o sy ste m u , ja k im J e 3 t z e s p ó • wczasowy, k t ó r e -go efektyw no%$ J e s t uwarunkowana zarazem wysok" dynamik" wew-n ! t r z wew-n " i s i l n " z w a r t o % c i " wew n!trzn".
J a k • e ró •n o ro d n e f u n k c jo w y n ik a j" z t e g o d l a i n s t r u k t o r a prowadz"c« ;s ; i • , k t ó r y pow inien by$ doskona•ym fachowcem i utalentow anym wychowawc", wra•liwym obserw atorem d z i e c i z n a j "
-cym r z e c z y w i s t e i c h z a i n t e r e s o w a n i a i p o t r z e b y (na co c z ! s t o n i e maj" c z aau n a u c z y c i e l e , a t a k • e r o d z i c e ) , pow inien dys-k r e t n i e dys-k ierow a$ zesp o•em 1 t a k go I n s p i r o w a $ , oby od samych u c z e s tn ik ó w wyp•ywa•a i n i c j a t y w a wspólnego podejmowania o k r e %
-lo n y ch d z i a • a • przedm iotowych. I n s t r u k t o r p ow in ien wi!c by$ p a rtn e re m w wychowaniu, i n s p i r a t o r e m w ie lu o r y g i n a l n y c h ••“~{- •ów, a nade w sz y stk o niezawodnym opiekunem 1 d o r a d c " , c i e s z " -cym s i ! a u t o r y t e t e m w z e s p o l e , a n i e t y l k o Jego form alny« k i e -rownikiem. Id e a p a r t n e r s t w a wychowawczego mog•aby t u z n a l e Q $ swe n a j p e • n i e j s z e z a s t o s o w a n i e w p r a k t y c e .
P o sz u k u j" c czynników e fe k ty w n o % c i z e s p o • u wczauowego rozp a -trzm y wi!c p r z e d e wszystkim l i c z n e : 'r ó d • a Jego a t r a k c y j n o % c i , p o z w a la j" c e zarówno na z i n t e g r o w a n i e g r u p y , Ja k równie• na z a
-a p o k o je n i e Indyw idualnych p o t r z e b u c z e s tn ik ó w (umownie nazwane subiektywnym i czynnikam i e fe k ty w n o % c i z e s p o •u w czasow ego). Wed•ug B. Chmielowskiego z e s p ó • wczasowy mo•e by$ a t r a k c y j n y d l a u - c z e s tn ik ó w z uwagi na *wzajemne z a i n t e r e s o w a n i e s i ! sob" c z • o n -ków z e s p o • u ” , c z y l i a t r a k c y j n o % $ w y n ik a j" c " z powi"za• i n t e r n p e r s o n a l n y c h (osobowe Q r ó d • a a t r a k c y j n o % c i ) o r a z z uwagi na *ro-d z a j wykonywanych c z y n n o % c i i i c h e f e k t y * ^ < (przedm iotow e Q r ó d • a a t r a k c y j n o % c i ) . Z e sp ó • mo•e by$ a t r a k c y j n y d l a u c z e s tn ik ó w t a k • e z uwagi na Jego wysoki p r e e t i i w % ro d o w isk u (pow szechne u z n a n i e ) o r a z z uwagi na mo•liwo%$ z a s p o k o j e n i a w nim indywi-d u a ln y c h p o t r z e b s a t y s f a k c j i i u z n a n ia u c z e s tn ik ó w ( p r e s t i • o -we Q r ó d • a a t r a k c y j n o % c i ) . –—‚| k l a s y f i k a c j a z a w i e r a w s z y s t k i e a s p e k t y m otyw acyjne, J a k i e w y r ó • n i• na p • a s z c z y Q n i e a k c j o a f e k - tyw nej W, J a c h e r , c z y l i : a t r a k c y j n o % $ wspólnego c e l u , zbiorowego d z i a • a n i a , prz y n a l e • n o % c i o r a z a t r a k c y j n o % $ w y n ik a j" c " z powi"-za• i n t e r p e r s o n a l n y c h .
Zachodzi wi!c z " s a d n i c z e p y t a n i e : k ie d y b!dziemy z b l i • a $ s i ! w p r a k t y c e do o s i " g n i ! c i a t e g o optymalnego s t a n u równowa-g i dynam icznej sy s te m u , Jakim J e e t z e s p ó • wczasowy, p a m i! ta -j " c , •e j e s t t o s t a n i d e a l n y , Otó• wówczas, gdy z e s p ó • t e n b!-d z i e wykazywa• t e n d e n c j ! do t r w a n i a i d a ls z e g o harm onijnego funkcjo n o w a n ia ( w s p ó • d z i a • a n i a swych c z •o n k ó w ), c z y l i b ! d z ie wy-kazywa• s i ! wysokim sto p n ie m w ew n!trznej z w a r t o % c i , a równo- u z e ó n i e , gdy b ! d z ie z a s p o k a j a • w maksymalnym s t o p n i u indywi-d u a ln e i zmienne p o t r z e b y u c z e s t n ik ó w , s t w a r z a • r e a l n e mo•liwo-% c i o r a z z a p e w n ia • d a le k o i d " c " swobod! u c z e s tn ik o m w poszu-kiw aniu po•"danych kontaktów osobowych, po•"danych t r e % c i i form z a j ! $ , w p o sz ukiw aniu z a d o w o le n ia , s a t y s f a k c j i , u z n a n ia w o c z a s h kolegów, c z y l i o g ó l n i e w z n a l e z i e n i u c z e g o % d l a s i e b i e . Pom iar t a k ujmowanych czynników e fe k t y w n o % c i z e sp o •u n i e p ow inien p r z y s p a r z a $ w i! k s z y c h problemów n a t u r y m etodolo-g i c z n e j , z uwagi na •a t w o % $ u s t a l e n i a zarówno wskaQników zwar-t o % c i z e s p o • u ( n p . s y m p a t i i mi!dzy u c z e s t n i k a m i , i c h i d e n t y f i k a -c j i z zespo•em Jako c a • o % c i " ) , J a k i wskaQników o b r a z u j " c y c h fu n k cjo n o w a n ie , w"sko i sz e ro k o rozum ianej z a sa d y dob ro w o ln o %c i w y n i k a j" c e j z I d e i grupy o t w a r t e j .
P rz ed m io to w e & ró d" o otrak cy jnoi ci I O so b ow e ir óc K o atrak cy jn o•c i T a b l i c a 1 S ta n równowagi dynam icznej su b iektyw nych czynników e fe k ty w n o % c i
T a b l i c a 2 S t e n równowagi dynamic z n e j sub ie k ty w n y c h czynników e fe k ty w n o % ci
