Literatura
DADLEZ J. 1963 — Niektóre wyniki badañ nad wykszta³ceniem i rudonoœ-noœci¹ wezulu w okolicach Kamienia Pomorskiego, Biul. Inst. Geol., 168: 5–36. FELDMAN-OLSZEWSKA A. 1997 — Depositional architecture of the Polish epicontinental Middle Jurassic basin. Geol. Quat. 44, 4: 491–508.
TURNAU-MORAWSKA M. 1961 — Charakterystyka petrograficzna utworów rudonoœnych wezulu ³êczyckiego. Biul. Inst. Geol., 172: 3–72.
ZNOSKO J. 1957 — Wznoszenie siê wysadu k³odawskiego w jurze i jego wp³yw na genezê muszlowców syderytowych. Kwart. Geol., 1, 1: 90–105.
Wybrane wskaŸniki geochemiczne zmian materii organicznej wêgli kamiennych
pod wp³ywem oddzia³ywania intruzji magmowej
Aniela Matuszewska
Badania zosta³y przeprowadzone na próbkach wêgli pobranych z pok³adu 416 w KWK Soœnica (GZW). Wystê-powanie w tej kopalni przejawów dawnej aktywnoœci intruzji magmowej, z towarzysz¹cymi jej prawdopodobnie procesami hydrotermalnymi, opisywano ju¿ wczeœniej (np. DuŸniak i in., 1976).
Zmiany budowy substancji organicznej wêgla w zale¿-noœci od odleg³oœci od intruzji (zakres poboru próbek: 0–1,8 m; œrednica dajki: ok. 1,5 m) wstêpnie scharaktery-zowano za pomoc¹ analizy elementarnej, technicznej i pe-trograficznej. NajwyraŸniejsze zmiany, z ró¿nym gradien-tem wyznaczanych parametrów, stwierdzono w odleg³oœci mniejszej ni¿ ok. 1 m od kontaktu. W próbkach z tego zakresu zaobserwowano równie¿ istotne ró¿nice parame-trów geochemicznych wyznaczonych na podstawie badañ (metod¹ chromatografii gazowej sprzê¿onej ze spektro-metri¹ masow¹ — GC-MS) molekularnej fazy wêgli — eks-traktów rozpuszczalnikowych. Zbli¿ony by³ równie¿ zakres objawów najsilniejszej aktywnoœci roztworów hydroter-malnych w badanym obszarze, odzwierciedlonych w sk³a-dzie frakcji mineralnej (badanej analiz¹ rentgenostruktu-raln¹), w zmianach kszta³tu derywatogramów próbek wêglowych (badanych metod¹ oksyreaktywnej analizy ter-micznej — OTA) oraz w budowie polarnych frakcji eks-traktów wêglowych (rozpoznanej metod¹ spektroskopii w podczerwieni IR).
Istot¹ omawianych badañ, dotycz¹cych diagnozowania zmian materii organicznej wêgla pod wp³ywem od-dzia³ywania intruzji magmowej, by³o jednak wykorzysta-nie parametrów geochemicznych wêglowych ekstraktów rozpuszczalnikowych, wyznaczonych z u¿yciem metody GC-MS. Oznaczono parametry oparte na dystrybucji poszczególnych grup wêglowodorów a tak¿e indywiduów chemicznych, w tym tzw. biomarkerów, których budowa
b¹dŸ wzglêdne zawartoœci zmienia³y siê w funkcji odleg-³oœci pobrania próbek wêgli wzglêdem kontaktu. Spoœród parametrów geochemicznych wyznaczonych w badaniach molekularnej fazy wêgli najlepsze s¹ te, oparte na oznacze-niu dystrybucji zwi¹zków aromatycznych, zw³aszcza naf-talenów i fenantrenów (np. Radke i in., 1982; Matuszew-ska, 2002). Dobrymi wskaŸnikami diagnostycznymi oka-za³y siê tak¿e parametry wyliczone na podstawie wzglêd-nych zawartoœci aromatyczwzglêd-nych zwi¹zków siarki typu dibenzotiofenów. Znaczny gradient temperatury w naj-bli¿szym s¹siedztwie intruzji spowodowa³ przede wszyst-kim zasadnicz¹ ró¿nicê w ogólnym kszta³cie chromatogra-mów masowych poszczególnych frakcji wêglowo-dorowych ekstraktów, wynikaj¹c¹ z intensywnoœci ter-micznej destrukcji materii organicznej wêgla. Termoliza spowodowa³a wzrost koncentracji niskocz¹steczkowych po³¹czeñ w fazie molekularnej wêgli pobranych z najbli¿-szego s¹siedztwa intruzji, przy czym w grupie wêglowodo-rów alifatycznych dominuj¹ n- oraz izoalkany C13–C16, wœród wêglowodorów aromatycznych zaœ przewa¿aj¹ zwi¹zki z grup bifenyli i naftalenów oraz, w mniejszym stopniu, fenantrenów. Bardziej skondensowane pierœcienie aromatyczne maj¹ ni¿szy udzia³, co jest po czêœci rezulta-tem wbudowania ich do struktury sta³ych produktów kar-bonizacji.
Literatura
DUNIAK S., GABZDYL W. & KAPUŒCIÑSKI T. 1976 — Intruzja bazaltowa i jej wp³yw na wêgiel w pok³adzie 507 Kopalni Soœnica. Prz. Gór., 12: 524–528.
MATUSZEWSKA A. 2002 — Geochemical interpretation and comparison of biomarker composition of bitumens obtained from coals and surroun-ding rocks [In:] Jureczka J. & Podemski M. (eds) Proceesurroun-dings of the IV European Coal Conference. 2–6.09.2000, Ustroñ, Poland. Spec. Pap. Pol. Geol. Inst , 7: 169–180.
RADKE M., WILLSCH H., LEYTHAEUSER D. & TEICHMÛLLER M. 1982 — Aromatic components of coal: relation of distribution pat-tern to rank. Geochim. Cosmochim. Acta, 46: 1831–1848.
Formy wyst¹pieñ z³ota w z³o¿ach kwarcowo-siarczkowych w Górach Kaczawskich
Stanis³aw Z. Mikulski*
Kwarcowo-siarczkowe z³o¿a z³ota w Górach Kaczaws-kich by³y eksploatowane g³ównie na prze³omie XIX i XX w. Iloœæ z³ota uzyskanego w Radzimowicach, Kleczy czy
Radomicach zale¿a³a bezpoœrednio od intensywnoœci mineralizacji siarczkowej w ¿y³ach kwarcowych. Szcze-gó³owe badania mineralogiczne oraz geochemiczne wyka-za³y, ¿e wiêkszoœæ z³ota wystêpuje w postaci submikros-kopowej wielkoœci (<1 μm) produktu rozpadu roztworu sta³ego Au-Ag w sieci krystalicznej arsenopirytu z wysok¹ domieszk¹ kobaltu (maks. do 7% wag. Co) oraz w pirycie 298
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; stanislaw.mikulski@pgi.gov.pl
z domieszk¹ arsenu (maks. do 5% wag. As) lub w postaci bardzo drobnych, koloidalnych cz¹steczek we wspomnia-nych siarczkach. Koloidalna forma z³ota jest widoczna tyl-ko w mikrostyl-kopie elektronowym w nanopowiêkszeniu. W laboratorium PIG za pomoc¹ metod geochemicznych GF-AAS okreœlono œrednie zawartoœci submikroskopowe-go z³ota w wyseparowanych Co-arsenopirytach z Radzi-mowic i arsenonoœnych pirytach z Radomic. Wynosz¹ one odpowiednio ok. 70 i 60 ppm (Mikulski, 2007). Z³oto naj-starszej generacji by³o przenoszone w postaci kompleksów dwusiarczkowych [Au(HS)2
-]. Z³otonoœne siarczki s¹ œciœ-le zwi¹zane z krystalizacj¹ gruboziarnistego kwarcu szare-go, który zgodnie z wynikami badañ inkluzji fluidalnych krystalizowa³ z pomagmowych roztworów hydrotermal-nych w temperaturze od 290 do 350°C, z roztworów o zasoleniu ok. 10±3% wag. równ. NaCl i ciœnieniu ok. 1,0±0,2 kbar.
Dla migruj¹cych szczelinami roztworów barier¹ geo-chemiczn¹ by³y g³ównie ³upki grafitowe, z których s¹ zbu-dowane przeguby fa³dów (F2).
W Górach Kaczawskich zespó³ kwarcu gruboziarniste-go wraz ze z³otonoœnymi siarczkami uleg³ silnej kataklazie i scementowaniu œrednio- i drobnoziarnistym kwarcem ¿y³owym, siarczkami metali podstawowych i wêglanami. Tej generacji mineralnej towarzyszy³a remobilizacja sub-mikroskopowego z³ota, jak równie¿ powstanie nowych generacji tzw. z³ota mikroskopowego. Z³oto mikroskopo-we wystêpuje w formie inkluzji, wpryœniêæ, mikro¿y³ek spajaj¹cych siarczki czy samodzielnych ziarenek wype³niaj¹cych spêkania, równie¿ w ska³ach otaczaj¹cych ¿y³y (Paulo & Salamon, 1973; Olszyñski & Mikulski, 1997; Mikulski, 2007). Ta generacja z³ota jest zwi¹zana z rozwojem procesów epitermalnych pochodnych procesom sub- i wulkanicznym. Z³oto by³o przenoszone g³ównie w postaci kompleksów chlorkowych [AuCl2
-].
Krystaliza-cja drugiej generacji kwarcu ¿y³owego przebiega³a w tem-peraturze 220–280°C z roztworów o za- soleniu 7±2% wag. równ. NaCl i ciœnieniu 0,7±0,1 kbar. Z³oto mikrosko-powe jest reprezentowane przez co najmniej 2 generacje z³ota rodzimego i elektrum. Z³oto wystêpuje w asocjacji g³ównie z galen¹ i chalkopirytem oraz rzadziej ze sfalery-tem, pirotynem, pirysfalery-tem, minera³ami Bi i Te. Sk³ad che-miczny zarówno z³ota rodzimego, jak i elek- trum wykazuje ró¿nice w zawartoœci domieszek Ag (5–45% wag.), Bi, Cu, Te i in. Bizmutek z³ota — maldonit (Au2Bi) — zosta³
stwierdzony tylko w Radzimowicach. Najczêœciej wystê-puje z³oto niskiej próby (Au/Au+Ag = 650–800), rzadziej wysokiej (850–950).
Na opisane asocjacje z³ota i siarczków nak³ada siê najm³odsza generacja z³ota zwi¹zana z paragenezami: chalcedon-kalcyt-hematyt-z³oto (Klecza) oraz chalce-don-kaolinit-piryt/markasyt-z³oto (Radomice i Nielestno). Ziarna z³ota, wielkoœci od kilku do kilkudziesiêciu mikro-metrów, wystêpuj¹ w formie rodzimej i charakteryzuj¹ siê ma³¹ domieszk¹ srebra (<10% wag. Ag). Powstanie tych paragenez by³o zwi¹zane z descenzj¹ roztworów podczas formowania siê basenów sedymentacyjnych lub z póŸniej-szym rozwojem procesów wietrzeniowych.
Literatura
MIKULSKI S.Z. 2007 — The late-Variscan gold mineralization in the Kaczawa Mountains, Western Sudetes. Spec. Pap. Pol. Geol. Inst., 22: 1–161.
OLSZYÑSKI W. & MIKULSKI S.Z. 1997 — Z³oto rodzime w ³upkach z Radomic ko³o Wlenia. [W:] Muszer A. (red.) Metale szlachetne w NE czêœci Masywu Czeskiego i w obszarach przyleg³ych: geneza, wystêpowanie, perspektywy. Konf. Nauk. Jarno³tówek, 19–21.06.1997. UWroc. Inst. Nauk. Geol.,Wroc³aw: 86–90. PAULO A. & SALAMON W. 1973 — Native gold in ore veins of the Western part of Góry Kaczawskie Mts. (West Sudetes). Mineral. Pol., 4 (2): 85–91.
Powstanie pierwotnych z³ó¿ z³ota w Górach Kaczawskich
a procesy geotektoniczne w karbonie i permie
Stanis³aw Z. Mikulski*
W Górach Kaczawskich pierwotne przejawy minerali-zacji z³ota s¹ liczne, ale znaczenie ekonomiczne mia³o tyl-ko kilka ¿y³owych z³ó¿ kwarcowo-siarcztyl-kowych ze z³otem (Radzimowice, Klecza-Radomice, Wielis³aw Z³otoryjski oraz P³awna-Lubomierz).
Z³otonoœna mineralizacja w ¿y³ach kwarcowo-siarcz-kowych w Górach Kaczawskich zasz³a po procesach meta-morfizmu regionalnego facji zieleñcowej, waryscyjskich deformacjach orogenicznych oraz po powstaniu póŸnowa-ryscyjskich intruzji granitoidowych (ok. 330 mln lat temu). Pozycja geotektoniczna ska³ magmowych intruzji ¯eleŸ-niaka (z³o¿e Au-As-Cu w Radzimowicach) na diagramach dyskryminacyjnych, struktura i tekstura z³otonoœnych rud siarczkowych, niska proporcja Au/Ag oraz wysoka zawar-toœæ Cu wskazuj¹ na formowanie siê mineralizacji w post-kolizyjnym œrodowisku magmowym typu ³uku kontynentalnego. G³ówna z³otonoœna mineralizacja
siarcz-kowa zosta³a zaliczona do mezotermalnej mineralizacji typu przejœciowego pomiêdzy typem porfirowym a epiter-malnym (Mikulski, 2005). Powstanie lamprofirów w z³o¿u w Radzimowicach bezpoœrednio poprzedzi³o mineraliza-cjê z³otonoœnych siarczków w ¿y³ach kwarcowych. Zgod-nie z wynikami datowania Re-Os z³otonoœnych Co-arsenopirytów (Mikulski i in., 2005), wiek ok. 317 mln lat jest zbie¿ny z wiekiem stygniêcia porfirów oraz grani-tów w masywie ¯eleŸniaka (Muszyñski i in., 2002). Ponad-to, wiek z³otonoœnych Co-arsenopirytów z Kleczy oznaczony metod¹ Re-Os jest prawie identyczny — 316,6±0,4 mln lat. Mineralizacja w ¿y³ach kwarcowo--siarczkowych w rejonie Kleczy-Radomic zosta³a zaklasy-fikowana do z³ó¿ z³ota typu orogenicznego, w których migracja roztworów hydatogenicznych odbywa siê wzd³u¿ g³êbokich roz³amów (Mikulski, 2003). Wyniki datowañ Re-Os z³otonoœnych siarczków z Gór Kaczawskich wska-zuj¹ na ich krystalizacjê ok. 317 mln lat temu, w póŸnym baszkirze (namurze), podczas postorogenicznej ekstensji, regionalnego wyniesienia i rozwoju procesów zwi¹zanych ze œrodowiskiem postkolizyjnego ³uku magmowego.
299 Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007
