Trzeciorzęd południowej skarpy pradoliny Warty między Koninem, Wilkowem, Brzeźnem, Żychlinem

geology (more strictly - petrography) creates new scien-tific discipline, called "petroarcheology". This work do-cumented the real contributions of this method of study to both: geology and archeology development.

PE310ME

B,craTbe 06pameuo BBBMaBlle Ha Heo6xo,llBM0CTL

HCCJle,Zl;oBaBBi B 06JIacrB HCBOJIl)30B8ltHJI ~oro CbIp .. JI B npOUIJIOM, rJIaBHhIM 06pa30M B HeoJIHTe H

paR-HeM cpe,ZI;HeBeEOBHH. 0pJlBe,Zl;eRHXapaXTepHCTHItB H co-BpeMeHHoe cocroJIIIHe pa60T no 3TOMY BOnpocy npo-BO,ZI;HMI.IX B BeJIID[oii nom.me. ABTOP DpaxO,ZI;HT J[ BM-BO,ZJ;y,. 'lT0 COTpy,ZI;HIACCTBo B 06JJ8CTH apxeoJIOrHH H reoJIOrHH, a npelK,lte BCero nerporprupHH, C03,Zl;aeT HOBYJ(> Ha}"mYlO ,ZI;H~, onpe,Zl;CJIeHHylO I:ax nerpoap-xeoJIOI'IIJI. Hacro~ CTaThJI 06pamaeT BHHMaBlle Ha 3acJIYI'H :noB: HOBOH HayxH I:aK ,lXJIJI apxeoJIOrHH, Tax H ,lXJIJI reoJIOrHH.

EDW ARD CIUK. PaDstwowy Instytut Geologiczny

TRZECIO~

POLUDNIOWEJ SKARPY PRADOLINY WARTY

~DZY

KONINEM, WlLKOWEM, BRZEZNEM, ,tYCHLINEM

Pierwsu wiercenia geologiczno-poszukiwawcze w poszukiwaniu w~gla brunatnego prZeprowadzono w dru-giej poIowie 1940 r., na obszarz.e mi~ Koninem, Wilkowem, Brzemem, Zychlinem, a nastwnie w rejonie Morzyslawia, Glinki. Malitica, Manintowa, Nieslusza, Goslawic i dalej na p6lnoc (ryc. 1). Te wiercenia moma bylo przeprowadzic dzi~ki wczesniejszym informacjom jakie zebral A. Sarjusz-Makowski w 1925 r. 0 wyst~wa­ niu w~g1a brunatnego w okolicach Konina, Glinca i Mo-rzyslawia. Badania byly prowadzone przez Niem.c6w do konca 1944 r.,· a nas~pnie kontynuowane w latach pi~esilltych i szeSCdziesilltych.

W profilu stratygraficznym wys~pujllce tu osady trzecio . . owe (rye. 2) ~ zaliczane do miocenu g6mego (warstwy adamowskie, srodkowopolskie, pomanskie dol-ne i' g6me - wg 5). a przez niekt6rych badaczy q uWaZane za miocen srodkowy. Podstawowll ko~ jest tu poklad w~gla brunatnego, zwany Srodkowopolskim ("Basisfl5z" w dawnej literaturze niemieckiej1 naleZllcy do

Ryc. 1. Szkic teJctoniany i loluJlizacja otworow wiertniczych w rejonie Konina, Wilkowa, Brzeina z 1940 r.

1 - uskoki, 2 - soczewy w~g1owe

Fig. 1. Tectonic shtch of Konin- Wilkow-Brzeino area with

boreholes localization. made in 1940 .

1 - faults, 2 -coal lenses

340

mm

551.78(438.222) I srodkowopolskiej grupy poklad6w w~g1owych epikon-tynentalnego trzecio~u na NiZu PoIskim. Wystwujllce sporadycznie wkladki w~glowe w warstwach adamow-skich oraz w pozn

an

sldch dolnych (la oczkowicka grupa pol$d6w) nie majll gospodarczego maczenia.

Kopalnia Konin (KWB Konin) jest gl6wnym prQdu-centem. w~gla brunatnego Polski Srodkowej. Obecnie (1990 r.) w~giel wydobywa si~ z 4 odkrywek - ,,Kazimierz PM.", "J6Zwin", ~lltn6w" i "Lubst6w", kt6re IllCZnie dajll wydobycie 13,2 mln Mg w~gla brunatnego. Zasoby tych odkrywek wraz z przyszill "Kamnien Pin." szacuje si~ na ok. 296 mln Mg (1988 r.1 w tym - zasob6w przem.yslo-wych ok. 231 mln Mg.

SZKIC HISTORYCZNY BADAN

Wystwowanie w~g1a brunatnego bylo znarie w latach siedem.dziesilltych ubieglego stulecia w BrzeZnie na

Q L&r N Q: _c Warstwy 0 QI adamowskie u u 0 LLI. N ~ a::

Ryc. 2. Syntetycmy profll stratygraj"lCmJl trzeciorzedu rejemu

. KDiIin. Wilkow, Brzeino, Zychlin

Fig. 2. Synthetic stratigraphic profile of the Tertiary depositsfrom Konin - Wilkow- Brzeino- Zychlin area

wsch6d od tego niiasta (14). W dwadzieSc.ia lat p6Zniej, J. Siemiradzki i E. Dunikowski (12) wspominajll 0 wy-st~powaniu ;,lignitu" w wielu punktach na NiZu Polskim.

Informacje 0 wyst\lpowaniu w\lgla brunatnego

w omawianym rejonie poch0d74 takZe z okresu mi~­ wojennego. Zanotowano stanowiska w wielu punktach strefy pradoliny Warty, m.in. w Koninie, BrzeZnie, Mo-rzyslawiu, Oehli k. Kola. Wspomina 0 tyro m.in. J. Lewitiski, a glownie A. Sarjusz-Makowski, ktory badal te . odsloni~ w 1925 r. (11). Znalezione przez tego autora SZCZlltki drewna w w~u w odkrywkach w Koninie (Morzyilaw) i O«;hU oznaGZOO8 jako Taxodioxy/on

se-quoianum Gothan i Juniperoxyion sp. Krausel. Przed 1939 r. w\lgiel brunatny, wyst\lpujllCY w BrzeZnie, eks-ploatowano przez 3 lata w maIej odkrywce, polotonej przy drodze Konin - KOIo. Z poc7Jltkiem t940 r. przy- . stllPiono do prac geologiczno-poszukiwawczyeb w rejo-Die Konina,Brzeina, Morzyslawia, Malitica. Poszukiwa-nia ro~ w okolicach Brze#1a jesienill1940 r. firma wiertnicza J. Kopczy:tiskiego z Poznania. Odwiercila ona

po poludniowej stronie pradoliny Warty, na sicarpie Wysoczyzny Kaliskiej mi~zy Koninein, Wilkowem, Brzeinem i Zyehlinem 19 otworow 0 gl\lb. 6,0-32,0 m dochodzq,c w wi~kszoSc:i do podloZa g6rnokredowego (rye. 3, 4). Nast\lPnie poszukiwania prowadzono na p6!nocnej stronie pradoliny w okolicach Morzyslawia, Glinki, Malinca, Marantowa, Nieslusza, Goslawie i dalej na p6!noc w okolice PlltnoWa.

-ivCHLIN

10

WILKCw 19

Polacy Die brali udzialu w prowadzonyeh pracach. W 1941 r. wiercenia w okolieach Malitica i Marantowa prowadzily firmy wiertnicze J. Lawrenz z Poznania (l'iefbrunengeseheft Franz u. lohannes Lawrenz) oraz F. SchOnwetter ze Schwedt n. Odrq, (Brunenbau - Wasser-werke - RohrleitungsbauFranz ScbOnwetter), a w 1945 r. firma J. Kiritschenko z Poznania (Baumeister Kiritscben-ko Johann) w rejonach Nieslusz, Goslawice, PlltnoW. Wkr6tce przyst/l.piono do budowy odkrywki w Morzy-slawiu i tarn tet miala swojll siedzih\l dyrekcja kopalni (Braunkohlenwerke Wartheland G.m.bH.).

POCZlltek historii KWB Konin po

n

wojnie swiatowej wiq,:ie si\l z 1940 r., kiedy to rozpoCZ\lto wiercenia po-szukiwaweze. Dane uzyskane z tyeb wiercen staly si~ podstawll budowy pierwszej z prawdziwego zdarzenia odkrywkowej kopalni w\lgla brunatnego w Morzyslawiu. Wznowienie robOt po wojnie bylo kontynuacjll wczesniej ro~tej dzialalnoSc:i kopalni.

W 1957 r., w zwiq,zku z powstalll koncepcjll wykorzy-stywania malyeh i plytko wyst\lPujq,cyeh zl6:i w\lgla brunatnego dla lokalnego zaopatrywania ludnoSc:i w ma-terial opalowy, dawny Zaklad Zlot W\lgla Brunatnego IG opracowal zalo:ienia geologiezne do poszukiwaIi tej ko-paliny (4). Niestety do realizacji tego przedsi~~a nie doszlo.

Z wiercen z 1940 r. zaehowaly si\l profile geologiczne opisane prz~ firm\l J. Kopczyliskiego, wyjasmajllce

budo-. W\l geologicznll i tektonicznq, tej CZ\lSc:i poludniowej

BRZEiNO BRZEiNO 8 BRZEZNO 18 t101tO +108.0 BRzEiNO BRZEZNO 5 ',2 Q +100 M ~Jo 9 ₊₁₀ .Pg +10 +10

h7711. m:i'R l'&'m IO-k3

~10 ~11

,-E-:114 . 1 5 ~16

EI5317

Q 18 'ltpg.pdS Ws m Wa21 Hg 22. Pg 23 Rye. 3. Zestawienie proftli otwprOw wiertniezyeh rejonu

Wit-. kOw-lJrzemq nf,l wsehOd od Konina

1 ..., g1eba, 2 - piaski, 3 - piaski zaglinione, 4 - piaski

Z ot0cz8kami, 5 - mr,6 - otoczaki, 7 - piasIci drobno~­ ste, 8 - piasek. drobnoziamisty zailony, 9 - piasek drobno~­

nistywpty, 10 - gliny,l1-g]inazwalowa, 12 - ily, 13 - ily

Z otoczakami, 14 - mulki,15 - w~giel brunatny,16 - zwietrzc-lina, 17 - wapien marglisty,18 - czw8rto~ 19 - warstwy pozna.liskie g6me i dolne, 20 warstwy Srodkowopolskie, 21 -warstwy adamowskie, 22 - miocen gamy, 23 - paleogen nie

okreSlony

Fig. 3. Borehole profiles from Wilkow-Brzeino region, south-ward from Konin

t' -

soil, 2 - sands, 3 - clayey sands, 4 - sands with gravels, 5 - gravel, 6 - pebbles, 7 - fine sands, 8 - muddy fine sand,

. 9 - coaly fine sand, 10 - tills, 11 - glacial till, 12 clays, 13 -clays with pebbles, 14 - silts, 15 - brown-coaI, 16 - weathering waste, 17 - marly limestone, 18 - Quaternary, 19 - Upper and Lower POznaD Beds, 20 - Central Poland Beds, 21 - Adam6w

Beds, 22 '- Upper Miocene, 23 - Paleogene

sJCarpy pradoIiny Warty. Dane z tych profili staly si~

baz4

dla autora niniejszego artykulu.

ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ W budowie geologicznej poIudniowej skarpy pradoli-ny W arty mi~zy Starym Koninem, Wllkowem, Brzei-nem wystwujll utwory gomokredowe, trzecio~owe i czwarto~owe (ryc. 2).

Kreda gdrD8

(srednio 80,9 m npm) jest polorona 0 4,5 m wy2'.ej. Mimo niewielkich wartoSci te'deniwe1acje majll charakter

tek-toniczny. .

Trzeclo~

Osady trzecio~u w rejonie Konina, Wilk:owa, Brzei-na, ZychliBrzei-na, choe twOI'Zll niewie14 wys~ SIl ~powied-.

nikiem roZleglego plata tych osadow, rozprzestrz.eniajl!:-cych si~ mi~ Rychwalem a Tuliszk.owem na poludnie od Koniita. Od utworow zalegajl!:cych na p6lnoc od Konina i dalej na wschOd od tej miejscowoSci oddzielony W bezposrednim podIoiu trzecio~u rejonu Konina jest on miejscami beztrzecio~owll strefll pradoliny wyst~pujl!: utwory mastrychtu. SIl one reprezentowane Warty. Profile otworow

nr

6 i 16 k. Konina i Brzei.na przez wapienie margliste, margle, wapienie piaszcZyste; .korygujll odcinkowo obraz rozmieszczenia utworow trze-opoki i ~, miejscami piaskowce wapniste z glaukoni- cio~u (6). Mi~dzy Koninem i Bi:'zemem jest to cienka tem. W poIudniowej ~Sci tego rejonu utwory mastrych- pokrywa (0,8 - 20,4 m) osadow miocenu gomego,

spo-tu

Id4

bezpoSre<!nio pod czwarto~em. Tylko w okoli- czywajllCR bezposrednio na zwietrzelinie wapiennej ma-cy Konina i Bi'zeina utwory trzecior~owe twOI'Zll strychtu, zaliczanej do b1ii:ej nie okreslonego paleoge-niewielkll, zachowanll przed erozjll wysp~. Poza tymi .

nu.

SPIlS osadow trzecio~u leZy tu bardzo wYsoko okolicami osady trzecio~owe ulegly zupelnemu znisz- (75,7 -89,4 m npm). Starsze utwory paleocenu, eocenu

czeniu (6). i oligocenu nie wystwujQ; tylko ~Sciowo Sit: znane

PodIo2'.e osadow mastrychskich jest zbudowane z wa- z rowu Lubstowa, ok. 20 km na wschOd od Konina i w pieni marglistych, twardych, szarych i jasnoszarych, pia- Sladach (oligocetiskie piaski) z okolic Glowiewa. Nie szczystych, ze Sladami drobnych ziarenek glaukonitu stwierdzono tei osadow dolnego i srodkowego miocenu, i pojedynczych okruchow drobnych maJZow. Powierzch- poniewa:i zostaly calkowicie zerodowane.

nia tego pocRoZa wykazuje nieznaczne deniwelacje (gI~b. Paleogen bIItej Die ola'e&ay.· Za utwory tego kom-75,7 - 89,4. m npm~ Dno pradoliny wystwuje tu stosun- pleksu osad6w przyjmuje si~ regolity wapieni marglistych kowo plytko (Srednio 76,5 m npm), a skarpa wysoczyzny mastrychtu, z ktorymi Sll one genetycznie zwillZ3lle. SIl to

KONIN KONIN WILK<Mt WILKOvJ

KONIN

15 13 1 2 17

GdRNA

E::::h

0

. ·3 r~'14 ~s

m&

IBiI

fiillCJ

mm

E-jll

~iz

~'3 §II.

.'S

016

E2:a1T

0

Wpg+pdf9Wi 20 Wa21 Pg 22

Rye. 4, Zestawienie profili otworow wiertniczyeh rejonu Konin

Pld.

1 - nasyp, 2 - glebe, 3 - piasek, 4 - piasek zagliniony, 5 - 'piasek Z otoczakami, 6 - piasek drobnoziarnisty, 7 - pia-sek drobnoziamisty zaiJony, 8 - piasek drobnoziamisty

wp

sty,9 - glina zwylda, 10 - glina zwalo",a, 11 - mulek, 12 - H, 13 - it piaszczysty, 14 ~ H Z otOC'Zakami, 15 - w~el brunatny, 16 - zwietrz.eJina, 17 - wapien m&rglisty, 18 - czwarto~ 19 - warstwy pozn8Dskie gome i dolne, 20 - warstwy Srod-kowopolskie, 21 - warstwy adamowskie, 22 - palcogen Die

okreSlony

342

18

100

+110

Fig. 4. Borehole profiles from Konin South area

1 - mound, 2 - soil, 3 - sand, 4 - clayey sand, 5 - sand with

pebbles,6 .:. fine sand, 7 - muddy fine sand, 8 - coaly fine sand, 9 - till, 10 - glacial till, 11 - silts, 12 - clay, 13 - sandy clay, 14 - clay with pebbles, .15 - brown-coal, 16 - weathering waste, 17 - marly limestone, 18 - Quaternary,19 - Upper and Lower Pozruui Beds, 20 - Central Poland Beds, 21 - Adam6w

zwietrzeliny, wyksztalcone w postaci odwapnionych

sza-rych lub szasza-rych Z odcieniem zielonawym, lekkich

poro-watych skal "krzemionkowych, czasem z pojedynczymi

ziarnami glaukonitll, ~Sciej blaszkami muskowitll, mw-ki i slabo zdiagenezowane mwowce ciemnoszare, piasz-czyste, rzadziej piaski kwarcowe, bardziej drobnoziarni-ste i pyladrobnoziarni-ste, zailone, z pojedynczymi ziamami glaukonitu.

Mi~sc regolitow waha si~ w granicach 0,0-6,6 m,

srednio 2,7 m. Na 0861 ~ksze ich mi;p.szosd wystwujll

na Wysoczyznach niZ w obniZeniach. W strefie pradoliny

ich ~sc jest bardzo mala (do 0,8 m). Miejscami

ulegly one zupelnemu rozmyciu. WysokoSci bezwzgl~e

powierzchni regolitow utrzymujl! si~ nieco powy2:ej 80 m

npm, jedynie w okolicy Konina SI! one nieco niZsze (75,8 mnpm)iniecowy:isze(91,3mnpm). WysokoSciteSll jednoczeSnie wysokoSciami' stropu bliZej nie okreSlonego paleogenu w rejonie Konina, Wilkowa, Brzeina i Zychlina. Neogen. BezpoSrednio na zwietrzelinie wapiennej lub na wapieniach mastrychtu spoczywajll osady .gomego

miocenll, reprezentowane przez warstwy adamowskie,

Srodkowopolskie i poznanskie. Pierwsze SI! wyksztalcone

glownie w facji piaszczystej, drugie w facji w~glowej,

warstwy pOZDanskie zas w facji ilasto-piaszczystej.

MiQ,Z-szosc

neogenu w rejonie Konin, Wilk6w, Brzemo, Zych-lin wynosi 7,0 -18,2 m, Srednio 13,0 m. W kilku punktach pradoliny osady zostaly zupelnie zerodowane. Strop neogenu leiy na 90,7 - 99,0 m, srednio 96.0 m npm. Tylko w dw6ch punktach w Koninie i Wilkowie przekracza

lOOm npoL .'

Warstwy adamowskie zachowaly si~

najlepiej na wysoczyinie, podczas gdy w strefie pradoliny zostaly zupelnie rozmyte. SI! one wybztalcone w postaci piaskow kwareowych, drobnoziamistych i pylastych, szarych, ciemnoszarych lub brunatnoszarych, na og61

sypkich, miejscami zailonych. C~to w gomych partiach

zawierajl! domieszki pyJu w~glowego. powodujflcego

za-. barwienie ciemnobrunatne lub prawie czarneza-. NOSZll

wowczas nazw~ piaskow zaw~onych lub w~glistych.

~to spotyka si~ w nich drobne, pojedyncze SZCZIltki

roslin, w postaci 'Sprasowanych korzeni cienuiobrunat-nych lub cZarcienuiobrunat-nych, zsylifikowacienuiobrunat-nych. Lokalna sylifikacja

spowodowala utworzenie si~ w iCh ob~bie wkladek,

soczew lub wi~kszych skupieIi i pokladow piaskowcOw

skrzemionkowanych, niekiedy kwarcytopodobnych.

'by-. lifikowane piaskowce w Brzeinie, dawniej

eksploatowa-ne, wykorzystywano w budownictwi~ sakralnym.

MiliZszosc warstw adamowskich wynosi 6,0-18.2 m,

srednio 12,1 m; ich strop leiy na wysokoSci 90,9 - 98,7 m

npm, srednio 95,3 m npm, przy czym. w dw6ch miejscach

strop ten znajduje si~ powy2:ej 100.0 m npm (101,4

i 100,4 m npm~

Depresyjne partie wysoczyzny, majllce charakter

ob-nimi tektonicznych, Sll wypelnione glownie osadami warstw pozriariskich dolnych i gomych. Jedynie w

ob-niixmiu w Koninie (otwor nr 3) na ~b. 23,0 m leiy cienka

warstewka (0,2 m) ~iask0Vt' adamowskich.

Warstwy Srodko.wopolsk!e tworzy

niezbyt gruby, jednolity poklad w~gla brunatnego,

lokal-nie z wkladkll iIu, rozdzielajllCCgo go na dwie lawy, gOrDll

i dolDll. Poklad ten jest w znacznym stopniu zdarty przez erozyjDll dziaJaJnosc lodowcowlllub wodnolodowcowll. poniewaZ na znacznych obszarach, bezposrednio w jego stropie, zalegajll plejstoceIiskie piaski lub gliny zwalowe.

Najwi~ks74 millZszo:SC. choe w pelni Die znaDIl (w~giel nie .

zostal przewierconY)'ma poklad w Koninie (otw. nr 14),

gdzie wynosi ona 4,0 m.

Warstwy srodkowopolskie wys~ujll w rejonie

Koni-na (otw. nr 1. 13. 14) oraz Wilkowa, Brzeina (otw. nr 4,5.

7; 19). Wydajll si~ tu twoizyc' dwie soczewy 0 nie

rozpoznanych bli2:ej granicach, kt6re majll ~owo

charakter erozyjny, ~Sciowo sedymentacyjny. Na linii

Konin~Wilki jedna soczewa wyklinowuje si~ i pajawia

si~ drup. Zachodnia soczewa A ulegla we wschodnim

odcinku ~owej ero7ji plejstoceIiskiej. Jest ona

ponad-to pOci~ uskokami, co r62:oicuje polo:i:enie jej stropu

(83,0-102,1 m npm~ TakZe ~osc w~glajest roma

(0,25. 4,0 m; Die przewiercona). Srodkowa ~ tej

soczewy l~ w pIytkim rowie tektonicznym

bezpoSred-nio na zwietrzelinie wapieni mastrychskich (otw. nr 13),

ulegIa 'prawdopodobnie silnemu rozmyciu na poCZlltiu

sedymentacji warstw poZliaIiskich. ~ zachodnia jest

wypi~trzona (otw. nr 14). MillZszosc' w~gla w tej ~

przekracza 4,0 m (nie przewiercony) i znaczna jego ~sc

ulegla ero7ji (otw. nr 1). W pobliZu otworu nr "1 istniala .

duia odkrywka Zwiru i piasku, gdzie pod piaskami i Zwirem. odslanial si~ w~giel brunatny.

Wschodnia soczewa' B, w~glowa, 0 ~oSci

1.2-3.6 m, z Wilkowa-Brzeina, wykazuje spokojniejszy charakter zalegania; jej strop leiy na wysokoSci

83,4 - 96.6 m npm. Bezposrednim stropem w~gla soczewy

wschodniej SIl osady czwarto~owe, wodnolodowcowe

i morenowe .. Prawdopodobnie Wi~ pierwotna milliv.()SC

w~gla byla tu wi~sza.

. W1aSciwoSci chemiczno-techniczne ~gla brunatnego

obu soczew w~glowych nie SIl mane. przez analogi~ do

w~gla brunatnego odkrywki "Mottyslaw" w

Morzysla-will, moma przypuszczaC, :i:e w~g1e

z

Morzyslawia i

Wil-. kowa-Brzeina·nie wykazywaly duiych·r6ZnicWil-. Wedlug

. raportu (nr 299 Z dD. 21.10.1941 r.) dawnego U~u

Ba.daD. Ziemi (Reichsstelle rUr Bodenforschung) w

poz-naniu w~giel brunatny z odkrywki "Morzyslaw" (nadanie

Elwag I) byl surowcem SredniejjakoSci 0 zawartoSci wody

19,2%. siarki calkowitej 0,9%, popiolu 13,6%, prasmoly

9,6%; wartoSC opalowa Srednia 4129 keal/kg: WartoSci te

'!I przeliczeniu na polskie, obecnie obowillZUjllCC normy

wynosq:popi6lAd - 16,83%,p~oIa T~ - 11,88%.

siarka Calkowita S~ - 1,11 %, wartosc opalowa przy

zawartoSci 60.0% wody

Q':.. -

1730 keal/kg.

War s t w y p 0 z n a Ii ski e dol n e i g 0

r-ne. Warstwy pomaD.sk:ie zachowaly si~ podobnie jak

srodkowopolskie, w postaci szczq,tkowej, gl6wnie w

ob-niZeniach podloZa w Koninie' (otw. nr 3 i 13) oraz

~Sciowo na wyniesieniach, takZe w Koninie (otw. nr 4)

.i w Wilkowie (otw. nr 11). LeZli one na stropie pokladu

w~gla (otwory nr 13 i 14) lub na ~etrzelinie wapieni

mastrychtll, wzgl~e na osadach warstw adamowskich.

Granica mi~ warstwanii poznaIiskimi dolnymi i

g6r-nymi jest niewyraina.

Do warstw poznaIiskich dolnych naIeZli szare.

drob-noziarniste piaski kwarcowe i Szare, ciemnoszare;

brunat-nawe iIy. Zostaly one tu przypuszcudnie silnie zniszczone. WsrOd warstw poznaIiSkich gomych przewaZajll

osa-dy 0 barwach zielonych. niebieskawych,

zielononiebie-skich, czerwonych, pstrych ("plomiennych',) i SIl to iIy, iIy

piaszczyste lub ziiilone jnaSki pyIaSte ldrobi:ioZ1Brnis~

zazwyczaj z domieszkll iIu zielonego i niebieskawego.

Wsr6d tych osad6w w Dom koniIiskim, autor zawsze stwierdzal obecnosc w rezyduach po szlam.owaniu ziarna glaukonitu.

Strop warstw poznanskich leiy bezposrednio pod 0,8 -14, 7-metrowym w obniZeniach i 0,8 - 2,9-metrowym

nadkladem osad6w czwarto~owych.

stwierdzil w rejonie Konina, Wilkowa, Brzeina, ZychJina, co jest nieco odmiennym stanowiskiem w stosunku do P08hldow z lat ubieglych (6, 8).

Czwarto . . .

Osady trz.ecio~du i jego pocUoZa nigdzie (poza stai'ymi zrobami gorniczymi) nie odslaniajll si~ na po-wierzchni w rejonie Konina, Wilkowa, Brzema, Zychlina.

SIt-

one przykryte nieznacznej mi147sroSci plaszczem osa-dow czwarto~owych. W strefie pradoliny Warty ~ to piaski wodnolodowcowe ze Zwirami, Uy, muHd i piaski zastoiskowe stadialu glownego zlodowacenia p61nocno-polskiego oraz piaski eoliczne, piaski rzeczne, namuly i torfy holocetiskie. Na wysoczyZnie zaS WJStwujl4gliny zwalowe, piaski, Zw'iry i gJazy moren czoIowych, piaski i iwiry wodnolodowcowe, piaski kemow, multi. Uy i piaski zastoiskowe mazowiecko-podlaskiego stadialu zlodowacenia· srodkowopolskiego. MiliZszosc czwarto-~u wynosi 0,9-13,2 m, w .pradolinie 4,5-9,7 m.

UW AGI 0 TEKTONICE

BudO'lva geologiczna rejonu koniJiskiego jest bardzo zr6Znicowana. 0 ile utwory mlodsze plejstocenu i neo~ nu (zwJaszcza mlodszego) zostaly tu dzi~ki dzialalnoSci gorniczej bardzo dobrze tozpoznane i na podstawie daDych z kilku tysi~ otwor6w wiertniczych, to stopieti poznania utworow starszych - paleogenu, a zwlaszcza mezozoicznego podloZa jest niezadowalajllcy, ponie-. waZ dla tych osadow wykolUUlo tylko kilka gI~bokich

otwor6w wiertniczych. Znaczna mi~osc i wlltpliwa perspektywicznosc surowcowo-:zlozowa utworow kredo-. wych i starszego mezozoiku nie zach~ do poszukiwaD..

Jedynie horyzonty roJ». i gazonosne starszych utwor6w oraz woo termalnych w mezozoiku moglyby tu bye bardziej obiecujllCC.

Na skomplikowaDll budow~ geologicznl4 rejonu ko-niliskiego zwracano uwag~ od dawna (1; 2, 11~ Tektonicz-nych zaloZeD. w morfogenetyczTektonicz-nych formach niekt6rych zloz w~gla brunatIiego, silnie maskowanych p6Zniejszymi czynnik:ami glacjalnyn;J.i i erozyjnymi, dopatrywano si~, poza Lubstowem, w zloZach ic:oniDskich (odkrywki Nie-slusz, Ooslawice, J6iwin, Kazimierz, Plltnow) i dalszych, jak w zlozu Drzewce, w. odkrywce Wladyslawow KWB Adamow i innych (7).

Podobne zaloZenia tektoniczne VI ukladzie osad6w g6rnomiocetiskich zazna~1l si~ takZe na odcinku mi~­

dzy Starym Koninem, Wilkowem, Brzeinem po poIud-niowej stronie Warty, a nawet w zakolu tej rzeki w okolicy samego Konina (ryc. 1). Z analizy profili otworow wiert-niczych moZna wywnioskowaC, i:e zarowno trz.ecio~d, j8.k i jego g6rnokredowe podloi:e SI! tu poci~te dysloka-cjami zar6wno w strefie pradoliny Warty, jak i na WysoczyZnie Kaliskiej. Dyslokacje te 0 wyramych, mniej lub wi~j prostopadlych wzgl~ siebie kierunkach NW -SE i NE-SW, modelujll powierzchni~ podloZa podczwarto~owl! i mezozoiCZDll w formie tektonicz-nych, plytkich obnii:eti i niewysokich wzniesieti. Wysoko-Sci zrzutow wynOSZ/l· od kilku do kilkunastu metrow. Obnii:enia typu rowow tektonicznych wystwujll w po- .

bliZu otworow nr 13 i 1 w okolicy Konina i biegnll w kierunku NE- SE. TowarzySZ/lCC im wzniesienia 0 tym

samym kierunku wyst'rpujll rowniez w okolicy Konina i Wilkowa. Granica mi~ pradolinll Warty i Wysoczyz-nil Kaliskll wydaje si'r tu taki:e miee tektoniczny charakter i rysuje si~ dyslokacjami 0 kierunkach NW - SE w zasi~ gu ot"Wor6w nr 16 i 12 oraz 6 i 18. Jest wielce praw-dopodobne, i:e prawie 2 km szerokie zakole Warty

344

w Koninie jest zwill7.aDe z wyniesieniem JX)dloZa. Rzeka od wschodu i zachodu oplywa tu horst tego podloZa, przelamujllc si~ przez jego grzbiet od strony poludniowej wykorzystujllc dyslokacj'r 0 kierunku NW - SE.

Omawiane dyslokacje, wyst~pujllce· w tutejszych utwo:rach g6rnomiocetiskich SI!: mlode, powstale zapewne w pliocenie lub w starszym plejstocenie, wzgl~nie mogly bye w tych okresach odmlodzone.

LITERATURA

1. B i ern a t S. :- prz. GeoL, 1962 nr 7 s. 329 - 333. 2 C i u k E. - Geol. Biul. 'Inform., 1952 z. 1 s. 17. 3. C i u k E. - Ibidem, z. 2 s. 14.

4. C i u k E. - Zaloi:enia geologiczne do poszukiwati w'rglabrunatnego na poIudnie od Kqnina oraz w okolicy Brzema- Wilkowa, pow. Konin, woj. koniIiskie. Maszynopis. CADO - PlO, Warszawa,

1957. _

5. C i u k E. - Kwart. Geol.. 1970 nr 4 s. 754-765. 6. C i u k E. Mapa Geologiczna Polski, Wyd. B

-Mapa bez utworow czwarto~owych. Ark. Konin.

1:200000. Wyd. GeoL, 1979. _

7. C i u k E. - G6rn. i Energ.. 1987 nr 11/12 s. 16-20.

8. C i u k E., M a 11" k 0 w s k a A - Obja.Snienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200000. Ark. Konin. Wyd. Geol., 1981.

9. C i u k E., 0 r a bow s k a J. - Syntetyczny prom stratygraficzny trz.ecio~u zloza w'rgla bru-natnego . "Lubst6w" w Lubstowie, woj. koniIiskie. Biul. PlO, 1991 nr 365 .

10. M a 1 u ski e w i c z P. - Wojew6dztwo koniIi-skie. Warszawa-Pozna.n, 1983.

I t S a r jus z - M a

k

0 w 8 k i A ~ 0 kujawskich w~glach bnmatnych. Posiedz. Nauk. PIG, 1926 nr 15 8. 4-6.

12. S i e m i r a d z k i J., Dun i k 0 w ski E.-Pam. Fizjogr. 1891 t. XI s. 3-135.

13. S k 0 c z y 1 a s J. - Uniw. im. AM. Ser. Oeol., 1990. nr 12 s. 1-138.

14. U r ban 0 w i c z Z. - Oazeta. Polska, 1871. SUMMAR Y

19 boreholes, done in 1940 for bro-wn-coal researches, have drilled the Tertiary deP9Sits in southern escarp of the Warta paleovalley on Konin-Wilk6w-Brzeino area, included into the KaP.sztJpland.. These ~dls have reached up to bottom of the Cenozoic basement. Vertieal profile of bored sequence consists of: the Masticbtian matly lime-stones at bottom, over - 2,7 m tJpck layer of ·car-bonateless, light, porous regolith of the Paleogene age. . The regolith is covered - with huge discontinuity - by the Upper Miocene deposits, divided into the Adam6w, Central Poland. ~d Poznati Beds. The Qua'emary depOsits, up to

13,iin

thick and consisted of sediDlents of Central and North ·Poland Glaciations and Holocene, lay on them. The brown-coa.ls, related to I Central Poland Coal-Seams Group with thickness up to 4 m (bottom unknown), are of lQedium energetic quality.· Their ash content is Ad

=

16,83%, tar content T:k = 11,80%, and natural ealoricity Q~

=

7272 kJ/kg (1730 keal/kg). TWo little lenses of such coals were found near Konin and Wilkow - Brzemo. The Tertiary deposits and their base-ment were dissected. by dislocations of NW - SE and NE-SW orientations and bend of the Warta river near Konin is probably .connected this tectonic schetr~

PE310ME

. TpeTll'lBLle OTJIO:rreBWI IOlItHoro on:oca JWeBHeA

J(O.lIllHLl peKH BapTbl, MelK.D:Y MecTHOCTJIMB KOHHH,

BHJIbKOBo, BX:e3bHO, BXO,zum::J;erO B COCTaB KaJIllJI[CXoii

B03BYIIIeHHOCTH, 6HlIH pB3Be,lUUlL[ CKBaJICBHaMH

rrpO-6ypeJIHLIMB B 1940 ro,ny B CBJI3H C nOHCKaMH

MecTopmK-J(eHHii 6yporo yrIDI. B 31'0 BpeMJi: 6h1J1o rrpo6ypellHYX 19

CKBaJKHH, rrpoXO~ BeCL l:eH030B:. B OCHOBaBllil

'I'peTII'IHhIX OTJIOx:emt:i ~O~ClI MepreJIHCThIe

H3-BeC1'HJJDI MaCTpHXTa, Ha I:OTOpYX JIeXBT 2,7 M ,D,peCB1il,

1:0TOP}'lO COCTaBIDleT J(eJ::a.m.IntCPIID,IIpOBaHBldA, JIenmii,

nOpHCfYH perOJIHT, rrpJl1lHCJUleMLIii: I: 6Jl11)][e He

OnpeJ(e-JleHHOM)' D8J1eoreay. Ha 31'01 ,D,peCBe aaxo~,

OT-.ileneHIILIe 60JILJIIIIM rrp06eJIOM, 0C8,lJ;D: BepXHerO

MHO-D;eHa npeJ(CfaBJIeHHIile CJIOJIMB: a,D;aMOBCKHMH,

cpe,lJ;lle-noJJhC.KIIMII, a T8.lOKe n03H8.HCJJ1MJ1 HIiIltWJIMH H

BepX-BlIMH. TOHJ::He oca,zJ;K1I '1eTBepTll'lHoro ITepHO,D;a,

MOm-HOCTR 13,2 M, 06pB3}'1OT BCKpWIIIy CJIOlKeHH)'lO pB3H1ilMH

~aMH D;eHTpam.ilo- H ceBepHOnOJILCKOro

oJieJ(eHe-HHii, a TaJOKe rOJIOD;eHa. Bypl>Jit yrOJIL, npe](CfaBJIeu:m.di:

101 _{D;eHTpa.m.HonOJILCKoii rpynnoii: ITJIacrOB MOm;HOCTH}

](0 4. M (Herrpoii)J;eHHIil:A CKBax:HHa.MH), JlBIDIeTCjj·

:mep-reTH'leCKHM CLlpheM cpeJ(Hero J::a'lecrBa, CO](eplUJD;HM:

Ad = 16,83% 30JThl, T~ = 11,80% nepBH'lHoii CMOJIhl,

H Te1IJIOTBOPHOCTH B CIilpOM COCTOJIBIDI Q i ~ 7272

xjJ;JJ::/u (1738 uan/u). OB: 06pB3yeT J(Be He6om.nme

JIIDI3J>t B6JIH3H KOHHHa H BHJILI:OBa - BlKe3Ha. OcHoBa-HHe H TpeTH'IHIile OTJlOllteHIIJI 3J(eCb nepece'leHlrl

J(HCJIO-J:aIntJIMB C HaIIpaBJIeHHJIMB Cl-lOB H CB-103.

J.b-JIY'IIIHR peKH BaPTIiJ: B OJ::pecTIIOCTJIX KOHHHa CBJI3aHa

BepOJITHO C TeJ::TOHH'lecJ:BMH 3aJIOlKeHHJIMB OCHOBaHHJI.

LEONARD JOCHEM~, JANUSZ SKOCZYLAS

Katowickie Przedsi~biorstwo Geologicznc, Uniwcrsytet im. A. Mickiewicza

MARTWICE WAPIENNE WIELKOPOLSKI I KUJAW ORAZ ICH WYKORZYSTANIE

WE. WCZESNOSREDNIOWIECZNYM BUDOWNICIWIE

Martwice wapienne wyst~ujq,ce w Polsce gl6wnie na

obszarach 0 podloZu wapiennym sq, slabo rozpomane.

Ich odsIo~ sq, mane przede wszystkim Z obszaru

poludniowej Polski (2-4,10).

Pierwszi1 wzmianka 0 naturalnym wystwowaniu martwicy wapiennej na NiZu Polskim (w Kunowie kolo

Mogilna) pojawila silil w 1863 r. (9). We wsp6lczesnej

literaturze geologicznej opisano dwa obszary wystlilPQwa-nia ~arto~owych martwic: w fordonie (7) i w

Glowi-nach k-olo Dobrzynia (l~

. Ostatnio w literaturze archeologicznej (12, 13) pojawi- '

.Iy si~ informacje 0 wystli)powaniu lufnych ·blokow

piasz-Rye. 1. Szkic sytuacyjny obkktow wczesnoiredniowkcznych oraz wy'stqpum martwicy wapiennej i wapieni

1 - jurajski wapieli

Fig. 1. Locational scheme of the early medieval buildings and the

calc-sinters and limestones outcrops

1 - Jurassic limestones

UK.D 552.545(438.212

+

438.222)

CZystej martwicy wapiennej na zachodnim brzegu JCziora

Pakoskiego, pomi~ Glogowcem na poludniu a liniQ;

kolejowll, Gniemo - Inowroclaw na p6ln0cy. W obszarze

tym, Sci8lej w okolicy Trlfl88. (rye. 1) J. Skoczylas i E.

D~oIowski stwierdzili w 1983 r. na wysi~kach wo<iy, przy samym brzegu JCziora Pakoskiego wsp6lczeSnie powstajq,cll, martwiCli) oraz fragmenty martwicy

wyschnili)-tej, uformowanej w

1*

okruchy. Powierzchnia, na

kt6rej odkIada silil ten osad jest niewielka i wynosi

20 x 2 m. Martwica wyst~uje tutaj glownie w formic

polew i pokrywy zaIegajQ;Cej bezpoSrednio na podJoZu. Sporadycmie inkrustuje ona porastajQ;CQ, brzeg roSlin-nose.

Z przedstawionych informacji jednoznacmie wynika,

re

stan wiedzy geologicmej na temat osadow

martwi-cowych na NiZu Polskim jest niewystarczajQ;cy ..

W niniejszym artykule autorzy przedstawiajq,

rezul-taty porownawczych badari. petrograficmych martwic

wapiennych Z obiektow aroheologicmych Wielkopolski .

oraz Z naturalnych wystq,pieti tych osadow nad Jeziorem

Pakoskim, przeprowadzonych pod kq,tem lokalizacji

miejsc, skq,d surowiec ten sprowadzano.

CHARAKTERYSTYKA PETROGRAFICZNA MARTWIC W APIENNYCH

Z ODsWNI~C W TRL~GU

Martwice wapieD.ne z odsIonililCia w TrlUU majll,

szarordzawq, barwli), sq, dosyc twarde i ~. Wykazujll,

znaczJJ.Ib nierownomiemq, porowatosc (5,4-39,4% objli)-toSciowych); pory 0 nieregularnych kszta1tach, najCZli)Sciej

splaszczone do 1 cm. &rednicy. W jednej z probek zazilacza

silil tekstura rurkowa (8), ktora powstala w wyniku inkrustacji ro&lin materialem wlilglanowym. Badania mi-kroskopowe pozwolily na wydziclenie dw6ch typOw teksturalnych martwic:

- ziamista (grudkowa), abiogeniczna, slabo