Jubileusz pięćdziesięciolecia działalności Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN

m ateriałó w źródłowych, szczególnie przy o p raco w y w an iu historii to w arzy stw n a j­

daw niejszych . y

D yrekto r B iblioteki doc. M . D em bo w sk a w y su n ęła projekt w sp ó łp racy nad In fo r­ m atorem sam odzielnych bibliotek P A N . O becn i na posiedzeniu dyrektorzy bibliotek w G dańsku, K ó rn ik u i K ra k o w ie w y ra z ili gotowość p odjęcia takiej w spó łpracy . Doc. S. W eyiman zw rócił ponadto uw agę, iż do w spó łpracy należałoby w łączyć także B ibliotekę Poznańskiego T o w a rz y stw a P rzy jació ł N au k . Doc. M . D e m b o w sk a poin­ fo rm o w a ła poza tym, że prace nad In form atorem p ro w ad zon e będą p rzy pom ocy Z ak ład u H istorii N a u k i i Tech niki P A N .

Julian W ójcik

J U B I L E U S Z P I Ę Ć D Z I E S I Ę C I O L E C I A D Z I A Ł A L N O Ś C I

I N S T Y T U T U B I O L O G I I D O Ś W I A D C Z A L N E J IIM. M . N E N C K I E G O P A N

Instytut B iologii D ośw iad czaln ej im. M . N enck iego jest jednym z n ajstarszych pozauczelnianych ośrodków bad aw czych w Polsce. W dniach 9— 14 gru d n ia 1968 r. odbyły się uroczystości jublileuszow e, sym pozja n au ko w e i spotkania z okazji 50-le- cia jego działalności.

Piśm ienn ictw o dotyczące Instytutu im. M . NenCkiego jest obszerne i różnorodne. O b e jm u je ono spraw ozdanie i artyku ły dotyczące działalności p la c ó w k i ja k o całości [1, 2, 3, 4] *, je j stacji terenow ych [5,

6

8

całkowicie p o k ry w a ła się z tytułem.

K ie d y w p oło w ie 1966 r. w śró d p raco w n ik ó w Instytutu im. QV1. N enckiego p od jęto dyskusję w o k ó ł organizacji obchodu 50-lecia działalności 'Instytutu, zdania b y ły p o ­ dzielone. Dotyczyło to nie tylko ch arak teru sam ej imprezy, lecz także celowości je j organizacji; podniosły się bo w iem głosy, że w szelk a fo rm a „autoreklam y” jest sprze­ czna z trad yc ją Instytutu im. M. Nenckiego. D y sk u sja okazała się jedn ak pożyteczna i dop row ad ziła do uzgodnienia stanowisk. O rganizację jubileu szu uznano za celow ą, jeśli jego program n au k o w y będzie ro zbud ow an y , a część o ficjalna ograniczona do minimum. M y ślą przew odnią b y ło założenie, że obchody rocznicowe będ ą przede wszystkim spotkaniem k rajow y ch i zagranicznych p rzyjaciół Instytutu z jego p ra ­ cownikam i, którzy z tej okazji w ym ien ią — n a specjalnie zorganizow anych sym po­ zjach i w toku in dyw id ualnych spotkań — in fo rm acje dotyczące aktualnie p ro w a ­ dzonych badań. P rz y takiej koncepcji jubileuszu w y siłek i koszty w łożone w jego organizację zostaną sowicie w ynagrodzon e przez korzyści naukow e.

Id ea uroczystości jubileu szow ych 50-lecia działalności Instytutu im. M. N en ck ie­ go spotkała się z serdecznym przyjęciem ze strony w ła d z P o lsk ie j A k a d e m ii N au k , a prof. J. G roszko w ski p rzy ją ł przew odnictw o K om itetu Honorow ego.

Dzień 9 grudnia 1968 r. m ia ł w y ją tk o w o bogaty p ro gram . Z ło ż y ły się nań: u ro ­ czysta sesja ju bileu szo w a i(godz. 10— 13); p len arn a sesja n au k o w a (godz. 16— 19); lam pk a w in a (godz. 20— 23). O godz. 10 salę k in o w ą P A N n a V I p. P a ła c u K u ltu ry i N au k i w W a rsza w ie w y p e łn ili goście i gospodarze. Sesję ju bileu szo w ą otworzył

ł L iczby w n aw iasie k w a d rato w y m w sk a z u ją odpow iednie pozycje w zam iesz­ czonym poniżej W ykazie cytowanych publikacji dotyczących działalności i historii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M . Nenckiego P A N .

prof. W . N iem ierk o (przew odniczący R ad y N a u k o w e j Instytutu i ¡Komitetu O rg a n i­ zacyjnego Uroczystości Jubileuszow ych) p ow itaniem przybyłych. M in u tą ciszy ucz­ czono pam ięć zm arłych, których działalności 'Instytut zawdzięcza powstanie i ro z ­ w ó j. N astęp nie przew odniotw o o brad o bją ł prof. J. Komorski (dyrek tor Instytutu). P ie rw sz e przem ów ienie okolicznościowe w y g ło s ił prof. J. G roszkow ski. P o w y -, stąpieniu prezesa P A N , głos za brał prof. H . Jabłoński, minister O św iaty i Szkolnictw a W yższego. D alej k olejn o p rzem aw iali p ro feso ro w ie: lo rd A d r ia n (C a m brid ge, A n g lia ) — w im ieniu R oyal Society; A . E. A s ra tia n (M o sk w a , Z S R R ) — w im ieniu W y d z ia łu N a u k B iologicznych A k ad em ii N a u k Z S R R oraz w im ieniu Instytutu W y ż ­ szych Czynności N e rw o w y c h A N Z S R R ; M . N . L u b im o w a (M o sk w a, Z S R R ) — w im ieniu Instytutu Biochem ii im. S. B ach a o ra z w im ieniu Instytutu B iologii M o ­ lek u larn ej A N Z S R R ; S. N e ifa k h ¡(Leningrad, Z S R R ) — w im ieniu Instytutu M e d y ­ cyny E ksp erym entalnej w Len in grad zie; J. K u ry ło w ic z — w im ieniu M in isterstw a Z d r o w ia i O p iek i Społecznej; S. A . Pieniążek, sekretarz W y d z ia łu N a u k Rolniczych i L eśnych P A N ; J. Szentagothai (Budapeszt, W ę g ry ) — w im ieniu W ę g ie rsk ie j A k a ­ dem ii N a u k ; D. B . Limdsley (L o s A ngeles, Stany Zjednoczone, kierow nik Z a k ła d u Psychologii U n iw ersytetu K alifo rn ijsk ie go ; G. G . W in b e r g (L e n in g rad , Z S R R ) — w im ieniu 'Instytutu Z oologii A N Z S R R ; Z. Raabe, dyrektor Instytutu Zoologii U n i­ w ersytetu W a rsza w sk ie g o — w im ieniu W y d z ia łu N a u k Biologicznych P A N ; J. H e l­ ler — w im ienin K om itetu Biochem ii i B io fizy k i P A N ; J. W a la w s k i — w im ieniu K om itetu N a u k Fizjologicznych P A N ; W . G a je w s k i — w im ieniu Instytutu B io ­ chemii i B io fizy k i P A N ; Z . G rodziński i K . Dem el.

Jeden m o ty w p rze w ija ł się przez większość przem ówień okolicznościowych: w ciągu m inionego 50-lecia stale w zrastał autorytet n au k o w y Instytutu im. M . N e n ­ ckiego, aktualnie zaś reprezen tuje on czołowy poziom św iato w y w zakresie k ieru n ­ k ó w badaw czych, ro z w ijan y ch <w jego ram ach; są to:

1

2

N a pop o łu dn iow ej p len arnej sesji n a u k o w e j wygłoszono cztery referaty. D w a pierw sze dotyczyły historii b a d a ń nad fizjolo gią m ózgu. L o rd A d ria n , lau reat n agrody N o b la , w y g ło sił re fe ra t Progress in B rain Physiology in the Present Century, a prof. J. K on orski przedstaw ił R o z w ó j badań nad rolą m ózgu w zachowaniu się zwierząt. Trzecim m ó w cą b y ł prof. J. R zósk a (Londyn, A n g lia ), który zobrazow ał n au k ow e i gospodarcze znaczenie b a d a ń n ad p ro d u k ty w n o śd ą środow isk w odn ych; tytuł r e ­ feratu brzm iał: Bioenergetics Research in Section „Prod uctivity of Freshw ater Com m unities” of International Biological Program m e. W ostatnim punkcie p rogram u plenarnej sesji n au k o w ej re fera t R ola biochem ii w y głosił p ro f. K . Z akrzew ski, stw ierdzając, że koncentracja b a d a ń w o k ó ł struktury i fu n kcji m akrocząstek kodu dziedzicznego i systemu jego działania w trakcie ontogenezy n ad ała biochemii Cha- ra k te r n au k i in tegru jącej różne dziedziny biologii.

N astęp ne dni: 10, 11 i częściowo 12 grudnia, w y pełn iły cztery m iędzynarodowe sym pozja o tem atyce:

I. B łon y biologiczne — struktura i funkcja (organizatorzy: prof. L. W o jtc zak i doc. W . D rabik ow sk i).

II. Mechanizm y, m ózgow e zachowania się (organizator: prof. J. K onarski). III. Bioenergetyka zwierząt w odnych (organizator, doc. R. K lek o w sk i). IV . Fizjologia ruchu pierwotniaków ¡(organizator: doc. S. D ryl).

Tem atyka sy m pozjó w odp o w iad ała p roblem om badaw czym , in tensyw nie ro z w i­ jan y m w czterech zakładach In sty tutu im. M . ¡Nenckiego: B iochem ii (I), N e u r o fiz jo - lo g ii (II), H y drobio lo gii Eksperym en talnej ( U l ) , B io log ii (IV ).

Sym pozjum B ło n y biologiczne — struktura i funkcja <10— 11 X I I ) pośw ięcone było p rze d e wszystkim zagadnieniom przepuszczalności w ew n ą trz k o m ó rk o w y ch struktur błoniastych — m itochondriów i sarkoplazm atycznego retikulum . Pod czas o brad sym ­ pozju m M echanizm y m ózgow e zachowania się <10— 11 X I I ) u w a g a uczestników k o n ­ cen trow ała się n a analizie fu n k cji ko ry m ózgow ej, analizie m ózgow ych m echanizm ów re ak cji ru ch o w ych i uczenia się oraz n a w y n ik ach b a d a ń nad analizatorem słucho­ w y m u zwierząt. Sym p ozjum Bioenergetyka zwierząt w odnych (10— 12 X I I ) dotyczyło w g łó w n ej m ierze bilan só w energetycznych i Obliczania produkcyjności ekologicznej. N a sym pozjum Fizjologia ruchu pierwotniaków (10— 11 X I I ) dok onano p rzeglądu n ajn o w szy ch osiągnięć z zakresu jon ow ego podłoża zjaw isk pobudzenia, m ech a­ n izm ów ru chu am ebow ego i hydrodynam iki d ziałania un dilop od ió w u orzęsków i w i - ciowców.

Ogółem n a wszystkich czterech sym pozjach w ygłoszon o 63 re fera ty , z których 27 przedstaw ili goście z zagranicy, 16 — goście z ośrodk ów k rajo w y ch , 20 — gospo­ darze. P o z a re fe ra ta m i program niektórych posiedzeń o bejm ow a ł rów nież donie­ sienia; ich łączn a licz ba w y n iosła 25, z czego 23 p rzyp ad ły na sym pozjum B io en er­ getyka zwierząt wodnych. W sym pozjach uczestniczyło ok. 400 b io lo gó w polskich i 30 przybyłych z zagranicy. M a te ria ły sy m p o zjó w II, I I I i I V przeznaczono do druku w w y d a w n ictw ach Instytutu im. M . N enckiego: M echan izm y m ózgow e zachowania się w „A cta B io lo g iae E xperim en talis” ; B ioenergetyka zwierząt w odnych w „Polskim A rc h iw u m H y d robio lo gii” ; Fizjologia ruchu pierwotniaków w „A c ta Protozoologica” . R eferaty sym pozjum B łon y biologiczne — struktura i funkcja uk azały się w postaci odrębnej książki, w y d a n e j przez P a ń stw o w e W y d a w n ic tw o N au k o w e .

W łączenie d o p rogra m u obchodów ju bileu szow ych koncertu szopenowskiego, k tóry odbył się w Z a m k u OstrogSkich d n ia 11 gru d n ia wieczorem , zostało przyjęte z ży w ioło w y m aplauzem . O statnie zaś dni „tygodnia rocznicow ego” <12, 13 i 14 X I I ) u p łyn ęły n a zw iedzaniu za k ład ó w i pracow n i Instytutu im. M . Nenckiego, in d y w i­ d ualnych spotkaniach i dyskusjach. O puszczając W a rs z a w ę , uczestnicy k r a jo w i i z a ­ graniczni w y raż ali się z w ielk im uznaniem o przebiegu uroczystości jubileu szow ych i sym pozjach naukow ych, zorganizow anych z okazji 50-lecia In sty tu tu im. M . N e n ­ ckiego. W ie lu w rę cz twierdziło, że b y ł to jeden z ciekawszych i sp raw n iejsz y c h zjaz­ d ów , w jakich b ra li udział. N ie w y d a je się, aby to b y ły jedynie w y ra z y kurtuazji.

W Y K A Z C Y T O W A N Y C H P U B L IK A C J I D O T Y C Z Ą C Y C H D Z IA Ł A L N O Ś C I I H IS T O R II IN S T Y T U T U B IO L O G II D O Ś W IA D C Z A L N E J IM . M . N E N C K IE G O P A N

1. Instytut imienia N enckiego przy Towarzystw ie N a u k ow ym W arszawskim, 1920— 1927. Organizacja, działalność, środki. W a rs z a w a 1028.

2. Instytut imienia Nenckiego Tow arzystw a N auk ow ego W arszawskiego, 1928— 1935. Organizacja, działalność, środki. W a rs z a w a 1936.

3. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M . N enckiego. .P o ls k a A k a d e m ia N au k . Sp ra w ozd a n ia z Czynności i P r a c ”, n r 2/1954, ss. 16— 41.

4. W . N i e m i e r k o , Instytut Biologii Doświadczalnej im. M . N enckiego. „N a u k a Po lsk a”, n r 3/1963, ss. 97— 112.

5. A . L i t y ń s k i , Dziesięciolecie Stacji H ydrobiologiczn ej na W igrach (1920— 1930). „ A rch iw u m H y drobiologii i R y b a c tw a ”, n r 3— 4/1930, ss. 171— 192.

6

7. J. K o n o r s k i , Prace i osiągnięcia Zakładu N eu rofizjologii Instytutu im. M, Nenckiego w zakresie fizjologii i patologii wyższych czynności nerw ow ych. „Po- stępy W ied zy M edyczn ej”, n r 1/1955, ss. 3— 48.

8

9. J. A . C h m u r z y ń s iki, Pracownia Etologii Zw ierząt Zakładu Biologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M . N enckiego P A N w Warszawie. „Przegląd Z o o lo ­ giczny”, n r 3/1906, ss. 165— 174.

10. J. A . C h m u r z y ń s k i, Research on A nim a l B eh a vior at the N en ck i Institute of Experim ental Biology. „A cta B iologiae E xperim entalis”, n r 1/1966, ss. 79— 94, 11. M . B o g u c k i , K azim ierz Białaszewicz. Tam że, n r 1/1947, ss. 1—

8

12. W . N i e m i e r k o , Prof, dr Kazim ierz Białaszewicz. Tamże, ss. 9— 17.

13. M . G i e y s z t o r , A lfre d Litiński. „Polskie A rc h iw u m H y drobio lo gii”, z. 11 (sum plem ent), 1963, ss. 7— 14.

14. L. K u ź n i c k i , Działalność naukowa i społeczna prof, dra Jana D em bow skiego, „K osm os”, z. 1/1964, ss. 4— 19.

15. L. K u ź n i c k i , In M e m o r y of Jan Dem bow ski. „A cta B io logiae E xperim er;talis”r n r 1/1964, ss. 183— 194.

16. S. D r y l , L. K u ź n i c k i , Jan D em bow ski, 26 X I I 1889 — 22 I X 1963. „Przegląd' Zoologiczny”, n r 3/1964, ss. 191— 201.

17. L . K u ź n i c k i , Jan D em bow sk i — m igaw ki z życia. [W :] J. D e m b o w s k i , . O k iem biologa. W a rs z a w a 1968, ss. 264— 283.

18. R. K l e k o w s k i , Profesor dr M ieczysław Bogucki. „Polskie A rc h iw u m H y d ro ­ biologii” , n r 1/1967, ss. 1—

6

19. Pięćdziesiąt lat działalności Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M . N enckiegor 1918— 1968. O p raco w an ie zbiorow e pod redakcją H. A d lera. W a r s z a w a 1968.

Leszek Kuźnicki

P IĘ Ć D Z IE S IĘ C IO L E C IE P O L S K IE G O T O W A R Z Y S T W A G E O G R A F IC Z N E G O W dniach 19— 21 w rześn ia 1968 r. o d b y ł się w W a rs z a w ie uroczysty zjazd Polskie­ go T o w a rz y stw a G eograficznego z okazji 50-lecia jego istnienia. W zjeździe w z ię ło udział kilkuset członków k ra jo w y c h d kilk unastu zagranicznych członków honoro­ w y ch T o w arzy stw a. W ie lu zasłużonych członków udek orow anych zostało podczas zjazdu Z ło tą O dznaką P T G .

W bogatym n au kow y m program ie zjazdu w referatach znalazły om ówienie za­ rów no problem y przeszłości P T G oraz przeszłości geografii polskiej (J. Kondracki),, jak i p ersp ektyw y przyszłego rozw oju tej nauki (S. Leszczycki).

Uczestnicy zjazdu dysponow ali d w om a publikacjam i jubileu szow ym i: księgą p a ­ m iątkow ą Polskie Tow arzystw o Geograficzne w pięćdziesiątą rocznicę działalności (W a rs z a w a 1968) oraz num erem specjalnym m iesięcznika w y d a w a n e g o przez PTG- „Poznaj Ś w ia t” (nr 9/1968).

K sięg a pam iątkow a zaw iera arty k u ły : o pow staniu P T G (B. O lsze w ic z); o jego ro z w o ju i działalności (J. K ond rack i); o innych polskich organizacjach geograficz­ nych (A . Z ierh o ffer, L . C zechdwna, J. C zyżewski). P rzynosi też charakterystykę dzia­ łalności regionalnych oddziałów P T G , życiorysy członków honorowych P T G , a nadto opis zorganizow anej przez 'PT G w y p r a w y jachtem „Ś m ia ły” do A m e ry k i P ołu d n io­ w ej.

Szkoda jednak, że w tej jubileu szow ej p u blikacji zapomniano o członkach ko­ respondentach P T G , w śród których było w ie lu tak w y bitn y ch P o lak ó w , jak B ro ­ n isław G rąbczew sk i, A le k san d er Janowski, S tan isław P a w ło w s k i, L u d o m ir S aw ick i, Jerzy Sm oleńsk', P a w e ł Sosnowski, oraz takich uczonych zagranicznych, jak Lucien G allois, M au rice Lugeo n , O lin to M arin elli, Em m anuel de iMartonne.

Jubileuszow y nu m er „Poznaj Ś w ia t”, ozdobiony na stronie ty tu ło w e j w izeru n ­ kiem Z ło te j O d zn ak i P T G '(niestety odm iennej od tej, jak a jest em blem atem T o w a ­ rzystw a i jaką zaprojektowaił w y bitn y a rty sta-grafik A d a m Półtaw sk i, 1881— 1952),