"Dydaktyka historii: wybrane
zagadnienia", Maria Bieniek, Olsztyn
2007 : [recenzja]
Echa Przeszłości 9, 393-398
2008
M aria B ie n ie k , D y d a k ty k a h isto rii. W ybrane z a g a d n ie n ia , W ydaw nic
tw o U n iw e r s y te tu W arm iń sk o-M azu rsk iego, O lszty n 2007, ss. 271. W o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m i c z a s a c h P R L s t u d e n c i h i s t o r i i m i e l i m o ż l i w o ś ć u c z e n i a s i ę z d o b r y c h p o d r ę c z n i k ó w m e t o d y k i / d y d a k t y k i h i s t o r i i , p o c z y n a j ą c o d 1 9 2 8 r ., k i e d y H a n n a P o h o s k a n a p i s a ł a D ydaktykę historii, p o p r z e z
M etodyki nauczania historii C z e s ł a w a S z y b k i i T a d e u s z a S ł o w i k o w s k i e g o w y d a n e w l a t a c h 6 0 . u b i e g ł e g o w i e k u , c z y p r a c ę z b io r o w ą p o d r e d a k c j ą C z e s ł a w a M a j o r k a Metodyka nauczania historii w szkole podstawowej, w y d a n ą w 1 9 8 8 r. P o d r ę c z n i k i t e g o p r z e d m i o t u , m i m o t r e ś c i n i e p r z e m i j a j ą c y c h w e d u k a c j i h i s t o r y c z n e j , s z y b k o s i ę d e z a k t u a l i z o w a ł y . T a k j e s t d o d n i a d z i s i e j s z e g o - p r z y c h o d z i n o w e p o k o l e n i e d y d a k t y k ó w , m a n o w e p o d e j ś c ie d o e d u k a c j i i p r o p a g u j e n o w e s p o s o b y n a u c z a n i a , t y m b a r d z ie j ż e e d u k a c j a h i s t o r y c z n a r ó w n i e ż u l e g a c i ą g ł y m p r z e m i a n o m . W r o k u 1 9 9 3 u k a z a ł a s i ę k o l e j n a p r a c a p o d t y t u ł e m D ydaktyka historii a u t o r s t w a J e r z e g o M a t e r n i c k i e g o , C z e s ł a w a M a j o r k a i A d a m a S u c h o ń s k i e g o . S z y b k o z o s t a ł a u z n a n a z a p o d r ę c z n i k t y p o w o a k a d e m i c k i i c h ę t n i e p o l e c a n a b y ł a j a k o p o d s t a w a d o e g z a m i n ó w z d y d a k t y k i h i s t o r i i , t y m b a r d z ie j ż e p r z e r a ż a ł a z a k r e s e m s z c z e g ó ł o w y c h i n f o r m a c j i p r z e k a z y w a n y c h w s p o s ó b n a u k o w y , p i s a n y c h j ę z y k i e m t r u d n y m i m a ł o p r z y s t ę p n y m d l a m ł o d y c h l u d z i , a n a w e t d l a d o ś w i a d c z o n y c h n a u c z y c i e l i . A u t o r z y , p r o f e s o r o w ie z w i e l k i m d o r o b k i e m n a u k o w y m , n i e b y l i w s t a n i e p r z y b li ż y ć s t u d e n t o m n o w o c z e s n y c h , a k t y w i z u j ą c y c h m e t o d n a u c z a n i a . N i e p o r u s z y l i t e ż w i e l u w ą t k ó w z p o d s t a w o w e j , m e t o d y c z n e j p r a c y z u c z n i a m i . A l e c h y b a t a k i b y ł z a m i a r t e j p r a c y , g d y ż - j a k p i s a n o w e w s t ę p i e - „ P r z e d m i o t e m z a i n t e r e s o w a n i a d y d a k t y k ó w h i s t o r i i j e s t d z i ś n i e t y l k o s z k o l n a e d u k a c j a h i s t o r y c z n a , b a d a j ą o n i t a k ż e i n n e f o r m y u p o w s z e c h n i a n i a w i e d z y o p r z e s z ł o ś c i . C h o d z i m .i n . o o d s ł o n i ę c i e m e c h a n i z m ó w s p o ł e c z n e j r e c e p c j i w i e d z y h i s t o r y c z n e j , o u k a z a n i e z ło ż o n e g o p r o c e s u k s z t a ł t o w a n i a s i ę k u l t u r y i ś w i a d o m o ś c i h i s t o r y c z n e j s p o ł e c z e ń s t w a . [...] Z p o s z e r z a n i e m p o l a b a d a w c z e g o ł ą c z y s i ę ś c i ś l e p r o c e s u n a u k o w i e n i a d y d a k t y k i h i s t o r i i , d o s k o n a l e n i a j e j m e t o d b a d a w c z y c h , a p a r a t u r y p o j ę c io w e j i t p . ”1 U k a z a ł y s i ę d w a n a k ł a d y te j p o z y c j i i d a le j n i e b y ł a o n a j u ż w z n a w i a n a . Z a r a z p o r e f o r m ie s z k o ln e j z a c z ę t o p i s a ć q u a s i- p o d r ę c z n ik i, k t ó r e j e d n a k n i e p r z y j ę ły s ię w c a łe j P o ls c e d o n a u c z a n i a d y d a k t y k i h i s t o r ii 2 . D o p ie r o w 2 0 0 4 r. u k a z a ł a s ię Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczy
cieli i studentów, p o d r e d . J . M a t e r n ic k ie g o . O g ó łe m 3 3 7 h a s e ł n a 4 7 0 s t r o n a c h i 3 1 a u t o r ó w , p r a w i e w s z y s c y z n a n i i s z a n o w a n i d y d a k t y c y p o l s c y 3 . P r a c a
1 J. Maternicki, Cz. Majorek, A. Suchoński, Dydaktyka historii, Warszawa 1994, s. 5.
2 Edukacja historyczna w reformowanej szkole. Założenia metodyczne, red. A. Zielecki, Kraków 2000; Edukacja historyczna w zreformowanej szkole. Propozycje rozwiązań praktycz
nych, red. A. Zielecki, Kraków 2000.
3 M. Bieniek umieściła w encyklopedii kilka haseł/artykułów: Analiza SWOT, Drzewo decyzyjne, Gry dydaktyczne, Metaplan, Podręcznik szkolny historii, Schemat dydaktyczny, Środki symboliczne.
b a r d z o d o b r z e p r z y g o t o w a n a r e d a k c y j n i e , n a w y s o k i m p o z i o m i e m e r y t o r y c z n y m . N i e s t e t y , j a k k a ż d a e n c y k l o p e d i a n i e s a m o w i c i e t r u d n a d o k o r z y s t a n i a n a z a j ę c i a c h . C i ą g l e t r z e b a b y ł o u z u p e ł n i a ć o b o w ią z u j ą c e p o d r ę c z n i k i d o d a t k o w y m i a r t y k u ł a m i z „ W ia d o m o ś c i H i s t o r y c z n y c h ” i p r a c z b io r o w y c h . B i o r ą c p o d u w a g ę f a k t , ż e ś r o d o w i s k o d y d a k t y k ó w j e s t b a r d z o p r ę ż n e i c o r o k u , lu b n a w e t c z ę ś c i e j , o r g a n i z u j e o g ó l n o p o l s k i e k o n f e r e n c j e z d r u k o w a n y m i m a t e r i a ł a m i , n o w y c h p u b l ik a c j i d y d a k t y c z n y c h w y d a j e s i ę b a r d z o d u ż o . N i e s t e t y , i n t e r e s u j ą c e a r t y k u ł y d o t y k a j ą c e c z ę s t o p r o b le m ó w b a r d z o s z c z e g ó ł o w y c h i p r a k t y c z n y c h r o z w i ą z a ń m e t o d y c z n y c h , s ą t r u d n o d o s t ę p n e , b o w i e m n i e k a ż d a b i b l i o t e k a , n a w e t u n i w e r s y t e c k a , j e p o s i a d a . M im o ż e p e w n e i n i c j a t y w y p o d r ę c z n i k o w e p o w s t a ł y w i n n y c h ś r o d o w i s k a c h P o l s k i , t o j e d n a k s t u d e n c i h i s t o r i i w O l s z t y n i e w c i ą ż n i e m i e l i p o r z ą d n e j b a z y d o s t u d i o w a n i a t e g o p r z e d m i o t u . M a r i a B i e n i e k w p i s a ł a s i ę w n u r t p u b l i k a c j i p o ś w i ę c o n y c h e d u k a c j i i d y d a k t y c e h i s t o r i i w 2 0 0 7 r. A u t o r k a j e s t o s o b ą j a k n a j b a r d z i e j k o m p e t e n t n ą - w y c h o w a n k a p r o f. M a ł g o r z a t y S z o s t a k o w s k i e j , a b s o l w e n t k a W y ż s z e j S z k o ł y P e d a g o g i c z n e j w O l s z t y n i e , w i e l o l e t n i a n a u c z y c i e l k a w s z k o l e ć w i c z e ń W S P - S z k o l e P o d s t a w o w e j n r 2 4 , a n a s t ę p n i e G i m n a z j u m n r 7 w O l s z t y n i e , n a u c z y c i e l d y p l o m o w a n y , z a d z i a ł a l n o ś ć o ś w i a t o w ą o d z n a c z o n a m .i n . S r e b r n y m K r z y ż e m Z a s ł u g i i M e d a l e m K o m is j i E d u k a c j i N a r o d o w e j . O d 1 9 9 2 r. M a r i a B i e n i e k z a t r u d n i o n a b y ł a w Z a k ł a d z i e D y d a k t y k i H i s t o r i i W S P , a o d 1 9 9 9 r. w I n s t y t u c i e H i s t o r i i i S t o s u n k ó w M i ę d z y n a r o d o w y c h U n i w e r s y t e t u W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o , w k t ó r y m p r a c u j e d o d z iś . O d s a m e g o p o c z ą t k u p r o w a d z i z a j ę c i a z d y d a k t y k i h i s t o r i i , o p i e k u j e s i ę p r a k t y k a m i c i ą g ł y m i i ś r ó d r o c z n y m i, o d k i l k u l a t p r o w a d z i w y k ł a d y z t e g o p r z e d m i o t u i e g z a m i n u j e s t u d e n t ó w . P o p r z e j ś c i u p r o f. S z o s t a k o w s k i e j n a e m e r y t u r ę s p r a w u j e o p i e k ę m e r y t o r y c z n ą i m e t o d y c z n ą n a d e d u k a c j ą s t u d e n t ó w w z a k r e s i e d y d a k t y k i h i s t o r i i , u t r z y m u j ą c s t a ł y k o n t a k t z C e n t r u m K s z t a ł c e n i a N a u c z y c i e l i p r z y U n i w e r s y t e c i e W a r m i ń s k o - M a z u r s k i m o r a z K i e r o w n i k i e m P r a k t y k n a W y d z i a l e H u m a n i s t y c z n y m . J e d n o c z e ś n i e M a r i a B i e n i e k p r o w a d z i s y s t e m a t y c z n e b a d a n i a n a u k o w e w z a k r e s i e e d u k a c j i m ł o d z i e ż y i p u b l i k u j e s w o j e o s i ą g n i ę c i a b a d a w c z e . P r a c ę d o k t o r s k ą p o ś w i ę c i ł a Obudowie dydaktycznej polskich podręczników historii
w latach 1795-19144. U c z e s t n i c z y ł a w w i e l u k o n f e r e n c j a c h i o g ł o s i ł a d r u k i e m s z e r e g p r a c z a r ó w n o s a m o d z i e l n i e5, j a k i w e w s p ó ł a u t o r s t w i e6. S p e c j a l i z u j e
4 Promotor - J. Maternicki, ukazała się drukiem w Wydawnictwie Uniwersyteckim w Olsztynie 2001 r.
5 Por. np. Próby unowocześnienia obudowy dydaktycznej polskich podręczników historii
w XIX w., w: Przeszłość w szkole przyszłości, red. J. Walczak i A. Zielecki, Częstochowa 1997,
s. 249-262; Lekcja powtórzeniowa w klasie VI, „Wiadomości Historyczne” 1997, nr 5, s. 293-301;
Mapki historyczne w polskich podręcznikach historii pierwszej połowy XIX wieku, „Zeszyty
Naukowe WSP w Olsztynie. Prace Historyczne” 1998, z. 2, s. 88-97; Merytoryczne, dydaktyczne
i techniczne aspekty ilustracji w polskich podręcznikach historii okresu 1864-1914, w: Historia. Poznanie i przekaz, red. B. Jakubowska, Rzeszów 2000, s. 213-225; Materiał kartograficzny
s i ę w ś r o d k a c h d y d a k t y c z n y c h i t e s t a c h o s i ą g n i ę ć s z k o l n y c h , j e s t t a k ż e n i e o c e n i o n y m p r a k t y k i e m , k t ó r y p o t r a f i ł ą c z y ć w i e d z ę m e r y t o r y c z n ą z u m i e j ę t n o ś c i ą d o t a r c i a d o u c z n i ó w i r a d z e n i e m s o b i e w t r u d n y c h s y t u a c j a c h m e t o d y c z n y c h n a le k c j i.
P o d r ę c z n i k D ydaktyka historii. Wybrane zagadnienia s k ł a d a s i ę z s z e ś c i u r o z d z ia łó w , w o b r ę b ie k t ó r y c h w y d z i e l o n e s ą p o d r o z d z i a ł y i m n i e j s z e c z ę ś c i . P r z e j r z y s t a s t r u k t u r a u ł a t w i a p o r u s z a n i e s i ę i p r z y s w a j a n i e w ie d z y . A u t o r k a o m a w i a j ą c n i e k t ó r e p r o b l e m y o d w o łu j e s i ę d o i n f o r m a c j i z i n n y c h r o z d z ia łó w , c o u ł a t w i a c z y t a j ą c y m i n t e g r a c j ę z d o b y w a n e j w ie d z y . P o d t y t u ł Wybrane za gadnienia u s p r a w i e d l i w i a d o b ó r t r e ś c i , k t ó r e s k u p i ł y s i ę g ł ó w n i e n a o b s z a r a c h n i e z b ę d n y c h w p r a k t y c e s z k o l n e j . P o d r ę c z n i k n i e o b e j m u j e w i ę c p r o b le m ó w d o b r z e j u ż o p r a c o w a n y c h p r z e z w y b i t n y c h s p e c j a l i s t ó w z z a k r e s u h i s t o r ii h i s t o r i o g r a f i i i m e t o d o l o g i i h i s t o r i i , j a k c h o c i a ż b y p o w i ą z a ń d y d a k t y k i h i s t o r i i z i n n y m i d z i e d z i n a m i w i e d z y , b a d a ń n a d e d u k a c j ą h i s t o r y c z n ą , z a k r e s u i u k ł a d u t r e ś c i p r z e k a z y w a n y c h u c z n i o m , r o li p r a w d y w h i s t o r i i it p . T y m s a m y m a u t o r k a n i e u w z g l ę d n i ł a w a ż n y c h z p u n k t u w i d z e n i a t o ż s a m o ś c i m ł o d z i e ż y z a g a d n i e ń e d u k a c j i r e g i o n a l n e j . N i e m o ż n a j e d n a k c z y n i ć z t e g o z a r z u t u , b o w i e m c h c ą c o m ó w i ć i p r z e a n a l i z o w a ć w s z y s t k i e p r o b l e m y w s p ó ł c z e s n e j d y d a k t y k i h i s t o r i i , t r z e b a b y n a p i s a ć k i l k a t o m ó w p o d r ę c z n i k a , a n i e 0 t o p r z e c i e ż c h o d z i, t y m b a r d z ie j ż e t r e ś c i p o m i n i ę t e p r z e z a u t o r k ę s ą j u ż o p r a c o w a n e i n i e t r a c ą n a a k t u a l n o ś c i . P o d r ę c z n i k z a c z ę t o o d r o z d z i a ł u p o ś w i ę c o n e g o c e l o m e d u k a c j i h i s t o r y c z n e j . W s p o s ó b j a s n y i c z y t e l n y , b e z z b ę d n y c h r o z w a ż a ń t e o r e t y c z n y c h , A u t o r k a p r z e d s t a w i ł a m .i n . c z y n n i k i d e t e r m i n u j ą c e c e l e n a u c z a n i a h i s t o r i i , m o d e l e k s z t a ł c e n i a h i s t o r y c z n e g o , s y s t e m a t y k ę c e ló w , s p o s o b y i c h f o r m u ł o w a n i a , r ó ż n e t a k s o n o m i e i o p e r a c j o n a l iz a c j ę . B a r d z o o b s z e r n y r o z d z i a ł d r u g i ( s s . 8 6 ) p o ś w i ę c o n y z o s t a ł ś r o d k o m d y d a k t y c z n y m . W k l a r o w n y s p o s ó b z o s t a ł y u j ę t e ś r o d k i s y m b o l i c z n e , p o g l ą d o w e , s ł o w n o - t e k s t o w e i a u d i o w i z u l a n e . W o d r ę b n y m p o d r o z d z ia le o m ó w io n o r o lę k o m p u t e r a i i n t e r n e t u w e d u k a c j i h is t o r y c z n e j . D o k a ż d e j g r u p y ś r o d k ó w a u t o r k a p o d a j e d e f i n i c j e , t y p o l o g i e , r o l e 1 fu n k c j e , g r a f ic z n e p r z y k ła d y , f o r m y p r a c y z u c z n i a m i . K o le j n y r o z d z ia ł d o t y c z y k s z t a ł t o w a n i a p o j ę ć h i s t o r y c z n y c h . W y o d r ę b n io n o w n i m t y p o lo g ie p o ję ć , s p o s o b y i c h k s z t a ł t o w a n i a o r a z ć w i c z e n i a w o p e r o w a n i u p o j ę c ia m i h i s t o r y c z n y m i .
w polskich podręcznikach historii doby międzypowstaniowej (1831-1863), ,,Echa Przeszłości”, t. 2,
2001, s. 199-208; Kartografia historyczna w polskich podręcznikach historii (1795-1863), w:
Historia. Społeczeństwo. Wychowanie, red. J. Maternicki, M. Hoszowsk, P. Sierżęga, Rzeszów
2003, s. 124-136; Przegląd metod i technik kształcenia historycznego w gimnazjum w dobie
reformy systemu edukacyjnego, „Echa Przeszłości”, t. 5, 2004, s. 247-278.
6 Por. np. Bloki ćwiczeniowo-powtórzeniowe w podręcznikach historii dla gimnazjum jako
środek kształtowania wielostronnej aktywności uczniów, w: Nauczanie blokowe i zintegrowane przedmiotów humanistycznych w zreformowanej szkole, red. T. Jaworski, B. Burda, M. Szym
czak, Zielona Góra 2002, s. 331-339; Przez tysiąclecia i wieki. Poradnik dla nauczyciela
i program nauczania w gimnazjum. Historia, kl. 1, Warszawa 2002; Historia. Sprawdziany dla gimnazjalistów, kl. 1-3, Warszawa 2002; Przez tysiąclecia i wieki. Scenariusze lekcji. Karty pracy. Sprawdziany. Krzyżówki. Historia, kl. 1, Gimnazjum, Warszawa 2005.
N a s t ę p n y r o z d z i a ł ( s s . 7 1 ) p o ś w i ę c o n y z o s t a ł m e t o d o m i t e c h n i k o m k s z t a ł c e n i a h i s t o r y c z n e g o . P r z e z l a t a p a n o w a ł a w ś r ó d d y d a k t y k ó w h i s t o r i i d o w o ln o ś ć w n a z y w a n i u n o w y c h m e t o d , t e c h n i k c z y s t r a t e g i i n a u c z a n i a . P o n i e w a ż b y ł y t o o k r e ś l e n i a a l b o d o s ł o w n i e t ł u m a c z o n e z j ę z y k ó w o b c y c h ( n a j c z ę ś c i e j a n g i e l s k i e g o ) , a lb o t e ż n a z y w a n e d o w o ln i e p r z e z n a u c z y c i e l a lu b d y d a k t y k a , k t ó r y d a n ą m e t o d ę w p r o w a d z i ł w p r a k t y c e s z k o ln e j i u p o w s z e c h n i ł p r z e z p u b l ik a c j ę n a p r z y k ł a d w „ W ia d o m o ś c i a c h H i s t o r y c z n y c h ” , m a t e r i a ł a c h p o k o n f e r e n c y j n y c h c z y b r o s z u r a c h w y d a w a n y c h p r z e z o ś r o d k i m e t o d y c z n e ( d o s k o n a l e n i a n a u c z y c i e l i ) . T a k s p o p u l a r y z o w a n a m e t o d a / t e c h n i k a / s t r a t e g i a b y ł a n a s t ę p n i e w y k o r z y s t y w a n a p r z e z n a u c z y c i e l i - p r a k t y k ó w , k t ó r z y t w o r z y l i d a l s z e j e j m o d y f i k a c j e , t ł u m a c z ą c „ p o s w o j e m u ” i p o d a j ą c p r z y k ł a d y k o n k r e t n y c h l e k c j i. C z ę s t o t e ż p i e r w s z e p u b l ik a c j e , d o t y c z ą c e m e t o d a k t y w i z u j ą c y c h , d e z a k t u a l i z o w a ł y s i ę p o p a r u l a t a c h . P r z y k ł a d e m n a t o s ą c h o c i a ż b y t e k s t y d o t y c z ą c e d r a m y 7 . O g r o m n y m w k ł a d e m a u t o r k i p o d r ę c z n i k a d o d z ie j ó w e d u k a c j i h i s t o r y c z n e j j e s t u s y s t e m a t y z o w a n i e z a g a d n i e ń z w i ą z a n y c h z m e t o d a m i a k t y w iz u j ą c y m i, k t ó r y c h w p o d r ę c z n ik u o m ó w i o n o p o n a d 4 0 ( s ic ! ) . P o r u s z a n i e s i ę p r z e z s t u d e n t ó w w t y m g ą s z c z u n o w y c h m e t o d i t e c h n i k k s z t a ł c e n i a , o d p o w i e d n i e i c h n a z w a n i e i o p r a c o w a n i e m e t o d y c z n e d o te j p o r y b y ło b a r d z o u t r u d n i o n e . S t u d e n c i m i e l i p r o b le m z d o t a r c i e m d o o d p o w ie d n i e j l i t e r a t u r y , a c o z a t e m i d z i e , m e t o d y c z n y m p r z e a n a l i z o w a n i e m k i l k u n a s t u c h o c i a ż b y a k t y w i z u j ą c y c h m e t o d . K o l e j n y r o z d z i a ł p o ś w i ę c o n y z o s t a ł l e k c j i h i s t o r i i . A u t o r k a p o d a ł a z a l e t y i w a d y s y s t e m u k l a s o w o - l e k c y j n e g o , t y p y i o g n i w a l e k c j i, a t a k ż e w y m i e n i ł a w e w n ę t r z n e i z e w n ę t r z n e c z y n n i k i w s p ó ł t w o r z ą c e l e k c j ę . D l a p r z y k ł a d u M a r i a B i e n i e k w y b r a ł a t r z y t e m a t y l e k c j i z k l a s y I g i m n a z j u m i p o d a ł a p r z y k ł a d o w e k o n s p e k t y / s c e n a r i u s z e l e k c j i. O s t a t n i r o z d z i a ł p r a c y d o t y c z y z a s a d i s p o s o b ó w k o n s t r u o w a n i a t e s t ó w o s i ą g n i ę ć s z k o l n y c h . P o c z ę ś c i t e o r e t y c z n e j A u t o r k a p r z y t a c z a k i l k a p r z y k ł a d ó w n a k a ż d y r o d z a j z a d a n i a t e s t o w e g o ( n p . o t w a r t e , z a m k n i ę t e , z l u k ą , w i e l o k r o t n e g o w y b o r u , i t d .) , c o z d e c y d o w a n i e u ł a t w i a c z y t a j ą c y m z r o z u m i e n i e z a g a d n i e n i a i u c z y k o n s t r u o w a n i a p o d o b n y c h z a d a ń . N a j w ię c e j u w a g m a m d o f r a g m e n t u p o ś w i ę c o n e g o k o n s t r u k c j i l e k c j i h i s t o r ii . O t ó ż A u t o r k a z a s ł a n i a j ą c s i ę i n n y m i o p i n i a m i , w y m i e n n i e u ż y w a t e r m i n u „ s c e n a r i u s z ” i „ k o n s p e k t ”. K i e d y ś u c z o n o n a s , ż e k o n s p e k t j e s t r o z w i n i ę c i e m s c e n a r i u s z a ( p l a n u ) l e k c j i i m a b a r d z o r o z b u d o w a n ą p o s t a ć . W k o n s p e k c i e n a l e ż y u w z g l ę d n i ć o g n i w o l e k c j i , c z a s , c z y n n o ś c i n a u c z y c i e l a i u c z n i ó w , c z ę s t o t a k ż e r e a l i z o w a n y w d a n y m m o m e n c i e s t a n d a r d k s z t a ł c e n i a , a t a k ż e w p i s y w a ć d o k ł a d n i e z a d a w a n e p y t a n i a i k i e r o w a n e d o u c z n i ó w p o l e c e n i a . P o m i j a m j u ż f a k t , ż e n a j c z y t e l n i e j s z ą f o r m ą k o n s p e k t u b y ł a z a
7 Por. P. Trojański, Drama w nauczaniu historii, „Wiadomości Historyczne 1995, nr 5, s. 286-295. Na tę pozycję powołuję się w swojej publikacji, choć już dzisiaj taki podział dramy jest nieaktualny. Zob. I. Lewandowska, Scenariusze lekcji historii. Starożytność - Odrodzenie, Ustroń 2003, s. 18-20.
w s z e t a b e l a p o k a z u j ą c a , c o w d a n y m m o m e n c i e l e k c j i r o b i n a u c z y c i e l , a c o u c z n i o w i e , j a k a j e s t w ó w c z a s s t o s o w a n a m e t o d a , j a k i ś r o d e k d y d a k t y c z n y i i l e c z a s u z a j m u j e t e n f r a g m e n t le k c j i. R o z u m i e m , ż e n i e z b y t l u b i a n e p r z e z s t u d e n t ó w t a b e l k i z o s t a ł y z a n i e c h a n e t a k ż e p r z e z A u t o r k ę p o d r ę c z n i k a , a l e d l a c z e g o w r o z p i s a n y c h k o n s p e k t a c h M a r i a B i e n i e k n i e u w z g l ę d n i ł a o m a w i a n y c h w c z e ś n i e j o g n i w le k c j i? P o n a d t o w p r a c y p o d a n o t r z y k o n s p e k t y z a p i s a n e w t e n s a m s p o s ó b , c h o c i a ż A u t o r k a p o d a j e w c z e ś n i e j , ż e n i e k t ó r z y d y d a k t y c y p r e f e r u j ą m o d e l l a n s o w a n y p r z e z K R E A T O R - a , i n n i z a ś ( m .i n . a u t o r k a n i n i e j s z e j r e c e n z j i) m o d e l t r a d y c y j n y , t z n . w t a b e l i . R o z p i s a n i e t r z e c h k o n s p e k t ó w n a t r z y r ó ż n e s p o s o b y p o k a z y w a ł o b y j a k b a r d z o d y d a k t y k a h i s t o r i i j e s t r ó ż n o r o d n a i d a w a ł o b y w i ę c e j m o ż l i w o ś c i p r o w a d z ą c y m z a j ę c i a , a t a k ż e s a m y m s t u d e n t o m . P o n a d t o m i ł o ś n i c y d z i e j ó w n a j n o w s z y c h n i e z n a j d ą w r e c e n z o w a n e j p r a c y w i e l u p r z y k ł a d ó w z X X w ., a o k r e s p o w o j e n n y z o s t a ł z u p e ł n i e p o m in i ę t y . N i e z b y t d o k ł a d n i e z o s t a ł y t e ż w y j a ś n i o n e m a p y i n d u k c y j n e ( s . 3 7 ) , p l a n y ( s . 4 3 ) , s c e n k i i m p r o w i z o w a n e i i m p r o w i z a c y j n e ( s . 1 5 8 ) c z y p i r a m i d a p r i o r y t e t ó w ( s . 1 7 8 ) . D o z a l e t p o d r ę c z n i k a n a l e ż y n i e w ą t p l i w i e j e g o p r z y s t ę p n y j ę z y k , w i e l o ś ć p r z y k ł a d ó w z w ł a s n e j p r a c y d y d a k t y c z n e j A u t o r k i o r a z z a r k u s z y e g z a m i n a c y j n y c h , b a r d z o b o g a t a l i t e r a t u r a u z u p e ł n i a j ą c a i c y t o w a n a . M a r i a B i e n i e k s y s t e m a t y c z n i e w y j a ś n i a t r u d n e p o j ę c ia , k t ó r e w y s t ę p u j ą w d o k u m e n t a c h o ś w i a t o w y c h , u s t a w a c h c z y p r o g r a m a c h , a p r z e z s t u d e n t ó w s ą t r u d n e d o p r z y s w o j e n i a . P o n a d t o A u t o r k a p o d a j e k i l k a f u n k c j o n u j ą c y c h t e r m i n ó w n a to s a m o z j a w i s k o , c o z k o l e i u ł a t w i a r o z u m i e n i e t e k s t ó w p i s a n y c h p r z e z r ó ż n y c h a u t o r ó w , a d o t y c z ą c y c h t y c h s a m y c h p r o b le m ó w ( n p . s . 1 2 , 3 4 ) . G o d n e p o d k r e ś l e n i a j e s t t a k ż e s z c z e g ó ł o w e o m ó w i e n i e s p o s o b u i n t e r p r e t a c j i ź r ó d e ł i k o n o g r a f ic z n y c h ( s . 5 5 - 6 4 ) , k t ó r e u ł a t w i p r z y s z ł y m n a u c z y c i e l o m s t o s o w a n i e t e g o ś r o d k a d y d a k t y c z n e g o w p r a c y z u c z n i a m i . T e n f r a g m e n t p o d r ę c z n ik a p o le c ić m o ż n a r ó w n i e ż s t u d e n t o m , k t ó r z y n i e z a m i e r z a j ą z o s t a ć n a u c z y c i e l a m i , w i ę c n i e u c z ę s z c z a j ą n a z a j ę c i a z d y d a k t y k i h i s t o r i i , a l e i n t e r p r e t u j ą i k o n o g r a f ię e p o k i n a z a j ę c i a c h z i n n y c h p r z e d m i o t ó w l u b w p r a c y s e m in a r y j n e j . K s i ą ż k a z o s t a ł a s t a r a n n i e w y d a n a , m a p r z e j r z y s t y u k ł a d , a z a s t o s o w a n e g r a f i k i , w y k r e s y i t a b e l e s y s t e m a t y z u j ą o r a z p o r z ą d k u j ą n i e ł a t w ą w i e d z ę . P o d r ę c z n i k , m i m o j e g o d y d a k t y c z n y c h w a l o r ó w , n i e j e s t k s i ą ż k ą ł a t w ą d o c z y t a n i a . J e s t s w e g o r o d z a j u p r z e w o d n i k i e m m e t o d y c z n y m d l a s t u d e n t ó w i n a u c z y c i e l i , k t ó r z y z n a j d ą w n i m z j e d n e j s t r o n y p o d s t a w ę n a u k o w ą w r a z z l i t e r a t u r ą u z u p e ł n i a j ą c ą , z d r u g ie j z a ś w i e l e p r a k t y c z n y c h w s k a z ó w e k d o w ł a s n e j p r a c y d y d a k t y c z n e j . S z k o d a t y l k o , ż e A u t o r k a - w c a łe j s w o j e j s k r o m n o ś c i - n a z y w a t ę p u b l ik a c j ę „ s k r y p t e m ”. S k r y p t j e s t t o p u b l i k a c j a w y d a w a n a w m a ł y m n a k ł a d z i e ( n a j c z ę ś c ie j p r z e z u c z e l n i ę ) p r z e z n a c z o n a d l a w ą s k i e g o g r o n a o d b i o r c ó w ( z a z w y c z a j s t u d e n t ó w ) . W t y m k o n t e k ś c i e w y j a ś n i ć n a l e ż y , ż e r e c e n z o w a n a p r a c a w y k o r z y s t y w a n a m o ż e b y ć z a r ó w n o p r z e z d y d a k t y k ó w , d o r a d c ó w m e t o d y c z n y c h i n a u c z y c i e l i h i s t o r i i w c a łe j P o l s c e , j e s t b o w i e m p r a c ą u n i w e r s a l n ą , a n i e p r z e z n a c z o n ą t y l k o d o p r z e d m i o t ó w p r o w a d z o n y c h w y ł ą c z n i e n a n a s z y m u n i w e r s y t e c i e .
W ie m y j u ż , ż e p o d r ę c z n i k M a r ii B i e n i e k j e s t p o l e c a n y s t u d e n t o m h i s t o r i i n a U n i w e r s y t e c i e W a r s z a w s k i m , c o d a j e p e w n o ś ć , ż e n i e b ę d z i e z a l e g a ł n a w y d a w n i c z y c h p ó ł k a c h i n i e w ą t p l i w i e p o d n i e s i e r a n g ę U n i w e r s y t e t u W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o i d y d a k t y k i h i s t o r i i j a k o p r z e d m i o t u n a u c z a n i a . N a l e ż y j e d n a k p a m i ę t a ć , ż e d y d a k t y k a h i s t o r i i c i ą g l e e w o l u u j e , p o w s t a j ą n o w e d z ie - ł a 8 , a d o p ie r o p r z y s z ł e p o k o l e n i a b ę d ą m o g ł y o c e n i ć i c h r z e c z y w i s t ą w a r t o ś ć i p r z y d a t n o ś ć w e d u k a c j i h i s t o r y c z n e j . Izabela Lewandowska ( O l s z t y n )
8 A. Zielecki, 'Wprowadzenie do dydaktyki historii, Kraków 2007; E. Chorąży, D. Koniecz- ka-Sliwińska, S. Roszak, Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2008.
