A
R
T
Y
K
U
Ł
Y
R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H T o m X, z esz yt 1______ - ______ 20 0 0 G R Z E G O R Z G Ó R S K I T o r u ń - L u b l i nP O L S K I E P A Ń S T W O P O D Z I E M N E
A K O M U N I S T Y C Z N Y R U C H O P O R U
U W A G I NA M A R G IN E SIE PEW N EJ DECYZJI
Jak doniosły środki przekazu, K ierow nik U rzędu do Spraw K om b atan tó w
i Osób R epresjonow anych podtrzym ał decyzję uch y lają cą rozstrzygnięcie
swego poprzednika z 1993 roku, na m ocy której w dow ie po Ignacym Loga-
Sowińskim , członku najw yższych władz Polskiej Partii R obotniczej i G w ardii
Ludowej - Arm ii L udow ej w latach 1 9 4 3 -1 9 4 5 , przyznane zostały u p ra w n ie
nia k o m b atan c k ie '. D ecyzja ta w y w o ła ła nie tylko protesty k o m u n isty c zn y ch
środowisk kom batanckich, ale także spotkała się z ko n testac ją w p ły w o w y c h
mediów nieko m u n isty c zn y ch 2. Problem ten jest istotny nie tylko ze w z g lę
dów historyczno-sym bolicznych i prestiżow ych. D otyka on rów nie ż w a żn y ch
problem ów natury prawnej i stąd warto m u się w łaśnie z p e rspektyw y histo-
ryczno-praw nej przyjrzeć i poddać go analizie. N adm ienić trzeba, że uw agi
te pisane są jeszcze przed podjęciem ostatecznego rozstrzygnięcia przez N a
czelny Sąd A dm inistracyjny, do którego decyzja U rzędu została zaskarżona.
Podejm ując próbę analizy interesującego nas p roblem u jak o pun k t w yjścia
wskazać należy - w m oim przekonaniu - n astępujące elementy:
: O m ó w ie n ie tej de cy z ji w D z ie n n ik u „ R z e c z p o s p o l i ta ” n r 148 z d n ia 28 c z e r w c a 1999 roku (d o d a te k „ P r a w o co d n i a ” ) w a rty k u le D. F rey , pt. W d o w a w a lc z y o d o b re im ię m ęża o ra z
ko m b a ta n ck ie u p ra w n ie n ia .
2 W „G az e cie W y b o r c z e j ” z 2 sie rp n ia 1999 r o k u u kazał się re p o rta ż P. L ip i ń s k i e g o pt. S w o b o d n a o cen a L o g i, z a w ie rają cy b a r d z o z d e c y d o w a n a kry ty k ę U r z ę d u d o S p ra w K o m b a t a n
Państw o polskie m im o klęski poniesionej w kam panii wrześniowej w 1939
roku nie upadło, a przeciw nie, utrzym ało k onstytucyjną ciągłość swych n a j
w yż sz ych władz, a w ślad za tym i m iędzynarodow e uznanie. W o k u p o w a
nym kraju u tw orz one zostały zgodnie z polskim porządkiem praw nym ekspo
zytury w ładz RP, kierujące się w sw ych działaniach polskim i norm am i praw
nymi. B yło to w y ra zem niezgody na uzurpow anie sobie przez okupantów
upraw nień w ynikając ych z głoszenia tezy o upadku p aństw a polskiego. Stało
się to p o d s ta w ą funk c jo n o w an ia Polskiego P aństw a P odziem nego, będącego
ko n ty n u a c ją II R zeczypospolitej w w arunkach konspiracji.
U jaw nione po 1993 roku dokum enty i materiały w sposób nie budzący
w ątpliw ości w sk a z u ją na fakt, iż P olska Partia R obotnicza i zw iązana z nią
G w a rd ia L udow a , a następnie A rm ia L udow a, były organizacjami, które nie
stawiały sobie za cel walki o niepodległe państw o polskie. Co więcej, były
one o rganizacjam i które p o dejm ow ały działania przeciw ko legalnym instytu
cjom p a ń stw a polskiego i z tego tytułu nie m oże im przysługiw ać charakter
„polskich po d ziem n y c h fo rm a c ji” w roz um ie niu ustawy z 1991 ro k u 3.
P o w y ższe form acje, ja k w skazano wyżej, podejm ow ały w okresie 1942—
1945 działania g o dzące w niepodległe państw o polskie, a leżące w interesie
ów c zesn y ch w ładz Z w iąz ku S ocjalistycznych R epublik Radzieckich. P o d ejm u
jąc takie działania doprow adziły do cierpień ze względów narodow ościow ych,
politycznych i religijnych wielu polskich obyw ateli czego następstw em była
śm ierć bądź utrata z drow ia tysięcy lud zi4.
Z prz yczyn w skaz anych w p. 2 i 3 uzasadnione je s t przyjęcie stanowiska,
iż prz ynależność do w ładz wyżej w ym ienionych organizacji w om aw ianym
okresie o z n a cza pełn ą w sp ó łodpow iedzialność za w szelkie decyzje tychże
władz, a ze w zględu na charakter tych decyzji rodzi także odpow iedzialność
k a m ą . W y n ik a to z faktu, iż organizacje te stosowały represje lub inne formy
naru szan ia praw człow ieka w obec je d n o s te k lub grup ludności, były zatem
3 U s ta w a z 2 4 .0 1 .1 9 9 1 r. o k o m b a t a n ta c h o raz n ie k tó r y c h o s o b a c h b ę d ąc y ch ofiarami rep re sji w o j e n n y c h i o k re s u p o w o j e n n e g o . (T ek s t pierw otn y: Dz. U. 1991 r. N r 17 poz. 75, tek s t je d n o lity : D z. U. 1997 r. N r 142 p oz. 950) - Art. 1.2.3) s tanow i, iż p o d s t a w ą uzysk ania u p r a w n i e ń k o m b a t a n c k i c h m o ż e być ty lk o „p ełn ien ie s łużby w p o ls k ich p o d z ie m n y c h f o r m a cja ch i o r g a n iz a c ja c h , w tym w d z ia ła ją c y c h w r a m a c h ty ch o rg an iz acji o d d z ia łac h p a r ty z a n c k ic h w o k r e s i e w o jn y 1 9 3 9 - 1 9 4 5 ” .
4 C y t o w a n a u s ta w a w sw ej p r e a m b u le z a w ie r a st w ie rd ze n ie n astęp u jące: „S ejm stw ie rdza . że w ła d z e III R z e s z y N i e m i e c k i e j , ó w c z e s n e w ła d z e Z w ią z k u S o c jalis ty cz n y ch R ep u b li k R a d z ie c k i c h i k o m u n is ty c z n y a p ara t rep re sji w P o ls c e s ą w inni c i e r p i e ń z a d a n y c h w ielu o b y w a t e lom P a ń s t w a P o l s k i e g o ze w z g l ę d ó w n a r o d o w o ś c io w y c h , p o lity c zn y c h i re li gijn ych. S p o w o d o w a ł y one ś m ierć w ie lu m ilio n ó w , a dl a w ie lu stały się p r z y c z y n ą tr w ałe j utrat y z d r o w i a ” .
swoistymi zw iązkam i przestępczym i i w ten sposób naruszały obow iąz u ją ce
ówcześnie przepisy polskiej ustawy k arn ej5. Skoro zaś osoby zasiadające we
władzach tych organizacji tymi działaniam i kierow ały, to w łaśnie rodzi ich
odpow iedzialność we w skazanym wyżej zakresie.
Przejdźm y teraz do rozw inięcia p ow yższych kwestii.
1.
K w estią o podstaw ow ym znaczeniu w odniesieniu do interesującego nas
tematu jest wskazanie, iż w brew temu co podnosili obaj najeźdźcy - N iem cy
i Związek Sowiecki - po 1 w rześnia 1939 roku państw o polskie nie upadło.
Jest to stwierdzenie o funda m e ntalnym znaczeniu w sensie praw nym , bow iem
z tezy o upadku państw a polskiego obie strony w yw odz iły m iędzy innymi
swe prawa do sw obodnego zaw łaszczenia terytorium R zec zy p o sp o lite j6 czy
też narzucały pod przym usem o byw atelom polskim s w ą p rz ynależność p a ń
stw ow ą7.
T ym czasem , pow tórzm y to z ca łą m ocą, w brew tw ierdzeniom agresorów ,
państwo polskie nie upadło. W ładze RP nie dok o n ały aktu kapitulacji wobec
agresorów, zdołały natom iast opuścić zagrożone terytorium kraju, a następnie
zgodnie z obow iązującym i regulacjam i k onstytucyjnym i, w yłonione zostały
nowe najw yższe w ładze R P - Prezydent RP, R ad a M inistrów i N aczelny
W ódz8. To właśnie te władze RP aż do lipca 1945 roku cieszyły się u z n a
5 U s ta w a z d n ia 18 g r u d n ia 1998 r. o I n sty tu cie P a m ię c i N a r o d o w e j - K om isji Ś c ig an ia Z b rodni p r z e c iw k o N a r o d o w i P o ls k ie m u . (Dz. U. 1999 r. N r 38 poz . 36 0) sta n o w i w art 2. 1. „Zb ro d n iam i k o m u n is ty c z n y m i, w ro z u m ie n iu u staw y , s ą c z y n y p o p e łn io n e p rz ez f u n k c jo n a r iu szy p ań stw a k o m u n is ty c z n e g o w o k re sie od dnia 17 w rz eś n ia 1939 r. d o d n ia 31 g r u d n ia 1989 r., p o leg ające na s to s o w an iu re pre sj i lub innych fo rm n a r u s z a n i a p raw c z ł o w i e k a w o b e c j e d n o stek lub g ru p ludn oś ci b ą d ź w z w ią z k u z ich s to s o w a n ie m , s ta n o w ią c e p rz e s t ę p s t w a w e d łu g polsk iej u sta w y karn ej o b o w ią zu jąc e j w cza si e ich p o p e łn i e n ia ” .
6 N a tej p o d s ta w ie R z es za N i e m i e c k a p rz ejęła tereny p ó ł n o c n e g o M a z o w s z a , P o m o r z a G d a ń sk ie g o , W ie lk o p o ls k i wraz z c z ę ś c ią zie m i łó d zk ie j, p o l s k ą c z ę ś ć G ó r n e g o Ś lą sk a w raz z Z ag łęb ie m D ą b ro w s k im oraz f r a g m e n ty M a ło p o ls k i Z a c h o d n ie j . Z w i ą z e k S o w ie c k i zaś, „ p o d p ie rają c" się fik c y jn y m p leb is c y tem , p rz y łą c z y ł tere n y M a ło p o ls k i W s c h o d n ie j, W o ły n ia . Polesi a, B iało sto c cz y zn ę , N o w o g r ó d c z y z n ę i W il e ń s z c z y z n ę . W obu s y tu a c ja c h d z ia łan ia n a je źd ź c ó w były p o g w a łc e n ie m o b o w i ą z u j ą c y c h ó w c z e ś n i e n o rm p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o , które z ak a zy w ało d o k o n y w a n i a j a k i c h k o lw ie k t r w a ły c h z m ia n t e r y to r ia ln y c h do c z a s u z a k o ń c ze n ia d zia łań w o je n n y c h trak tate m p o k o jo w y m .
7 Taki c h ar a k te r m ia ło a d m in is tr a c y jn e n a d an ie p r z e z w ł a d z e s o w ie c k ie w s z y s tk im m i e s z k a ńcom z ie m w ł ą cz o n y ch d o Z S R S w 1939 r., czy n i e m i e c k ie p rz ep is y o tzw . N i e m i e c k i e j Liście N a r o d o w e j w cielan e w życi e ze s z c z e g ó ln y m o k r u c ie ń s t w e m na P o m o r z u i G ó r n y m Śląsku.
8 S z c z e g ó ło w o pro ces f o r m o w a n i a w ła d z R P we F ra n c ji j e s i e n i ą 1939 r. o p a r ty na p o s t a no w ie n ia ch o b o w ią zu jąc e j K o n s ty tu c ji z 1935 roku o p isu je W. R o sto c k i (S to s o w a n ie k o n s ty tu c ji
niem niem al całej społeczności m iędzynarodow ej, za w yjątkiem ścisłych
aliantów N iem iec i Z w iąz ku S ow ieckiego i były w tym okresie jedynym ,
legalnym rep rez en tan tem p ań stw a polskiego oraz je dynym m ającym konstytu
cyjne p o d staw y działania, ośrodkiem władzy.
W sk a z a n e w ładz e RP na podstaw ie upraw nień konstytucyjnych i w zgodzie
z p olskim porz ądkiem pra w n y m ustanow iły swe krajow e przedstawicielstwa,
w y k o n u jąc e w g ranicach określonych m ożliw ościam i konspiracyjnym i i presją
okupantów , funkcje p a ń s tw a 9. Instytucjom tym, a więc przede wszystkim
D e legatow i R ząd u R P na Kraj oraz D ow ódcy Arm ii K rajowej, stopniowo
p o d p o rz ą d k o w a ły się n iem al w szystkie, stojące na gruncie ciągłości pań stw o
wości polskiej ośrodki akcji konspiracyjnej w okupow anym kraju. N aw et jeśli
w ślad za tym nie szło form alne w łączenie się w struktury konspiracji p a ń
stw ow ej, co zdarzało się nierzadko, uznaw ano w skazane wyżej ośrodki za
re prez entują ce legalne w ładze R z e c z y p o sp o lite j10. Trzeba wskazać, że uzna
nie to nie stało na p rz eszkodz ie p row a dzeniu często bardzo zdecydowanej
walki politycznej z m ając ym i przecież różnorodny skład w ładzam i RP tak w
kraju, j a k i na W ycho d źstw ie. M im o bow iem w arunków konspiracyjnych,
panow ały tu zasady dem okratyczne. J ed n a k żaden z tych ośrodków w swych
działaniach nie p o suw ał się do kw estio n o w a n ia konstytucyjnych podstaw
fu n k c jo n o w a n ia w ładz R P i porządku praw nego, na podstaw ie których działa
ło ow o P olskie P aństw o Podziem ne.
W tej persp ek ty w ie w idzieć należy działanie ośrodka kom unistycznego,
który od początku swego zaistnienia w postaci PPR faktycznie kwestionował
p ow yższy stan rzeczy. W tym też kontekście w idzieć należy w szelkie działa
nia P P R prz eciw k o legalnym instytucjom władzy R zeczypospolitej. Nie były
to bow iem działa n ia ch a rakterystyczne dla system u dem okratycznego i podej
m o w an e m eto d am i dla niego w łaściw ym i. N aw et bow iem w w arunkach dzia
łalności konspiracyjnej, czego przykładem były pluralistyczne i dem okratycz
ne w istocie struktury Polskiego P aństw a P odziem nego, m ożliw e było roz
strzyganie sporów po p rz ez unikanie g w ałtów i przem ocy. N atom iast PPR ze
9 P r o c e s f o r m o w a n i a o p a r ty na o b o w i ą z u j ą c y c h re g u la cja ch p r a w n y ch k ra jo w y ch e k s p o z y tu r w ła d z R P p r z e d s t a w i a m s z c z e g ó ło w o w m o ic h pr acach: A d m in is tr a c ja P o ls ki P o d zie m n e j
1 9 3 9 -1 9 4 5 , T o r u ń 1995 o raz U s tr ó j P o ls k ie g o P a ń stw a P o d ziem n eg o 1 9 3 9-1944. Stu d iu m h isto r y c z n o -p r a w n e , L u b lin 1995.
10 P r z y k ł a d e m j e s t tu ta c zę ść o b o z u n a r o d o w o - r a d y k a i n e g o , która skupiła się w N a r o d o w y c h Siłac h Z b r o jn y c h . C h o ć fo r m a ln ie p o z o s t a w a ł a o n a p o z a struk turami P o ls k ie g o P a ń s tw a P o d z i e m n e g o i nie kry la k r y t y c z n e g o sto s u n k u do w ł a d z R P w L ondynie , a n a w et ko n tes to w ała j a k o t a k ą o b o w i ą z u j ą c ą k o n s ty tu cję , to j e d n a k w p r a k ty c e z a c h o w y w a ła lo ja lność w o b e c p o rz ą d k u p r a w n e g o R z e c z y p o s p o li t e j o raz m in i m u m lo ja ln o ści w o b ec n a jw y ż s z y c h w ład z RP.
swymi agendam i, podejm o w ała działania w istocie swej an ty p ań stw o w e, g o
dzące w podstawy ustrojow e R zeczypospolitej Polskiej. W y raze m tego, było
totalne kw estionow anie obow iązującej K onstytucji RP, traktow anie jej p e r
non est, czego nigdy nie kryto ani ów cześnie, ani w okresie p o w o j e n n y m 11.
2.
Polska Partia R obotnic za (dalej PPR), p ow stała w drugiej połow ie
1941 r. na terenie ZSR R . Nie jest praw dziw ym p o daw any do n ie d a w n a fakt,
jakoby PPR pow stała w styczniu 1942 roku w W a r s z a w i e 1' . N a to m iast fa k
tem jest, że w styczniu 1942 roku, po dotarciu do W a rs za w y c z ło n k ó w tzw.
grupy inicjatywnej, zostało ogłoszone pow stanie tej partii w W a rsza w ie, a w
ślad za tym nastąpiło podp o rz ąd k o w an ie się k ierow nictw u w y m ien io n ej g ru
py, kilku formacji konspiracyjnych o charakterze kom unistycznym .
Jednak decyzja o w znow ieniu działalności partii k o m unistyc znej zapadła
nie w Polsce i nie polskie czynniki o tym decydow ały. F o rm alnie rzecz b io
rąc, decyzję podejm ow ało k ierow nictw o tzw. K om internu, czyli M ię d z y n a ro
dówki Kom unistycznej, będącej p rz y b u d ó w k ą W s z ech z w iązk o w e j K o m u n is
tycznej Partii (bolszew ików ) [W K P ( B ) ]13. W rzeczyw istości w sze lkie d e c y z
11 W D eklaracj i p r o g r a m o w e j P P R z lis to p a d a 1943 r. p isa n o m.in .: „ R zą d e m i g r a c y j n y , w yło n io n y p rz ez p r z y p a d k o w o z eb ra n e na em ig rac ji e le m e n ty , o p ie r a ją c y się na a n t y d e m o k r a tycznej, n ieleg aln ej i nieu z n an e j prz ez n a r ó d o z o n o w e j k o n sty tu cji z 23 k w ie tn ia 1935 r., nie m oże być p o w o ła n y do re a liz o w a n ia u stro ju d e m o k r a ty c z n e g o w o d r o d z o n e j P o ls c e " . D o w ó d z
tw o G łó w n e G L i A L . Z b ió r d o k u m e n tó w z la t 1942-1 9 4 5 . R o zk a zy , in stru k c je , r e g u la m in y ,
W ars z a w a 1967, s. 346-3 68
12 Przez n iem al cały okres p o w o j e n n y w ła d z e k o m u n is ty c z n e i z w i ą z a n e z n im i ś r o d o w is k a h is to ry k ó w tw ierdził y, iż P P R u tw o rz y li p o ls c y k o m u n iś ci w W a r s z a w i e . F a k t p o w o ł a n ia partii w' Z w iąz k u S o w ie c k im - co s k rzętnie u k r y w a n o - u z n a w a n o za w s ty d l i w y i c e l o w o g o m a r g i nali zow ano.
13 Fa kt ten p o d k re ś la w sw y ch w s p o m n i e n ia c h W ła d y s ł a w G o m u ł k a (P a m ię tn ik i, t. II, W a r s z a w a 1994). Pisze on: „ W a r c h i w u m ty m [byłej K P Z R - G. G.] z n ajd u je się [...] u c h w a ł a Kom ite tu W y k o n a w c z e g o M i ę d z y n a r o d ó w k i ] K [ o m u n is ty cz n ej] w s p ra w ie p o w o ł a n ia d o życia partii k o m u n is ty c z n e j w P o lsc e [...]. T am z a p a d ła d e c y z ja o u tw o rz en iu P o ls k ie j Pa rtii R o b o t n i czej, tam u s ta lo n o skład o s o b o w y j e j gru p y zało ży c ielsk ie j [...]. T a m też z o s tała p o w o ł a n a trójka k iero w n ic za partii [...]. Inaczej m ó w ią c , t o n i e G r u p a I n i c j a t y w n a p o w o ł a ł a d o ż y c i a P P R , j a k g ł o s i o f i c j a l n a h i s t o r i o - g r a f i a - l e c z r o d z i c i e l e m P P R b y ł K o m i n t e r n , w y p e ł n i a j ą c j a k z a w s z e , z l e c o n e m u p r z e z W K P ( b ) z a d a n i e . Lpodkr. m oje - G. G.J [...] P P R p o w s ta ła do życi a j a k o partia k o m u n is ty c z n a p r z y n a l e ż n a d o M i ę d z y n aro d ó w k i K o m u n is ty cz n ej, j a k o j e j se k c ja p o l s k a ” (s. 9 8 -9 8 ). O p u b l i k o w a n e j u ż p o śm ierci G o m u łk i w s p o m n ie n ia , u j a w n ia j ą w i e lk ą ilość fa k tó w n iez w y k łej w agi, d o t y c z ą c y c h k u lis ó w f u n k c jo n o w a n ia ru chu k o m u n is ty c z n e g o i j e g o relacji z s o w ie c k im h e g e m o n e m . W ia r y g o d n o ś ć ty ch s tw ierdzeń, z uw agi na p o z y cję G o m u łk i w e w ła d z a c h P P R w o kresie w o jn y i z g r o m a d z o ne prz ez eń j u ż po w o jn ie i n fo rm a cje (d o s tę p d o ściśle tajnych d o k u m e n t ó w ) , w w ie lu k w e s tiach nie m o że b u d zić ż a d n y c h w ą tp liw o ś ci.
je p o d ejm o w an e były przez k ierow nictw o W K P (b) ze Stalinem na czele, a
w ięc ośrodek rządzący ów c ześn ie w ZSR R . To tu podjęto w 1938 roku d e
c yzję o likw idacji K o m unistyczne j Partii Polski (i jej różnych przybudów ek,
ja k np. K om u n isty czn e g o Z w iąz ku M łodzieży Polskiej), tu też podjęto jeszcze
w 1939 roku we Francji d ziałania na rzecz odtw orzenia formacji kom unis
tycznej dla Polski, finalizując je skutecznie jesienią 1941 r o k u 14.
W tym okresie spośród zebranych w specjalnych ośrodkach kom unistów
p o c h o d z ący c h z Polski, sform ow a no grupy, które po przerzuceniu do Polski
m iały podjąć działalność w ram ach now ej formacji. Formacji tej nadano
n az w ę P P R i prz y g o to w an o dla niej dokum enty p ro g r a m o w e 15. Ugrupow anie
to od początku, p odobnie ja k jeg o poprzedniczka, miało status sekcji polskiej
K o m in te m u , a więc fak ty c zn ie W K P (b), choć ze względów taktycznych uzna
no, iż fakt ten nie będ z ie n a g ł a ś n i a n y '6. P odporządkow anie sow ieckiem u
ośrodkow i d y sp o zy c y jn e m u było jed n ak w tym w ypadku o wiele silniejsze,
niż to m iało m iejsce w odniesieniu do kierow nictw a K P P w okresie w c ześ
niejszym . W ynikało to z faktu, iż praktycznie wszyscy przerzucani do Polski
kom u n iści byli o b yw atelam i sow ieckim i, a jednocześnie byli członkami
W K P ( b ) 17. Jest charakterystyczne, że w iększość z nich nie skorzystała z
form alnej m ożliw ości p rz y w ró c e n ia o byw atelstw a polskiego, która to m o ż li
w ość p o w stała po podpisaniu w lipcu 1941 roku um ow y pom iędzy R ządem
R zec zypospolite j a R ządem Z S R S i pozostała przy obyw atelstw ie s ow ie
c k i m 18.
14 P i e r w s z e p ró b y o d t w o r z e n i a partii k o m u n is ty c z n e j K o m in te rn po d jął jes zc ze latem 1939 r. w e F ra n c ji w ś r o d o w is k u p o ls k ic h k o m u n is tó w , którzy w alczyli w bry g a d ac h m i ę d z y n a r o d o w y c h w w o jn ie d o m o w e j w H isz p a n ii. N a s tę p n ie z prób tych z r e z y g n o w a n o i p o d jęto na n o w o p o w y b u c h u w o jn y n i e m i e c k o - s o w i e c k i e j j u ż n a terenie Ro sji.
15 W y n ik a to j e d n o z n a c z n ie ze w s p o m n i e ń G o m u łk i (dz. cyt., s. 97 nn.).
v G o ni u 1 k a. dz. cyt., s. 97: „ P P R p o w s ta ł a d o życi a j a k o partia k o m u n is ty c z n a p r z y n a l e ż n a d o M i ę d z y n a r o d ó w k i K o m u n i s t y c z n e j , j a k o jej se kcja polska. [...J. P o podjęciu d z ia ła ln o ś c i w kraju , w s w o ic h o ficjaln y c h o r g a n a c h p r a s o w y c h i w y d a w n i c t w a c h PP R głosiła, j a k o b y b y ła p a r ti ą n i e z a l e ż n ą od K o m i n t e m u i nie w c h o d z iła w j e g o ra m y j a k o se k c ja polsk a. [...]. O fic ja ln e o d c in a n ie się od K o m i n t e m u m ia ło na celu p rz ek o n a n ie s p o łe cz eń s tw a p o l s k i e go. że P P R - w o d r ó ż n ie n iu od d a w n e j K P P - nie j e s t s te ro w an a z zew n ą trz przez K o m in te rn c zyli M o s k w ę ” .
17 S w ó j „ a k c e s ” do K P Z R o p is u je G o m u ł k a ( tam że, s. 63): „ o b k o m partii, do c en iają c m o ją p r z e s z ło ś ć r e w o l u c y j n ą i k o m u n is ty c z n y sto s u n e k d o p ra cy w y k a z y w a n y na z a j m o w a n y m p o s t e r u n k u w fa b ry c e B ib lo s , m a z a m i a r z a r e k o m e n d o w a ć m n ie K o m ite to w i C e n tra ln em u K P ( b ) U w K ijo w ie j a k o k a n d y d a t a na c z ł o n k a W K P ( b ) . O c zy w iś cie w y ra ziłem z g o d ę i p o d z ię k o w a łe m za tak w y s o k ie w y r ó ż n i e n i e ” .
18 W m y ś l tej u m o w y , w ł a d z e Z S R S o g ło sić m ia ły tzw. am nestię, na m o c y której osoby p o s ia d a ją c e p rz ed 17 w r z e ś n ia 1939 r o k u o b y w a t e l s t w o polsk ie, a k tórym n a stęp n ie n arzu c o n o
W ten sposób faktycznie kierow nictw o P P R 1 od pocz ątk u spoczyw ało
w rękach sow ieckich i w tym sensie nie była to org a n iz acja polska.
Na tym m iejscu należy także zw rócić uw agę na fakt, iż m im o m o m en tam i
podkreślanego przez w ładze P P R dążenia do odbu d o w y p a ń stw a polskiego,
nigdy w sposób w yraźny nie w skazyw ano, jaki charakter w opinii k iero w n i
ctwa tej formacji m a mieć owa n ie p o d le g ło ś ć " 1, To było g łó w n y m pow odem
pozostaw ania przez kom unistów poza naw iasem norm alnego życia p o lity c z n e
go II R zec zypospolite j21, stan ten przetrw ał w okresie działalności p o d z ie m
nej w latach 1939-1941. Przed w y buc hem II w ojny św iatow ej działalność w
formacjach k om unistycznych uzna w ana była za g o d z ą c ą w k o nstytucyjne
podstawy ustroju państw ow ego oraz niepodległe państw o p olskie i była ściga
na na podstawie polskich przepisów karnych ".
o b y w a tels tw o so w ie c k ie , m ia ły p r a w o w y s tą p ić o p o n o w n e u z n an ie o b y w a t e l s t w a p o lsk ieg o . Ta form a, w istocie sw ej była sk an d a licz n a , s u g e r o w a ła b o w ie m p o p r z e z n a z w ę i p ro c ed u rę , że chodzi ni em al o j a k ie ś p rz es tę p s tw o , z k tó reg o s k u tk ó w w ł a d z a s o w ie c k a ł a s k a w ie z w a l n i a ła. N iem n iej dła s etek tysi ęcy P o la k ó w , b y ła to „ o statn ia d e s k a r a tu n k u " p rz ed o s ta te c z n y m p rzy p is an iem d o Z w i ą z k u S o w ie c k ie g o . Jak się j e d n a k o k azu je, inacze j r o z u m o w a l i i p o s t ę p o wali k o m u n iś ci. S k ą d in ąd nie b a rd zo n a w et w i a d o m o , czy w o g ó le s p o r a ich g rupa fo rm aln ie zrez y g n o w a ła j u ż p o w o jn ie z o b y w a te ls tw a s o w ie c k ie g o . Z n a jb a rd zie j z n a n y c h postaci je d y n ie W. W as ilew s k a o tw arcie tw ie rd ził a, że je s t o b y w a t e l k ą s o w ie c k ą i n a w e t z a m i e s z k a ła p ó źnie j w Z w iąz k u S o w ie c k im na stałe.
19 O b y w a te la m i so w ie c k im i i czło n k am i W K P ( b ) byli M a rce li N o w o tk o . P a w e ł F inder, W ła d y s ław G o m u łk a , F ra n c is ze k Jó ź w ia k , B o le s ła w B ierut, M a łg o r z a ta F o r n a l s k a czy Ignacy L o g a-S o w iń s k i. Z tych, k tó ry ch nie p rz e r z u c o n o w te d y do K raju, p r a k ty c z n ie całe k i e r o w n i ctw o k o m u n is ty c z n e na terenie Z w i ą z k u S o w ie c k ie g o , z g r u p o w a n e w tzw . C e n tr a l n y m B iu rze K o m u n is tó w P o lsk ic h , a w ięc W a n d a W a s ile w s k a , A lfred L a m p e , J a k u b B e r m a n c z y S ta n is ła w R a d k ie w icz , zja w iło się w P o ls c e w lipcu 1944 r. w ra z z tzw . p o ls k im k o m it e te m w y z w o l e n i a naro d o w eg o .
20 W s k a za ć tu trze ba, że różne n a r o d o w e p r z y b u d ó w k i W K P ( b ) - pa rtie lit e w sk a , ło te w s k a czy u k ra iń s k a także g ło siły d ą że n ie d o b u d o w y n iep o d le g łe j L it w y , Ł o tw y c z y U k ra in y . Tyle tylko, że w łaśn ie o w o p o j m o w a n i e „ n ie p o d le g ło ś c i" prz ez p arti e k o m u n is ty c z n e i prz ez s o w ie c kiego h e g e m o n a było zu p ełn ie in stru m en taln e. „ N i e p o d l e g ł a ” b y ła U k r a in a w r a m a c h Z S R R (m ając n a w et s w ą r e p re z en tac ję w O N Z ) , „ n ie p o d l e g ł a ” b y ła M o n g o l i a i „ n ie p o d l e g ł e ” były po 1945 roku tzw. kraje d e m o k r a c ji ludow ej. W tym ko n tek ś cie tezy p r o g r a m o w e o n i e p o d l e g łej P olsc e, n a w et jeś li incy d e n taln ie p o jaw ia ły się w d o k u m e n t a c h P P R , t rze b a p o j m o w a ć właśn ie w e w s k a z a n y m w y ż ej ko ntekście.
21 P o p r z e d n ic z k a P P R , K o m u n is ty c z n a P artia P o lsk i z o s tała z d e l e g a l iz o w a n a p r z e z w ładze R z ec zy p o s p o litej j u ż w sty czn iu 1919 ro ku. A n t y p o ls k ie s t a n o w i s k o tej pa rti i u j a w n ił o się z c a ł ą m o c ą late m 1920 ro ku, kied y to licząc na z w y c i ę s t w o w o j s k b o l s z e w ic k ic h s f o r m o w a ł a ona „rząd t y m c z a s o w y ” , który m iał prz ejąć w ła d z ę p o u n ic e s tw ie n iu P o ls k i. T e g o p ro g r a m u destru kcji n iep o d le g łe j i w o ln ej od „ s o w ie ck iej p r z y ja ź n i " p o lsk iej p a ń s t w o w o ś c i , k o m u n iś ci nie zmienil i aż d o 194 4 roku.
Po w y b u c h u II w ojny światowej dow odem antypolskiej postawy b.KPP,
był m aso w y udział k o m u nistów w dem ontażu w szelkich elem entów polskiej
p ań stw o w o ś c i na terenach RP zajętych po 17 w rześnia 1939 roku przez
Z S R S , j a k ró w n ie ż udział w represjach wobec obyw ateli polskich znajdują
cych się na tych obszarach .
Po swym p o w staniu PPR, zaznaczyła w yjątkow o negatyw ny stosunek do
konsty tu cy jn y ch w ładz R zeczypospolitej działających na wychodźstw ie (Pre
zyde nta RP, N aczelnego W odz a czy P rem iera RP) i ich krajow ych pełnom oc
ników (D e leg ata R ządu RP na Kraj, D ow ódcy A rm ii K ra jo w ej)24, jak ró w
nież do po stu lató w u trzym ania integralności państw ow ej Rzeczypospolitej po
za kończe niu w o jn y “ '. Faktycznie, form ułow any przez PPR postulat „przyjaz
n y c h ” stosunków z ZSRS był św iadom ym dążeniem do podporządkow ania
Polski Z S R S , a tym sam ym działaniem zm ierzającym do unicestwienia n ie
p o dległego p ań stw a polskiego. P rogram re p rezentow any przez PPR, był ocz y
wiście obo w iąz u ją cy także dla G w ardii Ludowej, a następnie Armii Ludowej.
Obie te form acje, jak o w ojskow e przybudów ki PPR, były w pełni podporząd
k o w a n e dysp o zy c ji politycznej PPR i jej program był w pełni przez nie ak
ceptow any. W tym k o ntekście przyjęcie, iż w szystkie w ym ienione wyżej
P r e z y d e n t a R P z 24 p a ź d z ie r n ik a 1934 roku o n iek tó ry ch p r z e s tę p s tw a c h p r z e c iw k o b e zp iec z eń st w u P a ń s t w a (D z. U. R P N r 9 4 poz. 8 51) i ro z p o rz ą d ze n ie P r e z y d e n t a R P z 21 lis to pada 1938 ro k u o o c h r o n ie n ie k tó r y c h in te res ó w p a ń s t w a (Dz. U. R P N r 91 poz. 623).
N ie z w a ż a ją c na fakt, iż p a ń s t w o p o lsk ie na dal istnia ło i że na dal dzia łały j e g o in st ytu cje, p o lsc y k o m u n iś c i nie ty lk o z e n tu z j a z m e m p o w itali n o w ą , s o w ie c k ą p a ń s tw o w o ś ć i z w ią z a ny z n i ą u s tró j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y , ale z p e łn y m z a a n g a ż o w a n ie m w łączyli się w dz ia łania s tr u k tu r p a ń s t w a a g reso ra . U cze stn icz y li w ten sp o s ó b w e w s zy s tk ic h p o c zy n a n ia c h , których c e l e m był d e m o n t a ż p o lsk iej p a ń s t w o w o ś c i i p o ls k ich instytucji na te renach o k u p o w a n y ch p r z e z Z w i ą z e k S o w ie c k i.
- 4 w D e k la r a c ji p r o g r a m o w e j P P R z l is to p a d a 1943 r. p isano m.in.: „ M a n d aty w s ze lk ie g o ro d z a ju m i a n o w a ń c ó w [...] u p a tr z o n y c h na te s t a n o w is k a prz ez tak z w a n ą D elegatu rę Rząd u e m i g r a c y j n e g o lub p r z e z inne r e a k c y jn e czy n n ik i, u n ie w a ż n ia się n aty c h m ia s t. (...]. N a jw a ż n ie j sz y m celem , k tó ry sa n a c ja p ra g n ie o s ią g n ą ć pr zy p o m o c y A rm ii K rajo w ej, je s t u chw ycenie p r z e z n i ą w ła d z y w k raju w m o m e n c ie p r z e ł o m o w y m . [...]. Z a p o c z ą t k o w a n a przez na jc za rn iej sz ą re a k c ję p l u g a w a w o jn a d o m o w a , w której b i o r ą udzia ł i sa n a cy jn e o d d zia ły Arm ii K ra jo wej, z n a jd u je s w o je ź r ó d ła id eo lo g icz n e w hitle ry źm ie . [...]. P P R , ś w ia d o m a cel ów , roli, zad ań i c h a r a k te r u r z ąd u e m i g r a c y j n e g o w L o n d y n ie i j e g o D e leg a tu r y w kraju, p r z eciw staw ia się z d e c y d o w a n ie o b j ę c i u p rz ez te c z y n n ik i w ł a d z y w w y z w o l o n e j P o ls c e " , D o w ó d ztw o G łów ne
G L i A L , s. 3 4 6 -3 6 8 .
25 J a k w s p o m i n a G o m u ł k a (dz. cyt., 102-103): „ W p ierw s ze j p o ło w ie 1943 roku n ades zło z M o s k w y p o l e c e n i e (s z y f r ó w k a od D y m i tr o w a ) , aby P P R z ap rz es ta ła w s zelkie j dzia łal nośc i na p r z y n a l e ż n y c h d a w n ie j d o Polski z ie m ia c h U k rain y i B iało ru si Z ac h o d n ie j, a istniejące ju ż na ty ch t e r e n a c h o r g a n iz a c je p e p e e r o w s k ie m ia ły zostać e w e n tu a ln ie w c ielo n e d o sieci ra d z ie c k ich o r g a n iz a c ji p o d z i e m n y c h ” .
ugrupow ania miały ch arakter „polskich po d ziem n y c h fo rm a cji” w roz u m ie n iu
ustawy z 1991 roku, nie znajduje żadnych podstaw.
3.
PPR oraz G L /A L były też form acjam i, które, obok w e rbalnego w y p o
wiadania się przeciw n iepodległem u państw u polskiem u pod ejm o w ały ró w n ie ż
praktyczne działania m ające na celu szkodzenie polskim instytucjom p a ń s tw o
wym oraz obyw atelom polskim.
W ramach PPR od niem al sam ego pocz ątk u je d n y m z najbardziej ro z b u d o
wanych kierunków aktyw ności było p ro w a d zen ie działalności szpiegow skie j
przeciwko polskim instytucjom p u b lic z n y m 2'1. Przejaw iało się to w ro z p ra c o
w ywaniu zarówno struktury, j a k i obsady kierow niczej konspiracyjnej części
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej oraz konspiracyjnych władz c y w iln y ch R z e
czypospolitej i przekazyw aniu zdobytych inform acji obcym , niepolskim o ś ro d
k o m ' '. N astępstw em tego były a resztow a nia d o k o n y w a n e w latach 1942-
1945 przez służby b ezpieczeństw a p ań stw obcych, przedstaw icieli polskich
26 W' op inii G o m u łk i (tam że , s. 241) „ K o m p le t n a n iem al izo lacja P P R w p o l it y c z n y m p o d z ie m iu p olskim z rodziła w M o s k w i e k o n c e p c ję w y k o r z y s t a n i a zn ajd u jąc ej się w j e j s z e r e gach kadr y k o m u n is ty c z n ej, głó w n ie b. k a p e p o w c ó w , d o r o b o ty w y w ia d o w c z e j na rzec z Z w i ą z ku R a d ziec k ieg o , stw o rz en ia z tej k a d ry c z ę ś c io w o j u ż p o p r z e d n i o z w e r b o w a n e j p r z e z w y w ia d radz iecki, sieci k o m ó rek w y w i a d o w c z y c h w partii, o p e r u ją c y c h przy p o m o c y o r g a n iz a c ji p a r t y j ny ch i g w a rd zis to w s k ich . [...]. T a k a j e s t g e n ez a d y r e k ty w y d la trójki k iero w n ic ze j P P R , z a w a r ta w [...] dep es zy D y m itr o w a d o N o w o tk i z 19 s ie r p n ia 1942 ro ku, g ło szącej, że : w in n iś c ie z o rg an izo w ać s p ecja ln ą sł użbę w y w i a d o w c z ą p r z y KC, [...], kt óra p o c ią g n ę ła za s o b ą p o d p o r z ąd k o w a n ie W y d ziału In fo rm ac ji S z tab u G ł ó w n e g o G L T. D u r a c z o w i ” , W p r a k ty c e p r z e k ł a d a ło się to na ko n k retn e d y r e k ty w y d o ty c z ą c e r o z p r a c o w y w a n i a stru k tu r P o l s k i e g o P a ń s t w a P o d z iem n e g o , j a k w instrukcji w y w ia d o w c z e j S ztab u G ł ó w n e g o G L z 1942 lub 1943 r.: „Nas i ludzie posłani w teren P. i p o z a i n s t a l o w a n i u się na nim na ty ch s a m y ch w a r u n k a c h co sami tw o rz ąc y P. po w in n i poznać: 1) w s z y s tk i e tajniki P p rz e n ik a ją c s y s te m a ty c z n ie d o nich. 2) str ukturę w o js k o w ą i p o l it y c z n ą P. ( p o c z ą w s z y o d j e d n o s tk i zas ad n icz e j w z w y ż ) , 3) siłę w o j s k o w ą i p o lity c z n ą P.. [...], 5) in stru k cje w o j s k o w e i p o lity c z n e w s z e lk ie g o r o d z a ju ( z w ł a s z c z a ins truk cje tajne), 6) d o k ład n e p e r s o n a l i a k ie r u ją c y c h P., j a k ró w n ie ż m ie jsc e ich p o b y tu , 7) cały aparat w o js k o w o - p o lity c z n y i t e c h n ic z n y P., [...] ” . A r c h i w u m A k t N o w y c h 199/1-1, k. 38 - 38a.
27 Fa kt k o n iec zn o ś ci s łu ż en ia p r z e z k o m u n is tó w s o w ie c k ie m u w y w ia d o w i b ył d la nich tak o czy w is ty , że wyra zi ł to n a w et G o m u ł k a n iem a l p ó ł w ie k u p ó ź n ie j pisząc (dz. cyt., 63-64): „Lud zi kie ro w an y c h na ro b o tę w y w i a d o w c z ą r o z p o c z ę t o p r z erz u ca ć d a le k o w c z e ś n ie j, g dyż p oc zy n a ją c od pierw sz ych m ie s ię cy 1940 r., a n a w e t j u ż p o d k o n iec 1939 r. W ty m c za s ie b. k a p e p o w c ó w jes z c z e nie p r z y jm o w a n o d o W K P ( b ) . lec z ni e m ia ło to ż a d n e g o z n a c z e n i a dla k iero w n ik ó w w y w ia d u r a d z ie c k ie g o p rz y w e r b o w a n iu ty ch ludzi d o r o b o ty w y w ia d o w c z e j w kraju Nie w iem nieste ty, j a k ie z a m i a r y ż y w iły o d p o w i e d n ie o rg a n a ra d ziec k ie d o m o je j os oby, czy ja k o czło n k a W K P ( b ) z a m i e r z a ł y w ł ą c z y ć m n ie d o g ru p y b. k a p e p o w c ó w p r z e w i d z ia n y ch do o r g a n iz o w a n ia partii k o m u n is ty c z n e j (P P R ) w kra ju , c zy też j e s z c z e p r z e d n a p a ś c ią N iem iec na Z w iąz ek R a d z ie c k i z a m i e r z a n o p r z e r z u c ić m n ie do k raju na ro b o tę w y w i a d o w czą. N a jp r a w d o p o d o b n ie j w c h o d z ił w ra c h u b ę ten d ru g i w arian t".
władz p a ń s tw o w y c h 28. B yła to zatem w sposób ew identny działalność anty
państw ow a.
Fo rm acje zw ią zane z PPR pod ejm o w ały też czynne zam achy na przedsta
wicieli polskich instytucji państw o w y c h oraz też dokonyw ały akcji zbrojnych
przeciw instytucjom p aństw ow ym R zeczypospolitej w okresie 1942-1945,
przez co naruszały ó w cześnie o b o w iązujące przepisy p ra w a polskiego '
W reszcie zbrojne form a cje zw ią zane z PPR, poprzez nie skoordynow aną
z polskim i w ład z am i w ojsk o w y m i i nie p o d p o rz ąd k o w an ą im akcję „militar
n ą ”30 w ielokrotnie ściągnęły na obyw ateli polskich ciężkie represje ze stro
ny o k upantów , w efekcie czego za daw a ne były cierpienia tysiącom obywateli
p o ls k ic h ”!.
D z iałania te e w ide ntnie godziły w interes niepodległego państw a polskiego
i narodu polskiego, a po d ejm o w an e były z rozkazu oraz w interesie ów czes
n ych w ładz ZSRS.
4.
Z punktu w idzenia obow iązujących ów cześnie przepisów prawa polskie
go, działalność P P R i zw iązanych z n ią formacji militarnych, stanowiły ciężkie
przestępstwa, godziły bow iem w konstytucyjne podstawy ustroju państwowego
R zeczypospolitej, zm ierzając do ich zbrojnego obalenia. W świetle tych prze
pisów odpow iedzialność k a m ą ponosił każdy, kto brał udział we władzach
takiego zw iązku przestępczego i to naw et niezależnie od stopnia osobistego
w spółudziału w poszczególnych działaniach o charakterze przestępczym 32.
23 N a jb a r d z ie j s p e k t a k u l a r n y m p r z y k ła d e m tej w s p ó łp r a cy , b y ło w s p arc ie u d z ie lo n e N K W D prz y oka zji a re s z t o w a n ia w P r u s z k o w ie w k o ń c u m ar c a 1945 roku. k ie r o w n ic tw a krajo w y ch w ła d z R z e c z y p o s p o li t e j z w ic e p r e m i e r e m J a n e m S. J a n k o w s k im na czele.
29 D z ia ła ln o ś ć p o d z ie m n y c h s tr u k tu r k o m u n is ty c z n y c h w takich f o rm ac h , w jak ic h była p r o w a d z o n a w latach 194 2 -1 9 4 5 na z ie m ia c h p o lsk ich , w y c z e r p y w a ła z u p ełn ie zn am io n a p r z e s tę p s tw p o n a d d w u d z i e s tu a r ty k u łó w p r z e p is ó w w s k a z a n y c h w p rz y p is ie 22. B yły to z r esztą te re g u la cje , kt óre s t a n o w iły p o d s t a w ę d o p o c ią g a n ia do o d p o w ie d z ia ln o ś c i k o m u n is tó w za d z ia łaln o ś ć a n ty p a ń s t w o w ą w o k re sie do 1 w rz eś n ia 1939 roku.
30 R o z p o c z ę t a la tem 1942 ro ku tzw. w o j n a p a r ty z a n c k a nie b y ła o c zy w iś cie u z g o d n io n a z o d p o w i e d n im i w ł a d z a m i w o j s k o w y m i R z e c z y p o s p o li t e j , w tym w y p a d k u k o m e n d a m i Arm ii K ra jo w ej, co c z y n i ł o z eń fa k ty c zn ie ak cję „ d z i k ą ” . W istocie, p rz y n ajm n ie j d o k o ń c a !943 r. o w a „ w o j n a l u d o w a " s p r o w a d z a ł a się w g łó w n e j m ie rze d o akcji o c h ar a k te r z e ra b u n k o w y m p r z e c iw „ o b s z a r n i k o m ” i „ w y z y s k i w a c z o m ” , czyli po pro stu P o la k o m . L ic zn e, z ac h o w a n e w A r c h i w u m A k t N o w y c h s p r a w o z d a n i a z ty ch „ a k c ji ” d o w o d z ą n iem al k r y m in a ln e g o oblicza d u ż e j c zę ś c i ty ch „ o d d z i a ł ó w " G L /A L .
11 W s k a z a n e w y ż e j „ a k c je ” , in c y d e n ta ln ie d o ty k a ją c e N ie m c ó w , ściąg ały na m ie j s c o w ą lu dność, z w y k l e ni e m a j ą c ą nic w s p ó ln e g o z d z ia ł a l n o ś c ią k o m u n is tó w , st ra sz li w e represje ze strony n ie m ie c k ie j. T a k się stało np. w P i o t r k o w s k i e m po osła w io n ej p ierw s ze j „ a k c ji" je d n o s t ki „ p a r t y z a n c k ie j ” G L w c z e r w c u 1942 r.
Oczywiście, ani ów cześnie, ani tym bardziej po zak o ń cze n iu niem ieckiej
okupacji, w ładze Rzeczypospolitej nie były w stanie pociągnąć do o d p o w ie
dzialności osób, które winne były tam tych p rzestępstw i stan taki trwał aż do
1989 roku.
W 1998 roku Senat RP przyjął uchw ałę stw ie rd z a ją c ą istnienie ciągłości
prawnej pom iędzy II a III R z e c z ą p o s p o litą '3, zaś Polskie P aństw o P o d z ie m
ne uznaje się za kontynuatora II R zeczypospolitej w okresie II w ojny ś w iato
wej. Implikuje to zatem uw zględnienie w interesującej nas materii p o w y ż
szych odniesień do porządku praw nego II RP jako p odstaw y zakw alifik o w an ia
działań ugrupow ań k o m unistyc znych w okresie 1939-1945 jak o w istocie
przestępczych.
Obecne przepisy stw arzają już m ożliw ość p o ciąg a n ia do odpow ied z ia ln o ści
za zbrodnie kom unistyczne funkcjonariuszy k o m u n isty c zn y ch , ale w o d n iesie
niu do w skazanych zagadnień jest to, z uw agi na upływ czasu, praktycznie
niewykonalne.
Jednakże tym bardziej w ynikać z tego musi fakt, iż osoby na których
ciążyły zarzuty udziału we w ładzach zw iązku o cha rak terze p rz estępcz ym nie
m ogą korzystać z przyw ilejów , jak im i III R zec zp o sp o lita obd aro w u je osoby,
które brały udział w wojnach, działaniach zbrojnych i pow stan iac h n a r o d o
wych, wchodząc w skład formacji w o jskow ych lub o rga niz acji w a lczących o
s u w e r e n n o ś ć i n i e p o d l e g ł o ś ć
R z e c z y p o s p o
l i t e j
P o l s k i e j .
Skoro zatem Ignacy Loga-Sow iński przynależał do w ładz PPR i GL, p o n o
sił on w spółodpow iedzialność za decyzje p o d ejm o w an e prz ez te organy, i to
nawet, jeśli w konkretnych przypadkach nie u czestniczył w ich posiedzeniach.
W przedm iotow ej sprawie fakt w ejścia I. L og i-S o w iń sk ieg o w skład n a j w y ż
szych władz PPR i G L w iosną 1943 roku nie m a w ięk sz eg o zna cze n ia w k o n
tekście p odejm ow anych przez grem ia kiero w n ic ze tych organizacji decyzji
o zadenuncjow aniu niem ieckim w ładzom b ez p ie c z e ń stw a k o nspiracyjnej d ru
karni Armii K r a j o w e j ’4. T ak ż e bow iem po tym w y da rzeniu organy te p o d e j
w z w iąz k u m ają cy m na celu p r z e s t ę p s t w o ” , zaś § 2 teg o a r ty k u łu z a o s tr z a ł tę o d p o w i e d z i a l n o ś ć w obec osób, które taki z w ią z e k zak ład a ły „lub n im k i e r o w a ł y ” .
” U c h w a ła S e n a tu R P z 16 k w ie tn ia 1998 ro k u , S p r a w o z d a n i e s t e n o g r a f i c z n e z 11 p o s i e d zenia Senatu RP z 16 k w ie tn ia 1998 r., W a r s z a w a 1998, s. 125-126.
34 U rząd w u z a s a d n ie n iu sw ej de cy z ji w s k a z a ł m .in . na fa k t w s p ó łu d z i a ł u L o g i - S o w i ń skie go w p o d e jm o w a n i u prz ez k ie r o w n ic tw o P P R i G L d e c y z ji o z a d e n u n c j o n o w a n i u k o n s p i r a cyjnej d rukarn i Arm ii K rajo w ej. O k a z a ł o się, że w ty m s a m y m b u d y n k u z n a j d o w a ła się d r u k a r nia n a le żą c a do P P R i to ona wła śn ie, w s k u te k d o b r e g o z a k o n s p ir o w a n i a d r u k a rn i A K - o w s k ie j, stała się o fiarą d e n u n cjac ji do N i e m c ó w . C h o ć fo r m a l n i e L o g a - S o w iń s k i z n a la z ł się w
m ow ały decyzje, które swym charakterem godziły w niepodległe państwo
p olskie i leżały w interesie Z w iąz k u S ow ieckiego, a nie ulega wątpliwości,
że ich w sp ółautore m był w łaśnie I. L oga-Sow iński. Pozbaw ienie go zatem w
tych w a ru n k ach przyw ilejów k o m batanc kic h przez władze III R zeczypospoli
tej, uznać należy za m inim alne zadośćuczynienie wobec polskich ofiar zb ro d
niczej działalności p odziem ia kom un isty c zn eg o w Polsce.
T H E P O L I S H U N D E R G R O U N D S T A T E V E R S U S C O M M U N I S T R E S I S T A N C E
SOME REMARKS IN THE MARGINS OF A DISCUSSION
S u m m a r y
T h e p o i n t o f d e p a r tu r e fo r the c o n s id e r a tio n s in this p a p e r is the d ecisio n m ade by the D e p a r t m e n t f o r V e tera n s and the P e r s e cu te d . By v irtu e o f that d ecisio n a f o r m e r u n d e rg ro u n d a c t i v is t's w i d o w has lost the e n title m e n t to sp ecia l p en s io n w h ic h she has had so far. The man w a s an activ is t o f the u n d e r g ro u n d c o m m u n i s t p a rty d u rin g the Se cond W o r ld W ar. Such p e n s i o n s w e re g iven to p e o p le w h o w e re e s p e cially m erited in the fight fo r i n d ep e n d en c e that the P o lis h state c o n d u c t e d . T h ere w as an a p p ea l fro m th at d e cis io n to the P rincip al A d m in is tr a tive C ourt, o f w h i c h the p ress has w id e ly in fo rm ed .
T h e p a p e r ha s a n a ly z e d the plac e and p o s itio n o f the c o m m u n i s t o rg a n iz atio n s, and that f r o m the p o in t o f v iew o f the P o lish law b i n d in g at the tim e o f the Seco n d W o rld W ar. It has been p o i n te d that in the light o f th o se re g u la tio n s the c o m m u n i s t org an iz atio n s, f u n c ti o n in g as b r a n c h e s o f the in te rn atio n al, but in fact the Soviet, c o m m u n i s t structu res. T h e y acted against th e in te res ts o f the P o lis h R e p u b lic , h e r s o v e r e ig n ty and in dependence.
T h u s l o o k in g at the d e c is io n o f the O ffice fro m th at perspectiv e, one sh o u ld notic e its c o n te n t -r e l a t e d leg itim acy .
T r a n sla ted b y Ja n K tos
sk ła d zie w ł a d z j u ż po p o d ję c iu tej d e cy z ji, to nie m o ż n a w y k lu c zy ć , że brał on j e d n a k ud ział w j e j p o d e jm o w a n i u .
