Polska a Europejski Bank Inwestycyjny

(1)

Magdalena Proczek

Polska a Europejski Bank

Inwestycyjny

International Journal of Management and Economics 18, 81-97

(2)

Magdalena Proczek

Intytut Polityki Handlu Zagranicznego i Studiów Europejakich

Polska a Europejski Bank Inwestycyjny

Wprowadzenie

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) zajmuje obecnie czołowe miejsce wśród świato-wych pożyczkobiorców oraz pod względem obrotów w euro. Dzięki dużej liczbie poży-czek zaciąganych przez Europejski Bank Inwestycyjny możliwe było zwiększenie skali udzielanych kredytów. Dlatego też jest on również czołowym pożyczkodawcą między-narodowym, którego wiarygodność kredytowa zawsze otrzymywała najwyższą ocenę (AAA) od agencji ratingowych. Pozwala to beneficjentom, również z Polski, na pozy-skiwanie znacznych ilości środków finansowych na dogodnych warunkach.

Bank stawia środki do dyspozycji kredytobiorców na zasadzie niedochodowej, doli-czając jedynie niewielką marżę na pokrycie kosztów administracyjnych. Umożliwia to udzielanie średnio- i długoterminowych pożyczek na 20 lub więcej lat po atrakcyjnych stopach procentowych1 i korzystnych okresach karencji spłaty kapitału.

EBI ze względu na swoje kompetencje stał się szybko głównym źródłem pozabudże-towego finansowania przedsięwzięć na obszarze Wspólnot Europejskich oraz w kra-jach trzecich.

Celem opracowania jest przedstawienie miejsca Polski w EBI w aspekcie finanso-wym i organizacyjnym oraz działalności Banku w Polsce, a także korzyści, jakie dzię-ki niej może uzyskać nasz kraj.

Polska a środki finansowe i struktura EBI

Europejski Bank Inwestycyjny (EIB - European Investment Bank) powstał na mocy artykułu 198 d) i e) traktatu rzymskiego o utworzeniu EWG, (obecnie art. 266 i 267) jako niezależna instytucja działająca w ramach WE, posiadająca osobowość prawną, niezależność finansową oraz własną strukturę.

Statut Banku został zawarty w protokole, który stanowi aneks do traktatu o utwo-rzeniu EWG i jest jego integralną częścią. Członkami Europejskiego Banku Inwestycyj-nego są państwa Unii Europejskiej. Bank rozpoczął działalność 1 stycznia 1958 r.

(3)

•

82 Magdalena Proczek

Środki finansowe, dzięki którym EBI może prowadzić działalność, pochodzą z róż-nych źródeł. Zabezpieczeniem działalności operacyjnej Banku jest przede wszystkim jego kapitał zakładowy, wpłacany przez poszczególne państwa członkowskie WE oraz z pożyczek zaciąganych na międzynarodowych rynkach kapitałowych.

Od 1958 r. wielkość kapitału zakładowego (w 1958 r. - 1 mld j.r.2) wielokrotnie uległa

zmianie. Decyzje o powiększeniu kapitału zakładowego podejmowano w celu rozszerze-nia możliwości operacyjnych Banku bądź dokonarozszerze-nia korekty ze względu na rosnącą stopę procentową na rynku lub gdy do Wspólnot dołączały kolejne państwa członkowskie.

Wielkość kapitału zakładowego EBI wzrosła w od 1,5 mld j.r. w 1971 r. do 150 mld euro w 2003 r.3

Wkład poszczególnych państw do kapitału zakładowego EBI obliczany jest obecnie na podstawie wartości PNB danego kraju, jak również liczby jego mieszkańców. Przy-stąpienie nowych krajów do EBI 1 maja 2004 r. pociągnęło za sobą ponowne zwiększe-nie kapitału zakładowego. Wynosi on aktualzwiększe-nie 163 653 737 000 euro4 (tab. 1).

Tabela 1. Kapitał zakładowy Europejskiego Banku Inwestycyjnego subskrybowany przez państwa członkowskie (w euro)

Państwo członkowskie Wysokość subskrybowanego

kapitału % Niemcy 26 649 532 500 16,28 Francja 26 649 532 500 16,28 Włochy 26 649 532 500 16,28 Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii 26 649 532 500 16,28 Hiszpania 15 989 719 500 9,77 Belgia 7 387 065 0 0 0 4,51 Holandia 7 387 065 000 4,51 Szwecja 4 900 585 500 2,99 Dania 3 740 283 000 2,28 Austria 3 666 973 500 2,24 Polska 3 411 263 500 2,08 Finlandia 2 106 816 000 1,28 Grecja 2 003 725 500 1,22 Portugalia 1 291 287 000 0,78 Republika Czeska 1 258 785 500 0,76 Węgry 1 190 868 500 0,72 Irlandia 935 070 000 0,57 Słowacja 428 490 500 0,26 Słowenia 397 815 000 0,24

(4)

-Polska a Europejski Bank Inwestycyjny 33

Litwa 249 617 500 0,15 Luksemburg 187 015 500 0,11 Cypr 183 328 000 0,11 Łotwa 152 335 000 0,09 Estonia 117 640 000 0,07 Malta 69 804 000 0,04 Łącznie 163 653 737 000 100,00 Ź r ó d ł o : Statut E u r o p e j s k i e g o B a n k u . . . , op.cit., s. 10.

Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1, dotyczących wysokości kapitału subskry-bowanego przez poszczególne państwa członkowskie EBI, największy wkład finansowy mają cztery państwa: Niemcy, Włochy, Francja i Wielka Brytania. Polska klasyfikuje się na 11 pozycji, zaraz za Austrią. Realnie wpłata Polski jest jednak wyższa niż Austrii czy Danii. Jest to związane bardziej z wysoką liczbą mieszkańców w Polsce niż z wiel-kością PNB naszego kraju.

Środki finansowe EBI pochodzą także z pożyczek zaciąganych na rynkach kapita-łowych państw członkowskich oraz innych rynkach międzynarodowych, np. na rynku szwajcarskim, japońskim oraz Stanów Zjednoczonych. Bank pozyskuje środki głównie przez emisje obligacji o stałym oprocentowaniu oraz prywatne emisje papierów war-tościowych.

Obligacje z emisji publicznych lokowane są na narodowych i międzynarodowych rynkach kapitałowych (również w USA i Japonii), a odbiorcą może być każdy, nawet osoba prywatna. Obligacje z emisji prywatnych EBI kieruje do bezpośrednich odbior-ców, np. do banków, instytucji ubezpieczeniowych oraz innych podmiotów rynku, ofe-rując im pewną lokatę kapitału w papiery wartościowe emitowane przez siebie. Bank może także wprowadzać swoje obligacje na giełdę lub do obrotu publicznego. Papiery wartościowe Banku są emitowane w różnych walutach, w zależności od tego, na jakie pożyczkobiorcy zgłaszają zapotrzebowanie.

Zgodnie ze statutem Europejski Bank Inwestycyjny posiada własną strukturę. Do jego najważniejszych organów zalicza się:

• Radę Gubernatorów • Radę Dyrektorów • Komitet Zarządzający.

W skład Rady Gubernatorów (Board of Governors) wchodzą ministrowie desygno-wani przez państwa Unii, zazwyczaj są to ministrowie finansów5. Do głównych zadań

Rady Gubernatorów należy6:

- zatwierdzanie ogólnych dyrektyw polityki kredytowej - zatwierdzanie bilansu i raportu rocznego

- decydowanie o operacjach Banku poza Unią

- decydowanie o podwyższeniu subskrybowanego kapitału

(5)

Rada Gubernatorów, ustalając ogólne wytyczne polityki kredytowej Banku, uwzględ-nia przede wszystkim te cele, które mają zostać osiągnięte w związku ze stopniową re-alizacją Wspólnego Rynku.

Decyzje Rady Gubernatorów podejmowane są większością głosów państw, która stanowi co najmniej 50% kapitału subskrybowanego7. Rada Gubernatorów może

rów-nież jednomyślnie podejmować decyzje dotyczące wstrzymania operacji Banku lub jego likwidacji.

Obecnie przewodniczącym Rady Gubernatorów jest R Solbes Mira z Hiszpanii, a pol-skim gubernatorem jest M. Gronicki. 2 czerwca 2004 r. odbyło się pierwsze doroczne zgromadzenie Rady Gubernatorów w nowym składzie członkowskim.

Rada Dyrektorów (Board of Directors) składa się z 26 dyrektorów i 16 zastępców. Dyrektorzy mianowani są przez Radę Gubernatorów na okres pięciu lat. Każde pań-stwo członkowskie wyznacza jednego dyrektora, a jeden mianowany jest przez Komi-sję Europejską. W przypadku mianowania zastępców procedura wygląda nieco inaczej. Niemcy, Francja, Włochy, a także Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej mianują po dwóch zastępców. Jednego zastępcę mianują: Hiszpania i Portu-galia, Belgia, Luksemburg i Holandia, Dania, Grecja i Irlandia, Austria, Finlandia i Szwe-cja. Trzech zastępców jest mianowanych przez dziesięć nowych państw członkowskich: Polskę, Czechy, Węgry, Słowację, Słowenię, Litwę, Cypr, Łotwę, Estonię i Maltę. Ostat-niego, szesnastego zastępcę mianuje Komisja Europejska8. Obecnie na czele Rady

Dy-rektorów stoi P. Maystadt. Polskim dyrektorem jest J. Tomorowicz.

Mandat zarówno dyrektorów, jak i zastępców jest odnawialny. Członkowie Rady Dy-rektorów są rekrutowani z grona wysokich urzędników bankowych, instytucji finanso-wych lub gospodarczych, a ich niezależność i kompetencje nie mogą budzić wątpliwości. Członkowie Rady Dyrektorów mają status funkcjonariuszy europejskich.

Rada Gubernatorów ma możliwość zdymisjonowania większością głosów dyrekto-ra z jego stanowiska, w przypadku gdy nie spełnia on wymogów niezbędnych do wy-konywania swych funkcji. Rada Dyrektorów musi złożyć dymisję w sytuacji, gdy nie zatwierdzi sprawozdania rocznego. Wakaty spowodowane śmiercią, dobrowolną rezy-gnacją, przymusową dymisją bądź zbiorową rezygnacją powinny być uzupełniane zgod-nie z procedurami opisanymi powyżej.

Do głównych kompetencji Rady Dyrektorów należą9:

- wyłączne prawo podejmowania decyzji dotyczących udzielania pożyczek i związanych z nimi gwarancji

- ustalanie oprocentowania dla udzielonych pożyczek i marży z tytułu gwarancji - nadzorowanie właściwego zarządzania Bankiem

- zapewnianie kierowania Bankiem zgodnie z postanowieniami Traktatu o UE i statu-tu oraz ogólnymi wytycznymi Rady Gubernatorów.

Każdy dyrektor w Radzie Dyrektorów dysponuje jednym głosem, który w razie za-istnienia szczególnych okoliczności (określonych dokładnie przez regulamin Banku) może przekazać zastępcy. Od 1 maja 2004 r. decyzje w Radzie Dyrektorów

(6)

podejmowa-Polska a Europejski Bank Inwestycyjny 85

ne są większością co najmniej 1/3 głosów członków uprawnionych do głosowania, re-prezentujących co najmniej 50% subskrybowanego kapitału10.

Komitet Zarządzający (Management Committee) jest organem wykonawczym Eu-ropejskiego Banku Inwestycyjnego, na którego czele stoi prezes, wspomagany przez ośmiu wiceprezesów. Prezesem Komitetu Zarządzającego jest obecnie P. Maystad, a wi-ceprezesami: W. Roth, P. Sedgwick, I. Martin Castella, G. Genuardi, P. de Fontannę Vice Curtaz, S. Niinistó, I. Pilip oraz T. Gersfelt11. Działalność operacyjna dla Polski jest

obo-wiązkiem nadzorczym I. Pilipa.

Członkowie Komitetu Zarządzającego mianowani są na okres sześciu lat przez Radę Gubernatorów na wniosek Rady Dyrektorów. Ich mandat jest odnawialny. Liczba człon-ków Komitetu może zostać zmieniona jednomyślnie przez Radę Gubernatorów. Rada Gubernatorów może również zdymisjonować członka Komitetu Zarządzającego.

Najważniejsze zadania Komitetu Zarządzającego to12:

- odpowiedzialność za bieżące działania Banku pod kierownictwem przewodniczącego - opracowywanie decyzji Rady Dyrektorów, zwłaszcza tych dotyczących zaciągania

i udzielania pożyczek oraz gwarancji, jak również zapewnianie ich wykonania.

Podstawy prawne współpracy między Polską a EBI

Unormowanie stosunków dyplomatycznych i gospodarczych Wspólnot Europej-skich z krajami Europy Środkowej i Wschodniej nastąpiło na przełomie lat 80. i 90. Wówczas stało się możliwe nawiązanie bliższej współpracy, i kraje te podpisały szereg umów gospodarczych ze Wspólnotami. Jedną z kwestii uregulowanych przez te umo-wy była pomoc finansowa.

Współpraca finansowa EBI z Polską rozpoczęła się po ustaleniu przez Radę Unii Europejskiej planu pomocy dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W listopa-dzie 1989 r. Rada Gubernatorów EBI zdecydowała o utworzeniu funduszu w wyso-kości 1 mld ecu na finansowanie projektów inwestycyjnych w Polsce i na Węgrzech wiatach 1990-1993.

3 lipca 1990 r. między Europejskim Bankiem Inwestycyjnym a Ministerstwem Fi-nansów Rzeczpospolitej Polskiej została podpisana umowa ramowa stanowiąca pierwszą podstawę prawną współpracy naszego kraju z Bankiem13. Na jej mocy EBI

udostęp-nił - zgodnie z decyzją Rady Gubernatorów - 1 mld ecu na pożyczki dla Polski i Wę-gier. Równocześnie EBI zobowiązał się wspierać przemiany polityczne i gospodarcze w obydwu krajach, udzielając kredytów na zwykłych zasadach ze środków pochodzą-cych z własnych zasobów.

Znaczne rozszerzenie pomocy finansowej EBI dla Polski nastąpiło w 1994 r. Na mocy kolejnej umowy ramowej z 15 lipca 1994 r. Polska uzyskała dostęp do pożyczek w wysokości 3 mld ecu, jakie Bank postanowił przyznać 10 krajom Europy

(7)

Środko-T

wej i Wschodniej. Środki te przeznaczone były na przedsięwzięcia inwestycyjne na okres 3 lat.

Treścią trzeciej umowy ramowej podpisanej 1 grudnia 1997 r. były prawne i tech-niczne aspekty współpracy Polski z EBI dotyczące wykorzystania przyznanych sum na przyspieszenie procesu integracji gospodarczej w ramach kandydowania naszego kra-ju do Unii Europejskiej.

26 stycznia 1998 r. Rada Gubernatorów EBI utworzyła specjalny instrument finan-sowy dla krajów kandydujących do UE - pre-accession facilityH.

28 listopada 2003 r. została podpisana umowa finansowa między Polską a EBI na kwotę 500 min euro. Kredyt udostępniany jest do 2008 r. w transzach rocznych po 100 min euro na prefinansowanie zadań uwzględnionych w dokumentach programowych w ramach Narodowego Planu Rozwoju".

Na mocy traktatu akcesyjnego Polska stała się udziałowcem EBI z chwilą przystą-pienia do Unii Europejskiej. Pomoc finansową w postaci kredytów otrzymuje jednak, jak wspomniano wyżej, od 1990 r.

Pomoc finansowa EBI dla Polski

EBI udziela pożyczek podmiotom publicznym, w tym miastom, przedsiębiorstwom prywatnym i bankom. Wszyscy beneficjenci traktowani są na takich samych zasadach. Najważniejszym kryterium przy udzielaniu pożyczki jest finansowa i ekonomiczna ren-towność projektu. Projekty muszą również być bezpieczne pod względem technicznym i z punktu widzenia środowiska naturalnego.

Pożyczki z EBI przyznawane są na finansowanie projektów inwestycyjnych na wielką, średnią lub małą skalę. Każdy projekt jest najpierw poddawany ocenie przez grupę eks-pertów Banku, tzw. appraisal mission. Ocena ta przeprowadzana jest na koszt EBI, któ-ry przysyła ekspertów na prośbę instytucji odpowiedzialnych za współpracę z Bankiem. W przypadku Polski jest to Ministerstwo Finansów i Narodowy Bank Polski16. Ocena

wszystkich projektów typu due-diligence" pod względem technicznym i ekonomicznym przeprowadzana przez zespoły sektorowych techników i ekonomistów EBI zazwyczaj daje komfort i pewność pozostałym uczestnikom ustaleń finansowych.

Obecnie EBI może udzielać pożyczki również w złotych, dzięki czemu wyeliminowa-ne zostaje ryzyko wymiany walutowej. EBI może finansować zwykle do 50% kwalifiku-jących się kosztów projektu, a zatem konieczne są dodatkowe środki z innych źródeł.

Po raz pierwszy pożyczki dla Polski zostały udzielone przez EBI w roku 1990, kie-dy ustalono, że będą one dotyczyły priorytetowych dziedzin, takich jak komunikacja, przemysł energetyczny i ochrona środowiska. Przez długi okres EBI udzielał Polsce kre-dytów na projekty służące wzmocnieniu procesów transformacji18.

Od 1990 r. do końca 1998 r. udzielonych zostało Polsce z EBI 20 kredytów o wyso-kości 456,5 min ecu (tab. 2).

(8)

T a b e l a 2. K r e d y t y E u r o p e j s k i e g o B a n k u I n w e s t y c y j n e g o d l a P o l s k i w latach 1 9 9 0 - 1 9 9 8 Nazwa projektu Kredytobiorca Data

podpisania w min ecu Kwota 1. Transport I Polskie Koleje Państwowe 12.07.1990 20 2. Nośniki energii Polskie Górnictwo

Naftowe i Gazownictwo 30.07.1990 50 3. Finansowanie małych

i średnich przedsiębiorstw Bank Rozwoju Eksportu 08.10.1990 22,2* 4. Telekomunikacja I Telekomunikacja Polska S. A. 18.06.1991 70 5. Finansowanie małych

i średnich przedsiębiorstw Polski Bank Rozwoju 25.07.1991 55,4** 6. Modernizacja lotniska

Okęcie w Warszawie Polskie Porty Lotnicze 21.12.1992 50 7. Rozwój leśnictwa Ministerstwo Finansów 02.09.1993 13 8. Finansowanie małych

i średnich przedsiębiorstw Bank Rozwoju Eksportu 09.12.1993 38 9. Koleje II

(Warszawa - Berlin) Polskie Koleje Państwowe 09.12.1993 200 10. Finansowanie małych

i średnich przedsiębiorstw Polski Bank Rozwoju 08.12.1994 13*** 11. Autostrady - projekt A Ministerstwo Transportu

i Gospodarki Morskiej 15.12.1994 125 12. Globalna pożyczka

dla sektora finansowego 07.12.1995 100 13. Koleje III

(Warszawa - Terespol) Polskie Koleje Państwowe 18.12.1995 40 14. Autostrady - projekt B Ministerstwo Transportu

i Gospodarki Morskiej 19.07.1996 100 15. Usuwanie skutków

powodzi - projekt A Ministerstwo Finansów 01.12.1997 225 16. Autostrady II

-obwodnica Katowic Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej 23.07.1998 150 17. Autostrada A2

-obwodnica Poznania Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej 23.07.1998 130 18. Autostrada A4

Katowice - Gliwice Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej 08.10.1998 100 Inne projekty Vereinsbank Polska

Fabryka Silników Diesel Izusu 24.10.1997 07.04.1998 110 35 * K w o t ę 2 , 8 m i n e c u a n u l o w a n o 2 8 . 0 2 . 1 9 9 5 r. ** Kwotę 19,6 m i n e c u a n u l o w a n o 1 3 . 1 2 . 1 9 9 6 r. *** K w o t ę 11,7 m i n e c u a n u l o w a n o 3 1 . 1 0 . 1 9 9 8 r. Ź r ó d ł o : Ł. D w i l e w i c z , H . M a s z k o w s k i , D z i a ł a l n o ś ć E u r o p e j s k i e g o B a n k u I n w e s t y c y j n e g o w Polsce, „Studia E u r o p e j -skie" 2 0 0 0 , n r 1.

(9)

W trakcie roku 2003 zostały zmienione priorytety finansowania19 projektów przez

EBI, czego główną przyczyną było zbliżające się rozszerzenie Unii Europejskiej o 10 no-wych państw członkowskich. Nowi członkowie, łącznie z Bułgarią i Rumunią, ujęci zo-stali w jednej kategorii „Finansowanie w Europie". Od początku 2004 r. finansowaniem tym objęte zostały również kraje zachodnich Bałkanów i Turcja.

Do głównych priorytetów Banku w zakresie udzielania pożyczek w państwach człon-kowskich należą obecnie: rozwój regionalny, badania i rozwój, innowacje, infrastruk-tura, ochrona środowiska.

Rozwój regionalny, który przyczyni się do postępu gospodarczego na obszarach ob-jętych pomocą UE, jest aktualnie główną sferą działalności EBI. Bank stawia sobie za cel, aby co najmniej dwie trzecie jego finansowania przyczyniało się do rozwoju regio-nów objętych pomocą20. W ramach tego celu w latach 1999-2004 udzielono Polsce 6

po-życzek indywidualnych (tab. 3).

Tabela 3. Pożyczki indywidualne21 EBI na rozwój regionalny Polski w latach 1999-2004

Projekt Pożyczkobiorca Kwota w min _euro* Budowa autostrady na odcinku

Konin - Wiskitki Rzeczpospolita Polska 175,0 Zakup sześciu odrzutowców Embraer

E M B 170 do połączeń regionalnych

Polot LTD 30,8 Inwestycje w infrastrukturę

transportu, zdrowia i edukacji

Rzeczpospolita Polska 500,0 Wdrożenie środków zapobiegania obsunięciom

ziemi oraz systemu zarządzania ryzykiem obsunięć ziemi

Rzeczpospolita Polska 50,0

Współfinansowanie programów priorytetowych z Ram Wsparcia Wspólnotowego

dla Polski ( 2 0 0 4 - 2 0 0 6 )

Finansowanie projektów rozwoju

miejskiego na małą i średnią skalę Warszawa Miasto Stołeczne

47,5

* Ł ą c z n a k w o t a p o ż y c z k i i n d y w i d u a l n e j dla d a n e g o p r o j e k t u . M o ż e się o n a d u b l o w a ć w i n n y c h p r i o r y t e t a c h . Ź r ó d ł o : O p r a c o w a n i e w ł a s n e n a podstawie: K o n t r a k t y f i n a n s o w e dla Polski, h t t p : / / w w w . e i b . e u . i n t / A t t a c h m e n t s / c o - u n t r y / p o l a n d _ l o a n s _ p l . p d f , w r z e s i e ń 2 0 0 5 .

Pożyczki EBI pomagają również w realizacji średnioterminowych programów w za-kresie badań naukowych i inwestycji innowacyjnych w Polsce. Ze środków EBI wspie-ra się realizację inwestycji naukowych i innowacyjnych zgodnie ze stwspie-rategią lizbońską UE22 zakładającą przekształcenie Europy w najbardziej innowacyjny i konkurencyjny

(10)

Obecnie w Polsce współfinasowane z EBI są programy w ramach inicjatywy „Inno-wacje 2010"24 opartej na zintegrowanym podejściu, które kładzie nacisk na relacje

mię-dzy tworzeniem wiemię-dzy i rynkiem (tab. 4). Pomoc finansowa Banku obejmuje wszystkie etapy tego procesu, począwszy od edukacji przez prace badawczo-rozwojowe do prze-kształcenia innowacji w inwestycje, przyczyniając się tym samym do zwiększenia pro-duktywności i konkurencyjności gospodarki polskiej. EBI zachęca również i wspiera bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), mające szczególne znaczenie dla transferu nowoczesnych technologii oraz know-how w zakresie zarządzania.

Tabela 4. Pożyczki indywidualne EBI dla Polski w ramach inicjatywy „Innowacje" w la-tach 1999-2004

Projekt Pożyczkobiorca Kwoty w min _euro* Inwestycje w infrastrukturę

transportu, zdrowia i edukacji Rzeczpospolita Polska

500 Rozbudowa paneuropejskiej telekomunikacyjnej

sieci światłowodowej obejmującej U E i kraje kandydujące

Teliasonera AB 40

Rozwój telekomunikacyjnej sieci światłowodowej zapewniającej połączenia z innymi sieciami europejskimi

Energis Polska

Sp. z o.o. 125 Modernizacja infrastruktury opieki zdrowotnej

i edukacji w mieście Łódź

Miasto Łódź 25

ł Ł ą c z n a k w o t a p o ż y c z k i i n d y w i d u a l n e j dla d a n e g o p r o j e k t u . M o ż e się o n a d u b l o w a ć w i n n y c h p r i o r y t e t a c h .

Ź r ó d ł o : J a k w tabeli 3.

Remont i rozbudowa infrastruktury transeuropejskiej, przede wszystkim koryta-rzy transportowych, ma zasadnicze znaczenie dla szybkiej integracji Polski z innymi krajami UE.

Inwestycje w infrastrukturę są ważne dla usuwania przeszkód i barier w skutecz-nym przepływie osób i towarów, zwiększenia bezpieczeństwa i zachowania środowi-ska naturalnego.

Dotychczas prawie połowa z całości pożyczek EBI udzielonych Polsce została prze-znaczona na projekty w sektorze transportu25 (tab. 5).

(11)

Tabela 5. Pożyczki indywidualne EBI dla Polski na infrastrukturę komunikacji w latach 1999-2004

Projekt Pożyczkobiorca Kwoty w min _euro* Budowa miejskiej drogi ekspresowej w regionie

Katowic (południowa Polska)

Rzeczpospolita Polska

80 Modernizacja odcinka

Mińsk Mazowiecki-Terespol linii kolejowej E - 2 0 na trasie Warszawa-Terespol

Polskie Koleje Państwowe S.A.

200

Budowa odcinka autostrady na południe od Poznania w korytarzu priorytetowym II

(na trasie Berlin-Warszawa)

Autostrada Wielkopolska S A .

275

Modernizacja odcinka obwodnicy Trójmiasta (Gdańsk, Gdynia, Sopot)

33 Budowa odcinka autostrady na południowy zachód

od Gliwic na Górnym Śląsku

46 Budowa drugiego terminalu pasażerskiego na

lotnisku międzynarodowym w Warszawie

Polskie Porty Lotnicze

200 Remont sieci głównych dróg Rzeczpospolita

Polska

150 Remont i modernizacja odcinków sieci kolejowej PKP Polskie Linie

Kolejowe S.A.

80 Odbudowa infrastruktury drogowej na trasie

Krzywa-Bielany w korytarzu paneuropejskim III

80 Usprawnienie transgranicznych połączeń drogowych

między Polską a Republiką Czeską i Słowacką

140 Budowa 16 obwodnic miast wzdłuż dróg

priorytetowych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym

380

Budowa autostrady na odcinku Konin-Wiskitki

175 Zakup sześciu odrzutowców Embraer

EMB 170 do połączeń regionalnych

Polot LTD 30,8 Inwestycje w infrastrukturę

transportu, zdrowia i edukacji

500 Modernizacja i rozbudowa stacjonarnej sieci

telekomunikacyjnej w 7 aglomeracjach miejskich

Telekomunikacja Polska S.A.

400 Rozbudowa paneuropejskiej telekomunikacyjnej sieci

światłowodowej obejmującej U E i kraje kandydujące

Teliasonera AB 40

4 Ł ą c z n a k w o t a p o ż y c z k i i n d y w i d u a l n e ] dla d a n e g o p r o j e k t u . M o ż e się o n a d u b l o w a ć w i n n y c h p r i o r y t e t a c h .

(12)

Polska a Europejski Bank Inwestycyjny 91

Ochrona środowiska naturalnego i miejskiego w Polsce, podobnie jak we wszystkich nowych państwach członkowskich przed 1990 r. była zaniedbywana. W związku z tym niezbędne są znaczne inwestycje w celu pozbycia się tego niechlubnego dziedzictwa i osią-gnięcia standardów środowiskowych UE dotyczących jakości powietrza, zarządzania wodą pitną i ściekami oraz przetwarzania stałych odpadów miejskich i przemysłowy-ch26. W latach 1999-2004 Polska zaciągnęła na ten cel 12 pożyczek z EBI (tab. 6).

Tabela 6. Pożyczki indywidualne z EBI dla Polski na ochronę środowiska i poprawę jako-ści życia w latach 1999-2004

Projekt Pożyczkobiorca Kwoty w min _euro* Modernizacja elektrociepłowni w Świeciu B R E B a n k S . A . 30,0 Modernizacja infrastruktury miejskiej

Bielsko-Białej

Miasto Bielsko-Biała 22,0 Modernizacja sieci kanalizacyjnych

i infrastruktury drogowej w Toruniu

Miasto Toruń 20,0 Usprawnienie systemu dystrybucji wody,

sieci kanalizacyjnych i pozostałej

infrastruktury miejskiej w mieście Szczecin

Miasto Szczecin 20,0

Modernizacja sieci oczyszczalni ścieków

i pozostałej infrastruktury miejskiej w Żywcu Związek Gmin Żywieckich

20,0 Usprawnienie sieci kanalizacyjnych i pozostałej

infrastruktury miejskiej w mieście Łódź

Miasto Łódź 31,0 Wdrożenie środków zapobiegania

obsunięciom ziemi oraz systemu zarządzania ryzykiem obsunięć ziemi

Współfinansowanie programów priorytetowych z Ram Wsparcia Wspólnotowego dla Polski ( 2 0 0 4 - 2 0 0 6 )

Program pomocy interwencyjnej w zakresie odbudowy i naprawy infrastruktury po katastrofalnych

powodziach w lipcu 2001 r.

Budowa i renowacja mieszkań czynszowych na obszarze całego kraju

Bank Gospodarstwa Krajowego

200,0 Poprawa stanu środowiska miejskiego

i standardów budownictwa czynszowego

Miasto Poznań 13,0 Finansowanie projektów rozwoju miejskiego

na małą i średnią skalę

Miasto Stołeczne Warszawa

47,5

* Ł ą c z n a k w o t a p o ż y c z k i i n d y w i d u a l n e j d l a d a n e g o p r o j e k t u . M o ż e się o n a d u b l o w a ć w i n n y c h p r i o r y t e t a c h . Ź r ó d ł o : l a k w tabeli 3.

(13)

EBI na przestrzeni 15 lat udzielił Polsce najwięcej pożyczek na inwestycje w dzie-dzinie infrastruktury i komunikacji - aż 56% na łączną kwotę 4183 min euro. Nieco mniej środków przyznał Polsce na projekty związane z ochroną środowiska i szeroko rozumianym zarządzaniem gospodarką wodną - 21%. Na te dwa sektory przypadło aż 77% wszystkich środków finansowych z Banku dla Polski. Niewielka ich część wsparła energetykę oraz przemysł i usługi (rys. 1).

Rys. 1. Pożyczki udzielone przez EBI dla Polski wiatach 1990-2004 wg sektorów

Ź r ó d ł o : F i n a n s o w a n i e oferowane..., op.cit.

Większość środków z EBI dla Polski w latach 1990-2004 przypadała na pożyczki in-dywidualne. Pożyczki globalne27 stanowiły jedynie 15% wszystkich kredytów

udzielo-nych Polsce, tzn. 1123 min euro. Środki te zostały rozdysponowane za pośrednictwem 14 instytucji finansowych w Polsce. Były to głównie kredyty na finansowanie inwestycji w przemysł i usługi, zaawansowane technologie, oszczędność energii, środowisko na-turalne, uzdatnianie wody oraz lokalną infrastrukturę, w tym infrastrukturę zdrowia i edukacji. Z tego też względu beneficjentami pożyczek globalnych w Polsce były zwłasz-cza małe i średnie przedsiębiorstwa oraz promotorzy publiczni28.

Przemyśl, usługi, rolnictwo;.%;

153 min EUR Infrastruktura komunikacji 56%;

4183 min EUR /

(14)

Współpraca techniczna EBI z Polską

Europejski Bank Inwestycyjny oprócz udzielania kredytów świadczy Polsce także pomoc techniczną w postaci publikacji raportów, misji ekspertów, organizacji semina-riów i konferencji.

W 2004 r. EBI i MBOiR opublikowały raport Szkolnictwo wyższe w Polsce29. Głów-nym celem tej analizy było omówienie ważnych problemów dotyczących szkolnictwa wyższego w Polsce oraz udzielenie zaleceń w sprawie poprawy jakości i dostępności usług edukacyjnych.

Przygotowanie tego raportu było związane z realizacją programu inwestycyjnego EBI na wsparcie sektorów edukacji oraz badań naukowych i rozwoju. Raport identyfi-kuje dziedziny i działania kwalifikujące się do współfinansowania, w celu przyspiesze-nia reformy szkolnictwa wyższego oraz badań naukowych.

Autorzy raportu zalecają, aby położyć większy nacisk na kształcenie w dyscyplinach technicznych i przedsiębiorczości. Ponadto szkoły wyższe powinny wyposażać absol-wentów w takie kompetencje i umiejętności życiowe, jak zdolność do pracy zespołowej i do podejmowania ryzyka, znajomość zagadnień komunikacyjnych i technologicznych, umiejętność rozwiązywania problemów, a także inne umiejętności biznesowe.

Ważne wydarzenie w Polsce miało miejsce w Warszawie 14 i 15 października 2004 r.30.

Odbyło się wówczas doroczne, jubileuszowe (X) forum EBI, na którym przeanalizowa-no zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne, jakie zaszły od 1990 r. w przeanalizowa-nowych pań-stwach członkowskich, w tym w Polsce, oraz rolę EBI w tej transformacji.

Bazując na doświadczeniu zdobytym w starych państwach członkowskich, EBI współpracuje również z polskimi bankami komercyjnymi. Partnerstwo to rozwija się głównie w trzech dziedzinach31:

• Współfinansowanie. Projekty z udziałem EBI wymagają innych źródeł finansowania, banki komercyjne często zapewniają dodatkowe fundusze. Chociaż dokumentacja spe-cyficzna jest dla każdej strony, między współkredytowcami odbywają się - do pewne-go stopnia - konsultacje i uzpewne-godnienia.

• Struktura gwarancji. Finansowanie oferowane przez EBI wymaga stosownej struktury zabezpieczenia pożyczki, zabezpieczenie to może zapewnić przede wszystkim odpo-wiedni bank komercyjny (lub grupa banków, zazwyczaj w formie konsorcjum). W nie-których przypadkach banki partnerskie jednocześnie współfinansują projekty razem z EBI i gwarantują jego pożyczkę.

• Pośrednictwo. Może przyjmować formę pożyczki globalnej, tzn. linii kredytowej prze-znaczonej zwykle na finansowanie MŚP i mniejszych projektów lub - w przypadku większych projektów - pożyczki pośredniej, która jest następnie udostępniana do

(15)

Wnioski

Jak starano się wykazać, projekty współfinansowane w Polsce oraz pomoc techniczna z EBI w latach 1990-2004 umożliwiły przemiany makroekonomiczne w naszej gospodarce, przyczyniając się w ten sposób do pełnej integracji Polski z jednolitym rynkiem UE.

Po piętnastu latach działalności EBI w Polsce jego operacje obejmują szeroki zakres, począwszy od podstawowej infrastruktury, produkcji i usług, w tym wsparcia dla ma-łych i średnich przedsiębiorstw za pośrednictwem lokalnych instytucji finansowych, po edukację, ochronę zdrowia i środowiska oraz promocję gospodarki opartej na wiedzy. Aktualnie najważniejszym zadaniem EBI jest stawianie do dyspozycji środków fi-nansowych potrzebnych do współfinansowania projektów z funduszy UE32. Polska w

ra-mach obecnej perspektywy finansowej otrzyma środki z funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności w wysokości ponad 12 mld euro. EBI jest aktualnie największym polskim kredytodawcą dla beneficjentów korzystających z pomocy z funduszy UE, tym samym przyczyniając się do udanej realizacji Narodowego Planu Rozwoju, a w szcze-gólności33:

- zwiększenia konkurencyjności sektora przemysłowego - rozwoju kapitału ludzkiego i zwiększenia zatrudnienia

- stworzenia warunków do wzrostu inwestycji, zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej

- dostosowania strukturalnego w sektorze rolnictwa i rybołówstwa, rozwoju obszarów wiejskich

- wzmocnienia potencjału rozwojowego poszczególnych regionów.

W perspektywie długofalowej działania wspierane przez Bank powinny wprowa-dzić nasz kraj na ścieżkę trwałego i zrównoważonego rozwoju dzięki rozbudowie in-frastruktury transportowej, skutecznej ochronie zasobów środowiskowych, ludzkich, rozwojowi badań i usług edukacyjnych z jednej strony, z drugiej zaś - zwiększeniu atrakcyjności Polski dla inwestorów oraz pozytywnych konsekwencji gospodarczych i społecznych z tym związanych.

Od 1 maja 2004 r., gdy Polska stała się pełnoprawnym członkiem Banku, oprócz peł-nego dostępu do środków finansowych uzyskała także prawo do podejmowania decyzji w organach EBI.

Nie można jednak zapominać, że na mocy Traktatu akcesyjnego ciążą na Polsce rów-nież pewne obowiązki wobec EBI, z których najważniejszym jest regularna wpłata składki na rzecz kapitału zakładowego.

(16)

Przypisy

1 Państwa członkowskie korzystające z pożyczek EBI mają możliwość uzyskania środków z budżetu

ogólnego WE na pokrycie części kosztów odsetek od kredytów.

2 Jednostka rozrachunkowa (j.r.) - na mocy decyzji Rady Ministrów nr 3/52 z 23 grudnia 1952 r.,

traktatu paryskiego art. 78 a, oraz art. 207 (obecnie 277) traktatu o EWG i art. 181 traktatu o Eurato-mie rozliczenia i statystyki Wspólnot sporządzane były w jednostkach rozrachunkowych. Od 1951 do 1958 r. jednostką rozrachunkową EWWiS był dolar amerykański. Od 1958 do 1960 r. na mocy postano-wień z Bretton Woods jednostkę rozrachunkową EWWiS, tj. dolar amerykański oparto na parytecie wa-luty złotej. Od 1958 do 1960 r. rozliczenia EWG i EWEA prowadzone były we frankach belgijskich (FRB), natomiast od 1961 r. obowiązywał tu także parytet waluty złotej. Na przełomie lat 1977-1978 wprowa-dzono dla wszystkich Wspólnot europejską jednostkę rozrachunkową (e.j.r.), której wartość oparta była na stałym koszyku walut państw członkowskich WE. Od 1981 r. została wprowadzona we Wspólnotach nowa europejska jednostka rozrachunkowa - ecu (European Currency Unit). Została ona oparta na tym samym koszyku walut, co europejska jednostka rozrachunkowa. Koszyk ten był jednak regularnie rewi-dowany. Od 1999 r. została wprowadzona nowa jednostka rozrachunkowa - euro (EUR), oparta na sta-łym koszyku walut. Obecnie przyjmuje się, że 1 j.r. = 1 e.j.r. = 1 ecu = 1 euro.

3 K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 319-320;

Annual Report 2000, EIB, Luxembourg 2001, s. 39.

4 Statut Europejskiego Banku Inwestycyjnego, stan prawny z 1 maja 2004 r., s. 10, http//:www.eib.org,

wrzesień 2005.

5 B. Bernaś, Unia Europejska na przełomie tysiąclecia, Wyższa Szkoła Zarządzania i Finansów we

Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 118.

6 Ibidem.

7 E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe. Założenia, cele, działalność, Dom

Wydaw-niczy Elipsa, Warszawa 2002, s. 281.

8 Statut Europejskiego Banku..., op. cit., s. 14.

' Ibidem.

10 Ibidem.

11 Board of Directors, http://www.eib.org/about/structure/dep_dir.asp?style=printable, wrzesień

2005.

12 Statut Europejskiego Banku..., op.cit., s. 24.

13 B. Sulimierski, Stosunki Polski z instytucjami finansowymi. Problemy otwarcia gospodarki,

In-stytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, PWE, Warszawa 1997, s. 45.

14 Ł. Dwilewicz, H. Maszkowski, Działalność Europejskiego Banku Inwestycyjnego w Polsce,

„Stu-dia Europejskie" 2000, nr 1.

15 Umowa finansowa z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym,

http://www.mf.gov.pl/drukuj.php?typ=&dzial=153&id=27308, wrzesień 2005.

16 B. Sulimierski, Współpraca Polski z międzynarodowymi organizacjami finansowymi, „Nowa

(17)

96 Magdalena Proczek

17 Due dilingence to proces skutecznego gromadzenia informacji, a następnie przeprowadzanie na ich

podstawie dokładnej analizy dotyczącej wszystkich aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

18 E. Ambukita, M. Killion, Międzynarodowe instytucje finansowe w Polsce w okresie transformacji,

Wyższa Szkoła Komunikacji i Zarządzania, Poznań 2002, s. 76.

19 W ramach planu operacyjnego EBI na lata 2004-2006 wyznaczono pięć głównych priorytetów:

- spójność gospodarcza i społeczna, jak również rozwój regionalny w rozszerzonej Unii Euro-pejskiej

- realizacja inicjatywy „Innowacje 2010" (i2i) - infrastruktura sieci transeuropejskich (TEN) - ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego

- wspieranie polityki rozwojowej i kooperacyjnej UE względem krajów partnerskich, w szczegól-ności w ramach wzmożonej polityki inwestycyjnej, partnerstwa z państwami południowośródziemno-morskimi i porozumienia z Cotonou; Operativer Gesamtplan 2004-2006, Europaische Investitionsbank, Luxemburg, Februar 2004, s. 5.

20 Finansowanie oferowane przez Europejski Bank Inwestycyjny w Polsce,

http://www.eib.org/Attachments/country/poland_pl.pdf, wrzesień 2005.

21 Pożyczki indywidualne to duże projekty, których łączne koszty przekraczają 25 min euro. Są one

finansowane bezpośrednio przez Bank.

22 Nowe wyzwania związane z globalizacją i rosnącą konkurencyjnością innych gospodarek

świato-wych, pojawienie się w krajach UE barier strukturalnych spowalniających, a nawet hamujących wysoki wzrost gospodarczy oraz wysoki poziom bezrobocia doprowadziły do dyskusji nad koniecznością okre-ślenia nowego programu reform gospodarczych UE. Jej efektem było opracowanie i przyjęcie w marcu 2000 r. strategii lizbońskiej. Obecnie jest ona najważniejszym programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej.

23 Finansowanie oferowane..., op.cit.

24 Inicjatywa „Innowacje 2010" opiera się na doświadczeniu EBI zdobytym w czasie realizacji

inicja-tywy „Innowacje 2000", zapoczątkowanej w czerwcu 2000 r. w następstwie konkluzji Rady Europejskiej ze szczytu w Lizbonie; inicjatywa „Innowacje 2010", jednocześnie jako kontynuacja i przeorientowanie inicjatywy „Innowacje 2000", uwzględnia długoterminowy charakter celów wyznaczonych na szczycie w Lizbonie. Tworzy ramy dla działalności EBI do końca dekady i ustanawia nową orientacyjną kopertę kredytowania w wysokości 20 mld euro na okres od czerwca 2003 r. do końca 2006 r.

25 Finansowanie oferowanei..., op.cit. 26 Ibidem.

27 Pożyczki globalne udzielane są na inwestycje o wartości od 40 tys. euro do 25 min euro. 28 E. Ambukita, M. Killion, op.cit., s. 77.

29 Sprawozdanie roczne 2004, http://www.eib.org/Atachments/general/reports/ar2004pl.pdf,

wrze-sień 2005.

30 Ibidem.

31 Finansowanie oferowane..., op.cit.

32 Obecnie całe terytorium Polski składa się z regionów Celu 1, wyznaczonych jako obszary

kwalifi-kujące się do wsparcia z tych funduszy.

(18)

Poland and European Investment Bank

(Summary)

Because of its competencies, EBI is the main source of non-budgetary funding of enterprises within European Communities and in third countries, and the paper is de-voted to its analysis in the context of loans provided for economic transformation first,

and then for improvement of Poland's convergence and competitiveness.

The goal of the paper is to present Poland's position in EBI in financial and orga-nisational aspect with regard to the Bank's activity in Poland and the benefits that can be achieved.

It is pointed out that projects co-funded in Poland, with technical aid from EBI, in 1990-2004 enabled social and macroeconomic transformations in our economy, facili-tating Poland's full integration with homogeneous EU market.

At the moment one of EBI's important tasks is to provide financial measures needed to co-fund projects from structural funds and Cohesion Fund.

In a long-term perspective activities supported by the Bank should push our co-untry onto a path of stable and balanced development, resulting from - from one side - expansion of transportation infrastructure, efficient protection of environment and

human resources, research, development of education services, and from the other side - improvement of Poland's attractiveness for foreign investors and its positive social and

economic consequences.

Since the 1st of May 2004, when Poland became a member of the Bank, apart from

full access to funding, Poland acquired the right to form decisions in EBI s structures. One may not forget that, due to Accession Treaty, Poland has certain obligations for EBI, the most important being a regular transfer to the stock.