Jamiołkowska, Danuta
Seminarium poświęcone 90 rocznicy
polskiego ruchu robotniczego
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 193-194
K R O N I K A N A U K O W A
D A N U T A J A M I O Ł K O W S K A
SE M IN A R IU M POŚW IĘCONE 90 ROCZNICY
PO LSKIEG O R U C H U ROBOTNICZEGO
T e m a te m s e m in a riu m , zo rg a n iz o w a n e g o p rz e z K o m ite t W o je w ó d z k i P Z P R w O lszty n ie d n ia 20 lis to p a d a 1972 r. b y ły z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z 90 ro c z n ic ą p o w s ta n ia p o lsk ie g o r u c h u ro b o tn icz e g o . W s e m in a riu m w zięło u d z ia ł p rz e sz ło 200 d z ia łaczy p o lity c z n y ch , p ra c o w n ik ó w n a u k i o ra z n a u cz y c ie li h is to rii ze szk ó ł ś re d n ic h w o j. o lszty ń sk ie g o . W ygłoszono trz y r e f e r a ty zasa d n ic ze o ra z sześć k o m u n ik a tó w .
P ro f. d r A n to n i C z u b iń sk i z W y ższej S zk o ły N a u k S p o łe c z n y ch w W a rsz a w ie m ó w ił n a t e m a t M ie jsc a W ie lk ie g o P r o le ta r ia tu w d z ie ja c h p o lsk ie g o r u c h u r o b o t
n iczeg o i je g o id e o w eg o d o ro b ku . R e f e r e n t p o d k re ś lił, że w ro z w o ju r u c h u ro b o tn ic z e
go n a z ie m iac h p o lsk ic h d u ż ą ro lę o d e g ra ła tra d y c ja . K sz ta łto w a n ie się k la sy r o b o t n iczej p rz e b ie g a ło w d w u e ta p a c h : 1. fo rm o w a n ia się d u ż y ch s k u p is k ro b o tn icz y c h czyli w o k re sie k o n c e n tra c ji p o ro le ta r ia tu ; 2. p rz e n o sz e n ia do śro d o w isk a ro b o tn icz e g o id eo lo g ii s o c ja lis ty c z n e j.
N a z ie m iac h p o lsk ic h o b a te e ta p y z az n a c zy ły się b a rd z o w y ra ź n ie . N a u c ze l n ia c h ro s y js k ic h s tu d io w a ło w ie lu P o la k ó w , k tó rz y p rz e n o sili n a g r u n t p o ls k i m y śl so c ja listy c z n ą , z a k ła d a ją c p ie rw s z e k ó łk a , łą c zą c e ro b o tn ik ó w i in te lig e n c ję . W s k u te k r e p r e s ji, z je d n e j s tro n y w ła d z c a rsk ic h , a z d ru g ie j k a p ita lis tó w , w ła śc ic ie li fa b ry k , z n a c z n a część d z ia łac z y zm u sz o n a b y ła u c ie k a ć n a zach ó d , g d zie w tra k c ie s p o tk a ń z d z ia ła c z a m i m ię d z y n a ro d o w e g o r u c h u ro b o tn icz e g o k r y s ta liz o w a ł się ich p ro g ra m m a rk s isto w s k i. A . C z u b iń sk i o m ó w ił d w a n u r ty w p o ls k im ru c h u ro b o tn i czym , je d e n z w ią z a n y z o so b ą B o le sła w a L im a n o w s k ie g o i d ru g i w y w o d zą c y się od L u d w ik a W ary ń sk ie g o , p rz y p o m in a ją c , że p o w s ta n ie w 1882 r. p a r tii P r o le t a r ia t, z a ło żo n ej p rz e z L u d w ik a W ary ń sk ie g o , a z w a n e j z czasem W ie lk im P r o le t a r ia te m , by ło p o c z ą tk ie m d z ia ła ln o śc i n a z ie m iac h p o ls k ic h z o rg a n iz o w a n e j p a r tii ro b o tn icz e j w d u c h u m a rk s is to w s k im . P a r t i a ta w y d a w a ła p ie rw s z e p ism o ro b o tn ic z e „ P ro le t a r i a t ”, a ta k ż e w y k sz ta łc iła fo rm y p ra c y a g ita c y jn e j, a k tu a ln e j częściow o jeszcze dziś. P o a re s z to w a n ia c h p rz y w ó d c ó w W ie lk ieg o P r o l e t a r i a t u p a r tia t a o d b u d o w a ła się ja k o I I P r o le t a r ia t; b y ł je sz c z e i I I I P r o le t a r ia t, je d n a k ż e ż a d n a z ty c h p a rtii n ie m ia ła ju ż te g o z n ac z e n ia, co W ie lk i P r o le t a r ia t, do k tó re g o tr a d y c ji sięg a ły w sz y stk ie k o le jn e p a r tie ro b o tn icz e .
P ro f. d r I r e n a K o b e rd o w a z N a cz e ln e j D y re k c ji A rc h iw ó w P a ń s tw o w y c h p rz e d s ta w iła W ie lk i P r o le ta r ia t n a tle m ię d zy n a r o d o w e g o r u c h u ro b o tn ic ze g o z w ra c a ją c u w ag ę, że p a r tia t a p o w sta ła w w y ją tk o w o tru d n y m i s k o m p lik o w a n y m o k re sie, m ia n o w ic ie m ię d z y u p a d k ie m I M ię d z y n a ro d ó w k i a p o w sta n ie m I I M ię d z y n a ro d ó w ki. N a s tą p iła w ó w czas e w o lu c ja p rz y w ó d c ó w W ielk ieg o P r o le t a r ia tu , k tó rz y s to p nio w o p rz e ch o d z ili n a d ro g ę s o c ja liz m u n a u k o w eg o , p rz y czy m w y b ó r w ła śc iw e g o p ro g ra m u u ła tw iły im tr a d y c je p o ls k ie j m y śli s o c ja lis ty c z n e j. F a k t, że P o la c y u c ze stn ic z y li w tw o rz e n iu I M ię d z y n a ro d ó w k i, że o rg a n iz a c ja ta p o s ia d a ła se k c ję p o ls k ą , n ie św iad c z y o p ro p o ls k ic h te n d e n c ja c h I M ię d z y n a ro d ó w k i, lecz dow odzi, że p rz y w ó d c y I M ięd z y n a ro d ó w k i d o c e n ia li p o ls k ą m y ś l s o c ja lis ty c z n ą , k tó r a w n io sła p o w a żn y w k ła d do m ię d z y n a ro d o w e g o ru c h u ro b o tn icz e g o .
1 9 4 K R O N I K A N A U K O W A
O lsz ty ń sk ie śro d o w isk o n a u k o w e re p re z e n to w a ł d r Z y g m u n t L ie tz z O śro d k a B a d a ń N a u k o w y c h , k tó ry w y g ło sił r e f e r a t M ie jsc e r u c h u ro b o tn ic ze g o w h is to r ii W a r m ii
i M a zu r. S ta n i p o tr ze b y b a a a w cze w te j d zie d zin ie . R e ie r e n t p o s tu lo w a ł z ap o c z ą tk o
w a n ie szczegółow ych b a d a ń h isto ry c z n y ch , so cjo lo g iczn y ch i ek o n o m ic zn y c h , k tó re u ła tw iły b y w e fe k cie o p ra c o w a n ie s y n te z y r u c h u ro b o tn icz e g o w P r u s a c h W sch o d nich . P rz e d s ta w io n y w y k a z p o trz e b b a d a w c z y c h o b e jm o w a ł m .in . n a s tę p u ją c e za g a d n ie n ia : gen ezę fo rm o w a n ia się k la sy ro b o tn ic z e j n a W a rm ii i M a z u ra c h w X IX w ie k u ; e m ig ra c ję z a ro b k o w ą do K ró le s tw a P o lsk ie g o w X IX w ie k u ; w a lk ę zw iązk ó w zaw o d o w y ch o p o p ra w ę p o ło żen ia sp o łec z n o -e k o n o m ic zn e g o i so cja ln e g o k la sy ro b o tn ic z ej w P r u s a c h W sch o d n ich (1880— 1933); s to su n e k S P D i K P D do k w e s tii p o l sk iej w P r u s a c h W sch o d n ich w X IX i X X w ie k u ; ro lę P P R i P P S w a k c ji o s a d n iczej n a W a r m ii i M a z u ra c h (1945— 1948); w s p ó łp ra c ę B lo k u S tr o n n ic tw D e m o k ra ty czn y ch w o k re s ie 1945— 1948; d z ie je P Z P R n a W a r m ii i M az u ra c h (1949— 1956). N a s e sji w yg ło szo n o p o n a d to sześć k o m u n ik a tó w .
M g r W ito ld T u lib a c k i m ó w ił o w z o rc ac h o so b o w y ch w p o lsk im ru c h u r o b o tn i czym , p o d k re ś la ją c , iż p r e k u r s o r a m i ty c h w z o rc ó w b y li p ro le ta r ia tc z y c y ze sw o ją n ie z ło m n ą p o s ta w ą , o b liczem m o ra ln o -p o lity c z n y m i o d w ag ą w g ło szen iu w ła sn y c h p o g ląd ó w , w o b ec czego życie i d z ia łaln o ść tw ó rc ó w W ielk ieg o P r o le t a r ia tu p o w in n y s ta n o w ić c h lu b n y p rz y k ła d d la w sp ó łczesn eg o p o k o le n ia .
D r S ta n is ła w Ł a n ie c p rz e d s ta w ił tra d y c je W ielk ieg o P r o le t a r ia tu w p o lsk im ru c h u ro b o tn ic z y m n a p rz e ło m ie X I X i X X w ie k u . K o m u n ik a t u z u p e łn ił in te r e s u ją c ą in fo r m a c ją źró d ło w ą.
M g r J ó z e f J u d z iń s k i p o in fo rm o w a ł o zaso b a ch a rc h iw a ln y c h do d z ie jó w p o ls kieg o ru c h u ro b o tn icz e g o n a W a rm ii i M az u ra c h , z w ra c a ją c u w a g ę n a b r a k i i zn isz cze n ia m a te ria łó w źró d ło w y c h o ra z p o s tu lu ją c , w tro s c e o ź ró d ła rę k o p iś m ie n n e , j a k n a jsz y b s z e w y p o sa ż e n ie o ls z ty ń sk ic h a rc h iw ó w w sp e c ja lis ty c z n e p ra c o w n ie k o n s e rw a c y jn o -re p ro g ra fic z n e .
M g r T a d e u sz K o c h a n o w s k i om ó w ił s ta n b a d a ń n a d d z ia ła ln o śc ią P P R i P P S w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im in fo rm u ją c , że częściow o n a p o d s ta w ie m a te ria łó w K W P Z P R w O lszty n ie n a p isa n o s ze re g p ra c m a g is te r sk ic h , d o k to rs k ic h i h a b ilita cy jn y ch . D o ty czą o ne m ię d z y in n y m i: d z ia ła ln o śc i o rg a n iz a c ji p a rty jn y c h i m ło d z ie żow ych w ró ż n y c h p o w ia ta c h w oj. o lszty ń sk ie g o i tw o rz e n ia s ię w ła d zy lu d o w e j w la ta c h 1945— 1948. P o n a d to sta n o w iły o ne p o d s ta w ę źró d ło w ą do o p ra c o w a n ia fr a g m e n tó w m o n o g ra fii m ia s t i p o w ia tó w w o j. o lszty ń sk ieg o . K o ń cząc sw o je w y s tą p ie n ie re f e r e n t p o stu lo w a ł p o w o ła n ie zespołu, k tó re g o z a d a n ie m b y ła b y k o o rd y n a c ja b a d a ń w z a k r e s ie h is to rii r u c h u ro b o tn icz e g o ziem pó łn o cn y ch .
M g r H e n ry k S z y szla k a z w ró c ił u w a g ę n a ro lę w s p o m n ie ń i r e la c ji w b a d a n ia c h p ro c e su h isto ry c z n eg o p rz y p o m in a ją c , iż w w oj. o lsz ty ń sk im w y d a n o z a le d w ie d w a z b io ry w sp o m n ie ń d z ia łac z y r u c h u ro b o tn iczeg o , w o b ec czego n a le ża ło b y ro z w in ą ć ru c h p a m ię tn ik a rs k i i zach ęcić d ziałaczy do s p isy w a n ia w sp o m n ie ń .
M g r T a d e u sz F ilip k o w sk i s k o n c e n tro w a ł się n a c ie k aw y m , m a ło d o ty c h c za s z b a d a n y m z a g a d n ie n iu : P P R w o b e c p ro b le m ó w o św iaty n a W a r m ii i M a z u ra c h w la ta c h IÖ45— 1948. P o d k re ś lił, iż p ro g r a m o św ia to w y P P R , z a k ła d a ją c y p o w sz e c h n e, b e z p ła tn e i b e z w y z n a n io w e n a u c z a n ie , w z o ro w a n y b y ł n a p ro g r a m ie o ś w ia to w y m p i e r w sz e j p o lsk ie j p a r tii ro b o tn ic z e j — W ielk ieg o P r o le ta r ia tu . T. F ilip k o w sk i d o d ał, że p ro b le m o d b u d o w y s z k o ln ic tw a n a te re n ie W a rm ii i M az u r w ią z a ł się n ie ro z łą cz n ie ze s p ra w ą re p o lo n iz a c ji ty c h ziem , je d n a k ż e w p ły w y P P R w śró d n au cz y c ie li b y ły p o czą tk o w o b a rd z o n ie w ie lk ie, zaś s a m Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o , m im o iż n a jle p ie j z o rg a n iz o w a n y ze w sz y s tk ic h o rg a n iz a c ji zw iąz k o w y c h , n ie cieszy ł się u w ła d z p o p a rc ie m .
W d y s k u sji p o ru sz o n o p ro b le m d z ia łaln o śc i p o lsk ic h k o m u n is tó w w K ę trz y n ie o ra z d z ia ła ln o śc i P a r t i i K o m u n is ty c z n e j N ie m ie c w czasie w o jn y .
