Anna Kwaśniewska
"Język, przestrzeń, pochodzenie :
analiza tożsamości kaszubskiej",
Monika Mazurek, Gdańsk 2010 :
[recenzja]
Acta Cassubiana 13, 424-427
Monika Mazurek
Język, przestrzeń, pochodzenie.
A naliza tożsam ości kaszubskiej
,
wyd. Instytut Kaszubski, Gdańsk 2010, ss. 405,
tabele, wykresy, ilustracje, aneksy
Problem atyka tożsam ości n ależy do najczęściej podejm ow anych obecnie za gadnień badaw czych. W publikacjach socjo lo g iczn y ch tożsam ość najczęściej je st przedstaw iana jako stan lub proces. A utorzy n ależący do p ierw szego nurtu usiłują o d p ow ied zieć na pytanie, czym je st tożsam ość, drudzy zaś, w jaki sposób się tw orzy i zm ien ia 1. N ajn ow sza praca M oniki M azurek Język, przestrzeń, p o c h o dzenie. A n a liza tożsam ości kaszubskiej w pisuje się w drugi nurt. C elem badań autorki było określenie w sp ó łczesn y ch w yzn aczn ik ów tożsam ości tej grupy oraz ocen a ich roli.
K siążka M . M azurek składa się z obszernego w prow adzenia, d ziew ięciu roz d ziałów oraz aneksu. C zęść w prow adzająca p o św ięco n a została kw estiom teore tycznym . Autorka w yjaśnia w niej pojęcia: tożsam ość, etn iczn ość, w ielokulturo- w o ść cz y też p ostk olon ializm . Zajm uje się też K aszubam i jak o pograniczem i konsekw encjam i teg o p o ło żen ia dla tożsam ości kaszubskiej. G łó w n ą te z ą pracy je st stw ierdzenie, że K aszubi są hybrydow ą sp o łeczn o ścią pogranicza, na których tożsam ość ogrom ny w p ły w w yw arła w p rzeszłości kolonizacja niem iecka, a o b ec nie polska.
W rozdziale pierw szym autorka przedstaw ia zarys historii etnicznej K aszu bów , zwracając sz c zeg ó ln ą rolę na Z rzeszenie K aszubsko-Pom orskie jako repre zentanta sp ołeczn ości kaszubskiej. D użo uw agi p o św ięca też k w estii statusu gru p o w eg o , znajom ości ję z y k a kaszubskiego i granic K aszub. O dnośnie do znajo m ości języ k a kaszubskiego autorka podaje, że w N arodow ym Spisie Pow szechnym z 2 0 0 2 r. 52 665 osób zadeklarow ało p osłu giw an ie się ję z y k ie m kaszubskim w kontaktach dom ow ych (s. 72). Pozostaje to w sprzeczności z w ynikam i badań i szacunkam i dla całej populacji Jana M ordaw skiego, który stw ierdził, że języ k
Mo n i k a
Ma z u r e k
J
ę z y k, p r z e s t r z e ń,
p o c h o d z e n i e. A
n a l i z a...
425
rodzim y zna 64,5 proc. K aszubów (367 000 osób ), a nie zna 35,5 proc. (202 405 o sób )2. Tenże autor stw ierdza też, że znajom ość nie oznacza p osłu giw an ia się nim na co dzień - tylko w trzech gm inach (Linia, Sierakow ice i Stężyca) posługuje się nim na co dzień ponad 50 proc. m ieszk ań ców 3.
W tym że rozdziale dow iadujem y się, że bazą em piryczną książki b y ły bada nia prow adzone w latach 2 0 0 5 -2 0 0 8 , które objęły 35 6 2 osoby. W śród responden tó w 4 9 ,6 proc. stanow ili K aszubi. Jedno z badań (badanie III) prow adzono w śród człon k ów Z rzeszenia K aszubsko-P om orskiego, co z p ew n o ścią m iało w p ły w na w yniki. Podobnie jak w e w cześn iejszy ch badaniach dotyczących tożsam ości K a szubów prow adzonych przez M . L atoszka i B. Synaka autorka zastosow ała m eto dę ilo ścio w ą , z w ykorzystaniem kw estionariusza ankiety. u z u p e łn iła je zadaniem dodatkow ych pytań, co m ożn a potraktować jako badanie ja k o ścio w e. Ponadto w sw oich badaniach M. M azurek zastosow ała takie narzędzia badań ja k o śc io w ych , jak fotografie dokum entujące znaczące w ydarzenia, em blem aty etniczne oraz artefakty.
N astępne rozdziały książki p o św ięco n e zostały prezentacji w yzn aczn ik ów tożsam ości. P ierw szym i najstarszym z nich je st język . Autorka zauw aża że „Ka szubi uznają ję z y k kaszubski za w artość najw ażniejszą, przy jednoczesnej prze ważającej nieznajom ości teg o języ k a przez o so b y teg o p och od zen ia”4. Język ka szubski je st w artością uznawaną, lecz niepraktykowaną. D u żo uw agi M. M azurek p o św ięca przem ianom statusu k aszu b szczyzn y od gw ary do język a, p rocesow i kodyfikacji ję z y k a i literaturze w języ k u kaszubskim . K olejną k w estią je st o b ec n ość kaszubszczyzny w k ościele, szkole i m ediach. O becność w k ościele, a zw ła sz cza tłum aczenia ew an gelii na ję z y k kaszubski m ają w ym iar sym b oliczn y i n ob i litujący. Także duże znaczenie m a prasa, audycje telew izyjn e, radiow e i strony internetow e w języ k u kaszubskim .
P rocesow i zanikania języ k a w przekazie m ięd zyp ok olen iow ym tow arzyszy zintensyfikow anie działań na rzecz je g o w prow adzania w szkołach. M. M azurek podaje, że kaszubski je st obecnie przedm iotem nauczania w 68 szkołach podstaw o w ych , gimnazjach, liceach i W yższym Seminarium Duchow nym w Pelplinie. K aszu bi w deklaracjach są zw olennikam i nauczania języ k a kaszubskiego w szkołach. Im w y ż sz y p oziom nauczania, tym mniej zw olen n ik ów takiego rozw iązania - 24,1 proc. respondentów op ow ied ziało się za w prow adzeniem języ k a kaszubskiego jako ob o w ią zk o w eg o w liceach, 30,5 proc. w gim nazjach, 33,6 proc. w szkołach p odstaw ow ych. Z daniem M. M azurek w sp o łeczn o ści kaszubskiej w idać od ch o dzenie od tożsam ości opartej na język u . P ełni on bardziej funkcję sym b oliczn ą n iż kom unikacyjną - częstsze posłu giw an ie się nim deklarują człon k ow ie ZK-P.
2
J. Mordawski, Statystyka ludności kaszubskiej. Kaszubi u progu XXI wieku, Gdańsk 2005, s. 50. 3 Tamże.
W kolejnym rozdziale (piątym ) autorka zajęła się k w estią terytorium etn icz n ego K aszubów jako w yzn aczn ik a tożsam ości. W ykazała, że respondenci trak tują zam ieszkiw anie od p okoleń na obszarze K aszub jako jed en z g łó w n y ch w y znaczników tożsam ości. interesujące jest, że na przyw iązanie do terytorium i je g o w alory krajobrazowe w sk azu ją też o so b y niebędące etnicznym i K aszubam i, lecz indentyfikujące się z regionem z racji dłu giego zam ieszkiw ania. Stosunek K aszu b ów do sw ojego regionu je st w y so c e afektyw ny - je st to ziem ia przodków, o jco w izna. Przyw iązanie do ziem i zw iązane je st też z przyw iązaniem do małej o jczy zny, będącym czym ś nam acalnym , bezpośrednim , naznaczonym pozytyw n ym i em ocjam i.
N astępny rozdział p o św ięco n y został znaczeniu poch od zen ia w tw orzeniu tożsam ości. C zynnik ten w czasach m igracji, zm ian tożsam ości, zanikania języ k a kaszu b sk iego staje się n ajw ażn iejszym w określaniu p o ch od zen ia etn iczn ego i tożsam ości. A utorka zauw aża, że K aszubi kryterium p och od zen ia stosują dość w y b ió rczo - cza sem w ysta rczy b yć uznanym za K aszubę, g d y m a się jed n o z dziadków , k iedy indziej jed n o z rodziców (s. 244). A rgum ent ten b yw a sto so w any jako sw oisty argument w ykluczania.
A utorka nie podnosi k w estii to żsa m o ści nabytej drogą zw iązku m ałżeń sk ie go w pierw szym pokoleniu. Z m oich badań i obserw acji w ynika, że akceptuje się kobiety nie-K aszubki, które w y sz ły za m ąż za K aszubów , uznając je za „sw oje” - zw ła szcza gd y urodzą dzieci. Inaczej je st w przypadku m ężczy zn - oni p ozostają „ob cym i”, co podkreśla się zw ła szcza w sytuacjach konfliktow ych.
D użo uw agi M. M azurek p o św ięciła kw estiom p oziom ów tożsam ości kaszub skiej, p o lsk ieg o patriotyzm u i nacjonalizm u K aszubów oraz stereotypom i auto- stereotypom Kaszubów. W ięk szość badanych w skazyw ała na podw ójną tożsam ość - w za leżn o ści od grupy w y ż sz y odsetek respondentów w sk azyw ał na tożsam ość p olsko-kaszubską lub kaszubsko-polską. W badaniu prow adzonym w śród c z ło n k ów Z K -P w ięcej osób w skazało na tę drugą, co nie budzi zdziw ienia. Jednocze śnie 11,3 proc. zadeklarow ało w y łą czn ie to żsa m o ść (n arod ow ość kaszubską) i 17,6 proc. p o lsk ą (s. 249). W badaniu IV najwięcej respondentów (54,1 proc.) w skazało na podw ójną p olsko-kaszubską tożsam ość. Zdaniem M. M azurek ta to ż sam ość ukształtow ała się poprzez przem oc sym boliczną, w yw ieraną przez kulturę p olsk ą jako kulturę dominującą.
Ostatni rozdział książki p o św ięco n y został codziennym i odśw iętnym przeja w om etniczności. Autorka, odw ołując się do teorii tradycji w ynalezionej E. H obs- baw m a, w skazuje, że takim i tradycjam i są przede w szystk im Z jazdy K aszubów (organizow ane corocznie od 1999), D zień Jedności K aszubów (od 2 0 0 5 ). Ten drugi m ożn a uznać na kaszubskie św ięto narodow e, podczas którego, jak p isze autorka, K aszubi zakładają „przebrania”, czy li stroje ludow e, biorą flagi. W kate gorię tradycji w ynalezionej w p isu ją się też P ielgrzym ka Ł o d zio w a R ybaków do Pucka na odpust św. Piotra i Paw ła c z y Pielgrzym ka Ł o d zio w a z Ż arnow ca do
