Krystyna Moczia, Joanna Godawa
Malowane słowem, gestem,
oddechem... czyli koloroterapia na
zajęciach
terapeutyczno-rewalidacyjnych
Chowanna 1, 97-107
M a lo w a n e s ło w e m , g e s te m i o d d e c h e m ...,
c zy li k o lo ro te ra p ia na z a ję c ia c h
te ra p e u ty c z n o -re w a lid a c y jn y c h
Zycie człowieka pom alow ane je st koloram i jego w yobraźni
( a u t o r n i e z n a n y )
P a i n t e d w i t h w o r d , g e s t u r e a n d b r e a t h ... t h a t is C o lo u r T h e r a p y in t h e r a p y - r e v a l i d a t i o n c l a s s
A b s t r a c t : C h r o m o th e r a p y or its e le m e n ts c a n b e h e ld d u r in g n u r s e r y c la sse s, a t
school, d u r in g th e ra p e u tic a n d r e h a b ilita tio n classe s in hospital, s a n a to riu m , old p e ople’s hom e. I ts m a in aim is to s u p p o rt a n d e n h a n c e h e a lth , it ca n be c a rrie d o u t i n d ividually or in groups. T he artic le c o n ta in s th e descrip tio n of t h e m e th o d along w ith th e in te r p r e ta tio n of th e m e a n in g s of colours m o st often u se d in chrom otherapy.
K e y w o r d s: chrom otherapy, colour, re v a lid a tio n .
Refleksyjnie o rewalidacji...
Pod pojęciem rew alidacji rozum ie się (łac. re - znów; va lid u s - mocny) oddziaływ anie zm ierzające do przyw rócenia pełni sił osobom osłabionym p o w ażn ą ch o ro b ą lub u raz a m i. Term in te n byw a często uży w an y z a m ien nie z pojęciem „reh ab ilitacja”. R ew alidacja to działalność terapeutyczno- w y chow aw cza jed n o stek o zaburzonej percepcji rzeczywistości ( D y k c i k , 1997). C h a ra k te r procesu rew alidacyjnego polega na:
1) zapobieganiu pogłębianiu się istniejącego już niedorozw oju lub po w sta w a n iu innych dodatkow ych upośledzeń;
2) leczeniu i u sp ra w n ia n iu narządów chorych lub zaburzonych, u m a c n ia n iu osłabionych;
3) sty m u lo w an iu i d y n am izo w an iu ogólnego rozw oju (w ykorzystanie sił organizm u oraz korzystnych czynników środowiskowych);
4) w ychow aniu i n a u cz a n iu specjalnym dostosow anym do możliwości i spraw ności fizycznej i umysłowej rew alidowanego.
J a k tego dokonać? M etody p racy m o g ą być różne. N a p odstaw ie k o n cepcji w ielostronnego k ształcen ia W. O k o ń (1998) wyróżnił:
- m etodę asym ilacji wiedzy (pogadanka, dyskusja, w ykład, opis, opow ia danie, p ra c a z książką);
- m etodę sam odzielnego dochodzenia do w iedzy (klasyczna m eto d a p ro blemowa, m etoda przypadków, m etoda sytuacyjna, giełda pomysłów, mi- k ro n au czan ie, gry dydaktyczne);
- m etody w aloryzacyjne (im presyjne - przeżyw anie, ek sp resy jn e - u z e w nętrznianie);
- m etody p rak ty czn e (ćwiczebne, realizacji z ad a ń wytwórczych).
P rzyjm ując tę klasyfikację, m ożemy spośród w ym ienionych m etod w y b rać do niniejszych ro zw ażań m etody w aloryzujące, do k tó ry ch z pew no ścią zaliczamy m etody arteterap eu ty czn e w tym chrom oterapię (terapia ko lorami).
Chromoterapia - „Kolorowa metoda”
K oloroterapia (chrom oterapia) by ła z n a n a i p ra k ty k o w a n a już w s ta rożytności, m .in. w Egipcie, G recji oraz w Azji: w C hinach, In d ia ch i Ty becie. P rzez w ieki używ ano w iedzy o kolorach do p rz y w racan ia rów no w agi i h arm o n ii w organizm ie człowieka. W Polsce ciągle je s t to dziedzina
m ało zn an a , choć od k ilk u la t coraz częściej in te r e s u ją się n i ą zarów no psycholodzy, pedagodzy, terap eu ci, ja k i p rzedstaw iciele różnych dziedzin medycyny. W Polsce le k arze zaczęli dostrzegać dobroczynny wpływ ko lorów n a przebieg te ra p ii. Poszczególne kolory w yw ołują w n a s różne r e akcje: pobudzają, uspokajają, koją... D latego też coraz częściej w pom iesz czeniach użyteczności publicznej, salach operacyjnych, b iu rach , nie w spo m in ając już o dom ach, p o ja w iają się odpowiednio zestaw ione barwy. K aż dy z n a s m a w łasn ą, w ła ściw ą sobie w rażliw ość n a kolory; kiedy spojrzy m y n a obraz to z a ra z o d zy w ają się n a sz e u p o d o b an ia kolorystyczne, podobnie zresztą, ja k podczas d okonyw ania w yboru gam y kolorów s k ła dającej się n a n asze n ajbliższe otoczenie. Kolory o ta c z a ją n a s zewsząd, je d n a k nie zaw sze je steśm y św iadom i tego, ja k ą n io s ą ze so b ą siłę i ja k i potencjał.
Kolor je st jednym z najw ażniejszych elem entów obrazu, w a ż n ą częścią każdej kompozycji, w określony sposób p o b u d zającą n a s z ą percepcję zm y słową. K ażda b a rw a m a cechy tak ie, ja k skala, to n i intensyw ność, a ok re ślenie „kolor” je st k o m b in acją tych trzech składników. B arw y podstaw ow e to zestaw trzech barw, których nie m ożna uzyskać przez m ieszanie innych. Zm ieszanie b arw podstaw ow ych w odpow iednich proporcjach pozw ala n a u zy sk an ie każdej innej barwy, zw anej b a r w ą pochodną.
Terapeutyczne i symboliczne znaczenie kolorów
S ztuka towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia, te rap ia przez sztu k ę zaś sięga czasów starożytnych, kiedy mówiono o „ u p raw ia n iu d u szy”, w skazyw ano n a lecznicze oddziaływ anie m uzyki oraz otoczenia, tj. rzeźb, m alarstw a, arch ite k tu ry ( S z u l c , 2001). N a n asze otoczenie s k ła d a j ą się więc przedm ioty i zjaw iska m ające sw oją barw ę, a przez to oddziału jące n a n asze zm ysły i emocje.
Z ie lo n y - powoduje w zm ożenie k oncentracji i u ła tw ia percepcję zm y
słową, jest jednym z najbardziej n eu traln y ch kolorów, m a właściwości uspo kajające, m ożna za jego pom ocą wprowadzić atm osferę spokoju i relaksacji. Zielony to kolor odświeżający, kojący nerwy, p rzyw racający spokój i wyci szenie; łagodzi odczuw anie s tra c h u i m in im alizu je szok d oznaw any w sy tuacjach traum atycznych, wzm acnia poczucie bezpieczeństwa; to kolor przy rody symbolizujący odnowę życia. Zastosow any w nadm iarze, n azb y t uspo k aja, powodując senność, rów nież zm ęczenie i rozdrażnienie. Kolorem do pełniającym je st czerwony.
N ie b ie s k i - to kolor ochładzający mający silne właściwości uspokajają
ce i relaksujące. W zm acnia koncentrację, zw iększa siłę ekspresji i daje po czucie bezpieczeństw a. B udzi sk o jarzen ia z w o d ą i niebem . N iebieskiego nie poleca się w leczeniu m elancholii czy depresji. Kolorem dopełniającym je st pomarańczowy.
C z e r w o n y - to kolor n ajbardziej ogrzewający, pobudzający i dodający
energii. Z jego pom ocą m ożem y w yzw alać procesy myślowe, aktyw ność tw órczą, w zm acniać zm ysły i odczuw anie. Najczęściej kojarzy się ze św ię ta m i Bożego N arodzenia, ogniem, jab łk am i, k w iatam i: m a k am i i różam i, goździkami. Kolor te n je st pomocny w leczeniu depresji. Kolorem dopełnia jącym je st zielony.
Ż ó łty - to kolor w italności; m a właściwości w zm acniające oraz p o b u
dzające; nie je st ta k silny w swym przekazie ja k czerwony. S tym uluje pracę mózgu, sprzyja stara n n o śc i w ykonyw anej pracy, in sp iru je, u ła tw ia p rzy swajanie informacji, w zmacnia procesy logicznego myślenia, zwiększa otw ar tość, bystrość i w n ik liwość um ysłu. Za jego pom ocą m ożem y likwidować odrętw ienie. Kolor te n k ojarzy się ze słońcem, W ielkanocą, ra d o ś c ią i w a kacjam i. Sym bolizuje b o s k ą moc, oświecenie, przynosi nadzieję. To kolor wiedzy. J e s t pomocny w zw alczaniu m elancholii i apatii. Kolorem dopełnia jącym je st fioletowy.
P o m a r a ń c z o w y - reg en eru je, ożywia, ogrzew a, pobudza łagodniej
niż kolor czerwony. J e s t to kolor siły i energii twórczej, odwagi, optym izm u oraz w italności. K ojarzy się z p o m arań czam i, m a n d a ry n k a m i, zachodem słońca, obrazam i C laude’a M oneta. J e s t pomocny w zw alczaniu m elancho lii, ap atii, zniechęcenia, sm u tk u , p a ra liż u myślowego, u tr a ty w italności. Kolorem dopełniającym je st niebieski.
O pisano pięć kolorów, k tó re n ajbardziej n a d a ją się n a zajęcia te r a p e u tyczne, szczególnie z dziećmi, poniew aż ich p rzek a z emocjonalno-kolory- styczny je s t czytelny i ja sn y w zastosow aniu.
Koloroterapia - struktura zajęć
C h ro m o terap ia (lub jej elem enty) może być p row adzona n a zajęciach w przedszkolu, szkole, n a zajęciach te rap eu ty c zn y ch i reh ab ilitacy jn y ch w szpitalu, sanatorium , w dom u pomocy społecznej. Jej głównym celem jest w spom aganie i potęgow anie zdrow ia, może m ieć form ę zajęć in d y w id u a l nych lub grupowych.
Z a ję c ia w p r o w a d z a ją c e : n a ty m etap ie pow inny zostać w ykonane
uczest-nicy w y m ie n iają swój ulubiony kolor, w y o b rażają sobie, że w d y ch ają n o sem pow ietrze w ty m w łaśnie kolorze i rozchodzi się ono po ciele, barw iąc je od w ew nątrz oraz w ym iatając jednocześnie w szystkie sm utki, żale i troski. Wydychamy u stam i „szare powietrze”. Uczestnicy bardzo spontanicznie pod ch o d zą do tego ćwiczenia, często prosząc o pow tórzenie, gdyż - ja k m a w ia j ą - „pow ietrze nie wym iotło jeszcze mojego złego h u m o ru ” ( G o d a w a , 2006). Zajęcia w prow adzające to ta k że czas n a zabaw y słowne, k tó re m a ją n a celu stw orzenie miłej atm osfery i jednocześnie zainicjow anie te m aty k i zajęć właściwych.
Z ajęcia w ła ś c iw e : t a część dotyczy pracy z w ybranym kolorem, formy
aktyw ności pow inny być ta k dobrane, aby znalazło się w nich ja k n ajw ię cej danej barwy, przekazyw anej n a różnych płaszczyznach.
Metody wprowadzania kolorów do organizmu
N ajbardziej efektyw nym i m etodam i w prow adzania kolorów do o rg an i zm u są:
- otaczanie się kolorami: ścian (tapet), zasłon, mebli, przedm iotów d ek o ra cyjnych, noszenie u b rań , dodatków o p otrzebnych barw ach ,
- spożyw anie żywności zw iązanej z d a n ą b arw ą, - naśw ietlan ie barw nym i filtram i,
- oddychanie w yobrażonym kolorem, - w izualizow anie kolorów.
W skład zajęć w łaściw ych może wchodzić b a jk a terap e u ty c zn a, p o n ie waż zajęcia te ra p ii kolorem m ożna połączyć z b ajk o terap ią, b iblioterapią. „Bajka terapeutyczna jest utw orem adresow anym do dzieci, głównie w wieku od 4 do 9 lat, w którym św iat je st w idziany z dziecięcej perspektyw y: w ystę p u ją ta m czarodziejskie postaci, ale inaczej niż w b a ś n i m ag ia rzad k o po m ag a rozw iązywać sytuacje tru d n e ” ( M o l i c k a , 2002).
Za M a rią M olicką możemy w yodrębnić n astęp u jące rodzaje bajek te r a peutycznych: relak sacy jn a, p sychoedukacyjna oraz psychoterapeutyczna. Dla koncepcji koloroterapii w połączeniu z b a jk o te ra p ią szczególne znacze nie m a b ajk a relaksacyjna. G łów ną m etodą, ja k ą posługujem y się, by n a p i sać bajkę relak sacy jn ą, je s t w iz u a li z a c j a . Za jej pom ocą m ożna wywoły wać w dziecku k o n k retn e sta n y emocjonalne, ta k ie ja k radość, odprężenie czy spokój. Szczegółowo p rz ed sta w ia to rys. 1.
A kcja b ajk i toczy się w m iejscu dobrze zn an y m dziecku (las, polana, plaża, łąk a) lub też wcześniej pozn an y m i p rzed sta w io n y m n a zdjęciach, film ie czy ilu stracjach (tro p ik aln a w yspa, chm ury, przestw orza...). B ajka relak sacy jn a sk ła n ia odbiorcę do p o lis e n s o r y c z n e g o odczuw ania, rozw i ja w yobraźnię i sk łan ia do podróży w św iat emocji, oddechu i koloru.
ra d o ś ć w e s o ło ś ć z a d o w o le n ie e u fo ria p e w n o ś ć s ie b ie p o d e k s c y to w a n ie z a c h w y t e n tu z ja z m ro zlu źn ie n ie w z r u s z e n ie s e r d e c z n o ś ć c z u ło ś ć spokój c ie p ło m iłość s y m p a tia p o g o d a d u c h a z a p a ł ż y c z liw o ś ć p rzy je m n o ś ć
Rys. 1. Emocje i stany, ja k ie m ożna wywołać za p o śred n ic tw em w izualizacji
B arw a jako jed en z najw ażniejszych elem entów obrazu oraz nośnik emocji w bardzo silny sposób oddziałuje n a zmysły. W części właściwej zajęć może my rów nież um ieścić b ajk ę w określonym kolorze n io są c ą z so b ą treści 0 c h a ra k te rz e edukacyjnym i poznawczym. W ty m etap ie zajęć m ożna z a proponow ać aktyw ności plastyczne, ek sp resję przy muzyce i taniec. „Ł ą czenie sztuk pięknych (rysunku, m alarstw a itp.) z innym i dziedzinam i przy nosi efekt w postaci bogactw a środków w yrazu. Poezja i m uzyka w połącze n iu ze sztu k am i pięknym i w spom aga działan ia bodźców sensoryczych oraz w y rażan ie uczuć i pomysłów. Taniec i m uzyka połączone z ry su n k iem i/lub m alarstw em d a ją możliwość w ykorzystania n a różne sposoby artystycznej wypowiedzi, co w yzw ala chęć podzielenia się z in n y m i swoimi radościam i 1 tro sk am i czy problem am i” ( B u c h a l t e r , 2006).
Zajęcia w łaściwe to rów nież czas n a sporządzanie napojów owocowych czy kolorowych d a ń (sałatk i owocowe, kolorowe k a n a p k i itp.)
Z a ję c ia k o ń c o w e sta n o w ią sw oiste podsum ow anie. P ow inny zaw ie
rać zabaw y słowne, skłaniające do refleksji n a te m a t tego, co wydarzyło się n a zajęciach. M ogą t u rów nież w ystępow ać ćw iczenia oddechowe. J e s t to dobry m o m en t n a w ystaw ę p rac plastycznych czy ta n iec integracyjny.
W szkolnictwie specjalnym dla dzieci głębiej upośledzonych w ielk ą ro lą odgryw ają metody stymulujące polisensorycznie, czyli wielozmysłowo. Obej m u ją swym zasięgiem dotyk, w zrok, słuch, w ęch i sm ak. J e d n ą z ta k ic h
Założenia „Porannego kręgu”,
czyli elementy chromoterapii
w pracy z uczniem szkoły specjalnej
m etod s ą zajęcia grupow e opracow ane i o pisane przez J a c k a K ielina jako „P o ran n y k rą g ” ( K u f e l , K u f e l , K i e l i n , 1999). W alory tej m etody opi s u ją rów nież M onika B e r b e c k a i Iw ona S a b a ł a (2005).
„Poranny k rąg ” to nie tylko czas rozbudzania możliwości percepcyjnych dzieci po nocnym śnie. Celem tych zajęć jest też spotkanie te rap eu ty z dziec kiem oraz dzieci z sobą naw zajem ; spotkanie, którego is to tą je st budow anie za u fa n ia i poczucia bezpieczeństw a, a w szystko z w y k o rzy stan iem i do starczaniem pewnej liczby bodźców o określonej jakości. Zeby to umożliwić, konieczne je st stworzenie odpowiedniego k lim atu spotkania. Temu w łaśnie służy stw orzenie kręgu, ciepłego i miłego n a s tro ju panującego w pom iesz czeniu, zap alen ie świecy, roztoczenie przyjem nego i znanego dzieciom z a pachu. Po p ro stu ry tu ał, którego reguły s ą dobrze znane, a więc i bezpiecz ne, w któ ry m niepew ność zred u k o w an a zo stała do m inim um .
P o s ta w ą tw o rzen ia p ro g ra m u „porannego k ręg u ” je s t ś w iat przyrody. Ś w iat w raz z jego ry tm em , w k tó ry m je steśm y zak o rzen ien i i od którego je steśm y uzależn ien i. Ten św iat je s t źródłem symboli podstaw ow ych: ży wiołów, barw, zapachów, smaków, w rażeń dotykow ych i term icznych.
N a co dzień, przebyw ając n a dworze, choćby przez chwilę dośw iadcza my, zazwyczaj podświadomie, potęgi św iata przyrody: ciepła lub p rzen ik li wego zim na, pow iew u w iatru , czujem y zapachy, p a trzy m y n a św iat pełen kolorów. O bcujem y ze św iatem oferującym n a m bogactwo różnorodnych polisensorycznych bodźców oddziałujących n a s ta n naszej psychiki. O rg a nizując „poranny k rą g ”, te r a p e u ta nie zam ierza czym kolwiek zastępow ać bodźców płynących w p ro st ze św ia ta n atu ry . S ą one d la niego tylko in s p i r a c ją do pracy z dzieckiem.
D uże znaczenie w odbiorze w zrokowym m a ją barwy. Kolory n a le ż ą do naszego życia, św iad czą o obecności życia, b u d z ą uczucia, ożywiają, pob u d z a ją u m y sł lub zasm ucają, cieszą lub u sp o k ajają. Istn ieje sw oisty język kolorów. P rzy zab u rzen iach mózgowo-organicznych kolory czerwony i żół ty o d d z iału ją ogólnie n a u a k ty w n ien ie się uczuć, kolory b łę k itn y i zielony przeciw nie - z a p e w n ia ją koncentrację, zadow olenie i rów nowagę. Kolor biały em an u je spokojem i n u d ą.
Każdej z czterech pór ro k u przypisany został in n y kolor. Do la ta należy kolor czerwony, k tóry bardzo silnie pobudza. J e s t w nim ja k aś agresja, chęć niszczenia, podobnie jak w ogniu. Czerwień je st kolorem nam iętności, w zbu rzenia, może wręcz wzbudzać strach. J e s t kolorem serca, płuc, m ięśni i wpły w a ożywiająco n a te narządy. J e s t „przyspieszeniem ” dla osób powolnych.
Kolor żółty to b a rw a jesieni. J e s t kojarzony z rad o śc ią życia, rozpoczy n ającym się dniem . Ale je st też kolorem spadających liści i dojrzałych owo ców. B arw a żółta w zm acnia wolę, p rzek azu je ciepło serca, wesołość. P rzy d epresjach i s ta n a c h lękowych może działać łagodząco i kojąco, w pływ a n a pogodę ducha.
Kolor biały przyporządkow ujem y zimie. Ściśle rzecz biorąc, biel nie je st b arw ą, lecz s u m ą w szystkich częstotliwości p rom ieniow ania widzialnego. J e s t światłem . Może działać nużąco i kojarzyć się z p u stk ą. Biel p rom ieniu je, u sp o k aja i ro zjaśn ia. Do zim y n ależy też błękit. K ojarzy się z g łęb ią i d a lą n ie b a lub wody, je s t kolorem ciszy i spokoju, przy p o m in a zimowy chłód. J e s t też kolorem duchowości i życia religijnego, gdyż prow adzi do wyciszenia.
Kolor zielony należy do wiosny. Zieleń k ojarzona je s t z s iłą tw orzenia, wzrostu, procesem dorastania. Tęsknota do zieleni je st p ostrzegana symbo licznie jako p rag n ien ie odnowy. Zieleń łagodzi, przynosi zadowolenie, daje pokój, u sp o k aja i odpręża.
M anipulacja b a rw ą w czasie „Porannego kręgu” dokonuje się dzięki zm ia nie w ystroju całego w n ętrza pomieszczenia, w k tó ry m prow adzim y zajęcia. B arw a każdej pory ro k u decyduje o w y stro ju ścian i su fitu odpowiednio dobranym i kolorystycznie tk a n in a m i. M ożemy przystroić salę jednolitym kolorem danej pory roku, bądź też różnym i jej odcieniam i.
W ażnym m om entem „Porannego k ręg u ” je st ciemność. Ciemność silnie działa n a n a sze emocje. Im je s t głębsza, ty m głębiej od n a s dociera. Może budzić niepokój, a n aw e t lęk, ale bardzo w ażne je st oswojenie się z ciem no ścią, opanow anie emocji. D zięki ciemności w yraźniej d o strzeg am y każd y elem ent, k tó ry n i ą nie jest. D latego w ciem ności ta k w ielkiego znaczenia n a b ie ra zap alo n a świeca pojaw iająca się w zasięgu w zroku. Ciepłe m igo czące św iatło świecy niesie z so b ą spokój i poczucie bezpieczeństw a.
B ardzo isto tn y m i elem en tam i „Porannego k ręg u ” s ą bodźce dotykowe. Szczególną uw agę pow inniśm y poświęcić naszy m rękom . To, w jak i sposób n im i p o ru szam y i ja k d otykam y dziecko, m a w ielkie znaczenie. D otyk po w inien być przekonujący i precyzyjny, a nie m echaniczny i bezmyślny. Po dając dłonie, pow inniśm y p rzekazyw ać pozytyw ny sto su n e k do dziecka i poczucie bezpieczeństw a. P o d staw o w ą propozycją stym ulacji dotykowej je s t m a sa ż dłoni w ykonyw any n a pow itanie. Towarzyszy m u piosenka, a olejek uży ty do m a sa ż u m a ch ara k te ry sty c z n y dla danej pory ro k u z a pach. Bodźce dotykowe m a ją szczególne znaczenie dla uczniów niedow i dzących, gdyż w tedy organem służącym do „widzenia”, do orientacji w p rze strzen i s ta ją się ręce. Dzieci zaczy n ają „przeżywać” swoje ręce przez m aso w an ie ich, g ła sk a n ie czy ucisk an ie, c z u ją ja k n ap ły w a do nich krew, a dzięki olejkowi skóra staje się gład k a i jedw abista.
W łaśnie podczas m a sa żu dłoni m ożemy spotkać się z dziećmi w sposób najbardziej osobisty, p rzek azać im sw oją bliskość, ciepło, poczucie bezpie czeństw a. Ta codziennie p o w tarzająca się czynność staje się ry tu a łe m i ro dzi zaufanie.
Zapachy, podobnie ja k kolory, o d d ziału ją n a n a s z ą psychikę. K ażdy w sw oisty sposób. K ażdej porze ro k u p rzyporządkow ujem y in n y zapach,
k tó ry m n ap e łn ia m y pom ieszczenie przez w lanie k ilk u kropel olejku z a pachowego do lam p k i zapachow ej oraz dodatkow o kilk u d ziesięciu kropel olejku używ anego do m asażu . Do la ta przyporządkow ujem y zap ach ró ża ny; d ziała on kojąco, u śm ie rz a złość, gniew, „leczy” bezsenność, pom aga rozładować stres. O ddając nastró j jesieni, używ am y lawendy, k tó ra łagodzi napięcia, usp o k aja, w zm acnia. Do zim y p rz y p isa n a je s t m ięta, d ziałająca uspokajająco, w zm acniająco i rozluźniająco. W iosną używ am y olejku cy trynow ego, k tó ry d ziała antyseptycznie, pobudza a p e ty t i ożywia.
Każdej porze ro k u przyporządkow any je st in s tru m e n t będący źródłem bodźców dźwiękowo-wibracyjnych. L atem je st to gong (typu kościelnego) i grzechotka z piaskiem . J e s ie n ią g ram y w iatrem n a dzw onkach rurowych. Z im ą posługujem y się dzw onkam i i trian g le m (trójkątem ). W iosną używ a m y bębna. I n s tru m e n ty w yw ołują silne w ibracje, m o g ą one być odczuw a ne przez uczniów za pom ocą dotyku, k tó ry w spom aga słuch w odbiorze fal akustycznych. N ajpierw gra się n a in stru m en ta ch blisko ciała uczniów, tak, by mogli czuć w ibracje; a potem źródło dźw ięku oddala się w celu w ytw o rzen ia odruchu orientacyjnego, uczenia dziecka rozpoznaw ania k ieru n k u , z którego dochodzi dźwięk.
K olejną g ru p ą bodźców s ą w raż e n ia sm akow e. I te z m ien iają się cy klicznie z po ram i roku. Celem do starczen ia tych bodźców je st zw iększenie w rażliwości w arg i języka, by pomóc w przeży w an iu przyjem ności sm ak o w ania, delektow ania się potraw am i, przy czym w ażny je st nie tylko sm ak, ale i zap ach p o k arm u . W iosną podajm y dzieciom cytrynę p o sy p a n ą c u k rem , by poznały sm ak kwaśny, la te m - sło d k ą k o n fitu rę z w iśni, je sie n ią miód i k rem orzechowy, a z im ą m iętow e p asty lk i w czekoladzie.
A utorzy p o d a ją kolejność i stałość w ykonyw anych czynności w trak cie zajęć w „P orannym k ręg u ”:
1) zap alen ie lam p k i zapachowej adek w atn ej do pory roku;
2) obejście z la m p k ą k ręg u dzieci, w ym ienienie imion, zwrócenie u w a gi n a zap ach oraz cechy ognia;
3) śpiew anie pow italnej piosenki, w której w ym ienia się im ię każdego dziecka, i jednoczesne m asow anie dłoni oliw ką zapachową;
4) kró tk ie opow iadanie o danej porze roku, w którym możemy pokazać różne ciekaw ostki przyrodnicze z n i ą zw iązane (wiosna - podlew anie zbo ża w doniczkach, jesień - oglądanie liści i kasztanów, zim a - obserwowanie śniegu, lato - zw rócenie uw agi n a w ysoką te m p e ra tu rę ; podczas dem o n stro w an ia możemy otw ierać okna);
5) sp o tk an ie z żywiołem (w iosna - rozcieram y dzieciom glinę n a dło niach, najp ierw je st m okra, śliska i zim na, a później ciepła, szo rstk a i k r u cha; lato - zap a lam y świece lub lam pion, opow iadam y o ogniu i p o k azu jem y jego właściwości, n a koniec zdm uchujem y płom yk lub zalew am y go
wodą; je sień - w en ty lato rem rozw iew am y suche liście, p o ru szam y tk a n i n a m i n a ścianach i suficie albo zabaw kam i, rozw iew am y włosy dzieciom; zima - dem onstrujem y wodę w stanie ciekłym i stałym, dzieci d otykają lodu, k tó ry je st twardy, śliski, zim ny i mokry);
6) dem onstracja in s tru m e n tu muzycznego;
7) zak ład an ie n a głowy dzieci kolorowych ch u st (kolor ch u sty zgodny z b a r w ą pory roku) - n a s tę p n ie dziecko sam o (lub z pomocą) ściąga ch u stę z głowy);
8) zaciem nienie sali (szukanie z la m p k ą dzieci, w ym aw ianie ich imion, dziecko w m iarę możliwości odpow iada lub inaczej, np. przez podniesienie rę k i albo nogi, daje znać);
9) zap alen ie lam p y naftow ej (w ciem nościach i w św ietle nadfioleto wym pokazujem y fosforyzujące zabawki, gumy, m a teriały w odpowiednim kolorze);
10) zastosow anie bodźców sm akow ych (podajem y dzieciom jedzenie o odpowiednim sm aku);
11) gaszenie lam p k i zapachowej.
Malowanie słowami - propozycje ćwiczeń
- „ G d y b y m b y ła /b y ł czym ś w kolorze: czerwonym , zielonym..., to b y ła bym / byłbym ...”;
- k o lo r o w a kula: u czestnicy p o d a ją sobie k u lę w określonym kolorze i mówią, z czym kojarzy im się te n kolor;
- p a ję c z y n k a : uczestnicy o trz y m u ją k łębek włóczki w określonym kolo rze i pierw sza osoba p rz e d sta w ia się, mówiąc: „jestem zielona M onika” i podaje k łębek dalej, po czym kolejna osoba p rzed sta w ia się im ieniem i kolorem wełny; zabaw a kończy się zrobieniem pajęczynki, k tó r ą m ożna odpowiednio zatytułow ać, pajęczynkę m ożna nakleić n a p ła ch tę p a pieru;
- s a ła t k a o w o c o w a , k o k ta jl o w o c o w y : uczestnicy w y k o n u ją napój lub p o traw ę z owoców w określonym kolorze;
- t a n i e c w k o lo rz e: uczestnicy ta ń c z ą przy muzyce, której m elodia lub te m a ty k a naw iązuje do określonego koloru; ta n iec może mieć c h a ra k te r spontaniczny lub odbywać się w edług ustalonych kroków i figur (pomoc ne s ą rekw izyty w określonym kolorze: chusty, szarfy, balony...);
- r a d o s n e b u k iety : uczestnicy o trzy m u ją bibułę w danym kolorze i ro b ią bukiety, które potem m o g ą podarow ać bliskiej osobie;
- m a n d a le : uczestnicy o trz y m u ją szablony z m a n d a la m i i w y p ełn iają je, zaczynając od zew n ątrz, a kończąc w c e n tru m ry su n k u , tło m an- dali k o lo ru ją n a podany wcześniej kolor, z kolei kolory wzorów d o b ierają sami;
- m a lo w a n ie k a s z ta n k a m i: uczestnicy o trz y m u ją pudełko po b u ta c h i k ilk a kasztanów , n a stę p n ie z a n u rz a ją k a s z ta n y w n aczy n k u z rozw od n io n ą fa rb ą w określonym kolorze, w k ład ają do pudełka, n a k ła d a ją wiecz ko i tr z ę s ą pudełkiem ; w śro d k u pow stanie b a rw n a kompozycja;
- m a lo w a n ie d z ie s ię c io m a palcam i: uczestnicy o trzym ują farbę i płach ty p ap ieru , m a lu ją palcam i, należy użyć do tego specjalnej farby, niepo- wodującej uczuleń;
- k o lo r o w e słow a: uczestnicy lo su ją po dw a kolory i m a ją podać np.: d a n ia w ty m kolorze (żółty i zielony: jajecznica ze szczypiorkiem; czerwony i zielony: zu p a pom idorow a z koperkiem ), d a n ia m o g ą być rzeczyw iste lub w ym yślone (żółty i zielony: krokodyl w sosie waniliowym; czerwony i zielony: s a ła tk a z tra w y i jarzębiny).
Bibliografia
B e r b e c k a M., S a b a ł a I., 2005: M eto d a porannego kręgu. W: R eh a b ilita c ja dzieci
z n ie p ełn o sp ra w n o śc ią in te le k tu a ln ą w w iek u p rze d szk o ln y m . Red. E.M. K u l e
s z a . W a rsza w a .
B u c h a l t e r S., 2006: Terapia sztu k ą . P oznań.
D y k c i k W., 1997: Z a kre s i p r z e d m io t za in tere so w a ń ped a g o g iki specjalnej. W: P edago
g ik a specjalna. Red. W. D y k c i k . P oznań.
G o d a w a J., 2006: W p o s z u k iw a n iu d rzw i do N a rn ii... B a śn ie i bajki terapeutyczne. W: W kręgu s z tu k i i ekspresji dziecka. Red. K. K r a s o ń, B. M a z e p a - D o m a g a - ł a. M ysłow ice-K atow ice.
K u f e l R., K u f e l P., K i e l i n J., 1996: P o ra n n y k r ą g czyli sty m u la cja p o lise n so ryc z-
n a w g p ó r roku. W: R ozw ój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych um ysłow o w sto p n iu głębokim . Red. J. K i e l i n . G dańsk.
M o l i c k a M., 2002: B ajkoterapia. O lękach dzieci i nowej m etodzie terapii. P oznań. O k o ń W., 1998: W prow adzenie do d y d a k ty k i ogólnej. W arszaw a.
