Kształtowanie motywacji do nauki w społeczeństwie informacyjnym - zarys problemu

Danuta Morańska

Kształtowanie motywacji do nauki w

społeczeństwie informacyjnym

-zarys problemu

Chowanna 2, 98-113

Ś l ą s k i e g o (L X III) (29)

D a n u t a M O R A Ń S K A

Kształtowanie motywacji do nauki

w społeczeństwie inform acyjnym -

zarys problemu

D e v e l o p i n g m o t i v a t i o n t o l e a r n in t h e i n f o r m a t io n s o c i e t y - a n o u t l i n e o f t h e p r o b le m

A b str a c t: A c o n s ta n t know ledge growth, w hich r e s u lts in th e in c re ase of th e te a c h in g

m a te r ia l to be covered by le a r n e r s in schools, o v e rb u rd e n in g th e m w ith school duties, c a u se s a sy ste m a tic d ecrease in th e ir en g a g em en t, dissatisfaction, f ru s tra tio n , a n d loss of m o tivation to learn.

More im portantly, th e le a r n e r s expect t h a t schools p r e p a re th e m for a n in d iv id u al lera- ning in different fields, according to th e ir in d iv id u a lise d ed u c a tio n a l needs, r a t h e r th a n give th e m an o p p o rtu n ity to m em orise a c e r ta in p a r t of th e m a te ria l. In fo rm a tio n te c h ­ nology can p la y a sig n ificant role here, however, its applica tio n to self-education is p o ­ ssible only w h en people h av e a lre a d y c r e a te d c e r ta in h a b its in te r m s of its a p p ro p ria te usa g e as a tool of an in te lle c tu a l h u m a n developm ent.

K e y w o r d s: m otivation

W s tę p

Pobudzanie i wspieranie motywacji do nauki, wzbudzanie zaintereso­ w ania wiedzą ciekawości świata, zaspokajanie potrzeby ciągłego rozwoju u dzieci i młodzieży - czy szkoła spełnia te zadania? Opinie na te n tem at

sąpodzielone, od optymistycznych po skrajnie negatywne. Szkole staw ia się zarzuty że poprzez nie zawsze właściwe działania nauczycieli ograni­ cza się motywację uczniów, ukierunkowując j ą na zdobywanie ocen, świa­ dectw, zaliczanie sprawdzianów, egzaminów. Szkoła, której nie lubią ucz­ niowie, w której nic się nie dzieje, a przecież świat wokół jest ta k i in te re ­ sujący. Z coraz większym niepokojem obserwuje się też pojawiające się problemy wychowawcze.

Postęp technologiczny i związany z nim rozwój cywilizacyjny zmienia społeczeństwo. Stw arza zupełnie nowe w arunki funkcjonowania, inne niż dotychczas znane. Czy edukacja daje szansę młodemu pokoleniu spro­ stać nowym wyzwaniom? Czy współczesna szkoła stw arza możliwość roz­ woju i zdobywania wiedzy dla przyszłości, czy uczy uczenia się? Czy uczy ochrony przed nowymi zagrożeniami, które implikuje nowa cywiliza­ cja? Te i inne pytan ia wywołują zatroskanie pedagogów i psychologów. Tymczasem czas biegnie, a młodzież m a tego świadomość. Czy zdążymy ich przygotować do radzenia sobie w nowej rzeczywistości? Czy jesteśm y w stanie ukształtow ać człowieka dla przyszłości, o otw artym umyśle, in ­ nego niż jego nauczyciele, którzy bardzo często powielają zapam iętane z własnej n au k i szkolnej schematy, jakby nie zauważając upływu czasu. Problem atyka ta jest niezwykle ważna, ponieważ współczesna specyfika funkcjonowania rynku pracy wymaga ciągłego dokształcania się, a ta umiejętność wymaga wysokiego poziomu motywacji. Zmiany w technolo­ gii i gospodarce powodują wzrost zapotrzebowania na pracowników po­ trafiących skutecznie tworzyć i wykorzystywać wiedzę, rozwiązywać p ro­ blemy, podejmować decyzje, ciągle doskonalić swoje umiejętności i a k tu ­ alizować wiedzę. Współczesna szkoła m usi zatem nadążać za nowymi potrzebam i społeczeństwa, dostosowując program y nauczania i metody kształcenia do nowych wymagań.

M otyw acja i jej charakterystyka

W procesie sam okształcenia podstaw ow ą rolę odgryw ają procesy emocjonalno-motywacyjne. Stanow ią one czynniki, które regulująproce- sy poznawcze człowieka, n a d a ją kierunek podejmowanym działaniom, określają wysiłek włożony w realizację podjętego zadania oraz decydują o jego sprawności. „Motywacja to proces psychicznej regulacji, który wpły­ wa na kształtowanie się ludzkich dążeń. Dążenia regulują czynności czło­ wieka w tak i sposób, by doprowadzały one do określonego, zgodnego z in ­ tencją wyniku czy celu.” ( R e y k o w s k i , 1992, s. 113).

Aby można było mówić o występowaniu motywacji, m uszą zostać speł­ nione następujące w aru nk i:

- w ystąpienie napięcia motywacyjnego (motywu), którym może być niezaspokojona potrzeba,

- oczekiwanie gratyfikacji, korzyści,

- prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu (C i ż k o w i c z , 2003, s. 34-40). W literatu rze psychologicznej motywację dzieli się na:

1. Motywację w ew n ętrzn ą która m a związek z czynnościami wyko­ nanymi dla własnej satysfakcji z wykonania zadania, i która wynika z czyn­ ników osobistych takich, jak: zadowolenie, przyjemność, chęć poszerzenia wiedzy.

2. Motywację zew n ętrzn ą która wiąże się z zachowaniem w ystępu­ jącym w wyniku działania czynników zewnętrznych, którym i m ogą być np. oceny szkolne ( D e m b o, 1997, s. 142).

Kluczowe znaczenie dla procesu kształcenia m a pobudzanie ciekawo­ ści uczniów, ponieważ to ona stanowi motywację w ew nętrzną (D e m b o, 1997, s. 142). Ma ono miejsce wówczas, gdy nauczyciel nawiązuje do w ia­ domości poznanych przez ucznia wcześniej i kiedy przyswajanie infor­ macji z jakiejś dziedziny wiąże się z przyjemnymi doznaniami. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na podnoszenie motywacji jest atrakcyjność treści, metod i form uczenia się oraz przydatność poznawanej wiedzy. Zastosowanie technologii informacyjnej i nowoczesnych technik m u lti­ medialnych w szkole, oprócz niewątpliwej możliwości zaprezentowania wiedzy w sposób bardziej interesujący, pozwala nauczycielom na ujmo­ wanie omawianych treści w sposób kompleksowy. Wielostronna analiza m ateriału nauczania oraz stosowanie aktywnych metod kształcenia umoż­ liwia integrację poznawanych zagadnień. Przeprowadzanie porównań, analiz, syntez, ujmowanie jednych i tych samych treści w różnym kon­ tekście - wszystkie te czynności są związane z organizacją procesu dy­ daktycznego i m ają znaczenie dla wykształcenia umiejętności operowania n ab y tą w iedzą wykształceniem umiejętności uczenia się i osiągnięciem aktywności twórczej.

Zdaniem psychologów, ciekawość człowieka pobudzana jest wtedy, gdy dowiaduje się on czegoś, czego nie oczekiwał, kiedy jest czymś zaskaki­ wany. Sytuacja zaskoczenia implikuje pytan ia i wiąże się z chęcią pogłę­ bienia wiedzy ( W ł o d a r s k i , M a t c z a k , 1987, s. 106). Uważa się, że skutecznym sposobem w zbudzania zainteresow ania jest powiązanie po­ znaw anych treści kształcenia z sytuacjam i realnego życia. Dzięki tem u pobudzana jest ciekawość, sprzyjająca poszukiw aniu rozwiązań proble­ mów. M ultim edia d ają w tym zakresie bardzo dużo możliwości, gdyż nie tylko m ogą stanowić czynnik inspirujący do poszukiwań, ale również poprzez wizualizację, animację, symulacje w iążą poznawane treści z

real-nymi sytuacjami. Efektem zrozumienia problem u jest określenie ogól­ nych zależności, regulujących związki pomiędzy poznawanymi treściami. Ważne jest również, aby uczniowie interesowali się sytuacjami, w których mogliby się w przyszłości znaleźć.

U ucznia, który w dorosłym życiu będzie m usiał wykazać się k re a ­ tyw nością zdolnością twórczego myślenia, um iejętnością podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów, powinno zostać rozwinięte myślenie twórcze, które wiąże się ściśle z występowaniem silnej motywacji wewnętrz­ nej . Bronisław S i e m i e n i e c k i zwraca uwagę na fakt, że „ myślenie to wiąże się zawsze z aktyw nością in te le k tu aln ą ucznia, a stąd już krok do powstawania nowych pomysłów i działań innowacyjnych” ( S i e m i e n i e c ­ ki, 2002, s. 68).

M ultim edia dzięki swoim właściwościom, przy zastosowaniu aktyw ­ nych metod uczenia się, stym ulują procesy emocjonalno-motywacyjne. Technologia informacyjna i m ultim edia w dydaktyce powinny u sp raw ­ niać aktyw ne działanie i pobudzać do aktywności intelektualnej ( S i e ­ m i e n i e c k i , 2002, s. 68). Może się zdarzyć jednak, że przez ich niew łaś­ ciwe zastosowanie osiągnie się niezamierzony skutek w postaci ograni­ czenia aktywności intelektualnej i działaniowej. Rozwój psychologii po­ znawczej znacznie przyczynił się do zrozumienia istoty pracy in telek tu ­ alnej człowieka oraz roli środowiska wspomagającego procesy uczenia się, w którym poczesne miejsce zajmuje technologia informacyjna. Is t­ nieje duża zgodność poglądów wśród pedagogów i psychologów, że za­ awansowane umiejętności rozumienia, rozwiązywania problemów, podej­ mowania decyzji nie zależą od biernej recepcji faktów, ale od aktywnego przetw arzania informacji ( P a c h o c i ń s k i , 2002, s. 93)

Tezę tę potw ierdzają b adania prowadzone w zakresie psychologii po­ znawczej, których wynik wskazuje na potrzebę odejścia od nauczania na rzecz rozwoju procesów uczenia się ( P a c h o c i ń s k i , 2002, s. 73), d late­ go wśród działań podejmowanych przez nauczyciela na rzecz rozwoju myślenia uczniów na szczególną uwagę zasługuje pobudzanie motywacji do nauki, ciekawości, rozbudzanie swoistego „głodu wiedzy”. Oznacza to potrzebę rozwijania zainteresowań, stw arzanie atm osfery dla czerpania satysfakcji z odkrywania wiedzy, staw iania pytań, staw ania się kompe­ tentnym ( S i e m i e n i e c k i , 2002, s. 72). Tak określone działania nauczy­ ciela zm ieniają rolę współczesnego pedagoga.

Podstawową ro lą nauczyciela jest stw arzanie w arunków do uczenia się, reagowanie na zgłaszane przez uczniów potrzeby a nie przekazywanie jedynie tego, co w iedzą nauczyciele. Nauczanie jest dziś sztu k ą uczenia dzieci, jak należy się samodzielnie uczyć (D r y d e n , Vos, 2003). Waż­ niejsza zatem od roli „źródła wiedzy” stała się funkcja wychowawcza n a ­ uczyciela, którego zadaniem jest wyposażenie ucznia w umiejętność

ucze-nia się, poruszaucze-nia się po świecie wiedzy, samodzielnego zaspokajaucze-nia po­ trzeby edukacyjnej, korzystanie z możliwości stw arzanych przez nowocze­ sne technologie informacyjno-komunikacyjne i multimedia. Oczekuje się, że nauczyciel powinien być mentorem, przewodnikiem, organizatorem śro­ dowiska edukacyjnego uczniów. Nauczyciel powinien odgrywać rolę prze­ wodnika, organizatora procesu uczenia się uczniów we współczesnym śro­ dowisku edukacyjnym, w którym funkcjonujemy. Ta nowa jakość w rzeczy­ wistości szkolnej stała się podstaw ą fundam entalnych zm ian we współcze­ snej szkole.

Czynniki w pływ ające na uczenie się jednostki

Na proces uczenia się człowieka wpływa wiele czynników, wśród któ­ rych badacze w ym ieniają zainteresowania, nastaw ienia, styl poznawczy, poziom aspiracji ( W ł o d a r s k i , M a t c z a k , 1987). Analiza wpływu tych czynników na podejmowanie przez ucznia czynności poznawczych pozwa­ la na zrozumienie istoty problemu motywacji wewnętrznej, ta k ważnego w procesie uczenia się. Według psychologów, zainteresow ania „prze­ jaw iają się w wybiórczym spostrzeganiu pewnych fragmentów rzeczywi­ stości z pominięciem innych, w koncentrowaniu na nich uwagi, w goto­ wości zajm owania się określonym przedm iotem i w podejmowaniu dzia­ łań ukierunkowanych na określony cel.” (W ł o d a r s k i , M a t c z a k , 1987, s. 106). Zainteresow ania w ynikają z chęci zaspokajania różnych potrzeb uczącego się. Zalicza się do nich również potrzeby poznawcze, skłania­ jące do poszukiw ania informacji związanej z w ybraną dziedziną wiedzy dla zaspokojenia własnej ciekawości. Na uwagę zasługuje również wy­ biórczość spostrzeżeń, która polega na zróżnicowanym zapam iętyw a­ niu przez człowieka informacji. Treści związane z zainteresow aniam i są lepiej zapam iętyw ane i rozum iane niż pozostałe. Spostrzeganie z kolei zapoczątkowuje uczenie się i w dużym stopniu wpływa na efekty kształ­ cenia.

Znaczenie zainteresow ań w uczeniu się jest zagadnieniem bardzo zło­ żonym. Zainteresow ania wpływają zarówno na spostrzeganie, jak i na następujące po nim działanie. Mogą również powodować podejmowanie czynności, które zostały zainspirowane sytuacjam i środowiskowymi, np. sytuacją stworzoną przez nauczyciela na lekcji, ale podejmowane działa­ nia m ogą również wynikać z własnej inicjatywy ucznia ( W ł o d a r s k i , M a t c z a k , 1987, s. 106). Zależność ta m a duże znaczenie dla organiza­ cji procesu uczenia się.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na uczenie się jednostki s ą n a ­ stawienia. Na nastaw ienie uczniów ma wpływ m.in. atrakcyjność pozna­ wanych treści kształcenia, mierzona ich przydatnością w życiu, możli­ wość osiągnięcia sukcesu w postaci rozwiązania nurtującego problemu, relacje interpersonalne zachodzące w otoczeniu ucznia oraz aktywność w procesie poznania. Istnieje związek między nastaw ieniem z aktualnie wykonywanymi czynnościami o charakterze poznawczym. Podobnie jak w przypadku zainteresow ań nastaw ienia wywołują określone działania, które człowiek realizuje i które w konsekwencji powodują nabywanie kompetencji.

Spośród czynników wpływających na skuteczność uczenia się należy wymienić również zrozumienie, które w w ypadku człowieka m a bardzo duży wpływ na łatwość uczenia się i zapam iętyw ania oraz decyduje o trwałości i operatywności nabywanej wiedzy. B rak zrozumienia infor­ macji uniemożliwia sprawne posługiwanie się nimi i powoduje zazwy­ czaj szybkie zapom inanie (W ł o d a r s к i, M a t c z a k , 1987, s. 106).

O ile pewne nastaw ienia i zainteresow ania odnoszą się do przysw a­ janych treści, o tyle styl poznawczy stanowi indyw idualną cechę każdego człowieka. Scharakteryzow anie poszczególnych stylów poznawczych uczniów stanow i dla nauczycieli tru d n e zadanie ze względu na indy­ widualne cechy każdego uczącego się, jego dotychczasowe doświadcze­ nia, ujaw niane preferencje, przedm iot nauczania, etap kształcenia czy cel, do którego uczeń zmierza. Cechą charakteryzującą styl poznawczy jest również charakterystyka środowiska, w którym człowiek najchęt­ niej podejmuje działalność poznawczą z uwzględnieniem środowiska m ul­ timediów nieodłącznie związanego z funkcjonowaniem współczesnego pokolenia.

Poziom aspiracji człowieka m a związek z zamierzonymi osiągnięcia­ mi. Analizując czynniki związane z uczeniem się, przez aspiracje należy rozumieć to, co człowiek chciałby osiągnąć w wyniku uczenia się (W 1 o - d a r s k i , M a t c z a k , 1987). Z dydaktycznego p u n k tu widzenia in tere­ sująca jest zależność pomiędzy poziomem aspiracji a rezultatam i uczenia się. Zaobserwowano, że im wyższy poziom aspiracji, tym można więcej oczekiwać od ucznia. Z kolei niższy poziom aspiracji sprawia, że uczeń nie realizuje swoich możliwości rozwojowych. Aspiracje mogą ulec mody­ fikacji pod wpływem działań nauczyciela. Przedstaw ienie uczniom przy­ datności poznawanej wiedzy w kontekście rozwoju społeczeństwa, p e r­ spektyw, oczekiwanych kompetencji, w skazanie możliwości uzyskania tych kompetencji przy uwzględnieniu indywidualnych cech ucznia, stwo­ rzenie warunków do rozwoju uzdolnień, pozwala na podwyższenie aspi­ racji. Jeżeli nauczyciel uwzględni zależność pomiędzy poziomem a sp ira­ cji ucznia i rezu ltatam i uczenia się, może przyczynić się do

podwyższę-nia skuteczności oddziaływań pedagogicznych ( W ł o d a r s k i , M a t c z a k , 1987).

Z aspiracjami wiąże się inny czynnik, który z pewnością wywiera wpływ na proces uczenia się. J e s t nim tożsamość ucznia, która określa poziom samooceny w odniesieniu do posiadanych możliwości. Wpływa ona na postępy w uczeniu się. B rak wiary we własne możliwości skutecznie ob­ niża poziom aspiracji. Budzenie w iary we własne siły, możliwość sam o­ dzielnego działania, poszerzające się kompetencje, m ogą wpłynąć regu- lująco na poziom aspiracji ucznia.

Na proces uczenia się wpływa również poziom interakcji uczącego się z otoczeniem, ponieważ ludzie przejm ują od innych olbrzymią liczbę in ­ formacji, umożliwiając interakcję in te le k tu aln ą i w yrażanie zaangażo­ wania, np. w sytuacji wspólnej pracy w społecznościach osób uczących się. Nowoczesne rozwiązania technologiczne znacznie uspraw niły proces kom unikowania się ludzi, wspomagając nauczyciela i ucznia w procesie kształcenia. Swobodna wym iana poglądów, dyskusja nad rozwiązaniem problemu, szybki kontakt z nauczycielem lub innymi uczestnikam i pro­ cesu kształcenia w trybie synchronicznym i asynchronicznym to atuty, których współczesny pedagog nie może pominąć.

Bardzo w ażn ą rolę w budzeniu motywacji jest możliwość decydowa­ nia ucznia o sobie, która m a związek z odpowiedzialnością za podejmo­ wane działania, decydowaniem o przebiegu uczenia się. Jeśli uczniowie będą mieli wpływ na to, co się dzieje w klasie szkolnej, na lekcji, w trakcie uczenia się, mogą być lepiej zmotywowani do pracy. „[...] młodzi ludzie zdobywają informacje i uczą się. Chcą mieć łatwy dostęp do wiedzy, p r a ­ cować nad n i ą prowadzić in te le k tu aln ą grę, a nie napełniać swoją głowę m ateriałem pamięciowym w statycznej postaci i odtwarzać go na podany sygnaf’ ( P a c h o c i ń s k i , 2002, s. 74). Uczniowie chcieliby kontrolować i decydować o przebiegu swojego uczenia się. Chętnie korzystają z możli­ wości dostępu do wiedzy, które się pojawiły w związku z rozwojem tech­ nologii informacyjnej i sieci rozległej i z tej umiejętności chcieliby korzy­ stać także w szkole, konstruując swoją wiedzę pod czujnym okiem i opie­ k ą nauczyciela. Potrzeba współdecydowania jest je d n ą z podstawowych potrzeb uczących się, dość rzadko respektow aną we współczesnej szkole.

B adania prowadzone przez autorkę wśród nauczycieli w skazują na dostrzeganie roli technologii informacyjnej, ja k ą może ona odegrać w pro­ cesie nauczania. Istnieje ciągła potrzeba określenia relacji pomiędzy uwzględnianiem przez nauczycieli w czasie organizacji kształcenia czyn­ ników mających wpływ na uczenie się a poziomem motywacji uczniów do nauki, w kontekście psychologii kształcenia, psychologii poznawczej. Ważne jest również ustalenie rob i miejsca, jakie w podejmowanych przez nauczycieli i uczniów działaniach zajm ują technologie informacyjne, które

z coraz większą siłą dokonują zmian w środowisku funkcjonowania współ­ czesnego człowieka, niezależnie od jego wieku i doświadczenia.

Wyniki b a d ań świadczą o dużej wiedzy nauczycieli dotyczącej wpły­ wu kom putera na funkcjonowanie dzieci i młodzieży. Należy zauważyć, że sam a świadomość problem u nie zawsze przekłada się na podejmowa­ ne przez nauczyciela działania. Zależności te stanow ią inspirację dla autorki do prow adzenia b a d ań pedagogicznych.

Rola technologii inform acyjnej

w funkcjonow aniu uczniów - badania pilotażowe

Technologia znacznie zmieniła życie ludzi w miejscu pracy i w miejscu zam ieszkania współczesnego człowieka. Rodzice i uczniowie oczekują że podobne zmiany n a stą p ią również w szkole. Nie można dłużej pomijać faktu dorastania obecnego młodego pokolenia w otoczeniu technologii informacyjnej i multimediów oraz wpływu, jak i wywiera na sposób ucze­ nia się.

Aby określić wpływ technologii informacyjnej na funkcjonowanie dzie­ ci i młodzieży, przeprowadzono b adania pilotażowe wśród uczniów szko­ ły ponadgimnazjalnej, w gimnazjach i szkołach podstawowych. Badaniom poddano grupę 100 uczniów liceum ogólnokształcącego, 99 gim nazjali­ stów i 234 uczniów szkoły podstawowej na terenie Śląska.

Podstawowym w arunkiem określającym rolę technologii informacyj­ nej w funkcjonowaniu uczniów jest posiadanie dostępu do kom putera. Z b ad ań wynika, że zdecydowana większość badanych uczniów m a swo­ bodny dostęp do kom putera w domu. Taki stan rzeczy wynika z kilku przy­ czyn. Po pierwsze, realizacja edukacji informatycznej w szkole oraz po­ trzeba korzystania z In te rn e tu spowodowały znaczny wzrost zaintereso­ w ania rodziców zakupem tego urządzenia jako pomocy naukowej, w ią­ żąc posiadanie przez dziecko dostępu do kom putera z osiągnięciami szkol­ nymi. Na podjęcie tej decyzji duży wpływ wywiera również młodzież, jed­ noznacznie określając swoje potrzeby. Podobną tendencję obserwuje się również w badaniach dostępu do Internetu. Uzyskane wyniki m ogą mieć związek z wyborem te re n u badań, na którym prowadzone były badania (duża aglomeracja miejska). Można przypuszczać, że na ich kształt duży wpływ m a możliwość korzystania z usług wielu usługodawców in te rn e ­ towych, upowszechnienie się dostępu do Internetu, wzrost kompetencji informatycznych obywateli, potrzeby dorosłych wywołane inform atyza­ cją stanowisk pracy.

[%] 120 100 80 60 40 -20 -0 -[%] 120 -100 80 60 40 -20 -0

-szkoła podstawowa gimnazjum liceum ogólnokształcące O tak O nie

W y k r e s 2. K o rz y sta n ie z I n te r n e t u w dom u prze z uczniów

Z przedstawionych danych można wywnioskować, że w ostatnim cza­ sie posiadanie kom putera podłączonego do In te rn e tu stało się powszech­ ne. Mając dostęp do nowoczesnych technologii, współczesne dzieci i mło­ dzież niezwykle szybko uczą się wykorzystania wszystkich urządzeń tech­ nicznych, które ułatw iają im funkcjonowanie, służą zaspokajaniu potrzeby informacyjnej, przyspieszają komunikację.

szkoła podstawowa gimnazjum liceum ogólnokształcące

H ta k O nie

Z b adań wynika również, że uczniowie spędzająprzy komputerze pod­ łączonym do In tern etu większość wolnego czasu. Komputer podłączony do sieci zajmuje wiodące miejsce w budżecie wolnego czasu uczniów, zastępu­ jąc często bezpośredni kontakt z rodzicami i rówieśnikami.

[%] 70 60 -50 40 30 20 10 0

-N astępuje systematyczne wypiera nie innych form spędzania wolne­ go czasu przez kom puter podłączony do sieci. Głównym powodem w ystę­ powania tego zjawiska jest jego atrakcyjność, wielofunkcyjność, in te ra k ­ tywność i multim edialność urządzeń technologii informacyjnej. B adani szczególnie podkreślali możliwość samodzielnego podejmowania decyzji w trakcie korzystania z kom putera.

Uzyskane wyniki określają preferencje użytkowników komputerów, związane z wyborem usług internetowych. Największym powodzeniem cieszą się komunikatory internetowe, stw arzają bowiem uczniom w arunki do naw iązyw ania znajomości z osobami o podobnych zainteresowaniach, znajdujących się naw et w dużym oddaleniu. Dzięki kom unikatoron moż­ liwe je st rozwiązywanie problemów, korzystanie z pomocy rówieśników, np. w sytuacji nieobecności na zajęciach szkolnych. Technologia inform a­ cyjna stw arza wysoki poziom interakcji. Ta grupa usług zdominowała czas spędzany przez uczniów przy komputerze. D użą ilość czasu mło­ dzież poświęca grom komputerowym, coraz częściej tak że uczniowie w ykorzystują kom puter do nauki. W grupie programów o charakterze

■c_O Q_ E O (U o. 5 <f> o o E E o o CL

edukacyjnym znalazły się encyklopedie multimedialne, leksykony słowni­ ki, strony WWW, rzadziej komputerowe programy edukacyjne.

[%] 35 30 25 20 15 10 5 0

Elgry □ komunikatory □ nauka

Ul muzyka □ filmy □ rozrywka

O poczta □ WWW □ ściąganie programów itp.

□ tłumaczenie tekstów ■ grafika □ inne

W y k r e s 4. Najczęściej w y k o rz ystyw ane p rze z uczniów usłu g i in te rn e to w e

Strony WWW często zastęp u ją uczniom wizytę w bibliotece, pozwa­ lając na uzyskanie informacji umożliwiających przygotowanie się do lek­ cji. W te n sposób uczniowie k szta łtu ją swój styl uczenia się. Problem te n jest niezwykle ważny, tym bardziej że przewiduje się, iż młode pokolenie wpłynie na zmianę rzeczywistości.

И programy edukacyjne

И strony WWW i portale edukacyjne dla uczniów i rodziców И zagrożenia

W y k r e s 5. Inform ow anie uczniów szkoły licealnej n a t e m a t sposobów w y k o rz y sta n ia k o m p u te r a w ucz en iu się oraz o zagrożeniach

Coraz częściej nauczyciele informują uczniów o możliwości korzystania z elektronicznych źródeł informacji i polecają stosowanie komputerowych programów edukacyjnych. W opinii uczniów nauczyciele polecają stosowa­ nie w domu materiałów m ultim edialnych umieszczonych na płytach CD, lecz na lekcjach bardzo rzadko sam i to czynią. Wyniki b ad ań wskazują na potrzebę zmian w tej dziedzinie. Wśród realizowanych treści kształcenia wiele czasu poświęca się również informacjom na tem at zagrożeń pojawiających się wraz z rozwojem technologii informacyjnej.

Powszechny dostęp do informacji spowodował, że współczesna szkoła nie spełnia już swoich dawnych zadań, gdyż większość procesów uczenia się zachodzi poza szkołą a wiedza nabyw ana w szkole dość rzadko p rze­ nosi się na rzeczywiste sytuacje zachodzące w życiu. Taki sposób k ształ­ cenia budzi uzasadniony sprzeciw uczniów, występuje b rak zaintereso­ wania, negatywne nastaw ienie i niechęć do n au k i szkolnej. Sytuację tę można zaobserwować na podstawie b ad ań przeprowadzonych w liceum ogólnokształcącym i dotyczących lekcji informatyki.

[%] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 g p o z a szkołą Ц w szkole B in n e

W y k r e s 6. Miejsce u z y s k a n ia p rze z uczniów liceum um iejętności k o r z y s ta n ia z k o m p u te r a i w iedzy z z a k r e s u p o d sta w technologii inform acyjnej

Zdecydowana większość uczniów uważa, że swoje przygotowanie do ko­ rzystania z technologii informacyjnej i multimediów zawdzięcza sobie (samouctwo). Podobnego zdania są uczniowie gimnazjum, którzy wiedzę na tem at korzystania z In tern etu zdobywają w większości od rówieśników.

□ szkoła □ kółko informatyczne □ koledzy

I I rodzice □ prasa ■ programy telewizyjne

Hsamouctwo

W y k r e s 7. Źródło c z e rp a n ia wiedzy n a te m a t I n te r n e t u prze z uczniów g im n a zju m

W opinii zdecydowanej większości licealistów lekcje technologii infor­ macyjnej nie spełniają ich oczekiwań. Ta ostra krytyka m a swoje źródło w treściach kształcenia realizowanych na zajęciach szkolnych. B adani wyrazili niezadowolenie z powodu b raku korelacji między treściami kształ­ cenia informatycznego na poszczególnych szczeblach kształcenia (szkoła podstawowa - gim nazjum - liceum), zarzucając nauczycielom wybiórcze realizowanie treści kształcenia, częste pow tarzanie tych samych treści na poszczególnych poziomach kształcenia. Można przypuszczać, że nauczy

-[%]

90

180---- р ш ш ш ш ш ш

---ig tak 0 n ie

ciele uczą tego, czego nauczono ich na studiach, rzadko nadążają za te m ­ pem rozwoju technologii informacyjnej. Być może wynika to z faktu, iż przedm iot inform atyka stanowi ich d ru g ą specjalność. Dostrzegając roz­ wój technologii informacyjnej i multimediów, uczniowie oczekują możli­ wości uzyskania wiedzy na tem at najnowszych rozwiązań i zastosowań.

[%] 30 1---25... 2 0 ---1 5 - - - -w Æ Æ M m- - - i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i -1 0 LIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIII

--- !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!---5 l l l l l f 1 1 1 1 1 1 1 i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i L -Ш programowanie □ nagrywanie płyt □ grafika □ programy antywirusowe □ programy muzyczne □ nowe technologie

W y k r e s 9. O cz ekiw ania wobec tre śc i k s z ta łc e n ia technologii inform acyjnej uczniów liceum

Z b ad ań wynika, że uczniowie m ają coraz lepiej rozw iniętą świado­ mość zm ian zachodzących we współczesnym świecie. Każdy z nich, aby mógł dostosować się do nowych wymagań, powinien w sposób odpowie­ dzialny tworzyć swoją w łasn ą wiedzę. Osiągnięcie tego stan u możliwe jest tylko dzięki dużej motywacji wewnętrznej, a na tym polu współcze­ sna szkoła m a bardzo wiele do zrobienia.

Konkluzje

Kształtowanie motywacji wewnętrznej, pobudzanie ciekawości uczniów wymaga uwzględnienia przez nauczyciela czynników wpływających na uczenie się. Nie ulega wątpliwości, że bardzo duży wpływ na kształto­ wanie zainteresowań, nastawień, aspiracji ma technologia informacyjna i m ultim edia dające człowiekowi możliwość natychmiastowego zaspoka­ jan ia występujących potrzeb w zakresie dostępu do informacji i kom uni­ kacji, wpływając na zmianę stylu uczenia się. Stąd wyraźne oczekiwania wobec zm ian metod kształcenia, zmiany w organizacji kształcenia i roli nauczycieli.

Łatwy dostęp do informacji nie oznacza jednak dojrzałości inform a­ cyjnej związanej m.in. z um iejętnością w yszukiwania i wartościowania informacji, oraz unikaniem zagrożeń spowodowanych nowymi patologia­ mi społecznymi. Dlatego pedagodzy zwracają uwagę na potrzebę wykształ­ cenia k ultury informatycznej wychowanków przez stopniowe wprowa­ dzanie zm ian w organizacji procesu kształcenia i w metodach pracy dy­ daktycznej nauczycieli. Realizacja tego zadania powinna przekładać się na szkolną codzienność, aby uczniowie nabrali właściwych nawyków ko­ rzystania z udogodnień technologicznych pod czujnym okiem nauczycieli. Nie można zapominać, że przyszłość zależy od przygotowania młodego po­ kolenia do funkcjonowania w nowej informacyjnej rzeczywistości ( K a p i - ca, 2005, s. 141-146).

Konkludując, należy podkreślić, że istnieje ciągła potrzeba doskona­ lenia metod kształcenia, aby wprowadzanie technologii informacyjnej do nauczania nie było li tylko wspieraniem realizacji podających metod kształ­ cenia.

Aby korzystać z szerokich możliwości technologii i sieci komputerowych, trzeba je dokładnie poznać. Niestety, jednak wielu nauczycieli i pedago­ gów nie wierzy, że technologia znacząco wpłynie na zmianę oświaty, do­ p a tru ją c się trudności w adaptacji technologii do istniejących metod nauczania. B rak w iary oraz obawa przed zmianąpowoduje, że większość nauczycieli ignoruje nowoczesną technologię lub co najwyżej korzysta z niej w bardzo ograniczonym zakresie. Z b ad ań wynika, że wielu n a ­ uczycieli nie zm ieniło dotychczasowych metod pracy. Dlatego kierowanie przez nich procesem dydaktycznym nie przebiega w oczekiwany sposób ( K l u s - S t a ń s k a , 2002, s. 168).

Bibliografia

C i ż k o w i c z B., 2003: U w a ru n k o w a n ia m otyw acji do uczenia się inform atyki. W: K o m ­

p u te r w edukacji. 13 Ogólnopolskie S y m p o z ju m N a ukow e. K ra k ó w 2 6 - 2 7 w rześnia 2003. Red. J. M o r b i t z e r . Kraków.

D e m b o M.H., 1997: S to so w a n a psychologia w ychow awcza. P rzetł. E. C z e r n i a w ­ s k a , A. M a t c z a k , Z. T o e p l i t z . W arszawa.

D r y d e n G., V o s J., 2003: R ew olucja w uczeniu. P rzekł. B. J ó ź w i a k. P oznań. J u s z c z y k S., J a n c z y k J., M o r a ń s k a D., M u s i o ł M., 2003: D y d a k ty k a infor­

m a ty k i i technologii informacyjnej. Toruń.

K a p i с a G., 2005: Ś rodow isko inform acyjne współczesnego dziecka. W: D ziecko w św ie­

cie wiedzy, inform acji i ko m u n ik a cji. Red. S. J u s z c z y k , I. P o l e w c z y k . Toruń.

K l u s - S t a ń s k a D., 2002: K o n stru o w a n ie w iedzy w szkole. Olsztyn. P a c h o c i ń s k i R., 2002: Technologia a ośw iata. W arszaw a.

P h i l l i p s D.C., S o l t i s J.F., 2003: P o d sta w y w iedzy o n a u cza n iu . Przeł. E. J u s e - w i c z - K a l t e r . G dańsk.

R e y k o w s k i J., 1992: Emocje, m otyw acje, osobowość. W: P sychologia ogólna. Red. T. T o m a s z e w s k i . W arszawa.

S i e m i e n i e c k i B., 2002: K o m p u te r w edukacji. P odstaw ow e pro b le m y technologii in ­

form acyjnej. Toruń.

W ł o d a r s k i Z., M a t c z a k A., 1987: W prow adzenie do psychologii. W arszawa.