Jan Łach
"Homoios hyios anthropou (Ap 1,13).
Chrystologia Ap 1,9-3,21", Franciszek
Sieg, Warszawa 1981 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/3, 169-171
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 54(1984) fa sc . I I I
R E C E N Z J E
F r a n c is z e k S IE G S J , H o m o io s h y io s a n th r o p o u (A p Г,13). C h r y s to lo g ia A p 1,9— 3,21, W a rs z a w a 1981, s. 184. Z a d a n ie m ja k i e so b ie p o s ta w ił ks. F. Sieg' w ro z p r a w ie je s t u s ta le n ie tr e ś c i lo g io n u A p o k a lip s y h o m o io s h y io s a n th r o p o u (1,13) w k o n te k ś c ie b e z p o śre d n im , j a k i s ta n o w ią w w . 9— 20 o ra z d a lsz y m , ja k im r r . 2 i 3, w k tó r y m z n a jd u ją s ię f o r m u ły p r e z e n t a c ji C h ry s tu s a . W c e lu d o k ła d n e g o n a ś w ie tle n ia tr e ś c i in te r e s u ją c e g o a u to r a lo g io n u tr z e b a b y ło ta k ż e o m ó w ić w p r a c y f o r m u ły a n a lo g ic z n e , m ie sz c z ą c e s ię w te k s ta c h s ta r o - i n o w o te s ta m e n ta ln y c h poza A p o k a lip s ą , j a k ró w n ie ż w p is m a c h p o z a b ib lijn y c h . J a k w ię c ła tw o s ię zo rie n to w a ć , s tu d iu m k s. S ię g a d o ty c z y c h ry s to lo g ii A p o k a lip s y .N a p o ru s z o n y w k s ią ż c e te m a t u k a z a ło się d o ty c h c z a s w ie le ro z p r a w i m n ie js z y c h a r ty k u łó w , n ie m ó w ią c ju ż o k o m e n ta r z a c h do A p o k a lip s y i c h r y s to lo g ia c h n o w o te s ta m e n ta ln y c h . K s. S ieg p r a c e te z n a i n a s. 8— 10 d a je s y n te z ę p o g lą d ó w w te j m a te r ii. S tw ie r d z a , że w r o z p r a w a c h ty c h , a ta k ż e w k o m e n ta r z a c h n ie u w z g lę d n io n o w y s ta r c z a ją c o p r o b le m a ty k i c h ry s to lo g ic z n e j, ja k ą z a w ie r a j ą tr z y p ie r w s z e ro z d z ia ły A p o k a lip s y . Z d a n ie m a u to r a w ła ś n ie w ty c h te k s ta c h m ie śc i się k lu c z do ro z u m ie n ia in n y c h w y p o w ie d z i c h r y sto lo g ic z n y c h A p o k a lip s y . Z a s a d n ic z y z rą b p r a c y z o s ta ł p o d z ie lo n y n a c z te ry ro z d z ia ły . W p ie rw s z y m ro z d z ia le (§§ 1—4) a u to r z a p o z n a je c z y te ln ik a z p r o b le m a ty k ą , ja k ą m ie śc i w so b ie ty t u ł „ S y n c z ło w ie c z y ” w y s tę p u ją c y w ró ż n y c h te k s ta c h S ta re g o i N o w eg o T e s ta m e n tu , a ta k ż e w lite r a tu r z e p o z a b ib lijn e j. W te n sp o só b u k a z u je o n c a łą zło ż o n ą p ro b le m a ty k ę p o ja w ie n ia się p o ję c ia „ S y n c z ło w ie c z y ” w l i te r a tu r z e r e lig ijn e j o ra z je g o tr e ś c i. Z r e a liz o w a n ie teg o p r z e d s ię w z ię c ia p rz y s p o rz y ło w ie le tr u d n o ś c i n a p r z ó d z r a c j i b a rd z o z ró ż n ic o w a n y c h p o g lą d ó w u c z o n y c h a n a liz u ją c y c h te k s ty , w k tó r y c h ono z a c h o d z i o raz z r a c ji s a m e g o p o ję c ia , k tó r e m a n ie z a w sz e ta k i e sa m o z a k re s o w o zn a c z e n ie w ty c h ż e te k s ta c h . C h o c ia ż a u to r r o z p r a w y s tw ie rd z ił, że n ie je s t m o żliw e „ z n a le z ie n ie zg o d n eg o ro z w ią z a n ia k w e s tii S y n a czło w ie c z e g o ”, to p rz e c ie ż p r z e d s ta w ie n ie ró ż n y c h u ję ć z a g a d n ie n ia b y ło k o n ie c z n e , b e z w s k a z a n ia n a te n ie p e w n o ś c i, n ie m o ż n a b y z ro z u m ie ć zło żo n o ści p ro b le m u te g o ty t u łu w A p o k a lip sie .
W ro z d z ia le d ru g im (§§ 5— 12) z a ty tu ło w a n y m A n a liz a o p is u w i z j i S y n a
c z ło w ie c ze g o A p 1,9—20 ks. S ieg n ie o m a w ia c a łe j p e ry k o p y , a le u s iłu je u s t a
lić tr e ś ć o k re ś le n ia „ p o d o b n y do S y n a czło w ie c z e g o ” (§ 5). A p o n ie w a ż j e s t to z w r o t z a c z e rp n ię ty z D n 7,13 (z t ą ró ż n ic ą , że z a m ia s t h o m o io s c z y ta m y
hos — w T M : k eb a r ’enaś) i w y s tę p u je ta k ż e u Ez 1,26 (h o m o io m a h o s eid o s a n th r o p o n — TM : k em a r ’ë h ’ä d ä m ), d la te g o i n t e r p r e ta c ja teg o w y ra ż e n ia z k o n ie c z n o śc i łą c z y się z ty m , co c z y ta m y w ty c h k się g a c h . Ż a d e n z ty c h p a r a - le ln y c h do sie b ie te k s tó w n ie z a w ie r a w y r a ź n y c h w s k a z ó w e k , j a k n a le ż y r o z u m ie ć to o k re ś le n ie . A u to r n ie d a je tu t a j p ró b y o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , k im je s t o w a p o s ta ć „ p o d o b n a do S y n a czło w ie c z e g o ” . M ó g łb y to u cz y n ić p r z y ta c z a ją c p r z y n a jm n ie j o p in ie u c z o n y c h w te j k w e s tii. A le to m ilc z e n ie je s t c e lo w e i z a p la n o w a n e . J e s t p e w n e i d o w io d ły te g o ró ż n e p ró b y , że n ie d a się o k re ś lić , ko g o m a h a g io g r a f n a m y śli, d la te g o — z g o d n ie z z a s a d a m i h e r m e n e u ty k i — p re c y z y jn ie js z e j o d p o w ie d z i sz u k a ć n a le ż y w n a jb liż s z y m k o n te k ś c ie , tj. w w . 17 i 18. Z n a jd u je j ą częścio w o w p o d a n y c h ró ż n y c h p r z y m io ta c h teg o , k tó r y „ je s t p o d o b n y do S y n a czło w ie c z e g o ”. S ą te p rz y m io ty w y ra ż o n e s f o rm u ło w a n ia m i: ho p ro to s k a i ho é sc h a to s, ho d z o n eis to u s a
io-n a s to u a lo io-n o u . T e w ła ś io-n ie w y r a ż e io-n ia w s k a z u ją io-n a C h ry s tu s a , k tó r y je s t
w ie c z n y i tr a n s c e n d e n t n y n a r ó w n i z B ogiem , k tó r y m a w ła d z ę n a d ś m ie rc ią . W ła ś n ie o w a p o s ta ć — „ S y n c z ło w ie c z y ” — m a ją c a ta k ie p rz y m io ty i k o m p e te n c je , ja k i e p r z y s łu g u ją s a m e m u B ogu, to C h ry s tu s z m a r tw y c h w s ta ły . A u to r ro z p r a w y d o w o d zi te j p r a w d y w sp o só b w y s ta r c z a ją c y . W z m a c n ia sw e a r g u m e n ty ta k ż e d a ls z y m k o n te k s te m , łą c z ą c y m s ię z w ła sz c z a z f o r m u łą w y s tę p u ją c ą w b e z p o ś r e d n im z w ią z k u z h o m o io s h y io s a n th r o p o u , k tó r ą je s t
ego e im i (por. s. 75). D o w o d zi też, że a u to r A p o k a lip s y p rz e n ió s ł ró ż n e p r z y
p is y w a n e B ogu p rz y m io ty n a C h ry s tu s a , k tó r y w ła ś n ie je s t „ p o d o b n y do S y n a czło w ie c z e g o ” .
K s. S ieg n ie je s t u s a ty s f a k c jo n o w a n y ty m r e z u lta te m . P rz y p u s z c z a — i s łu s z n ie — że je s z c z e b a r d z ie j w s z e c h s tro n n ą c h a r a k t e r y s t y k ę S y n a czło w ieczeg o — C h r y s tu s a z n a jd z ie w d w u n a s tę p n y c h ro z d z ia ła c h A p o k a lip s y . D la te g o p r z e p r o w a d z a w k o le jn y m trz e c im ro z d z ia le r o z p r a w y szc z e g ó ło w ą ic h a n a liz ę (§§ 13— 20 — p o co te n d z iw n y p o d z ia ł n a p a r a g r a f y z n u m e r a c ją c ią głą), w k tó r y c h z n a jd u j ą się lis ty do s ie d m iu K o śc io łó w A zji.
A n a liz a ta p r z e p r o w a d z o n a j e s t t a k g d y ch o d zi o p ro b le m a ty k ę lite r a c k ą , j a k i tre ś c io w ą , b a rd z o d o k ła d n ie i s a m a w so b ie m o że s ta n o w ić o d rę b n ą ro z p r a w ę . W n io s k i z a n a liz y lite r a c k ie j, j a k i tr e ś c io w e j m a j ą s w o je s o lid n e p o p a rc ie w a r g u m e n ta c h , a n a w e t s p e c ja ln y c h w y k re s a c h . T ę o s o b n ą ja k o b y r o z p r a w ę a u to r u m ie ję tn ie w łą c z y ł do p r e z e n to w a n e g o d z ie ła d la te g o , że w te j części A p o k a lip s y z n a la z ł rz e c z y w iś c ie a n a lo g ic z n e do in te re s u ją c e g o go o k r e śle n ia c h ry s to lo g ic z n e : ho p ro to s k a i ho e sc h a to s — h o s e g e n e to n e k r o s k a i e d z e s e n (Ap 2,8b), ho ha g io s, ho a le th in o s , ho e c h o n te n k le in D a v id , h o a n o i- g o n k a i o u d e is k le is e i, k a i k le io n , k a i o u d e is a n o ig e i (A p 3,7). T e d w a te k s ty s ta n o w ią d o s k o n a łą i n t e r p r e ta c ję teg o , co je s t ta je m n ic z e — n ie ja s n e , m ia n o w ic ie o k re ś le n ie h o m o io s h y io s a n th r o p o u (Ap 1,13). J e ś li się je s z c z e u w z g lę d n i te k s ty : A p 2,18, g d zie z n a jd u je m y o k re ś le n ie : ho h y io s to u th e o u o ra z m e t a fo r y : sie d e m D u c h ó w B oga w 3 ,lb , m ie c z a w u s ta c h — 2,12b i sie d e m ś w ie c z n ik ó w — 2 ,lc, to m o ż e m y b y ć p r z e k o n a n i o słu sz n o śc i tw ie r d z e n ia a u to r a , że w ro z d z ia ła c h d ru g im i tr z e c im A p o k a lip s y z n a jd u je m y n a jle p s z ą r e le k - tu r ę teg o , co z o sta ło w y ra ż o n e w 1,13. T e k s t z a w a r ty w ty c h d w ó c h ro z d z ia ła c h n ie je s t ja k im ś p ó ź n ie js z y m d o d a tk ie m , c h o c ia ż z n a jd u je się w n ic h z n a c z n ie r o z w in ię ta te o lo g ia „ S y n a c z ło w ie czeg o ” . S ą o n e z re d a g o w a n e p rz e z te g o sa m e g o a u to r a , k tó r y w w y b itn ie sw o b o d n y sp o só b p o s łu g iw a ł się ty m ,
co z a a n o n s o w a ł w c z e śn ie j (rozdz. I.).
N a k o ń c u trz e c ie g o ro z d z ia łu r o z p r a w y c z y te ln ik s p o d z ie w a się ja k ie g o ś sy n te ty z u ją c e g o u ję c ia ty c h w s z y s tk ic h a n a liz , k tó r e t u p rz e p ro w a d z o n o . A u to r d o k o n a ł ta k ie g o p o d s u m o w a n ia , a le w o so b n y m — ju ż o s ta tn im ro z d z ia le p r a c y — z a ty tu ło w a n y m : S y s t e m a t y c z n e u ję c ie w y n ik ó w b a d a ń (§§ 21—23). J e s t tu p rz e d e w s z y s tk im u k a z a n ie ścisłeg o z w ią z k u , j a k i is tn ie je m ię d z y p o u c z e n ie m o „ p o d o b n y m do S y n a czło w ie czeg o ” w r. I, a ty m , co z a w ie ra się w s z e re g u m e ta f o r o d n o sz ą c y c h się do C h r y s tu s a w r r . I I i III.
N a s. 146— 147 k s. S ieg , o p ie r a ją c się n a d o ty c h c z a so w y c h d o c ie k a n ia c h , z a p ro p o n o w a ł c ie k a w y , m o im z d a n ie m , p o d z ia ł A p o k a lip s y : r. 1,9—20 s t a n o w ić m a le g ity m a c ję p ro r o k a , r r . 2— 3 z a w ie r a ją m o w ę p ro ro c z ą , z a ś r r . 4— 22 są z b io rc z y m z a łą c z n ik ie m do w ła śc iw e g o p is m a p ro ro c z e g o . P ro p o n o w a n e ro z p la n o w a n ie m a t e r i a łu A p o k a lip s y o p ie ra k s. S ie g n a a n a liz a c h lite r a c k ic h . M a m w s z a k ż e p e w n e w ą tp liw o ś c i co do te g o tw ie r d z e n ia . S k o ro to , co z a w ie r a s ię w A p o k a lip s ie w r r . 4—22 j e s t p o d p o rz ą d k o w a n e te m u , co m ie śc i się w tr z e c h p ie r w s z y c h ro z d z ia ła c h , to w s z y s tk ie tr e ś c i ty c h ż e 18 ro z d z ia łó w w in n y z n a le ź ć a d e k w a tn e o d n ie s ie n ie w tr e ś c ia c h , k tó r e je p o p rz e d z a ją . C zy a u to r b y ł w s t a n ie to s tw ie rd z ić ? P rz e c ie ż w p r a c y te g o n ie u c z y n ił. M oże w ię c w in ie n n a z w a ć to, co n a te n t e m a t m ó w i, s u g e s tią , h ip o te z ą ro b o c z ą , k tó r ą n a le ż a ło b y s p r a w d z ić w o p a rc iu o a n a liz y , k tó r y c h się m oże p o d e jm ie w p rz y sz ło śc i. Z r e s z tą do te g o go z a c h ę c a m , b o w p r a c y sw e j d o w ió d ł, że je s t
do ty c h a n a liz p rz y g o to w a n y .
R E C E N Z J E
K s. S ieg n ie p o p r z e s ta je n a ty m ty lk o w n io s k u , a le w y s u w a ró w n ie ż w n io s k i m e r y to ry c z n e . W e d łu g a u to r a ro z p r a w y , h a g io g ra f, b io r ą c za o b ra z s ie d m io ra m ie n n y ś w ie c z n ik , u k a z a ł jeg o u r z e c z y w is tn ie n ie „w n a js z c z y tn ie j szej fo r m ie w J e z u s ie C h ry s tu s ie i J e g o n o w y m lu d z ie ” (s. 149). C h ry s tu s j e s t je g o c e n tr u m . N ic w ię c d z iw n eg o , że h a g io g r a f w ła ś n ie s c h a r a k te r y z o w a ł C h r y s tu s a t a k w s z e c h s tro n n ie w sw y m a p o k a lip ty c z n y m w y k ła d z ie w tr z e c h p ie r w s z y c h ro z d z ia ła c h k się g i. J e z u s — S y n c zło w ie czy m a p rz y m io ty B o sk ie i lu d z k ie , K ró la i p ro r o k a , k a p ła n a i sęd zieg o . A b y je d o k ła d n ie o p isać, a u to r b ib lijn y p o s łu ż y ł się o b ra z a m i s ta r o te s ta m e n ta ln y m i, k tó r e w h is to r ii n a ro d u , w z a le ż n o śc i od z d a rz e ń h is to ry c z n y c h o tr z y m y w a ły c o ra z to b o g a ts z e tre śc i. A u to r b ib lijn y d o d a ł do ty c h o b ra z ó w sw o je p rz e m y ś le n ia , ta k ż e b o g a te w te o lo g ic z n e tre ś c i. S zczeg ó ln ie p o d k re ś lił o n u s ta w ic z n ą o b ecn o ść C h ry s tu s a w K o śc io ła c h i w y k o n y w a n ie n a d n im w ła d z y za p o ś r e d n ic tw e m ty c h , k tó r y c h p o sła ł z o k re ś lo n y m m a n d a te m .
W y n ik i i p ro p o z y c je d la d a ls z y c h b a d a ń a u to r r o z p r a w y z a m ie śc ił w tr z e c h p a r a g r a f a c h (§§ 21— 23). J u ż z o b ję to ś c i s tro n ic m o ż n a w n o sić , że je s t ic h b a r dzo dużo. P o w s ta j ą w z w ią z k u z ty m p y ta n ia , czy ta m n o g o ść p ro p o z y c ji i w n io s k ó w je s t w y s ta r c z a ją c o u z a s a d n io n a ? O d p o w ie d z ie ć tr z e b a n a to p y ta n ie p o z y ty w n ie . S z k o d a ty lk o , że a u to r p r e z e n tu ją c w y n ik i b a d a ń n ie p o d p o rz ą d k o w a ł ic h je s z c z e w y ra ź n ie j n a d r z ę d n e m u c e lo w i s w e j r o z p r a w y — o d p o w ie dzi n a p y ta n ie , co z n a c z ą sło w a w A p o k a lip s ie 1,13: „ p o d o b n y do S y n a czło w ie c z e g o ”. Z a z n a c z a m je d n a k , że n ie z a rz u c a m k s. S ie g o w i w ie lo w a rs tw o - w o śc i c eló w p ra c y , ty lk o to, że n ie p o d p o rz ą d k o w a ł w y ra ź n ie w n io s k ó w n a c z e ln e m u c e lo w i p ra c y .
P o n ie w a ż a u to r o m ó w ił szczeg ó ło w o r e z u l ta t y n a u k o w y c h b a d a ń w o s ta t n im (c z w a rty m ) ro z d z ia le p ra c y , w y d a je się, że n ie b y ło p o tr z e b y u m ie sz c z a ć oso b n eg o z a k o ń c z e n ia (s. 160— 162). N a je g o o b ro n ę w s z a k ż e tr z e b a stw ie rd z ić , że z a k o ń c z e n ie to n ie je s t ty lk o s y n te ty z u ją c y m p o w tó rz e n ie m teg o , co p o w ie d z ia n o w ro z d z ia le o s ta tn im . W o p a rc iu b o w ie m o w s z y s tk ie a n a liz y ks. S ieg m ó g ł d o p ie ro s f o rm u ło w a ć tw ie r d z e n ie , że „ c h ry s to lo g ia S y n a czło w ieczeg o p o d k o n ie c I w ie k u b y ła b a rd z o r o z w in ię ta ” , że „ b y ła o n a w o ln a od w p ły w ó w o rie n ta ln y c h , ju d a is ty c z n y c h i g n o s ty c k ic h ” (s. 161). B io rą c rz e c z g e n e ra ln ie , s tw ie rd z a m , że p r a c a ja k ą m ia łe m za z a d a n ie z re c e n z o w a ć , ś w ia d c z y o je j a u to r z e b a rd z o p o z y ty w n ie . J e s t o n d o b ry m a n a lity k ie m , d o b rz e o d c z y tu je se n s te k s tó w b ib lijn y c h . ks. J a n Ł a c h , W a r sza w a H a n s - J ü r g e n F IN D E IS , V e r s ö h n u n g —· A p o s to la t — K irc h e . E in e e x e g e tis c h - -th e o lo g is c h e u n d r e z e p tio n s g e s c h ic h tlic h e S tu d ie z u d e n V e r s ö h n u n g s a u s s a g e n d e s N e u e n T e s ta m e n ts (2 K o r. R o m , K o l, E p h ), W ü rz b u r g 1983, E c h te r V e rla g , s. X I + 610 (F o rsc h u n g z u r B ib e l, t. 40).
Z a g a d n ie n ie p o je d n a n ia w y s u n ę ło się d z is ia j n a czo ło w e m ie js c e w d z ia ła ln o ś c i K o ścio ła. M a ją c to n a u w a d z e , H .-J . F in d e is o b ra ł so b ie te m a t p o je d n a n ia w N o w y m T e s ta m e n c ie w k o n f r o n ta c ji z te o lo g ią p o je d n a n ia u K a r o la B a r t h a ja k o p rz e d m io t r o z p r a w y d o k to r s k ie j p rz e d s ta w io n e j w 1979 r. n a w y d z ia le te o lo g ic z n y m u n iw e r s y te tu w M o n a s te rz e . P u b li k a c ja z a w ie ra część p r a c y d o k to r s k ie j p r z e d s ta w ia ją c ą te o lo g ię p o je d n a n ia w C o rp u s P a u -
lin u m . S k ła d a się o n a ze w s tę p u , c z te re c h ro z d z ia łó w , p o d s u m o w a n ia i b ib lio
g ra fii. W stę p (s. 1—60) p o k a z u je ró ż n e a s p e k ty p o je d n a n ia w ję z y k u d z isie jsz y m , u s t a w ia p ro b le m te o lo g ic z n y w z w ią z k u z o d n o s z e n ie m d z is ia j p o ję c ia p o j e d n a n ia do s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h , p o d c z a s g d y u św . P a w ła p o d m io te m p o je d n a n ia je s t z a w sz e Bóg; w s k a z u je p o d s ta w o w e te k s ty w C o rp u s P a u li- n u m (2 K o r 5,18—20; Rz 5,10 n .; K ol 1,20 n .; E f 2,16) w r a z z ic h i n t e r p r e t a c ją w eg zeg ezie w s p ó łc z e s n e j o ra z z a ry s o w u je p la n p ra c y .
