Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997 W y n i k i b a d a ń w y k o p a l i s k o w y c h n a o s a d z i e w i e l o k u l t u r o w e j w Te p t i u k o w i e, s t a n. 6 , W OJ. ZAMOJSKIE W 1 9 9 6 R. Jó z e f Ni e d ź w i e d ź, Ha l i n a Ta r a s W d ru g im se z o n ie p ra c w y k o p a lisk o w y c h w ra m a c h p ro g ra m u „ P o g ra n ic z e c h ro n o lo g ic z n e k u ltu ry trz c in ie c kiej i łu ż y ck ie j n a L u b e lsz c z y ź n ie ” re a liz o w a n e g o p rze z R e g io n a ln y O śro d e k S tu d ió w i O c h ro n y Ś ro d o w isk a K u l tu ro w e g o w L u b lin ie i K a te d rę A rc h e o lo g ii U M C S k o n ty n u o w a n o b a d a n ia n a stan. 6 w T ep tiu k o w ie (ryc. 1) (J. N ie d ź w ie d ź 1995; 1996). Z a ło ż o n o 3 w y k o p y o łą c z nej p o w ie rz c h n i o k o ło 180 m kw ., w o b rę b ie k tó ry ch o d sło n ię to i p rz e b a d a n o - w w ię k s z o śc i c a łk o w ic ie - 35 k o le jn y c h o b ie k tó w (ry c . 2 ) d a to w a n y c h n a cz asy od n e o litu do w c z e sn e g o śre d n io w ie c z a o ra z w a rstw ę k u l tu ro w ą o m ią ż sz o śc i o d 6 0 (w c z ę śc i p o łu d n io w e j) do 7 0 -8 0 cm (w c z ę śc i p ó łn o c n e j zb a d a n e j p rze strzen i).
N a js ta rs z e p o z y s k a n e w ty m ro k u m a te ria ły p o c h o d z ą z e śro d k o w e g o n e o litu i z w ią z a n e s ą z k u ltu r ą w o- ły ń s k o -lu b e ls k ie j c e ra m ik i m a lo w a n e j. Z t ą f a z ą o s a d n ic tw a n a le ż y łą c z y ć je d n ą ja m ę g o s p o d a rc z ą (n r 39) i p ra w d o p o d o b n ie d w a ro w y (o b ie k ty n r 3 0 i 31). R o w y n a z b a d a n y m o d c in k u b ie g ły w z g lę d e m sie b ie r ó w n o le g le z k ie ru n k u p o łu d n io w o - w s c h o d n ie g o n a p ó łn o c - n o -z a c h o d n i, a o d le g ło ś ć m ię d z y n im i w y n o s iła o k o ło 4 ,5 m ; w z a le ż n o ś c i o d s to p n ia z a c h o w a n ia p o s trz e g a n e b y ły n a ró ż n y c h g łę b o k o śc ia c h . P ó łn o c n y rów , w p r o filu V -k s z ta łtn y (n r 3 0 ), r e je s tr o w a n o o d g łę b o k o ś c i 70 cm - m ia ł tu ta j s z e ro k o ś ć o k o ło 4 0 c m - do g łę b o k o śc i o k o ło 1 2 5 -1 3 4 c m n a o d c in k u w sc h o d n im , g d zie p rz e c ię ty z o s ta ł p r z e z ja m y n r 20 i 2 0 A . T en sa m ró w n a o d c in k u z a c h o d n im - s iln ie z n is z c z o n y m p rz e z lic z n e o b ie k ty (n r 2 3 , 33, 4 0 , 4 1 ) - w z w ią z k u z ty m słab o
Ryc. 1. L o k alizacja stan. 6 w T eptiukow ie (rys. R. Joć).
c z y te ln y - u k a z a ł się d o p ie ro w s w o im sp ą g u n a g łę b o k o śc i o k o ło 100 cm . R ó w p o łu d n io w y ( n r 31 ) u c h w y c o n o w p o łu d n io - w o -z a c h o d n im n a r o ż n ik u w y k o p u n r 1/96. P o ja w ił się n a g łę b o k o ś c i o k o ło 90 cm , m ia ł tu ta j s z e ro k o ś ć 4 6 cm i w id o c z n y b y ł d o g łę b o k o ś c i o k o ło 2 0 0 cm . P rz e c ię ty z o s ta ł p r z e z o b ie k ty n r 12 i 13. O b y d w a ro w y m ia ły id e n ty c z n e , m o c n o w y p łu k a n e z e s k ła d n ik ó w o rg a n ic z n y c h w y p e łn is k o - ja s n o b ru n a tn y le ss z n ie w ie lk ą ilo ś c ią p ró c h n ic y o zb ite j k o n s y s te n c ji. T y lk o w ro w ie p ó łn o c n y m stw ie rd z o n o k ilk a fra g m e n tó w n a c z y ń k u ltu ry w o ły ń s k o -lu b e ls k ie j c e ra m ik i m a lo w a n e j. W ro w ie p o łu d n io w y m n ie z n a le z io n o ż a d n y c h m a te ria łó w z a b y tk o w y c h . Z e w z g lę d u n a ró w n o le g ły p rz e b ie g o b y d w u r o w ó w i ic h id e n ty c z n e w y p e łn is k o , ta k ż e fa k t b r a k u w n ic h m ło d s z y c h m a te ria łó w , s u g e ro w a n a c h r o n o lo g ia ro w u z d a je s ię p ra w d o p o d o b n a .
N ie lic z n e za b y tk i n e o lity c z n e , k u ltu ry w o ły ń s k o -lu b elsk iej c e ra m ik i m a lo w a n e j o ra z k u ltu ry p u c h a ró w le j k o w a ty c h , re je stro w a n o w w a rstw ie k u ltu ro w e j, a ta k że n a z ło ż u w tó rn y m , w o b ie k ta c h z w ią z a n y c h z m ło d s z y m i fazam i o sa d n ic z y m i.
N ie stw ie rd z o n o w ty m se z o n ie o b ie k tó w k u ltu ry m ie rz a n o w ic k ie j, ch o ć ta k sk la sy fik o w a n e m a te ria ły r u c h o m e re je stro w a n o w n ie w ie lk ie j ilo ści w w a rstw ie k u l tu ro w ej.
Z e sc h y łk o w e j fa z y k u ltu ry trz c in ie c k ie j (?) p o c h o dzi p ra w d o p o d o b n ie o b ie k t n r 2 9 , o k rą g ła j a m a o śre d n ic y 160 cm , w p rz e k ro ju tra p e z o w a ta , w sp ą g u której w y stą p iło n a c z y n ie o stro d e n n e (ryc. 3: 1). P o d o b n e n a c z y n ia z n a n e s ą z T y szo w có w , P o d lo d o w a , H ru b iesz o - w a -P o d g ó rz a i in n y c h o sa d (J. N ie d ź w ie d ź 1997; H . T a ras 1997). M o ż liw e , ż e ta k ą s a m ą c h ro n o lo g ię m a ja m a n r 35, w k tó rej do ln ej p a rtii z n a la z ły się fra g m e n ty n a cz y ń o raz fra g m e n t p rz ę ślik a ro g a te g o (ryc. 3 :6 -9 ). F ra g m e n ty n a c z y ń k u ltu ry trz c in ie ck ie j zn a le zio n o też w w a r stw ie k u ltu ro w e j o raz - n a z ło ż u w tó rn y m - w o b ie k tac h m ło d sz y c h . Z f a z ą s c h y łk o w ą tej k u ltu ry z a p e w n e z w ią z a n a je s t s z p ila b rą z o w a (?) z n a le z io n a w stro p ie o b ie k tu n r 20. N a w ią z u je o n a do p ó ź n e g o ty p u sz p il u c h a ty c h z n a n y c h z e sc h y łk o w e j faz y k u ltu ry p rz e d łu ż y c k ie j oraz z w cz esn e j fa z y k u ltu ry łu ż y c k ie j (M . G ed l 1975, s. 30).
N a jw ię c e j, b o p o n a d 20 o b ie k tó w z w ią z a n y c h je s t z k u ltu r ą łu ż y c k ą d a to w a n ą n a o k re s h a ls z ta c k i. S ą to o b ie k ty o śre d n ic a c h 100 -1 5 0 c m ' w p rz e k ro ju trap e zo - w ate (1 4 a, 15, 17a, 2 0 a, 37, 38, 4 1 ? ), p ro sto k ą tn e (13,
Wy n i k ib a d a ńw y k o p a l is k o w y c hn ao s a d z i ew ie l o k u l t u r o w e jw Te p t i u k o w i e 6 7
6 8 Jó z e f Ni e d ź w i e d ź, Ha l i n a Ta r a s
Ryc. 3. Teptiuków, stan. 6. M ateriały kultury trzcinieckiej: 1-5 - obiekt nr 29; 6-9 - obiekt nr 35; 12 - obiekt nr 15; 11, 1 4 -o b iek t nr 20; 10, 13 - z warstwy kulturowej (4 - kość, 14 - brąz ?, pozostałe - ceramika).
Wy n ik ib a d a ńw y k o p a l is k o w y c hn ao s a d z i ew ie l o k u l t u r o w e jw Te p t iu k o w ie 6 9
Ryc. 4. Teptiuków stan. 6. M ateriały kultury łużyckiej: 1-3 - obiekt nr 18; 4 - obiekt nr 38; 5 - obiekt nr 35 (strop); 6-7 - obiekt nr 14; 8-9 - obiekt nr 17a (34, 9 - kość, pozostałe - ceramika).
7 0 Jó z e f Ni e d ź w i e d ź, Ha l i n a Ta r a s
Ryc. 5. Teptiuków, stan. 6. M ateriały kultury łużyckiej: 1 - obiekt nr 24; 3 - obiekt nr 36; materiały nieokreślone z warstwy kulturowej - 2, 4-6; materiały z epoki brązu lub wczesnej epoki żelaza - 7-12 (2, 3, 5, 6 - kość, 1 , 4 - ceramika, 7-12 - krze mień) (rys. J. Libera, J. Niedźwiedź, H. Taras).
Wy n i k ib a d a ńw y k o p a l is k o w y c hn ao s a d z i ew ie l o k u l t u r o w e jw Te p t i u k o w i e 71
Ryc. 6. Teptiuków, stan. 6. M ateriały wczesnośredniowieczne: 1, 3-6- obiekt nr 23; 2 - obiekt nr 20; 7- obiekt nr 12; 8 - obiekt nr 40; 10- obiekt nr 33; 9, 11, 12 -z warstwy kulturowej (2, 5, 7, 9, 10 - skała, 3, 4, 6, 11, 12 - żelazo, pozostałe - ceramika) (rys. J. Niedźwiedź, H. Taras)
72 Jó z e f Nie d ź w i e d ź, Ha l i n a Ta r a s
14, 17, 19, 21, 22, 25), nieckowate (24, 27, 32, 35, 36,
39), workowate (26) i inne (16, 18). Wypełniska tych
jam zawierały niekiedy wyjątkowo liczne i dobrze za
chowane zabytki, np. duże fragmenty garnków chropo-
waconych (dwa naczynia zachowane w całości), zdobio
nych motywami plastycznymi (ryc. 4: 1 ,2 , 5, 7), frag
menty mis (ryc. 4: 6, 8; 5: 1) i talerzy, a także narzędzia
kamienne (rozcieracze) i kościane (ryc. 4: 3, 4, 9; 5: 3).
Ceramika kultury łużyckiej występowała w dużej ilości
także w warstwie kulturowej.
Po trzech sezonach badawczych znanych jest już
przeszło 30 obiektów związanych z osadą kultury łużyc
kiej w Teptiukowie, co stawia j ą w rzędzie najlepiej roz
poznanych osad tej kultury na Lubelszczyźnie. Można
ją datować na VII-V wiek p.n.e.
Wczesne średniowiecze reprezentowane jest przez
pozostałości 2 chat (obiekt 12 i 23) i co najmniej jedną
jam ę gospodarczą (nr 40). Z fazą tą być może związane
są również 2 gruszkowate w przekroju jam y (nr 12a
i 20a). Obydwie chaty zostały zbadane tylko częściowo
(wchodziły w ściany wykopów). Były to budowle zagłę
bione w ziem ię z piecam i w narożnikach północno-
wschodnich. Bardzo dobrze zachował się piec w obiek
cie 23 - prostokątny zbudowany z białej glinki z dodat
kiem dużej ilości drobnego rumoszu wapiennego (z ta
kiego samego materiału skonstruowany był piec w obiek
cie 12). Palenisko i jego okolice ułożono ze skorup na
czyń polepionych glinką. W narożnikach wschodniego
boku pieca odcisnęły się słupy pochodzące z konstruk
cji ściany domostwa; w tej samej ścianie pieca czytelne
były fragmenty poziomego szalunku. W pobliżu wejścia
do paleniska, w zagłębieniu przypiecowym, wykopany
został dołek, w który wstawiono duży garnek (ryc. 6: 1)
- krawędź jego wylewu znajdowała się na poziomie kle
piska. Naczynie było okopcone z obydwu stron, zaś w je
go wnętrzu znajdowało się trochę popiołu i węgli drzew
nych. W wypełniskach obydwu chałup, oprócz ceramiki
znaleziono przedmioty żelazne, np noże (ryc. 6: 3, 4)
i sprzączkę podkowiastą (ryc. 6: 6) oraz przęśliki wa
pienne (ryc. 6: 5, 7), narzędzia kamienne (osełki, rozcie
racze), kości zwierzęce i narzędzia kościane. N a podsta
wie ceramiki obiekty mieszkalne można datować na wiek
IX-X lub pierwszą połowę XI.
Chronologia obiektów nr 11, 28, 34 jest niepew
na bądź nieokreślona.
W warstwie kulturowej oprócz ceramiki związa
nej z poszczególnymi fazami osadniczymi, licznych ma
teriałów kostnych i zabytków kamiennych wystąpiły frag
menty narzędzi bifacjalnych (ryc. 5: 9-12), a także w ca
łości zachowany półksiężycowaty sierp, mieszczący się
w typie sierpów kultury trzcinieckiej lub łużyckiej
(ryc.5: 7).
Tegoroczne prace wykopaliskowe finansowane
były przez M uzeum im. Stanisława Staszica w H rubie
szowie, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Śro
dowiska K ulturowego w Lublinie, K atedrę A rcheolo
gii UMCS w Lublinie oraz Zakład Energetyczny w Za
mościu.
Lite r a t u r a G e d l M.
1975 Kultura przedłużycka, W rocław.
N i e d ź w i e d ź J.
1995 B ad an ia na osadzie ku ltu ry łużyckiej z okresu halsztackiego w T eptiukow ie, stan. 6, gm. H ru bieszów , Spr. zam ., s. 19-23.
1996 B ad an ia na osadzie w ielokulturow ej w Teptiu k o w ie , stan . 6, g m . H ru b ieszó w , A P Ś , t. 1, s. 141-146.
1997 Badania nad pograniczem kultury trzcinieckiej i łużyckiej na Lubelszczyźnie (w tym tomie). T a r a s H.
1997 Schyłek kultury trzcinieckiej na Lubelszczyź nie w świetle dotychczasowych źródeł (w tym tomie).
Jó z e f Nie d ź w ie d ź, Ha l i n a Ta r a s
Th e Re s u l t s o f Ar c h a e o l o g i c a l Ex c a v a t i o n so f a M u l t i c u l t u r a l Se t t l e m e n t a t Te p t i u k ó w, Si t e 6 , Za m o ś ć Vo i v o d s h i p
In 1996 an area o f about 180 sq. m w as exam ined w here 35 features w ith the ch ronology ran g in g from the N eolithic to the early M iddle A ges w ere uncovered. A m ong the features w e find: 2 N eolithic ditches, 2 early m edieval huts, and vario us dom estic p its and postholes w hich can be ascribed to the
V olhynian-Lublin Painted P o ttery culture, T rzciniec culture, L usatian culture and to the period o f early M iddle A ges. The m aterials o btained from the cultural lay er belo n g to the pe riods m entioned above as w ell as to the F unnel B eak er culture and the M ierzanow ice culture.
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Lublinie Katedra Archeologii UMCS w Lublinie
